Gabriela Rapiej
gr. V, II rok MDSD
ORT
Telewizja rosyjska- krótka historia.
Były Związek Radziecki był jednym z bardzo nielicznej grupy państw, które jeszcze w okresie międzywojennym rozpoczęły regularne nadawanie własnego programu telewizyjnego. Pierwszej doświadczalnej emisji ruchomych obrazów telewizyjnych dokonano w Moskwie już 15 sierpnia 1932 roku. Pierwszy kontrolny sygnał z Moskiewskiego Ośrodka Telewizyjnego nadano 9 marca 1938 roku. Natomiast regularne nadawanie programu ośrodek rozpoczął 10 marca 1939 roku. Pierwsza audycja trwała 1,5 godziny i odbierało ją 100 (!) odbiorników zainstalowanych w różnych punktach miasta. Nadawanie przerwano na czas wojny, dokładnie 22 czerwca 1941 roku, by wznowić je ponownie 15 grudnia 1945. Warto dodać, że już w 1954 roku rozpoczęto w Moskwie nadawanie telewizji kolorowej (od r. 60. na francuskim systemie SECAM).
Upadek koncepcji telewizji autorytarnej.
Ostatecznym punktem pierwszego etapu radzieckiej transformacji stał się rozpad systemu Telewizji Centralnej, którą przekształcono pośpiesznie w państwowe przedsiębiorstwo radiofonii i telewizji Ostankino. Oznaczało to krach formowanej przez lata koncepcji telewizji autorytarnej, pozostającej w służbie władzy. Upadać zaczęła silnie scentralizowana struktura (całkowicie podporządkowana interesom władzy, a nie potrzebom telewidza) a wraz z nią cały system finansowania- wyłącznie z budżetu państwa, rozrzutnie i bez liczenia się z kosztami. Pluralizm polityczny, późniejszy upadek KPZR oraz ustawodawstwo dotyczące mediów masowych spowodowały rozpad państwowego monopolistycznego giganta „Gostieleradio”. Pociągnęło to za sobą koncepcję tzw. „przeciętnego odbiorcy”, pozwalająca decydować za widzów o tym, co ma im się podobać, a co nie powinno. Były więc filmy wyłącznie rodzimej produkcji, tasiemcowe wywiady z przedstawicielami władzy czy przodownikami pracy lub weteranami walki (gdzie pytania i odpowiedzi zatwierdzano dużo wcześniej w stosownych urzędach), podniosłe patriotyczne koncerty. Upadała też doktryna samoizolacjonizmu , która polegała na tym, że produkcja własna wypełniała większość emitowanego programu. „Taka telewizja była więc samotną wyspą, oddzieloną morzem ideologicznych i administracyjnych nakazów od doświadczeń rozwijającego się światowego rynku telewizyjnego”.
Działalność ORT.
Rozpad „Gostieleradio” w 1991 roku spowodował powstanie dwóch konkurencyjnych programów, formalnie przeobrażonych, ale faktycznie nadal pozostających pod ogromnym wpływem władz.
Pierwszy kanał przypadł w udziale utworzonej w 1991 r. telewizji „Ostankino” (z niej w 1995 r. wydzielono ORT). Drugi zajęło RTR (Rossijskoje Tele- Radiowieszczanje). Ówczesnym szefem „Ostankino” był znany dziennikarz- reformator Jegor Jakowlew, wkrótce zwolniony za grabież majątku ośrodka. W ogóle ówczesne „Ostankino” uważane było za instytucję kryminogenną, gdzie korupcja panowała niepodzielnie, a łapówkami płacono za wszystko. W ciągu 6 lat, licząc od 1989 do 1995 roku, zmieniło się aż pięciu szefów „Ostankino”. Szóstym został znany dziennikarz Władisław Listiew, dyrektor stacji ORT, która formalnie inaugurowała swą działalność 1 kwietnia 1995 r.
Listiew był jedną z wybitniejszych osobowości telewizji państwowej ZSRR , a potem Rosji, znaną milionom telewidzów z takich programów, jak „Wzgliad”, „Tiema”, „Pole czudies” czy „Czas pik”. Listiew był autentyczną gwiazdą, rozpoznawaną i wielbioną przez współrodaków. Niestety, swoje rządy w nowo utworzonej stacji Listiew rozpoczął od zapowiedzi oczyszczenia jej z mafijno- kryminalnych struktur. W ślad za słowami zapewne poszły i czyny, bowiem 1 marca 1995 r. Listiew został zastrzelony przed wejściem do swego domu w Moskwie przy ulicy Nowokuznieckiej 30. Zabójstwo to miało wszelkie znamiona morderstwa dokonanego na zlecenie i do dzisiaj nie zostało wyjaśnione. Jest swego rodzaju ironią losu, że informację o tej tragicznej śmierci jako pierwsza podała konkurencyjna stacja NTW, przerywając o godzinie 22.30 serwis wiadomości sportowych. Można przypuszczać, że był to najpoważniejszy w istocie argument, który przekonał Borysa Jelcyna do potrzeby zmian strukturalnych w Ostankino. Istniały oczywiście też inne, natury finansowej, deficyt stacji szacowano już wtedy na 100 mln dolarów. Na szczęście firmy, które wykupiły udziały w ORT, zadecydowały także o jego pokryciu z własnych funduszy.
Jednym z ojców przyszłego ORT był A. Jakowlew- legendarna postać radzieckiej głasnosti. Obok niego do twórców idei publicznej telewizji w Rosji zalicza się także Michaiła Połtoranina - byłego przewodniczącego (ministra) Państwowego Komitetu ds. Prasy i Informacji oraz dziennikarza E. Sagałajewa. Ostatecznie nie było jednak ważne kto i jak spowodował narodziny nowego programu telewizyjnego, owej państwowo- prywatnej hybrydy, która odegrała tak istotną rolę w wyborach prezydenckich w 1996 r.
Na czele Towarzystwa Akcyjnego ORT ulokowano Radę Dyrektorów z A. Jakowlewem jako przewodniczącym. Jednym z jego zastępców został B. Bierezowskij- faktyczny, co miało się okazać w przyszłości, dysponent tej stacji. Po tragicznej śmierci Listiewa dyrektorem został człowiek spoza branży- ekonomista, dr hab. Siergiej Błagowolin, członek Rady Prezydenckiej przy B. Jelcynie i kompromisowy kandydat różnych sił nacisku działających wewnątrz ORT.
Wbrew swej nazwie (Obszczestwinnoje Rossijskoje Tielewieszczanije- Publiczna Telewizja Rosyjska)- ta największa rosyjska stacja nie jest kanałem publicznym w pełnym tego słowa znaczeniu.
Kontrolny pakiet 51 % akcji ORT pozostawiło sobie państwo, reprezentowane przez rządowy Komitet ds. Własności państwowej, a pozostałe 49 % stawało się własnością prywatnego wielkiego kapitału (m.in. grupa Łogo- WAZ, banki Menatep, Stolicznyj i Nacjonalnyj Kredit oraz firmy Gazprom i Mokrodim). Tak powstała prywatno- państwowa korporacja, „wprzęgnięta w służbę elity władzy i finansów, sprawującej rządy w Rosji”. Interesujące jest to, że wbrew powszechnie znanym regułom międzynarodowym, zgodnie z którymi stacje publiczne utrzymują się głównie z opłat abonamentowych, ORT była i jest utrzymywana przede wszystkim przez swoich właścicieli. Są to obecnie, oprócz państwa: Łogo- WAZ z 8% udziałem, Gazprom (3%) oraz konsorcjum bankowe Alfa-bank, Objedinionnyj, Stolicznyj i Menatep posiadające 38 % udziałów.
Głównym źródłem finansowania ORT są środki wydzielane stacji przez jej akcjonariuszy. Faktycznie dochody z reklamy nie są wystarczające i ciężar finansowania działalności ORT wziął na siebie Łogo- WAZ Bierezowskiego.
Ponieważ ORT był jedyną stacją masową, której program docierał na cały niemal obszar b. ZSRR i Federacji Rosyjskiej (99%), pozostawał główną tubą propagandową rosyjskich władz (zatrudniał 6 tys. osób). Walka o program ORT i liczne emocje, jakie narastały wokół niego, odzwierciedlały silny konflikt interesów różnorodnych grup władzy oraz świata gospodarki i finansów. Ścierały się tu bowiem dążenia prezydenta i jego administracji, parlamentu oraz rządu, ambicje poszczególnych akcjonariuszy oraz ich konkurentów, którzy dysponowali innymi środkami przekazu lub nie zostali do ORT dopuszczeni.
Celem walczących stron wydawało się jedno: czerpanie maksymalnych korzyści z udziału w działalności stacji- jeżeli nie finansowych, to przynajmniej politycznych.
Młodzi kierownicy ORT oczekiwali utworzenia nowoczesnego, masowo oglądanego programu, który mógłby stanowić instytucję względnie niezależną i pełnić funkcje publiczne w pełnym tego słowa znaczeniu. Bo przecież wówczas telewizji publicznej w Rosji tak naprawdę nie było.
Nie było też wśród szefów ORT osoby na tyle odważnej, by podjęła decyzję o wprowadzeniu opłaty abonamentowej- stanowiącej cechę charakterystyczną telewizji publicznej. Jeszcze w 1995 r. z analiz Federalnej Służby ds. Radiofonii i Telewizji wynikało, że 7 tys. rubli miesięcznie (ówcześnie mniej niż 2$) płacone przez każde gospodarstwo domowe, w pełni rozwiązywałoby materialne problemy ORT.
Pozostały po wydzieleniu ORT fragment dotychczasowego giganta telewizyjnego Ostankino utracił możliwość samodzielnego nadawania programów, zachowując jednak prawo do ich produkcji. W ten sposób niedawny potentat stawał się jednym z wielu podmiotów na rynku, który zapełniał się systematycznie nowymi firmami producenckimi, jak REN-TV, WID, ATV. Było to bardzo pozytywne zjawisko, bo rynek rosyjski zyskiwał jeszcze jednego aktywnego uczestnika gry.
ORT- Pierwyj Kanał.
We wrześniu 2002 roku ORT został przekształcony w Pierwyj Kanał. Jak tłumaczą władze programu, zwrócono mu należną mu nazwę, odpowiadającą jego prawdziwemu statusowi. Rolę transmitera ORT za granice Rosji spełniał kanał „ORT- Międzynarodowy”. Zmiana nazwy na Pierwyj Kanał pociągnęła za sobą konieczność zmiany nazwy także „ORT- Międzynarodowego”. Dlatego teraz nazywa się on „Pierwyj Kanał. Sieć Ogólnoświatowa”.
Jest to obecnie najbardziej masowy i popularny rosyjskojęzyczny kanał telewizyjny na świecie. Strefa zasięgu kanału obejmuje praktycznie wszystkie regiony globu ziemskiego, zamieszkiwane przez rosyjskojęzycznych obywateli. Obecnie kanał odbierany jest w krajach Europy, w Australii, na Nowej Zelandii i USA.
Kompania EchoStar Communications Corporation umieścił Pierwyj Kanał na swojej sputnikowej platformie DISH Network. Można go tą drogą oglądać od 16 października 2003 r. na 595 kanale. Wysokość abonamentu na Pierwyj Kanał wynosi 14.99 $ miesięcznie.
Pierwyj Kanał zapewnia rosyjskojęzycznym obywatelom USA wybór najlepszych programów wychodzących w telewizji rosyjskiej i jest czwartym w kolejności kanałem rosyjskojęzycznym na platformie DISH Network.
Pierwyj Kanał umożliwia rosyjskojęzycznym Amerykanom oglądanie znanych programów: informacyjnego „Wremia”,............ „KWN”, „Co? Gdzie? Kiedy?”, show „Kto chce zostać milionerem” i „Pole Czudies”, a także programów rozrywkowych i sportowych.
„DISH” robi wszystko, co możliwe, żeby nasi innojęzyczni klienci mogli oglądać programy najwyższej jakości”-mówi Michael Schwimmer, wicedyrektor EchoStar- „Pierwyj Kanał dostarcza rosyjskojęzycznym abonentom DISH możliwość szerszego wyboru programów różnych rodzajów”.
ORT pozostaje liderem na rynku pod względem oglądalności i nie nic nie zapowiada, by coś się tu miało zmienić w najbliższym czasie. Popularność kanału buduje jednak nie tylko powszechność ORT, dostępność na całym prawie terytorium wielkiego państwa, ale także niezdolność większości zwykłych zjadaczy chleba do opłacenia abonamentu sieci kablowej. Przyczyny techniczne sprawiają, że prawie cała wieś rosyjska zasadniczo nie jest objęta przekazem satelitarnym i kablowym. Natomiast oferta lokalnej stacji telewizji państwowej (GTRK) jest dość uboga. Ponieważ terytorium Rosji zajmuje 5 stref czasowych od wschodu na zachód, dla każdej z nich program Pierwowo Kanała przygotowuje się i nadaje oddzielnie, aby poszczególne cykle programów docierały do odbiorców o odpowiednim czasie. Dlatego najchętniej oglądane są programy bezpłatne- ORT, a także drugi program, RTR.
Jak potwierdzają badania, noworoczne orędzie prezydenta Władimira Putina z 2003 r. obejrzało ponad 47 % telewidzów w kraju. Na drugim miejscu pod względem oglądalności lokuje się program „Noworoczna Noc 2003 na Pierwom Kanale”, który zgromadził przed telewizorami 25 % audytorium. Muzyczny show tego programu „Zołuszka” z 14 % oglądalnością zajmuje trzecią pozycję w rankingu najpopularniejszych propozycji nowego roku.
Na oficjalnej stronie internetowej stacji można zapoznać się z wizerunkami gwiazd stacji. Ich imiona są znane wszystkim. Ulubieńcy telewidzów są bardzo popularni w ojczyźnie, niektórzy wręcz uwielbiani i podziwiani. Ich życie i fakty biograficzne zawsze okrążone są legendą i stanowiły niejednokrotnie źródło plotek, żartów i sensacji.
Perspektywy
Sytuacja ekonomiczna będzie miała zapewne duży wpływ na ewentualne umocnienie pozycji stacji prywatnych. Spodziewać się należy także nasilającej się z roku na rok walki o wpływy z reklamy. Już i tak napięta sytuacja w dziedzinie prawodawstwa prasowego wymusi konieczność wprowadzenia opłaty abonamentowej lub zwiększenia obecności reklamy, ale przede wszystkim uchwalenia wreszcie ustawy o mediach, bez której nowoczesne społeczeństwo, a Rosja do takiego miana aspiruje, ani media, nie mogą się obejść. Wraz z rozwojem telewizji kablowej, będzie rosła konkurencja ze strony nadawców zachodnich, co wymusi na rosyjskich nadawcach, w tym na Pierwom Kanale, konieczność uatrakcyjniania swojej ofert. Mimo to przy obecnym zasięgu tej stacji, jej popularności i sile oddziaływania, jej pozycja wydaje się być nie zagrożona. Może jednak nadal być, co obniża wciąż jej wiarygodność i salę zaufania, płaszczyzną zaciętej politycznej i gospodarczej walki toczonej przez różne grupy kapitału finansowego i przemysłowego oraz władzy państwowej.
Bibliografia:
1. Janusz Adamowski- ”Rosyjskie media i dziennikarstwo czasów przełomu (1985-1997)”; Warszawa 1998.
2. Oficjalna strona internetowa stacji www.1tv.ru.
3. Janusz Adamowski, Bartłomiej Golka, Ewa Stasiak-Jazukiewicz-
„Wybrane zagraniczne systemy informacji masowej”; Warszawa 1996.
1