Rosja pod rządami następców Piotra I (rządy faworytów, wojna siedmioletnia, ustępstwa Katarzyny II na rzeczy szlachty, powstanie Pugaczowa, polityka zagraniczna Katarzyny II, polityka Pawła I)

-daty: 1773-1775, 1783, 1795

-postaci: carowa Anna, Ernst Biron, Elżbieta I, Katarzyna II, Jemelian Pugaczow, Grigorij Potiomkin, Paweł I, Aleksandr Suworow

1.

- rządy faworytów od 1725r. (Piotr I także miał swoich faworytów, którzy mieli swoje wpływy, ale to Piotr I rządził)

- po śmierci Piotra rozpoczęła się między jego faworytami ostra walka o władzę

- spor był silny, ale trwał krótko – w 1725 koronowano żonę zmarłego Piotra I – Katarzynę I

- w czasie panowania Katarzyny krajem rządził właściwie Mienszykow (Katarzyna mieszkała u niego zanim poznał ją Piotr I)

- 1726 – powstanie Najwyższej Tajnej Rady (początkowo złożona z sześciu osób, formalnie organ doradczy, faktycznie obejmował kompetencjami najważniejsze sprawy państwowe), należał do niej m.in. Mienszykow

- carowa umiera w 1727, w testamencie postanawia, że koronę przejmie wnuk Piotra I – Piotr II (1727-1730), w wypadku jego bezpotomnej śmierci kolejno córki Piotra I: Anna, potem Elżbieta. Do czasu uzyskania pełnoletności przez Piotra II rządzić miała regencja – członkowie Rady oraz córki Piotra I.

- Mienszykow spowodował, że Piotr II (miał wtedy 12 lat) został uznany za pełnoletniego. Mienszykow chciał nim kierować, ale Piotr go znienawidził, zaprzyjaźnił się z Iwanem Dołgorukim

- Mienszykow wysłał Iwana do wojska, próbował odseparować cara, w końcu Piotr II zsyła Mienszykowa i całą jego rodzinę do dalekiego Bieriozowa, a majątek konfiskuje (a że Mienszykow był sknera to było tego sporo).

2. Panowanie carowej Anny, Ernst Biron

- Piotr II umiera w 1730 na ospę, wygasa męska linia Romanowów

- Anna – była córką Iwana V, starszego brata Piotra I (Dołgorucy liczyli na to, że łatwiej im będzie kierować nią niż jedyną żyjącą jeszcze wtedy córką Piotra I – Elżbietą), Anna była wdową po księciu Kurlandzkim Fryderyku Wilhelmie Kettlerze

- Ernst Biron - faworyt Anny

- Tajna Rada opracowała „kondycje” dla Anny (musiała je podpisać, by móc być koronowana), które w zasadzie kończyłyby absolutyzm w Rosji, miała też nie wychodzić za mąż i nie mieć dzieci, a jeżeli nie spełni któregoś z postulatów, zostanie pozbawiona korony

- Anna przyjęła „kondycje” i bardzo szybko zjawiła się w Moskwie

- panoszenie się wielmożów (najwyższych urzędników, których „kondycje” głównie dotyczyły) zaczęła wkurzać szlachtę i oficerów, poprosili carycę o podarcie podpisanego dokumentu, co publicznie zrobiła i ogłosiła objęcie nieograniczonej władzy

- Anny nie obchodziły sprawy państwowe, była niewykształcona, zajmowała się tylko balami, maskaradami

- największe wpływy zyskali: Niemcy z Kurlandii (wysokie stanowiska urzędnicze), Ernst Biron – wprowadził system szpiegostwa i donosicielstwa, tropił prawdziwych i rzekomych wrogów władzy (często wśród znienawidzonych przez niego ludzi), tysiące niewinnych ludzi torturowano

- Tajna Rada przestała istnieć, powołano tzw. Gabinet jego (jej) carskiej mości

- okres ten nazywany jest „bironowszczyzną”

3. Walka o tron

- Anna wyznaczyła na swojego następcę wnuka swojej siostry (miał wtedy 2 miesiące) a regencją Birona

- po śmierci Anny Munnich przeprowadził przewrót pałacowy i aresztował Birona, którego skazano na dożywotnie zesłanie na Pełymie

- dokonano kolejnego przewrotu i powołano na tron córkę Piotra I – Elżbietę (1741-1762)

4. Faworyci carowej Elżbiety

- pozbawiła godności wielu polityków z poprzedniego okresu

- najbliżej Elżbiety (zawarli potajemnie małżeństwo) była Aleksy Razumowski, syn ukraińskiego kozaka, przyczynił się do przywrócenia hetmaństwa na Ukrainie, ale nie nadużywał swojej władzy

- Piotr Szuwałow – największy wpływ na sprawy państwowe i politykę wewnętrzną

- za panowania Elżbiety rozszerzyły się i utrwaliły przywileje szlacheckie (np. od 1758 tylko szlachta mogła władać zasiedlonymi majętnościami i chłopami poddanymi)

- zniesiono Gabinet, przywrócono Senatowi poprzednie kompetencje, zlikwidowana cła i opłaty wewnętrzne, wiele zrobiono w dziedzinie oświaty i kultury

- w 1742 Elżbieta wyznaczyła swojego następcę – syna jej siostry Anny – Karola Piotra Ulryka (przyjął imię Piotr) i ożeniła go z Niemką Zofią Augustą (przyjęła imię Katarzyna)

5. Wojna siedmioletnia (1756-1763)

- toczyła się w Europie Środkowej, wywołana była ambicjami terytorialnymi Fryderyka II (władcy Prus) głównie przeciw Saksonii i Austrii. Po stronie Fryderyka – Anglia, po stronie Saksonii i Austrii – Francja. Elżbieta wystąpiła przeciwko Fryderykowi.

- 1757 – armia rosyjska pod wodzą feldmarszałka Stefana Apreksina wkracza do Prus Wschodnich

- naczelni przywódcy wciąż się zmieniali, przez co Rosja nie wykorzystała dostatecznie swoich sukcesów (m.in. zdobycie Berlina)

- gdy wydawało się, że Fryderyk będzie kapitulował, Elżbieta zmarła, a jej następca Piotr III (wielki sympatyk Fryderyka) natychmiast kazał wycofać wojska i podpisać porozumienie (nie doszło do skutku z powodu kolejnego przewrotu pałacowego i przejęcia władzy przez jego żonę, ale Prusy i tak były uratowane, a Rosja nie zdobyła żadnych korzyści w wojny).

(Chyba nie mamy nic umieć i Piotrze III, ale w skrócie:

- rządził 6 miesięcy, nie cierpiał wszystkiego, co rosyjskie, wszystko robił na pruską modę, był wielkim fanem Fryderyka II, lubiła go szlachta, bo chciał zabrać majątek kościelny, zamęczał żołnierzy musztrą pruską, chciał wsadzić swoją żonę do klasztoru (najpewniej domyślał się, że spiskuje)

- zmuszono Piotra III do podpisania aktu zrzeczenia się tronu (spisek carowej Katarzyny z oficerami gwardii), po czym zginął w ustawionej bójce

- zabójcy zostali przez Katarzynę odznaczeni.)

6. Czasy Katarzyny II (1762-1796)

- kraj był w złym stanie finansowym

- Katarzyna była bystra, energiczna, ładna, łatwo wzbudzała sympatię, miała wielu faworytów, których jednak zawsze po jakimś czasie odtrącała i nie mieli na nią aż tak dużego wpływu

- udawała oświeconą monarchinię (o tym, co robi, by poddanym żyło się szczęśliwie pisywała do filozofów francuskich)

- utrzymała i potwierdziła dekret o wolności szlacheckiej (stworzony przez jej zmarłego męża)

- doradcę w sprawach zagranicznych – Nikita Panin chciał stworzyć tzw. „system północny” – blok państw leżących nad Bałtykiem (Rosja, Polska, Prusy, Szwecja i Dania), ale nie doszedł on do skutku z powodum.in. roszczeń Szwecji do terytoriów utraconych podczas wojny północnej oraz niechęci do polityki przyjaźni z Rzecząpospolitą.

7. Polityka wewnętrzna

- Katarzyna chciała rozkwitu monarchii szlacheckiej

- ściągała wielu osadników zagranicznych (głównie niemieckich), by zasiedlali tereny słabo zaludnione, dawała im dużo ulg i wolności

- przeprowadziła sekularyzację dóbr kościelnych (czyli po prostu je zabrała ;)

- zwiększyła poddaństwo chłopów, pozwalając szlachcie wysyłać ich na katorgę na jak długo chcą, a chłop nie mógł składać skarg na pana

8. Pierwszy rozbiór Polski

- w 1764 za sprawą Katarzyny królem Rzeczypospolitej został jej dawny faworyt Stanisław August Poniatowski

- propozycja wyszła od Fryderyka II, Katarzyna trochę się wahała (chciała całą Rzeczpospolitą), ale w końcu się zgodziła

- 1772 – podpisanie traktatu rozbiorowego, Rosja otrzymała północno-wschodnie tereny

9. Wojna z Turcją (1768-1774)

- bezpośredni powód – Turcja zażądała od Rosji wyprowadzenia ich wojsk z Rzeczpospolitej, po odmowie zaczęły się działania wojenne

- oba kraje, wyczerpane wojną, podpisały pokój, Rosja uzyskała m.in. wąski dostęp do Morza Czarnego

10. Wojna chłopska – powstanie Pugaczowa (1773-1775)

- największy w dziejach Rosji ruch antyfeudalny, który ogarnął m.in. całe środkowe i dolne Powołże; wzięli w nim udział chłopi i robotnicy z manufaktur uralskich, Rosjanie i ludność nierosyjska – Baszkirzy, Tatarzy, Czuwasze i Kałmucy

Powody:

- nieustanne rozszerzanie przywilejów szlacheckich

- ogólna bieda z nędzą

Jemelian Pugaczow – stanął na czele powstania, był to Kozak doński, brał udział w wojnie siedmioletniej i tureckiej, potem przejściowo zwolniony z powodu kontuzji, nie wrócił już do wojska; ukrywał się w różnych miejscach, lecz w 1772 złapano go i osadzono z Kazaniu, skąd uciekł i przybył nad Jaik, gdzie zaczął podawać się za cudownie ocalałego cara Piotra III (kolejny samozwaniec)

- to przyniosło mu dużą popularność, do jego wojska garnęli się chłopi i robotnicy, na jego stronę przechodzili także żołnierze

- zdobył w 1773 twierdzę Tatiszczewa nad górnym Jaikiem

- powstanie przekształciło się w wojnę chłopską

- rząd, zajęty wojną turecka, dopiero po jakimś czasie wysłał tam wojsko, w marcu 1774 Pugaczow poniósł pod Tatiszczewą porażkę, ale wycofał się i poszedł dalej na północ

- uciekał przed oddziałami gen. Iwana Michelsona, ale w końcu pojmano go i w styczniu 1775 w Moskwie stracono

Postanowiono wprowadzić szereg zmian, które umocnią położenie szlachty i usprawnią system zarządzania krajem:

- 1775 – wydano nową ustawę o guberniach (podzielono kraj na 50 guberni liczących po 300-400 tys. ludzi)

- gubernie podzielono na powiaty

- wprowadzono sądy powiatowe dla szlachty i miejskie dla mieszkańców miast oraz niższe instancje sądowe dla chłopów pańszczyźnianych; od ich wyroku można było apelować do trybunałów sądu karnego i cywilnego

- wprowadzono gubernialne izby skarbowe

- 1785 – Katarzyna wydała tzw. przywilej zasadniczy (dotyczył całej szlachty bez względu na narodowość) – raz jeszcze potwierdzała dotychczasowe przywileje szlachty (m.in. władanie chłopami, zwolnienie od obowiązku służby państwowej i od podatków osobistych, nie wolno było szlachcica karać chłostą, mieli prawo do samorządu terytorialnego)

11. Polityka zagraniczna Rosji w latach 1774-1796

- 1780 – Rosja podpisuje „deklarację o neutralności zbrojnej”, która wysuwała zasadę wolności żeglugi i handlu morskiego i podkreślała, że tylko przewożenie broni i amunicji może być powodem do ataku

- Grzegorz Potiomkin – faworyt i długoletni doradca carowej, autor „projektu greckiego” (wyparcia Turcji z Europy i odtworzenia cesarstwa), dla niego Katarzyna kazała wybudować Pałac Taurydzki z Petersburgu

- 1783 – przyłączenie Krymu do Rosji za sprawą Potiomkina, który zmusił do ustąpienia ostatniego chana i wprowadził wojska rosyjskie na Krym

- 1793 – drugi rozbiór Polski

- 24 III 1794 rozpoczęcie insurekcji kościuszkowskiej

-1795 – trzeci rozbiór Polski

- Katarzyna potępiła rewolucję francuską, kazała Rosjanom wracać do kraju, chętnie przyjmowała emigrantów francuskich (w tym obu braci Ludwika XVI)

- 1795 – Rosja włącza się do koalicji przeciwfrancuskiej razem z Austrią i Anglią

12. Panowanie Pawła I

- Katarzyna umiera 6 (17) XI 1796

- następcą jest jej syn, Paweł I (1796-1801)

- obejmował tron mając 42 lata, ale był rozgoryczony z powodu długoletniego stania na uboczu i okazywania mu pogardy; jako car był popędliwy, ponury, wybuchowy, nazywano go „szaleńcem na tronie”

- urządził wspaniały pogrzeb Piotrowi III, wypuścił z więzienia Kościuszkę i kilku wybitnych myślicieli rosyjskich

- 1797 – wydał „manifest o trzydniowej pańszczyźnie” – zakazano ziemianom zmuszania chłopów do pracy w niedzielę (w pozostałe dni na pewno zdążą wszystko zrobić), sugerował tylko trzydniową pańszczyznę

-rozdawał, tak jak matka, ziemię szlachcie

- w związku z rewolucją francuską w Rosji zapanowała surowa cenzura, zabroniono wyjazdów na studia za granicę, zakazano przywozu książek

- Paweł z początku ogłosił neutralność, ale pod naporem Anglii i Austrii wydał Francji wojnę

- w koalicji antyfrancuskiej znaleźli się tez Turcy i był to jeden z nielicznych momentów, gdy Rosja i Turcja współpracowały

- po objęci władzy przez Napoleona, Paweł zbliżył się do niego, co wpłynęło ujemnie na stosunki handlowe i zwiększyło niezadowolenie Rosjan.

- Paweł chciał zorganizować wyprawę na Indie

- zlikwidował kompetencje samorządowe szlachty, czym ją rozdrażnił

- był dwukrotnie żonaty, miał dużo dzieci

- w 1797 wydał „ustawę o rodzinie cesarskiej”, która regulowała sposób dziedziczenia tronu – otrzymywał go najstarszy syn, a kobiety dopiero po wygaśnięciu linii męskiej

- poszła plota, że Paweł zamierza pozbawić wolności dwóch najstarszych synów i adoptować księcia Eugeniusza Wirtemberskiego

- zawiązano spisek, na którego czele stanął hrabia Piotr Pahlen – generał-gubernator Petersburga

-w nocy z 11 na 12 III 1801 wtargnięto do pałacu Pawła, zażądano jego abdykacji, a gdy odmówił, wywiązała się kłótnia w trakcie której doszło do morderstwa

-na trona wstąpił najstarszy syn Pawła – Aleksander, wtajemniczony uprzednio przez spiskowców

Aleksander Suworow (1729-1800) – uznany za najwybitniejszego rosyjskiego dowódcę wszystkich czasów, zdobywca Izmaiłu w 1790, Pragi i Warszawy w 1794, dowódca w wyprawie włoskiej 1799r., feldmarszałek i generalissimus, obdarzony tytułem hrabiowskim i książęcym.