ROZDZIAŁ XXVI – PAŃSTWO TOTALITARNE

1. OPOZYCJA PRAWICOWA. XVI ZJAZD WKP(b)

1. Stalin doszedłszy do władzy chce zaatakować sojuszników, którzy trwali przy koncepcji NEP-u (prawicowców). Przyjmuje program „zjednoczonej opozycji”:

• „Prawicowa opozycja” (Bucharin, Rykow i Tomski) dysponowała poparciem w aparacie partyjnym i komsomolskim, co utrudniało Stalinowi sprawę.

• Stalin pokonuje opozycję dzięki błędowi popełnionemu przez Bucharina:
  Bucharin rozpoczął publiczną polemikę ze Stalinem, drukując swoje Notatki ekonomisty na łamach „Prawdy”. Jego podstawowym błędem była spóźniona próba skontaktowania się z Kamieninem (wydalonym wcześniej z Partii), ujawiona przez Trockiego. Posunięcie to zdyskredytowało Bucharina nawet we własnym obozie. W chwili ostatecznej rozgrywki (na posiedzeniu Biura Politycznego) błagał rozpaczliwie Stalina o przebaczenie, odwoływał się do ich dawnej przyjaźni. Nieugięty Stalin w roku 1929 usunął z Partii Bucharina, rok później Tomskiego, Ugłanowa i na koniec Rykowa.

1. W roku 1930 odbył się XVI Zjazd, podczas którego obsadzono stanowiska państwowe. Od tego czasu Biuro Polityczne tworzyli: Stalin, Kalinin, Mołotow, Woroszyłow, Rudzutak, Łazar Kaganowicz, Kirow, Stanisław Kosior (Polak) oraz Ordżonikadze. Po dwóch latach do grona dołączyć Andriej Andriejew.
   Pomimo rozgromienia politycznych przeciwników i obsadzenia kluczowych stanowisk zwolennikami Stalina, w aparacie partyjnym wciąż pojawiała się krytyka rządów Stalina. Kolejnych opozycjonistów ujawniano poprzez polityczną inwigilację. Stosowano kary partyjne i zsyłki.
   Warto tu wspomnieć o sprawie Martemiana Riutina. Był on ideowym bolszewikiem zaangażowanym w walkę z „lewicową opozycją”. Jako, że był zwolennikiem Bucharina, wraz z nim został wydalony z Partii. Po tym wydarzeniu Riutin w kontakcie z Bucharinem spisał konspiracyjny program, mający na celu zaprowadzenie w Partii demokracji, do czego konieczne było usunięcie Stalina (rozumiane jako jego śmierć). Riutin wraz z członkami swojej grupy zostali wyśledzeni przez OGPU i aresztowani. Wydarzenie to doprowadziło do podziału w Politbiurze, bowiem Kirow, Kujbyszew i Ordżonikadze (zahartowani w bojach stalinowcy) stanowczo zaprotestowali przeciwko skazaniu Riutina na śmierć. Uświadomiło to Stalinowi, że „czystka” przeprowadzona na XVI Zjeździe nie spełniła swojego zadania. Postanowił dokonać kolejnej. I tak, w latach 1933-35 usunięto aż 1/3 ogółu Partii.

2. 1934 r. – XVII Zjazd WKP(b), tzw. „Zjazd zwycięzców”. Powodów do szczęścia tego Zjazdu dostarczały meldunki o sukcesach industrializacji oraz świadomość, że proces kolektywizacji został zakończony. Obrady Zjazdu przyniosły pozornie sukces sekretarzowi generalnemu. Pod hasłem jedności partii pozwolił wygłosić Zinowiewowi, Kamieniewowi, Bucharinowi i Rykowowi samobiczujące przemówienia. W rzeczywistości za kulisami rozegrała się ostra walka o przywództwo. Grono sekretarzy terenowych tajnie powzięło zamysł zrealizowania „testamentu Lenina” i wysunięcia na stanowisko sekretarz generalnego Kirowa. Stalin przegrał wybory do KC, otrzymując najmniej głosów. Wyniki wprawdzie natychmiast zafałszowano, lecz Stalin poczuł się niepewnie i chcąc uniknąć kompromitacji, nie kandydował na stanowisko sekretarza generalnego, które pozostało nieobsadzone.

1. STALINOWSKA KONSTYTUCJA

1929 r. – niebywałe obchody 50 urodzin Stalina jako moment rozpoczynający jego kult. Na nowo zredagowano dzieje ruchu bolszewickiego, którego wszystkie triumfy przypisano Stalinowi, w tym przeprowadzenie Rewolucji Październikowej i zwycięstwo w wojnie domowej. W 1938 roku opublikowano Historię Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Krótki kurs., która stała się jedyną dopuszczalną księgą o przeszłości kraju.
Tandetne panegiryki w hołdzie Stalinowi umocnieniem jego kultu w kraju.
Lojalność wobec Stalina stała się miarą lojalności wobec państwa.
Żadna książka, nawet dzieła dotyczące fizyki teoretycznej, nie mogła odbyć się bez odwołania do genialnych poglądów Stalina.

Władza jaką zdobył Stalin wymagała dopasowała do niej istniejącego systemu prawnego i politycznego. Zaczęto więc budowę państwa totalitarnego, co było realizowane stopniowo, a zatem trudno zauważalne dla zewnętrznych obserwatorów:
a) Już w 1929 roku Kaganowicz odrzucił pojęcie „państwa prawa” jako sprzeczne z marksizmem-leninizmem. Konsekwencją tego stała się ustawa O ochronie mienia przedsiębiorstw państwowych, kołchozów i spółdzielni oraz ochronie wspólnej socjalistycznej własności. Za tego rodzaju przestępstwa stosowano 2 rodzaje kary: wyrok śmierci lub zsyłka do łagru. Stosowano je powszechnie wobec nawet najdrobniejszych wykroczeń.
b) W 2 lata później zdefiniowano pojęcie „zdrady ojczyzny”, za którą przewidziano najwyższy wymiar kary. Jednocześnie wprowadzono zasadę odpowiedzialności zbiorowej: rodzina przestępcy podlega zesłaniu do obozu na 2-5 lat.
c) w roku 1934 przeprowadzono strukturalną reformę władz bezpieczeństwa – włączenie OGPU (Głównego Zarządu Bezpieczeństwa Państwowego), w którego ramach powołano Kolegium specjalne (OSO), mające prawo do wydawania wyroków na zsyłki i do łagrów.
d) W 1930 roku przy OGPU utworzono Główny Zarząd Obozów (GUŁag). W 1935 roku siła robocza jaką dysponował GUŁag osiągnęła blisko 500 tys. Dzięki temu zbudowano np. Kanał Białomorski. Wzniesiony został dosłownie rękami (nie używano żadnych maszyn) ogromna śmiertelność. Więźniowie zbudowali także Kanał Moskwa – Wołga oraz budowali drogi.

Jedyną instytucją, jaka znalazła się poza obszarem osobistej władzy Stalina była Armia Czerwona. Stalin szanował ich swego rodzaju autonomię, gdyż nawet w chwili największej nagonki na Trockiego, swego twórcę, zachowała neutralność.
W połowie lat 30. XX w. Armia Czerwona była na pierwszym miejscu w świecie, jeśli chodzi o liczebność i wyposażenie w najnowszy sprzęt oraz doktrynę przewidującą wojnę manewrową (zasługa Tuchaczewskiego).

1936 r. – VII Nadzwyczajny Zjazd Rad uchwalił nową konstytucję. Na miejscu WCIK powołano dwuizbową Radę Najwyższą, składającą się z Rady Związku i Rady Narodowości. Przewodniczącym jej organu wykonawczego pozostał Kalinin.
Ustawa zasadnicza, nazwana później „stalinowską” została opracowana przez grono ekspertów, w tym Bucharina i Radka. Na piśmie gwarantowała wolność jednostki, zniesienie ograniczenia, a w rzeczywistości była wcieleniem propagandowego kłamstwa.

1. KOLEKTYWIZACJA I INDUSTRIALIZACJA

1. Ambitne plany uprzemysłowienia ZSRR były sprzeczne ideologicznie i ekonomicznie: współistniały dwa systemy (socjalistyczny w mieście i kapitalistyczny na wsi)

2. 1928 rok – kolejny kryzys w rolnictwie, który przyspieszył rozwiązanie kwestii z punktu a. kryzys spowodowany był rozwarciem tzw. Cenowych nożyc na artykuły rolnicze i przemysłowe chłopom nie opłacało się sprzedawanie zboża, więc użytkowali je inaczej (produkcja samogonu lub magazynowanie w oczekiwaniu na korzystniejsze warunki)

3. Reakcja Stalina trzytygodniowa podróż inspekcyjna po Syberii Zachodniej. Podjęte działania: czasowy powrót do metod komunizmu wojennego. Opierając się na doświadczeniu (poprzednim razem te metody doprowadziły do klęski), odwołano się do koncepcji kolektywizacji produkcji rolnej.

4. Realizacja planu owej kolektywizacji:

Etap I – „rozkułczanie” – wywłaszczanie najbogatszych chłopów i wszystkich tych, którzy oponowali przeciwko wprowadzonym zmianom (wywożono ich do łagrów lub na zsyłkę, a ich inwentarz i grunty grabiono)
Etap II – tworzenie spółdzielczych kołchozów i państwowych sowchozów. Tam pożytkowano zagrabione mienie „kułaków”. Pozostałą ludność zaganiali do pracy tam wszelkimi sposobami komsomolcy.

1. Komsomoł – grupował najbardziej fanatycznych i zahartowanych w walkach wewnątrzpartyjnych komunistów.

2. Jak funkcjonowały kołchozy?

Kołchoźnicy pracowali na wspólnych gruntach. Na własne potrzeby mieli wydzielone niewielki działki. Były kierowane przez niesprawną administrację.
Warunki, w jakich pracowano przyczyniły się do migracji i oporu. Rozwiązano to wprowadzając faktyczne przywiązanie chłopów do ziemi. Opór zwalczano metodą świadomie sterowanego głodu. Najtragiczniej przebiegło to na Ukrainie (była to jedna z największych zbrodni ludobójczych XX wieku – porównywalna z Holocaustem). Wszelki opór w pozostałych częściach ZSRR brutalnie tłumiono.

1. Prędkość rozwoju procesu kolektywizacji było bardzo szybkie, co doprowadziło do tego, że w 1930 roku dopuszczono na rozwiązanie kilku kołchozów. Nie mniej jednak w roku 1934 procesowi podległo już ¾ gospodarstw. Rok ten uznaje się za zakończenie kolektywizacji. Za przeprowadzenie kolektywizacji odpowiedzialny był Jakow Jakowlew.

2. Skutki kolektywizacji:

• 5-6 mln ofiar głodu

• Zagłada najbardziej produktywnych gospodarstw (przede wszystkim znaczne zmniejszenie ilości bydła oraz powierzchni zasiewów) spadek gospodarki

1. 1929 r. Zatwierdzenie „pięciolatki” – kompleksowego planu odbudowy gospodarki

• Podstawowym założeniem i hasłem propagandowym było prześcignięcie zachodu

• Wytyczono absurdalnie wysokie wskaźniki wzrostu we wszystkich zakresach

• Planowano zrealizować go rok przed terminem, a więc w 4 lata

• 1932 roku – oficjalne zakończenie „pięciolatki”: zamierzone plany nie zostały wykonane, jednakże dla zachowania pozorów wyniki zafałszowano. Mimo to efekty były imponujące: ZSRR w ciągu tych kilku lat stał się drugą potęgą przemysłową świata po USA.

• Industrializacja była przeprowadzona nie strategicznie: wiele inwestycji było chybionych, zbyt dynamicznie rozwijający się przemysł ciężki przy zbyt opóźnionym rozwoju lekkiego od tej pory owa proporcja stała się cechą gospodarki sowieckiej

• Pieniądze na inwestycję wzięto z wyprzedaży dóbr kultury narodowej

1. Charakterystyka nowego stalinowskiego przemysłu:

• Najnowocześniejsze linie produkcyjne przy niskim poziomie kadry technicznej

• Ruch stachanowski – robotnicy współzawodniczyli ze sobą o ilość i szybkość wykonanej pracy (zapoczątkowany przez Stachanowa, który rzekomo wyrobił 1400% normy. W rzeczywistości miał anonimowych pomocników)

• Fluktuacja kadr w wielkich zakładach przemysłowych wprowadzenie książeczek pracy, przywrócenie wewnętrznych paszportów, kodeks pracy, który surowo karał za wszelkie nieobecności pracy

• Pogorszenie się sytuacji ludności: kartki na towary, strasznie warunki mieszkaniowe. Jedyną warstwą, której warunki polepszyły się byli urzędnicy. Było to przyczyną ich lepszej pracy (groźba utraty stanowiska była przerażająca)

1. Brutalna ofensywa przeciw Cerkwi - zamykano lub burzono obiekty sakralne, na miejsce których stawiano muzea religii i ateizmu.

2. Od 1930 roku wprowadzono bezpłatne nauczanie na poziomie elementarnym, przywrócono poszanowanie rodziny (m.in. surowe kary za aborcję)

3. Społeczeństwo sowieckiej Rosji było zastraszone. Aby dodatkowo wzmóc zastraszenie, zorganizowano serię pokazowych procesów politycznych przeciwko rzekomym szpiegom.

1. SOCREALIZM

Druga połowa lat 20. XX wieku najlepszym okresem rozwoju kultury sowieckiej

1. Literatura

• Isaac Babel „Armia konna”

• Michaił Szołochow „Cichy Don” (1965 –Nagroda Nobla)

• Najwybitniejsze dzieła literackie powstawały z dala od państwowego mecenatu. Wśród najbardziej znanych autorów są Jewgienij Zamiatin i Michaił Bułchakow.

• Majakowski – autor wierszy sławiących „czerwoną Rosję”. Utalentowany dramaturg. Przeciwnik Bułchakowa.

1. 1932r. – proklamowano doktrynę realizmu socjalistycznego. Sztuka powinna charakteryzować się partyjnością, typowością bohaterów i sytuacji oraz odwoływać się do tradycji ludowych.

Dużą rolę odegrał tu Gorki, który zmuszony został do propagowania i pochwalania reportaży autorów z budowy Kanału Białomorskiego. W zamian wydano ogromne nakłady jego książek.

1. Istniał Związek Pisarzy Radzieckich. Ich dzieła były raczej na niskim poziomie. Wśród najlepszych znalazł się Nikołaj Ostrowski

2. Kino

• Ogromny rozkwit

• Najwybitniejszy reżyser – Sergiej Eisenshtein. Był niezwykle utalentowany i swój talent wplótł w służbę partii. Jego film „Pancernik Potiomkin” jest na liście najlepszych filmów w historii kinematografii.

• Wśród innych słynnych reżyserów można wymienić: Pudowkina, Dowżenko.

1. Teatr

• Sukcesy tylko dzięki wybitnym reżyserom.

1. Socrealizm odcisnął piętno także na sztukach plastycznych

2. Moskwa jako wizytówka systemu

• Budownictwo publiczne i komunikacyjne powodem burzenia wielu zabytków

• Osiągnięciem tego okresu była budowa stołecznego metra (pierwsza linia w 1935r.)

1. „POKOJOWA POLITYKA”

1. Koniec lat 20. – aktywizacja Komiternu

2. Walka z tzw. socjalfaszyzmem

3. Początek lat 30. – powrót ZSRR do międzynarodowych wspólnot:

• 1932r. – układy o nieagresji z Polską i Finlandią

• 1934r. – wstąpienie do Ligi Narodów

• Maksim Litwinow proklamował „politykę pokojową” – odizolowanie tzw. państw faszystowskich poprzez zacieśnienie stosunków politycznych z demokracjami zachodnimi

• 1935r. – ogłoszono politykę Frontów Ludowych (jednoczenia wszystkich tzw. sił antyfaszystowskich

• Udział ZSRR w wojnie domowej w Hiszpanii. Stalin wysłał tam swoje wojska, które wspierały republikanów. Stalin nie tylko chciał zapobiec buntowi gen. Franco, lecz także przejąć władzę w Hiszpanii. Na drodze stanęli mu funkcjonariusze NKWD, którzy przybyli do Hiszpanii, by zwalczać przybyłych z ZSRR. W finale Stalin wycofał swoje wojska z Hiszpanii, a Franco zwyciężył.

1. OBRAZ ZWIĄZKU RADZIECKIEGO TEGO OKRESU W OCZACH ZACHODU

Kraj ten uchodził za idealne państwo przyszłości. Przyczynili się do tego niedoinformowani dziennikarze zachodni. Stalin był uznawany za bohatera, który uratował ludzi od bezrobocia. Przez to, przemilczana została sprawa brutalnej kolektywizacji.