Białoruś pod rządami Rosji

• Formowanie się białoruskiej idei narodowej

Pod koniec XVIII w. większość szlachty białoruskiej uległa polonizacji. Chociaż przedstawiciele tego stanu nazywali siebie Litwinami- od Wielkiego Księstwa Litewskiego lecz myśleli kategoriami politycznymi Rzeczpospolitej. Wyznanie katolickie ,,język i kultura” upodobniała ich do polskiej elity a jednocześnie odróżniało od miejscowego ludu. W wyniku rozbiorów Rzeczpospolitej i włączenia całości ziem białoruskich w skład Rosji w 1795 r. oficjalnym językiem stał się rosyjski lecz do 1863 w życiu publicznym funkcjonował j. polski. W okresie powstania styczniowego w polskich elitach politycznych panowało przekonanie, że Białorusini są ,,Kresowym ludem polskim”. W XIX w. pojęcia takie jak ,, Białoruś”, ,,Białorusini”, ,,j.białoruski” chętnie były wykorzystywane przez rosyjską administrację, naukę, kulturę i oświatę. Białoruskość występowała w kontekście obszaru geograficzno – kulturowego jako jeden z regionalnych składników rosyjskiej wspólnoty. W drugiej połowie XIX w. rozwijały się 2 nurty intelektualne nawiązujące do podziałów religijnych. Wśród prawosławnych bardzo popularny był zachodniorusizm. Tworzyli go Rosjanie, Ukraina, Białorusini. Głównym ideologiem tego ruchu był Michaił Kajałowicz który domagał się j. białoruskiego w szkołach i instytucjach państwowych na Białorusi. Proponował także przeprowadzenie reformy rolnej i przyznanie ziem chłopom. Według Kajałowicza polakami byli wszyscy katolicy, którzy mieszkali na Białorusi. Po spacyfikowaniu powstania styczniowego ruch Białorusinów doprowadzono do marginalizacji. Franciszek Bahuszewicz, który był mocno związany z polskim ruchem socjalistycznym napisał słynny apel do Białorusinów ,, Nie porzucajcie mowy naszej, abyście nie umarli”.

Na początku lat osiemdziesiątych XIXw. Studiujący w Petersburgu Białorusini zorganizowali kilka grup o charakterze socjalistycznym i rewolucyjnym. Przekonywali oni Białorusinów, że naród białoruski ma własne interesy, inne niż Rosjanie i Polacy. Pod koniec 1883 r. pisali, że naród który niegdyś stracił elitę i nie poddał się aby stać się wolnym od obcych panów i monarchów. Odmienne stanowisko wobec białoruskich aspiracji narodowych zajmowali w tym czasie socjaliści polscy. Zgodnie z postanowieniem III Zjazdu Polskiej Partii Socjalistycznej z czerwca 1895 r. partia ta miała wspierać ruchy separatystyczne narodów zamieszkujących imperium Rosyjskie.

W 1902r. z inicjatywy Wacława Iwanouskiego powstała Białoruska Partia Rewolucyjna. Chcieli oni stworzyć oświatę w j.ojczystym oraz upowszechnić wiedzę o przeszłości własnego narodu. W 1903r. współtwórcy tej partii dokonali rozłamu i powołali własną organizację : Białoruską Rewolucyjną Hromadę (BRH).

17 października 1905r. zostały zniesione przez cara Mikołaja II wszystkie restrykcje hamujące rozwój języków narodowych w Imperium Rosyjskim.

1 września 1906r. ukazała się pierwsza legalna gazeta białoruska ,, Nasza Dola”. Po 1910r. zaczęły powstawać inne białoruskie czasopisma takie jak ,, Piałun” , ,,Krapiwa”. Pismo takie jak ,,Biełarus” zapoczątkował budowę fundamentów białoruskiej myśli konserwatywnej, będącej reakcją na szerzący się wśród młodzieży socjalizmu. Ze względu na późniejsze wydarzenia polityczne proces ten został przerwany.

Wybory do Dumy rosyjskiej w 1907r. były miernikiem wpływów i popularności różnych ugrupowań działających na Białorusi.

Publicyści polscy z reguły zaliczali katolików Białorusinów do narodu polskiego. Powszechnie natomiast obawiano się, że rozwój ruchu białoruskiego może zagrozić polskiej własności ziemskiej na Białorusi. Sojusznikami białoruskiej inteligencji byli także chłopi w imieniu których rewolucjoniści formułowali swoje postulaty.