JAKIE CECHY MENTALNOŚCI UZNAJE LE GOFF ZA CHARAKTERYSTYCZNE DLA MIESZKAŃCÓW EUROPY ZACHODNIEJ X-XIII W.?
Niepewność ludzi średniowiecza (Ś.) jest cechą ich myślenia, wrażliwości
* niepewność życia przyszłego - duże ryzyko potępienia
- ludzie średniowiecza pragnęli uciec ze swej epoki do nieba, do zaświatów
- strach przed śmiercią był wręcz nieobecny
* używanie autorytetów - fundament życia duchowego (Pismo Święte, działa Ojców Kościoła - Augustyn, któremu wszyscy kłaniają się)
* inwazja techniczna - to dla średniowiecznej (ś.) epoki grzech
* intelektualiści Ś. - autorytet pogański i arabski
* struktura feudalna - ramy ś. społeczeństwa (Ś. jest epoką, „historią zbawienia”)
* ś. etyka głoszona z ambon (ilustrowane przypowieści i literatura)
* zwyczaj - praktyki - fundament prawa feudalnego. Zakonnicy żądają czynszów od czasów niepamiętnych; myślenie irracjonalne
* umysł Ś. skłonny jest ufać niezwykłości, prawom nadprzyrodzonym, cudom, mirabiliom - trzęsienia ziemi, komety, zaćmienia słońca - jako boska interwencja; cuda Matki Boskiej
* wierność w stosunku do Boga, Matki Boskiej czy świętego, wzorowana na wierności wasala
* cuda - interwencja boga, akty świętych
* myśl symboliczna w teologii, literaturze i sztuce Ś; symbolizm powszechną świadomością - sposobem myślenia - „przedmiot ziemski ma wyraz w świecie boskim”
* szukać ocalenie, klucza do lepszego świata - do zbawienia duszy
* spór o uniwersalia (powszechniaki) - spór intelektualny - realiści i nominaliści - „marność nad marnościami”
* dydaktyka Ś.: gramatyka, retoryka, dialektyka
* SYMBOLIZM
Kamienie, kwiaty (czerwony chalcedon oznacza Chrystusa; baryl to dobry chrześcijanin; Maria - jej symbolem jest lilia, konwalia; róża). Świat zła, symbole zwierząt. Struś zakopujący jaja jest symbolem grzesznika zapominającego o obowiązkach względem Boga; zwierzęta botaniczne - symbole satanizmu - żmija, smok, gryf - to wcielenie diabła. Powszechna była symbolika liczb (np. 7 - dni stworzenia; 153 - liczba ryb z cudownego połowu; 8 - San Vitale w Rawennie - plan kościoła to ośmiobok - wieczność). Kolor: biel - czystość, czerwień - miłosierdzie, a także upodobanie do krwi.
* ś. umysł - wizja świata oparta o abstrakcję (konkret plus abstrakcja)
* kataryzm (Katarzy - głosili dualizm ducha i materii, pogardę stworzenia świata przez demiurga), zasada dobra i zła (herezja odrzucająca Boga i Szatana)
* zamiłowanie do barw i uwielbienie fizyczności (7 darów ciała: uroda, zręczność, siła, długowieczność…). Jaskrawe kolory i barwy
* „średniowieczna metafizyka światła” - symbol:
- ś. witraże
- boska światłość - piękno
- święty jest istotą ze światła
- Bóg - ognisko świetlne
* Bóg stanowi prawo
* piękno fizyczne - dobro, atrybut świętości (zachowanie ciała świętego - nie rozkładało się)
* opowieści o świętych: Tomasz z Akwinu (legenda) szedł przez wieś a wszyscy podziwiali jego piękno i urodę
* namiętność wojowania wśród arystokracji; kult rycerza - pieśni rycerskie; walka wręcz, pojedynek
* zakonnicy nauczają ascezy - święci to „siłacze duchowi”
* Ś jest dla ludzi pojedynkiem pomiędzy dobrem a złem, cnotami a wadami, dusza a ciałem. Symbolem cnoty jest rycerz
* poszukiwanie świata wiecznego, egzaltacja
* świat ludzki - marny i kłamliwy
* ludzie Ś. uciekają w nałogi (upijają się i używają środków halucynogennych) - środki te dostarczane są przez wiedźmy chłopom, a przez handlarzy na dwór
* kościół potępia te zabiegi magiczne
* sen - to części życia człowieka ś. Sny od Boga - przyszłość, od człowieka - trwoga. Sny to przestrogi, objawienia, proroctwa. Sen jest poznaniem (np. w czasie snu Józef dowiaduje się że musi uciekać do Egiptu). Sny od diabła - czytamy w Męce Pańskiej o żonie Piłata.
* akty życia w Ś (zalecenia Kościoła)
- asceza
- modlitwy
- posty
- ubóstwo
* książki klasztorne
* kości i relikwie przechowuje się z szacunkiem, owija się je w jedwab i zamyka w złocie
* w XII i XIII w. - panuje kultura umysłowa - ewolucja intelektualna miasta
* szkoły miejskie
- książka uniwersytecka
- książka ma wartość gosp. dla św. Franciszka, a to kłóci się za aspektem ubóstwa
- ewolucja książki „teologicznej” - desakralizacja książki
* chłop - potęga pańskiego wyzysku. Spisanie dokumentów prawa feudalnego - wzór rzymski
* powstają księgi kanoniczne - traktaty
* scholastyka (z gr. „czas wolny”, łac. „szkolny”) akademicka i monastyczna tradycja, która się posługiwała filozofia arystotelesowską i platońską, żeby zrozumieć, systematycznie wytłumaczyć i przemyśleć prawdy wiary. „Miłość do Boga stanowi dla nas największe dobro” - wrażliwość i skrucha.
* ludzie XII i XIII w. Abelard. „Życie duchowe ulega interioryzacji, przerzuca się na teren sumienia” - przemiana uczuciowa
* aby osiągnąć świętość wymaga się większego miłosierdzia i ubóstwa. Życie mistyczne. Święty bardziej uśmiechnięty
* ikonografia jest lekcją
* wiek XII - romański, pesymistyczny - lubował się w bestiariach (zwierzęce symbole). XIII to przemiana wrażliwości, człowiek bardziej pewny siebie
* miłość dworska - ……… moralny, równowaga seksu i uczucia
* aspekt rzeczywistości realnej - symbol rzeczywistości ukrytej, zmysłowej
* gotyk: sztuka (twarze ludzkie - indywidualizm, naturalne proporcje - nie symboliczne
Nowy sposób myślenia. Rzeczy są tym, czym są. Walka ludzi ś. z mistyką. Wasale to zdrajcy (tak jak Judasz), kupcy to oszuści, mnisi to obłudnicy. Ś. słownictwo i nadużycia słów. Kłamca - „usta bez prawdy”; „fałszywe cuda”, „podstęp”, „złudzenie”. Ciało to „szkaradne odzienie duszy” - Grzegorz Wielki.
Wzory ludzi Ś.:
- święty (ideał chrześcijański)
- poniża ciała, asceta
- kąpiel jest zbędna
- chrzest obmywa na zawsze
- nagość - bezbożność
Czczona ciało świętego. Religia wskazuje na zmartwychwstanie ciała.
- ideał rycerza
- wielbi ciało, piękno
W XIII w. następuje przemiana. Zaczęto dbać o higienę - łaźnie, rozrywki, rozpusta. „Przewodnik zdrowia”. Chłopi jedzą zupę mączną. Panujący, możni - chełpią się przewagą.
Hołd Boga:
- złote kielichy
- mszały
- psałterze
- krucyfiksy
* w ikonografii - łakomstwo jest grzechem wielkopańskim
* strój to społ. mundur (przynależność), mentalność w ubiorze (np. strój mnicha - reguła klasztorna). W XII w. sukno jedwabne, haftowane złotem. W modzie panują barwy czerwone. W XIII w. zieleń i błękit.
* koniec XIII w. „ustawa przeciwko zbytkowi” - moda rycerska a żebracy
* zróżnicowanie społ. to także dom. Dom chłopski jest z gliny, drewna i kamieni (fundamenty), jednoizbowy. Ludzie zamożni posiadają zamek warowny - z wieżami, meblem jest skrzynia. Zamek to symbol potęgi rodziny. Świadczy o prestiżu, świętuje i bawi się hucznie. Życie w zamku to nieustanne uroczystości, zabawy i turnieje, występy kuglarzy, żonglerów, tancerzy, niedzwiedźników. W kościele uroczystości relig., teatry, elementy liturgiczne
* gry - mają dużo uroku, kości toczą się po stołach, szachy - gra królewska, Turnieje - wspólnota rycerska, muzyka, śpiew, taniec - dotyczy wszystkich klas. Chłopi bawią się w naśladowanie głosów natury, rycerze śpiewają.
Średniowiecze było epoką klęsk, niebezpieczeństw z radosną muzyką i zabawą.