Zagadnienia na zaliczenie z ćwiczeń z geologii 2

PALEONTOLOGIA

1. Skamieniałość to szczątki organizmów lub ślady ich działalności życiowej, zachowane w stanie kopalnym (kopalny materiał o wysokim potencjale fosylizacyjnym).

2. Fosylizacja to proces przeobrażenia pogrzebanych w osadzie szczątków organicznych w skamieniałości.

3. Skamieniałości w stanie kopalnym:

• elementy szkieletowe

• szkielet wraz z tkankami miękkimi i sierścią.

4. Procesy fosylizacji:

• krystalizacja - wytworzenie układu krystalicznego

• rekrystalizacja - przejście z jednego układu krystalicznego w drugi

• substytucja - zastąpienie substancji pierwotnej przez inną w obrębie jednego układu krystalicznego (kalcytyzacja, silifikacja, dolomityzacja, fosforytyzacja, uwęglenie, pirytyzacja).

5. Podział skamieniałości:

• strukturalne - muszle, szkielety, fragmenty liści, mikroskamieniałości

• śladowe (ichnoskamieniałości) - ślady pozostawione przez organizmy (koprolity, skałotocza).

6. Funkcje skamieniałości:

• skałotwórcza

• stratygraficzna

• środowiskowa.

7. Skamieniałość przewodnia to skamieniałość charakterystyczna dla danej jednostki, wykazująca jedną lub więcej z następujących cech: reprezentowana powszechnie, łatwo rozpoznawalna, szerokie rozprzestrzenienie geograficzne, krótki zasięg stratygraficzny, szybka ewolucja.

8. Tryby życia organizmów wodnych:

• bentos - zamieszkuje dno zbiornika wodnego

• nekton - organizmy swobodnie pływające w zbiorniku wodnym

• plankton - organizmy żyjące przy powierzchni wody.

9. Stratygrafia to metoda geologii i innych nauk, zajmująca się porządkowaniem skał według kolejności powstawania, nie jest oddzielną nauką. Prowadzi ona do ustalania względnego wieku skał.

10. Zasady stratygrafii:

• superpozycji (starsze warstwy są niżej niż młodsze)

• pierwotnej horyzontalności (warstwy są na początku zupełnie płaskie)

• ciągłości obocznej (warstwy tworzą się na dużych obszarach i ciągną się po bokach)

• przecinania (najpierw powstają warstwy skalne, następnie uskoki, fałdy).

11. Przekrój geologiczny  to graficzne przedstawienie modelu budowy fragmentu litosfery na pionowej płaszczyźnie cięcia.

12. Luka stratygraficzna to brak w profilu geologicznym osadów jakiegoś wieku w wyniku niezgodności erozyjnej lub nieciągłości sedymentacyjnej. Krótkotrwałą lukę nazywamy diastemą, a długotrwałą hiatusem.

13. Charakterystyka dziejów Ziemi:

• prekambr - 4,6 mld. - 600 mln. lat temu

• ery: archaik, proterozoik

• najważniejsze informacje: silne ruchy górotwórcze, tworzenie się pokładów skał magmowych, utworzenie tarcz prekambryjskich, fundamentów kontynentów

• paleozoik - 600 mln. - 225 mln. lat temu

• okresy: kambr, ordowik, sylur, dewon, karbon, perm

• orogenezy: kaledońska (kambr-dewon), hercyńska (dewon-trias)

• skamieniałości przewodnie: trylobity, graptolity

• najważniejsze wydarzenia: utworzenie złóż metali, marmurów, kamieni szlachetnych, węgla kamiennego, wapieni i soli w basenach oceanicznych, pojawienie się ryb, płazów i prymitywnych gadów, rozwój roślin drzewiastych

• mezozoik - 225 mln. - 65 mln. lat temu

• okresy: trias, jura, kreda

• orogenezy: hercyńska (dewon-trias), alpejska (kreda-czwartorzęd)

• skamieniałości przewodnie: amonity, belemnity

• najważniejsze wydarzenia: zalewy morskie, tworzenie się wapieni, gipsu, złóż ropy naftowej i gazu ziemnego, powstanie pokładów kredy piszącej, pojawienie się pierwszych ptaków i ssaków, rozwój dinozaurów, pojawienie się pierwszych roślin okrytozalążkowych

• kenozoik - 65 mln. lat temu do dzisiaj

• okresy: paleogen, neogen, czwartorzęd

• orogenezy: alpejska (kreda-czwartorzęd)

• najważniejsze wydarzenia: powstanie wielu gór fałdowych i zrębowych, powstanie pokładów węgla brunatnego i siarki rodzimej, objęcie półkuli północnej przez zlodowacenie, rozwój ssaków, pojawienie się człowieka.

14. Masowe wymierania organizmów:

• koniec ordowiku

• koniec dewonu

• przełom permu i triasu - wyginięcie 95% organizmów

• koniec triasu

• przełom kredy i paleogenu.

15. Ramienionogi (Brachiopoda):

• organizmy morskie

• bentos

• muszle zbudowane z węglanu wapnia

• posiadają lofofor

• szew - miejsce zetknięcia skorupek

• posiadają zawias (2 dołki na jednej skorupce i dwa ząbki na drugiej)

• płaszczyzna prostopadle do powierzchni skorupy

• znaczenie: skałotwórcze (wapienie), stratygraficzne (głównie paleozoik - sylur, dewon)

• przykłady: Spirifer, Terebratula.

16. Małże (Mollusca):

• organizmy morskie i słodkowodne

• bentos

• dwubocznie symetryczne

• płaszczyzna pomiędzy skorupkami

• ząbki i dołki na każdej skorupce

• posiadają więzadło (taśma, która otwiera skorupki)

• znaczenie: stratygraficzne (trias, jura, kreda), skałotwórcze (wapienie muszlowe)

• przykłady: Pecten, Lopha, Cardium.

17. Trylobity:

• organizmy morskie

• bentos i plankton

• pancerz chitynowy wysycony węglanem wapnia na grzbiecie

• segmentowana budowa ciała (głowa, tułów, ogon): oczy, glabella, szew policzkowy, oś, płaty boczne, ogon

• znaczenie: stratygraficzne (paleozoik)

• przykłady: Asaphus, Paradoxides, Phacops.

18. Koralowce (Coelenterata):

• organizmy morskie

• bentos

• szkielet mineralny (z węglanu wapnia)

• budowa: denka, przegrody

• znaczenie: skałotwórcze (wapienie koralowców), paleośrodowiskowe, stratygraficzne

• grupy: koralowce Rugosa (Calceola, Hexagonaria), Scleractinia (Thamnastrea J, Flabellum eocen - rec), Tabulata (Halysites, Favosites).

19. Szkarłupnie:

• organizmy morskie

• bentos

• zbudowane z węglanu wapnia

• symetria pięciopromienista

• znaczenie: skałotwórcze (wapienie krynoidowe)

• przykłady: Encrinus (liliowce), Cidaris (jeżowce regularne), Micraster (jeżowce nieregularne).

20. Linie przegrodowe u głowonogów:

• agoniatytowa - linia falowana (dewon)

• goniatytowa - linia falowana z ostrym wcięciem (karbon)

• ceratytowa - linia falowana z dodatkowymi falami w formach wklęsłych (trias)

• amonitowa - linia falowana z dodatkowymi falami w formach wklęsłych i wypukłych (jura-kreda).

21. Głowonogi (Mollusca):

• organizmy morskie

• nekton

• muszle wyprostowane lub zwinięte

• znaczenie stratygraficzne: klymencie (dewon), goniatyty (karbon), ceratyty (trias), amonity właściwe (jura, kreda)

• przykłady: Orthoceras, Endoceras (rozpoznanie po syfonie), Clymenia (agoniatytowa), Cheiloceras (goniatytowa), Macrocephalities, Perisphinctes (amonity właściwe).

22. Graptolity (Graptolithina):

• organizmy morskie

• plankton

• organizmy kolonijne

• organizmy szkieletowe

• znaczenie: skałotwórcze (łupki graptolitowe), stratygraficzne (ordowik, sylur)

• przykłady: Monograptus, Spirograptus.

23. Rośliny naczyniowe:

• koniec syluru - ryniofity (pojedyncze zalążki na pędach), trymerofity i zoosterofilofity (kłosy)

• koniec dewonu - pojawienie się form drzewiastych

• karbon - skrzypy (Calamites - drzewiaste, Annularia - liście), paprocie (Sphenopteris), rośliny iglaste (Walchia), widłaki (Stigmaria - korzenie, Lepidodendron i Sigilaria - drzewiaste)

• perm - rośliny nagonasienne

• trias i jura - benetyty, skrzypowe

• połowa kredy - rośliny okrytonasienne

• paleogen - trawy.

24. Skamieniałości przewodnie:

• kambr - archeocjaty, trylobity, ramienionogi (bezzawiasowe)

• ordowik - graptolity (wielogałązkowe), ramienionogi, trylobity, głowonogi, koralowce

• sylur - graptolity (jednogałązkowe), ramienionogi, konodonty, koralowce (Rugosa i Tabulata), głowonogi (łodzikowate)

• dewon - konodonty, ramienionogi (zawiasowe, spiriferidy), graptolity, głowonogi (amonitowate)

• karbon - głowonogi, konodonty, ramienionogi (produktoidy), koralowce Rugosa

• perm - otwornice, konodonty, głowonogi, ramienionogi i małże

• trias - głowonogi, koralowce Scleractinia, konodonty, ramienionogi, glony

• jura - głowonogi (amonity, belemnity), koralowce, szkarłupnie (liliowce, jeżowce), gąbki

• kreda - głowonogi (amonity, belemnity), małże, jeżowce, gąbki.

---