Hierarchia systemu źródeł prawa (w tym na pamięć art. 87 Konstytucji)

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są:

Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego

Moc prawa a moc obowiązująca

Moc prawna konstytucji polega na przyznaniu jej najwyższego miejsca w systemie prawa stanowionego. Jest aktem najwyższym, a zatem przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony, ona sama zaś wyznacza nie tylko rodzaje innych aktów normatywnych (źródeł prawa), ale także ich hierarchię, zakres przedmiotowy oraz samoistny bądź wykonawczy charakter.

Moc obowiązująca oznacza, że każdy akt prawny ma taką samą moc obowiązującą, co oznacza, że obowiązuje do czasu jego uchylenia. Moc obowiązującą akt prawny uzyskuje z chwilą wejścia w życie.

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności, co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana chyba, że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą.

Rozporządzenia z mocą ustaw

Rozporządzenia są wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upoważnienie powinno określać organ właściwy do wydania rozporządzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczące treści aktu.

Cechy aktów prawa powszechnie i wewnętrznie obowiązujących (tabelka)

Prawo powszechnie obowiązujące	Prawo wewnętrznie obowiązujące
Zakres podmiotowy Każdy jest adresatem, zakres nieograniczony - ogólno-państwowy lub lokalny	Zakres podmiotowy Zakres ograniczony, dla osób powiązanych z jakąś jednostką organizacyjną, wewnątrz której wydany był akt.
Zakres przedmiotowy Nieograniczony	Zakres przedmiotowy Ograniczony (nie można regulować obowiązków obywateli można je tylko uzupełniać, nie mogą być zmieniane struktury jednostki
Opublikowanie Muszą zostać ogłoszone w dzienniku ustaw	Opublikowanie Nie muszą być publikowane, aby mogły obowiązywać

Cechy Konstytucji:

- nadrzędna pozycja Konstytucji w systemie źródeł prawa

- najwyższa moc prawna

- szczególna treść Konstytucji

- systematyka Konstytucji

* ogólna

* szczegółowa (przepis wewnątrz-przepisu)

- tryb uchwalania Konstytucji (typy uchwalania Konstytucji, procedura uchwalania Konstytucji w Polsce)

1. Przyjecie konstytucji przez Zgromadzenie Narodowe

2. Referendum

3. Podpis prezydenta i opublikowanie jej w dzienniku ustaw

Polska konstytucja weszła w życie 3 miesiące od momentu jej ogłoszenia

- zmiana Konstytucji (art. 235 Konstytucji)

• Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat lub Prezydent Rzeczypospolitej.

• Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat.

• Pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy.

• Ustawę o zmianie Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.

• Uchwalenie przez Sejm ustawy zmieniającej przepisy rozdziałów I, II lub XII Konstytucji może odbyć się nie wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy.

• Jeżeli ustawa o zmianie Konstytucji dotyczy przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty określone w ust. 1 mogą zażądać, w terminie 45 dni od dnia uchwalenia ustawy przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Z wnioskiem w tej sprawie podmioty te zwracają się do Marszałka Sejmu, który zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia złożenia wniosku. Zmiana Konstytucji zostaje przyjęta, jeżeli za tą zmianą opowiedziała się większość głosujących.

• Po zakończeniu postępowania określonego w ust. 4 i 6 Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi Rzeczypospolitej uchwaloną ustawę do podpisu. Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje ustawę w ciągu 21 dni od dnia przedstawienia i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskie

Ustawa konstytucyjna - jest to akt, który jest równy z konstytucją w III aspektach:

- taka sama moc prawna

- sztywność (uchwalana i zmienia w szczegółowym trybie)

- szczegółowa treść

Cechy ustawy zwykłej:

- wysoka moc prawna

- wyłączność ustawodawcza parlamentu

- charakterystyczna materia

- specyficzna procedura uchwalania (Art. 118-123)

Rozporządzenia -jest to akt prawotwórczy, stanowiony przez organ egzekutywy na mocy konkretnego i szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie

- organy upoważnione do wydawania

Rada Ministrów , Prezydent, Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji, Prezes Rady Ministrów, Ministrowie

- cechy (Banaszak - paragraf 12)

* posiadanie podstawy prawnej

* uzupełniają regulacje ustawowe w przypadku luk w prawie

* akt prawa powszechnie obowiązującego

• wydawany na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawowego

Akty prawa międzynarodowego, jako źródła prawa konstytucyjnego

- umowy międzynarodowe (traktaty - zawarte miedzy państwami)

- zwyczaj narodowy- reguły postępowania w dłuższym czasie przez ogół podmiotów prawa międzynarodowego i uznane za niewiążące

- zasady ogólne prawa międzynarodowego - funkcjonujące powszechnie w porządku prawnym wielu państw

Prawo ponadnarodowe - jest to cześć prawa narodowego, różni się od prawa międzynarodowego gdyż ma różnią strukturę prawną

Organ - celowo stworzony i działający w imieniu państwa oraz mogący stosować środku przymusu

Kompetencje - to wynikająca z przepisów prawnych zdolność organu państwowego do stosowania prawnie określonych środków działania, służących do realizacji jego zadań. Kompetencji nie można domniemać.

Funkcje - to najważniejsze cele, do których dąży dany organ

Klasyfikacje organów:

Liczba piastunów

- jednoosobowe (prezydent)

- wieloosobowe (sejm, senat)

Sposób powoływania

- z wyboru (sejm, senat)

- z nominacji (wojewoda)

Strukturę organizacyjną

- prosta

- złożona

Zasięg terytorialny

- centralne (teren całego kraju)

- terenowe (działają na danym terenie)

Czas trwania kadencji

- nieokreślone (wojewoda)

- kadencyjne (wybierane na dany okres)

Relacje zachodzące pomiędzy organami

-samoistne (samodzielne)

- pomocnicze (np. komisje sejmowe)

Na tryb pracy

- permanentnie (stałe)

- sesyjne (np. sejm)

Organy

- konstytucyjne (rada ministrów, sejm, senat)

- nie konstytucje (konwent seniorów)

Trójpodział władzy

- prawodawcze (sejm, senat)

- wykonawcze (prezydent)

- sądownicze (sądy)

Funkcje parlamentu

- ustawodawcza - stanowi prawo o mocy powszechnie obowiązującej,

- kontrolna - kontroluje Rade Ministrów

- kreacyjna - obsadza określone organy państwowe

Istota parlamentów

Jest jego ukształtowanie jako organu reprezentacji Narodu (organ przedstawicielskiego) - parlament jest jedynym organem państw. Powoływanym tak , że jego skład odzwierciedla podstawowe orientacje i preferencje polityczne ogółu wyborców.

Struktura parlamentu

Składa się z dwóch izb, wyróżniamy izbę wyższą (senat) i niższą (sejm) od 1989 roku

Kadencyjność sejmu (w tym skrócenie, przedłużenie kadencji)

Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje. Kadencje Sejmu i Senatu rozpoczynają się z dniem zebrania się Sejmu na pierwsze posiedzenie i trwają do dnia poprzedzającego dzień zebrania

się Sejmu następnej kadencji.

Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu. Przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio.

Autonomia regulaminowa Sejmu, senatu

Zasada autonomii regulaminowej - nie jest zasadą absolutną - jej granice wyznacza całokształt norm konstytucyjnych. Izba w swym regulaminie może samoistnie określić podmioty, którym przysługuje to prawo.

Organy sejmu.

- Marszałek sejmu

- Wicemarszałkowie

- Prezydium Sejmu

- Konwent Seniorów

Funkcjonowanie sejmu

- sesyjność a permanencja

Sesyjność pozwala na porządkowanie prac parlamentu, które muszą zakończyć się w odniesieniu do danej ustawy - projektu, inaczej zakończenie sesji powoduje zdjęcie z porządku obrad i nie zajmowanie się więcej danym projektem.

Permanencja gwarantuje ciągłość pracy parlamentu, co jest potrzebne podczas natłoku pracy związanego z transformacją ustrojową.

- posiedzenia,

- porządek dzienny,

- zasada jawności;

Status prawny posłów i senatorów

- immunitety - wykluczenie lub ograniczenie odpowiedzialności deputowanego za naruszanie prawa

* materialne - obejmuje działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego pod warunkiem , że nie dochodzi przy tym do naruszenia praw osób trzecich

* formalne - ma charakter zupełny bo odnosi się do wszelkich czynów które mogłyby podlegać odpowiedzialności karnej, popełnionych przez posła niezależnie od ich związku z wykonywanym mandatem

- Incompatibilitas - zasada niełączenia określonych funkcji publicznych.

Zgromadzenie Narodowe:

Cechy :

- w czasie jego obrad posłowie i senatorowie zyskują taki sam status, a zatem status członka Zgromadzenia Narodowego (nie ma zatem podziału na członków Sejmu i członków Senatu).

- składa się z posłów i senatorów pod przewodnictwem marszałka

- zgromadzenie posiada swój regulamin

Kompetencje

Dziś Zgromadzenie Narodowe posiada wyłącznie kompetencje związane z osobą Prezydenta, należą do nich:

*przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta;

*stwierdzenie jego stałej niezdolności do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia;

*stawianie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu;

*wysłuchanie orędzia Prezydenta.

Prezydent

- wybory Prezydenta

Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany przez Naród w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu tajnym. Prezydent Rzeczypospolitej jest wybierany na pięcioletnią kadencję i może być ponownie wybrany tylko raz.

Na Prezydenta Rzeczypospolitej może być wybrany obywatel polski, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat i korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Kandydata zgłasza co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu. Na Prezydenta Rzeczypospolitej wybrany zostaje kandydat, który otrzymał więcej niż połowę ważnie oddanych głosów. Jeżeli żaden z kandydatów nie uzyska wymaganej większości, czternastego dnia po pierwszym głosowaniu przeprowadza się ponowne głosowanie.

- przeszkody w sprawowaniu urzędu (przejściowe i trwałe)

* tymczasowe - Marszałek sejmu tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej.

* stałe - Marszałek Sejmu obejmuje urząd prezydenta

Jeżeli Marszałek Sejmu nie może wykonywać obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej, obowiązki te przejmuje Marszałek Senatu.

Kompetencje:

- ustawodawcza - zarządza wybory, może skrócić kadencje sejmu

- wykonawcza - desygnuje prezesa Rady Ministrów oraz Rade Ministrów, może odwołać Ministra, przyjmuje dymisje RM

- sądownicza - powołuje Sędziów oraz piastunów najwyższych urzędów.

Rada Ministrów

Rada Ministrów składa się z Prezesa Rady Ministrów i ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Prezydent Rzeczypospolitej powołuje Prezesa Rady Ministrów wraz z pozostałymi członkami Rady Ministrów w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów i odbiera przysięgę od członków nowo powołanej Rady Ministrów.

Kompetencje:

Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej.

Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone dla innych organów państwowych i samorządu terytorialnego.

Rada Ministrów kieruje administracją rządową.

- zapewnia wykonanie ustaw,

- wydaje rozporządzenia,

- koordynuje i kontroluje prace organów administracji rządowej,

- chroni interesy Skarbu Państwa,

- uchwala projekt budżetu państwa,

Pozycja Prezesa RM

- podwójna pozycja ministra

Kompetencje RM

*reprezentuje Radę Ministrów,

*kieruje pracami Rady Ministrów,

*wydaje rozporządzenia,

*zapewnia wykonywanie polityki Rady Ministrów i określa sposoby jej wykonywania,

*koordynuje i kontroluje pracę członków Rady Ministrów,

*sprawuje nadzór nad samorządem terytorialnym w granicach i formach określonych w Konstytucji i ustawach,

*jest zwierzchnikiem służbowym pracowników administracji rządowej.

Władza sądownicza - jest to władza sprawowana przez sądy i trybunały.

Wymiar sprawiedliwości - funkcja działalności państwa polegającą na rozstrzyganiu sporów o prawo, w których przynajmniej jedną ze stron jest osoba fizyczna lub podmiot podobny- konstytucyjne zasady wymiaru sprawiedliwości,

- struktura sądów

Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:

1) Administracyjną, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

2) Cywilną,

3) Karną,

4) Wojskową

Sądami powszechnymi są w Polsce:

1) sądy rejonowe, jako sądy pierwszej instancji,

2) sądy okręgowe o właściwości mieszanej (w niektórych sprawach działają, jako sądy drugiej instancji a w innych, jako sądy pierwszej instancji),

3)sądy apelacyjne jako wyłącznie sądy drugiej instancji.

- Krajowa Rada Sądownictwa,

Sądy wojskowe:

Sądy te to wojskowe sądy garnizonowe oraz wojskowe sądy okręgowe.

Sądy administracyjne:

Naczelny Sąd Administracyjny

Inne sądy administracyjne.

Krajowa Rada Sądownictwa - nie jest organem władzy sądowniczej. Jest to organ o szczególnym charakterze, uplasowany ni pomiędzy władzami.

Trybunał Konstytucyjny

Jest to centralny, państwowy organ stanowiący gwarancje nadrzędności konstytucji w systemie prawa oraz hierarchiczności prawa.

Różnice miedzy Trybunałem Konstytucyjnym a sądownictwem :

- szczególny tryb powoływania sędziów

- kadencyjność (9 lat , 1 raz wybrany)

- brak instancyjności (dwuinstancyjności)

- nie podlega nadzorowi Sądu Najwyższego

- nie podleganie KRS (Krajowej Radzie Sądownictwa)

- inna koncepcja niezawisłości sędziów Trybunału Konstytucyjnego

Trybunał Stanu - organ państwowy orzekający w sprawach odpowiedzialności konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie.

Za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Najwyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. Odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą również posłowie i senatorowie.

Najwyższa Izba Kontroli jest naczelnym organem kontroli państwowej, podlega kontroli Sejmu, działa na zasadach kolegialności. Najwyższa Izba Kontroli kontroluje działalność organów administracji rządowej, Narodowego Banku Polskiego, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych z punktu widzenia legalności, gospodarności, celowości i rzetelności.

Rzecznik Praw Obywatelskich - stoi na straży wolności i praw człowieka i obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych. Zakres i sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich określa ustawa. Rzecznik Praw Obywatelskich jest powoływany przez Sejm za zgodą Senatu, na 5 lat.

---