zagadnienia 1-19 plus 25 i bez paru innych, Opracowanie zagadnień na zaliczenie


1. Geografia półwyspu greckiego

Tereny bardzo różne od wielu innych starożytnych cywilizacji - powoduje to szczególny układ górski. Łańcuch Pindosu przecina północną Grecję z północy na południe. Na zachód od niego (Epir, Akarnania, Etolia) mniejsze łańcuchy biegną równolegle, dochodząc do morza i nie zostawiając wiele miejsca na równiny. Na wschód od Pindosu mniejsze pasma biegną z zachodu na wschód, pozostawiając miejsce na równiny (Tesalia), a podobny układ występuje w zachodniej Anatolii. W środkowej części Peloponezu biegną pasma będące przedłużeniem Pindosu (Tajgetos między Mesenią i Lakonią oraz Aroania w Arkadii). Pasma południkowe długo zachowują pokrywę śnieżną.

Z równiny Macedońskiej wzdłuż Aksejosu biegł rzadko używany szlak handlowy na północ, do Dunaju. Połaczenia z Macedonią są utrudnione. Handel morski jest najłatwiejszą drogą - niemal wszystkie osady w odległości do 65 km od morza. Słaba konstrukcja statków i zła pogoda zimą uniemożliwiały żeglowanie przez połowę roku. Szlaki handlowe obiegały Grecję i wyspy, wychodząc na wschód (Mezopotamia, Syria, także Egipt). Transport lądowy utrudniony przez rzeźbę terenu. Rzeki nie nadają się do spływu - wysychają latem. Drewno najcenniejszym dobrem - już w V w. p.n.e. lasy zostały przetrzebione. Importowano je z północy. Istniały punkty złoż rud metali, także sporo glinianek. W niektórych krainach zasoby marmuru (główny grzbiet górski z wapieni). Kopalnie srebra w Attyce.

Równiny: Beocja, Lakonia, Messenia, Elida, Tesalia.

Klimat: strefa śródziemnomorska. Wiatry znad Atlantyku wprowadzają opady, a znad Sahary suszę. Trafiają się też wiatry znad Bałkanów, chłodnego Morza Czarnego i z Anatolii. Pora sucha od połowy czerwca do połowy września, roślinność zamiera. Od końca września do marca deszcze (maksimum w grudniu). Nagły rozwój roślinności wiosną, zboża dojrzewają w końcu maja na nizinach. Wyższe partie gór zachowują roślinność w sezonie letnim. Wybrzeża Anatolii i wyspy odznaczają się łagodniejszym klimatem. Zachodnia część Grecji zbiera wilgoć z wiatrów atlantyckich (góry) - bardzo wilgotna. Niebezpieczeństwa dla rolnictwa: nagłe ulewy, suche wiatry znad Sahary, wypalające zbiory w kwietniu i maju.

(3. - Najważniejsze krainy geograficzne Grecji i ich charakterystyka)

EPIR - k. kontynentalny, hodowla zwierząt (bydła, owiec, kóz, koni), brak ziemi uprawnej, na płn. od Zatoki Embrakis uprawa zbóż, oliwek, winorośli

MACEDONIA - mroźne zimy, upalne lata, dużo lasów, hodowla zwierząt (pierwsze hodowle koni), brak ziem uprawnych

TESALIA - żyzna równina, świetne pastwiska, uprawa zbóż:

  1. MAGNEZJA - źródło oliwek, wina, owoców i orzechów

  2. FTYJA (Fthiotis) - śródziemnomorski klimat

DORYDA - malutka, nieurodzajna, wiele szlaków handlowych

FOKIDA - urodzajna w dolinie Kefissosu

BEOCJA - gorące lata/mroźne zimy, brak tradycji żeglarskich, bardzo żyzna (dolny bieg Kefissosu), liczne szlaki handlowe

ATTYKA - k. śródziemnomorski, skąpe gleby, uprawa głównie oliwek, drewno iglaste, marmur i zioła (pszczelarstwo). Kopalnie srebra w Laurion, w dolinie Maratonu uprawa jęczmienia.

MEGARYDA - warzywa, zboże, oliwki, winorośl, figi, na Istmie korynckim - handel

KORYNTIA - żyzna kraina, bogata i handlowa (rodzynki)

ARKADIA - k. spokojny, niemal kontynentalny, dość żyzne gleby (do hodowli - nie rolnictwa) - hodowla osłów

ACHAJA - mało ziemi ornej - uprawa winorośli i fig - dużo lasów

MESSENIA - b. żyzna, ale niebezpieczne wybrzeża, omijana przez lądowe drogi handlowe - na uboczu

LAKONIA - niegościnna, dzika i nieurodzajna, brak jakichkolwiek bogactw naturalnych

2. Geografia wysp greckich

K. nieco łagodniejszy niż w Grecji kontynentalnej, większość skalista. W starożytności być może nieco bardziej urodzajne (zalesienie, brak erozji)

KOKYRA - (na zachód od Epiru) - najwyższy opad roczny, najgęściej zaludniona w Grecji, bardzo żyzne gleby, eksport zboża i owoców

KEFALENIA - zachód od Etolii - zboże, oliwki, owoce, jedna z niewielu hodowli krów w Grecji

ITAKA (między Kefalenią i Etolią) - kontrola wejścia do Zatoki Korynckiej

ZAKYNTHOS - na zachód od Elidy - pszenica, kozy, owce, skalista. Sporo wody pitnej

EGINA - zatoka Sarońska - uprawa zboża, winorośli, hodowla świń

SALAMINA - zatoka Sarońska

ŁAŃCUCH KRETEŃSKI: Kythera, Ogylos, Kreta, Kasos, Karpathos, Saros

CYKLADY:

  1. wschodnie - Keos, Cythnos, Seriphos, Siphnos, Melos, Ephyra

  2. zachodnie - Andros, Tenos, Delos, Mykonos, Paros, Naxos, Amorgos, Astypalaes, Ios, Thera

SPORADY: Ikaros, Samos, Tragia, Patmos, Leros, Calymna, Lebinthos, Kos, Nisyros, Syme, Telos, Rodos

WYSPY EGEJSKIE PÓŁNOCNE:

Thasos, Samotraka, Imbros, Lemnos, Lesbos, Chios, Psyra, Skyros, Polyaegos, Icos, Sciathos

5. Znaczenie położenia geograficznego poleis dla ich rozwoju

- łańcuchy górskie - utrudniony handel drogą lądową, ale i występowanie niektórych rud metali oraz drewna

- bliskość morza (północ Grecji - do 140 km, środek - do 70, Peloponez - do 45 km) ułatwia handel morski, liczne łańcuchy wysp umożliwiają kabotaż (największa odległość pomiędzy suchym lądem - 40 km)

- niektóre poleis leżały na szlakach handlowych (Itaka - wejście do Zatoki Korynckiej, Korynt - Przesmyk Istmijski, Boecja - droga z Attyki do Grecji północnej, wejście na Propontydę), co naturalnie skłaniało je do handlu

- rybołówstwo - brak większego znaczenia, Morze Egejskie mało rybne, rybacy niemal zawsze dorabiają rolnictwem, jedynie na chłodniejszym Morzu Czarnym dużo ryb (ławice przy ujściach rzek)

- obszary równinne ułatwiają rolnictwo (Beocja, Tesalia), ale nie zawsze gwarantują rozwój (dość żyzna Mesenia leży na uboczu, skalista Attyka zyskuje znaczenie)

6. Rolnictwo, hodowla i bogactwa naturalne starożytnej Grecji

8. Chronologia epok przedhistorycznych na terenie ziem greckich

ŚREDNI PALEOLIT

100 000 - 40 000 p.n.e

Obszar od Macedonii do Elidy (plus Argolida), neandertalczycy na Chalkidyke, związki z europejskimi kulturami paleolitycznymi

GÓRNY PALEOLIT

40 000 - 14 000 p.n.e.

Stopniowe ocieplenie klimatu w interglacjale (30 -20 tys. lat p.n.e.) powoduje zalania i migracje na wyższe tereny. Podróż na wyspy [Skyros, Zakynthos, być może Kefallenia]. Potem dalsze zlodowacenie.

20 000 - homo sapiens sapiens w jaskini Frankthi w płd.-wsch. Grecji

EPIPALEOLIT (MEZOLIT)

12 000 - 8000 p.n.e.

Początkowe zlodowacenie [młodszy dryas] ustępuje miejsca ociepleniu preborealnemu ok. 9500 p.n.e. Potem stopniowa stabilizacja klimatu - początek holocenu. Dalszy rozwój osadnictwa na terenach uprzednio zasiedlonych.

NEOLIT ACERAMICZNY

8000 - ok. 6000 p.n.e.

Macedonia, Tesalia, Beocja [równiny, lasy i źródła wody], brak ciągłości kulturowej z epipaleolitem, kultura stosunkowo uboższa w porównaniu z preceramicznym neolitem na Bliskim Wschodzie [prymitywne narzędzia i budownictwo, brak figurek zoo- i antropomorficznych]

Tesalczycy sporządzali narzędzia z obsydianu z Melos [żeglarstwo, obróbka kamienia]. Na Melos obróbka sezonowa, brak stałych osad → wysoki poziom rozwoju [podążanie za surowcem].

7000 pne - Uprawa roli [pszenica, jęczmień, proso, soczewica], hodowla [owce, kozy, świnie, bydło rogate]. Polowanie i zbieractwo wciąż gra ważną rolę.

NEOLIT CERAMICZNY

Ok. 6000 - 5000 p.n.e.

Znaleziska ceramiczne w Nea Nikomedia {Macedonia - 6218}, na Krecie {6100}, w Elatei {srod. Grecja - 5520}. Najprawdopodobniej garncarstwo przybyło z Anatolii [brak śladów prób]. Wytwarzano także figurki, przęśliki, ciężarki tkackie. Analogie z ceramiką Catal Huyuk → Grecja pomostem kulturowym dla Zach. Śródziemnomorza

Pojawienie się dużych osad.

NEOLIT ŚREDNI I PÓŹNY

5000 - 2900 p.n.e.

Wzrost liczby ludności. Zagęszczenie już zasiedlonych obszarów [zwłaszcza Tesalia]. Przenikanie na tereny uprzednio niezasiedlone. Powstanie osady w Dimini, otoczonej murami - pierwszy MEGARON. Domy o kamiennych fundamentach i ścianach z suszonej cegły. Ok. 3500 rozwój megaronów [import z Anatolii?].

Lokalne odmiany ceramiki, pewna unifikacja kulturowa [kult żeńskiej bogini ziemi].

EPOKA BRĄZU

3500/3000 - 1500 p.n.e.

Patrz kultura minojska, cykladzka i mykeńska

EPOKA ŻELAZA

1500/800 - …

Patrz Wieki Ciemne i początek okresu archaicznego

9. Chronologia epok historycznych starożytnej Grecji

10. Neolit na Krecie

Bardzo wiele wysokich łańcuchów górskich, liczne jaskinie zamieszkane przez pierwotnych mieszkańców. Uprawa ziemi na równinie Mesara w południowo-środkowej części wyspy, poza tym ziemia jałowa. W przeszłości mogły istnieć lasy. W tych warunkach wielkie znaczenie oliwki, główny produkt eksportowy. Ponadto winorośl i figi.

Początki neolitu ok. 8000 p.n.e., na początku bez ceramiki. Pierwsze znaleziska ceramiczne ok. 6100. Pochodzenie ludności nieznane (Południowa Anatolia [Cylicja]? Syropalestyna?). Od początku stosowano rolnictwo i hodowlę (napływ). Początki eksploatacji miedzi [miedziana siekiera w neolitycznym domu] - zlanie z chalkolitem. Aż do końca neolitu (3000) nieprzerwany, pokojowy rozwój.

3000 p.n.e. - Początek epoki brązu - duże przemiany - wytop miedzi, nowy typ ceramiki i pochówków. Przyczyna nieznana. Dwie główne teorie - najazd albo wybuchowy rozwój autochtonów. Popularna teoria najazdu → brak terenu pochodzenia najeźdźców (Cyklady? Południowa Anatolia? Syria? Egipt? Libia?). Hipoteza autochtoniczna nie wyklucza obcych wpływów, ale → zasadnicza ciągłość kulturowa.

Rozwój metalurgii, powstawanie dużych osad o specyficznej budowie [mnóstwo pokoi posklejanych ze sobą, brak wyodrębnień czy odmienności]. Wspólnota bez stratyfikacji majątkowej? Wspólnota rodowa? Nekropole wyglądają podobnie [zbiorowe pochówki]. Nizina Mesara - groby kopułowe z wielką ilością ciał.

Intensywne stosunki ze światem zewnętrznym, rozwój specjalizacji rzemieślniczej. Brak śladów zniszczeń miast analogicznych do stratygrafii greckiej - rozwój pokojowy? a może specyficzny typ wojny?

11. Kultura minojska

CHRONOLOGIA

Okres przedpałacowy (2700-1900)

Okres protopałacowy (1900 - 1700)

Powstanie wielkich kompleksów pałacowych (Knossos, Fajstos, Malia). Pałace w zabudowie miejskiej. Brak większych obwarowań, ale zewn. budynki miejskie przylegały do siebie, nie posiadały niskich drzwi i okien, istniały też mury miejskie. Charakter rzemieślniczy pałacu - dużo miejsca zajmują warsztaty i magazyny (pitosy z winem, oliwą, zbożem). Pałac rozłożony dookoła dziedzińca zewnętrznego. Sale reprezentacyjne i apartamenty raczej na piętrze, monumentalne klatki schodowe.

Na ścianach barwne freski, bardzo nietypowe. Brak militarystyki, scen z władcą, scen mitologicznych. Pojawiają się za to baśniowe ogrody, smukli młodzieńcy i kobiety w niespotykanych strojach, procesje i tłumy.

Na powstanie pałaców mogły wpłynąć idee syro-mezopotamskie. Są jednak istotne różnice: inny charakter dziedzińców, brak zewnętrznego muru. Ścisły związek z wcześniejszymi osiedlami: pokoiki jakby polepione ze sobą. Są i różnice, odzwierciedlające rozwój społeczny: dywersyfikacja i dyferencjacja funkcji pomieszczeń.

Poza pałacami liczne pałacyki na wsi i w miastach, także wille. W Gurnii osada o typie miejskim, typowa dla Krety budowa zwartych, zlepionych pomieszczeń.

Okres klasyczny - neopałacowy (1700 - 1500)

Pałac w Knossos zniszczony, ślady pożaru w pałacu Fajstos. Trzęsienie ziemi? Inwazja? Jeśli inwazja, to skąd? Teoria o najeździe Luwiów, wysnuta z przesłanek językowych - nieprawdopodobna wskutek nieoczytania pism kreteńskich. Po pożarach odbudowa i rozwój, rozkwit kultury pałacowej. Powstaje czwarty kompleks w Kato Zakro (1650-1450).

Okres schyłkowy i panowanie Mykeńczyków (okres postpałacowy) (1500 -1425 - 1380 - 1200 )

1500 - erupcja Thery, zniszczenie osady z freskami. Pył wulkaniczny unosi się nad Kretą. Tsunami? Zniszczenie zbiorów? Istnieją ślady zniszczeń na Krecie w tym okresie.

1425 - inwazja z Grecji, najeźdźcy osiedlają się w Knossos. Przyczyna ataku niejasna - osłabienie po erupcji? wzrost siły Myken? Grecy rządzą z Knossos, brak obecności w innych rejonach. Dowody:

- tabliczki linearne z pismem B,

- groby wojowników w pełnym rynsztunku,

- zmiany w sztuce pałacowej: militaryzm, sztywnienie form, hierarchizacja

Kato Zakro zniszczone. Malia została odbudowana, ale pałac opuszczono. Domy i wille poza zabudową splądrowane.

1380 - pałac w Knossos znów zniszczony, tym razem na stałe. Knossos podupadło. Przyczyna - rewolta miejscowych (?) druga inwazja (?) Ruiny Knossos pozostają jeszcze administracyjnym centrem.

1200 - ostateczny upadek cywilizacji minojskiej.

KULTURA I SPOŁECZEŃSTWO

Brak danych niemal w każdej dziedzinie. Przedstawienia pałacowe sugerują niewiele, a pismo jest nieodczytane.

W pałacu na pewno mieszkał król. Czy miał funkcje kultowe?

Stosunki między miastami układały się raczej poprawnie - brak większych fortyfikacji, możliwe, iż Knossos pełniło rolę przywódczą. Ważna rola rzemieślnictwa i magazynów → konieczność administracji → księgowość → pismo. Majątki elity pałacowej mogły być zarówno niezależne, jak i udzielane przez pałac. Rzemiosło zapewne uzależnione od pałacu, chociaż nie da się wykluczyć wolnych rzemieślników.

Czynny udział kobiet na freskach - matriarchat? Prawa z kreteńskiej Gortyny (poł. V w.) także wysoko stawiają kobietę. Dzisiaj jednak teorię matriarchatu zarzucono, natomiast istnieje możliwość rodziny matrylinearnej. A może pozostałość pierwotnego systemu doryckiego?

O reszcie społeczeństwa nic nie wiadomo. Istniało zapewne niewolnictwo, ale nie było podstawą społeczną.

STOSUNKI ZE ŚWIATEM ZEWNĘTRZNYM I HANDEL:

→ Cyklady (obustronna wymiana ceramiki)

→ Cypr (import miedzi, złoża kreteńskie słabo wydajne)

→ wybrzeża płd. Anatolii

→ Rodos

→ Wnętrze Anatolii (?)

→ Syria (?)

→ EGIPT

Prostą drogą - 560 km (4 dni, SE), do Cyrenajki (300 km - S) i do Delty (500 - E, w sumie 800). Na południe płynąć łatwo (przewaga nordów), powrót niemal niemożliwy! Częstsza trasa: Kreta → Rodos → płd. Anatolia → Cypr → Syria → Palestyna → Egipt (umożliwia odwrót - tu wiatry czasem się zmieniają). W sumie 1600 km.

Ceramiki kreteńskiej w Egipcie było dość sporo, ale bardzo rozproszona → niesystematyczny handel, możliwość pośrednictwa syryjskiego. Tebańskie grobowce z XV w. → Kreteńczycy składający dary władcom (ubiór, charakterystyczne naczynia). Być może stworzono model „Kreteńczyka”, który potem kopiowano (schematyzacja egipska, brak zmian po inwazji). Inskrypcja z ok. 1450 → władca krainy Keftiu i wysp pośrodku morza. Ale czasami Keftiu oznaczało Syryjczyków (!).

Wpływ sztuki egipskiej na kreteńską jest wyraźnie widoczny, być może tez Egipcjanie zapożyczyli co nieco z fresków.

Kreta oferowała: malowana ceramika, zdobione naczynia metalowe, oliwa, drewno (?), tekstylia (posłowie kreteńscy noszą tkaniny z frędzlami).

Egipt sprzedawał: kość słoniowa, papirus, złoto, kamienie półszlachetne.

Większość handlu prawdopodobnie kontrolowana przez pałace, ale prywatnych wypraw wykluczyć nie można.

Handel najprawdopodobniej nie powodował trwałej obecności kreteńskiej na wschodnim Śródziemnomorzu. Teza o kreteńskiej thalassokracji dzisiaj jest odrzucana [mityczne pochodzenie, gospodarka kreteńska wyraźnie rolnicza, nadwyżki handlowe niewielkie, brak rynków zbytu, rzutowanie nowożytnych idei handlu na II tys. p.n.e., brak okrętów czysto wojennych - niemożność utrzymania dominacji na morzu]. Zapewne istniały jakieś faktorie, ale wpływ polityczny -pomijalny.

WIERZENIA

Sporo przedstawień, ale brak informacji pisemnej wszystko utrudnia. Interpretacje oparte na analogiach bliskowschodnich i przypuszczalnych eksportach do Grecji są niepewne. Ogólne koncepcje religioznawcze są zawodne.

Liczne bóstwa żeńskie:

- nieba i ziemi, deszcze i wichury

- opiekunka pałacu i władzy królewskiej

- płodność, stada, plony

- dzika przyroda, zwierzęta

- wężowe bóstwo opiekuńcze domu

Pojawia się też zmartwychwstający bóg wegetacji, zrodzony przez boginię.

Kult na szczytach górskich - 1900-1500 - bardzo bliskowschodni - bóstwa pogody - ogrodzenia kultowe, kapliczki, ołtarze - wota: figurki zwierząt z gliny, przedstawienia części ciał - upadek po 1500 - skutek wybuchu Thery? bóstwo nie mogło pomóc?

Kult jaskiniowy - liczne wota metalowe (topory, szpile, noże) i naczynia - rozkwit kultu w okresie 1600-1430, potem mniejsza rola.

Pospolite miejsca kultowe - poza osadami, nad brzegiem morza, święte słupy, drzewa, kamienie - czasem osobne budyneczki/pokoje z posążkami bóstw - dookoła ścian ława z posążkami, wotami, naczyniami ofiarnymi, rogi sakralne i podwójne siekiery.

Wizerunki kultowe - słupy, belki, kamienie, posągi pół- lub całkiem antropomorficzne. Ofiary: płody rolne, kwiaty, drogocenności, rzadziej zwierzęta.

Gesty kultowe (zaciśnięta pięść przyciśnięta do czoła) → fizyczne objawienie bóstwa wiernym → mistycyzm?

Istniały procesje. Kapłani byli obojga płci. Z czasem groby kopułowe zmniejszały się, dla kilku osób lub dla jednej. Zróżnicowane wyposażenie grobowe → szczęśliwe życie pozagrobowe → wyspy błogosławionych jako eksport do Grecji?

12. Kultura mykeńska

CHRONOLOGIA

1700 - 1580 - faza premykeńska -- okres helladzki późny, powolne bogacenie się i rozwój społeczny społeczeństwa epoki brązu, silne wpływy kreteńskie. Przyczyny późniejszego rozwoju nieznane:

- druga fala migracji plemion? brak dowodów najazdu…

- niewielka, wyższa kulturalnie grupa, narzucająca siłą panowanie? brak miejsca pochodzenia, bardzo różnorodne precjoza…

- produkt nagłego skoku rozwojowego miejscowej ludności? mutacja historyczna? kultura utrzymywała się długo, mogła być miejscowa!

1580 - 1450 -- pierwszy etap rozwoju kultury mykeńskiej, dwa zespoły grobów szybowych z Myken (A - 6 grobów/młodszy, po 1300, B - 24 groby/starszy/uboższy/14 szybowych), niezwykle bogato wyposażone (grób z okręgu A - złote przedmioty wysokiego kunsztu, biżuteria, broń, naczynia, złote krążki, blaszki, paciorki) → materiały: kość słoniowa, bursztyn, ametyst, alabaster, drewno, złoto, srebro, jaja strusie,… → Nubia, Mezopotamia, Kreta, Syria, Anatolia…

Technika wykonania miejscowa, ale poprzednio niepoświadczona - nagła erupcja kulturalna? Importowano surowce, nie gotowe przedmioty → wysoki poziom rzemieślnictwa! Skąd te skarby/surowce?

- grabieże na Bliskim Wschodzie?

- zapłata za służbę najemną u wschodnich władców?

- dalekosiężny handel?

- a może wszystkie trzy?

W okresie późno helladzkim I i II (1580-1500 i 1500-1450) → wpływ minojski, zwłaszcza w ceramice (kształt, dekoracja, morskie motywy), gliptyce, freskach. Osady w Mesenii (Pylos), Argolidzie (Mykeny, Argos, Epidauros, Tiryns), Beocji (Gla, Teby, Eutresis, Orchomenos), Attyce (Ateny). Brak „podgrodzia” → rozproszona zabudowa (cecha charakterystyczna Mykeńczyków).

  1. Twierdza mykeńska - istnieje wcześnie, przebudowana po 1400 (pałac z megaronem i paleniskiem oraz fortyfikacje). Krąg grobów A wewnątrz murów.

  2. Tiryns - niedaleko Myken, ogromna warownia z potężnych bloków (1400-1300)

  3. Pylos - w Mesenii, kompleks pałacowy po 1300 (12??), zniszczony ok. 1200. Duża liczba tabliczek z pismem linearnym B.

  4. Sparta - ośrodek mykeński, odkryty na przesłankach pałacu Menelaosa

  5. Gla - w Beocji, wysepka na jeziorze, olbrzymia twierdza (10xTiryns)

  6. Teby - ważny ośrodek, dzisiaj zabudowany miastem (niemożliwość badań)

  7. Ateny - pierwotne osadnictwo, wczesne fortyfikacje? 1400-1200 → okazała twierdza, liczne importy archeologiczne

Brak miast! Znaczne rozproszenie sieci osadniczej! (kontrast ze zurbanizowaną Kretą)

1450 - 1250 -- złoty wiek kultury mykeńskiej - najazd na Kretę, stworzenie ośrodka administracyjnego w Knossos, brak obecności w innych rejonach. Rozwój wielu ośrodków mykeńskich, budowa licznych twierdz (Pylos, Ateny, Tiryns, późniejsze zabudowania Myken).

ok. 1450 (?) - 1380 (najstarsze tabliczki Knossos) - powstanie pisma linearnego B, sylabariusza kreteńskiego dostosowanego w niedoskonały sposób do greki. Sylaby otwarte wymuszają kompromisy w zapisie sylab zamkniętych, także przemiany niektórych głosek i dyftongów. Wszystkie znalezione tabliczki ukazują JEDNOLITĄ grekę - dialekt achajski. Najbardziej zbliżony do grupy arkadyjsko-cypryjskiej, niezwykle jednorodny w różnych ośrodkach (skostniała forma służąca do administracji?). Fonemy indoeuropejskie -ti → -si.

Tabliczki o charakterze gospodarczym i ekonomicznym. Znaleziska: Eleusis, Mykeny, Orchomenos, Pylos, Teby, Tiryns. Oprócz tabliczek także ceramika znakowana. Pisano prawdopodobnie na materiale gładkim (kształt znaków), tabliczki służyły do notatek i będąc z niewypalonej gliny, zachowywały się tylko po pożarach.

1250 - 1150 - epoka schyłkowa - gwałtowne przemieszczenia ludów, migracje i niepokoje społeczne. Możliwość najazdów. Rozpoczynają się najazdy Ludów Morza w Egipcie (ok. 1220) i upadek państwa Hetytów. Większość ośrodków mykeńskich ulega zniszczeniu. Ok. 100 lat destabilizacji (trzykrotne zniszczenie Myken, upadek Tirynsu). Zanik pałaców i tolosów (grobów kopułowych) → zanik władzy królewskiej. Opuszczenie i wyludnienie licznych osad (zwłaszcza Peloponez, Mesenia). Obniżenie poziomu życia, niejaka prymitywizacja sztuki.

OBRAZ SPOŁECZEŃSTWA (WG TABLICZEK)

Dane niełatwe do interpretacji, często bardzo fragmentaryczne lub sprzeczne. Materiały pisane stylem telegraficznym, ograniczone miejscowo (najwięcej z Pylos).

Władca i wykwalifikowany zespół rzemieślników skupionych dookoła pałacu. W pałacu magazyny, warsztaty (analogie z Kretą) → centrum handlu i dystrybucji, stosunkowo niewielkie zespoły skrybów (bardzo wiele tabliczek dzieli charakter pisma).

Większość ludności zapewnie żyje w rozproszeniu na wsi, duża izolacja, prawdopodobnie spore ciężary nakładane przez pałac.

  1. Tytuł głównego władcy → wanaks (w grece hom. anaks), władza nad pałacem, organizacja kultu

  2. qasireu (basileus) - opiekun danej grupy np. rzemieślniczej ( był basileus kowali)

  3. rawaketa (lawagetas) - „ten, który prowadzi laoi (lud uzbrojony) - prawdopodobnie przywódca armii, on i król posiadali działki (te meno[s])

  4. tereta (telestai) - różnorodni posiadacze ziemscy, być może pełnili funkcje religijne

  5. koreter - urzędnik, zarządzający jednym z 7 okręgów Pylos

  6. damo (damos) - zbiorowość ludzka/obszar „gminy”, które składały się na 7 okręgów, damosem zarządzali wspólnie damokoros (urzędnik mianowany przez króla) i basileus

System uprawy ziemi dość skomplikowany, dwa rodzaje działek (kotona kitimena i kotona kekemena). Kitimena → ziemia prywatna, w rękach dostojników. Kekemena → ziemia królewska, dzierżawiona przez różnych ludzi (często damos). Ci sami ludzie mogli mieć różne grunty (status niejasny).

Duże znaczenie hodowli owiec, mniejsze kóz.

Rzemieślnicy skupieni w grupy, pracują głównie dla pałacu, ale i czasem niezależnie. Bardzo ważny przemysł tekstyliów → zapis całej drogi wełny, import do Egiptu. W Pylos lniane tkaniny.

Kowalstwo rozwinięte, rzemieślnicy otrzymywali surowce i rozliczali się z produktów. Duża produkcja, najprawdopodobniej część na eksport.

Perfumowana oliwa → tabliczki opisują proces produkcyjny, odnaleziono naczynia do mieszania pachnideł.

Niewiele wiadomo o innych grupach społecznych, chłopi prawdopodobnie okresowo pociągani do robót publicznych. Istnieli niewolnicy, wchodząc w skład pałacowego systemu lub rąk prywatnych. Pojawia się kategoria „niewolników należących do bóstwa” - co ciekawe, posiadających ziemię.

Organizacja armii niejasna. Władca Knossos dysponował rydwanami (ok. 200), natomiast w Pylos rydwanów było mniej, nacisk na flotę, brak lądowych fortyfikacji → zagrożenie od strony morza? Kultura mogła być silnie zmilitaryzowana (stała obecność w ikonografii), ale nie koniecznie. Obwarowania pojawiają się późno i wskazują na późne pojawienie się dotąd niespotykanego zagrożenia.

WIERZENIA/KULT

Prawdopodobnie pewna odrębność religii mykeńskiej, przy silnych wpływach kreteńskich. Imiona bóstw na tabliczkach (Zeus, Posejdon, Hera, Ares, Artemida, Hermes, Dionizjos, Posidaea i Diwija [żeńskie odpowiedniki Posejdona i Zeusa]). Posejdon ma najwyższą pozycję. Brak bóstw późniejszych, pochodzenia wschodniego [Dionizos obecny!] Brak Demeter {czczona po wsiach? bóstwo wschodnie?}. Tabliczki nie są przekrojowe, mogły coś pominąć.

Liczne bóstwa żeńskie z tytułem „Pani” [gr. Potnia]: bóstwa natury, polowań, spraw kobiecych…

Ofiary: oliwa, zboże, wino, sery, miód, wełna, w Pylos też zwierzęta [w Knossos nie]. Także ceramika i niewolnicy.

Kapłani: obojga płci.

Miejsca kultu: sanktuaria wiejskie, ołtarze domowe w megaronach (znaczenie kultu ogniska domowego). Wyspa Keos - budynek z terakotowymi posągami kobiet w szatach kreteńskich. Kapłanki? Orantki? Bóstwa? Mykeny → pomieszczenie z posążkami bóstw wysokości 50-70 cm na postumentach, także figurka węża. Prawd. brak ciągłości kulturowej między sanktuariami mykeńskimi i późniejszymi świątyniami greckimi.

Groby: 2000 - 1600 groby jamowe i skrzynkowe. Następnie spadek liczby, ale wciąż istnieją. Po upadku kultury znów używane (dla biedniejszej ludności?). Za czasów kultury mykeńskiej groby szybowe dla arystokracji w XVI w. p.n.e. Nieco później dwa typy: kopułowe (tolosy) dla władców i komorowe dla elity. Obydwa typy były zbiorowe, używane dla wielu pokoleń.

HANDEL/OSADNICTWO

Początkowy okres pokojowej koegzystencji z Minojczykami (ceramika mykeńska i minojska znajdowana wspólnie) → wyspy Morza Egejskiego (Melos, Rodos, Karpathos, Keos) i Milet (do XV w. minojski!)

Inwazja na Kretę → załamanie handlu minojskiego. Mykeńczycy zajmują tereny Minojczyków i poszerzają granice znanego świata → liczne wyprawna zachód, obecność na Sycylii (wpływ na lokalną ceramikę i groby), pod Tarentem olbrzymie ilości ceramiki i figurki (dłuższa obecność). Stała obecność na Cykladach. Duża liczba zabytków na Rodos (groby komorowe i mnóstwo ceramiki), ok. 1300 Rodos samo produkuje ceramikę mykeńską. Także obecność na Dodekanezie.

Cypr → początkowo rajdy rabunkowe, następnie handel - liczne znaleziska ceramiczne w pobliżu morza. Co ciekawe, ślady osadnictwa pojawiają się już po okresie zniszczeń (uciekinierzy z Grecji właściwej?), a ceramika osadników, początkowo pod wpływami mykeńskimi, po 1200 zaczyna rozwijać się w innym kierunku.

Syria i Palestyna → 25 stanowisk, często ceramika mykeńska mieszana z cypryjską. Tylko w trzech punktach potwierdzono stałą (a nie sezonową) obecność Achajów. Np. Ugarit → ważne miasto handlowe Syrii

Egipt → duże stanowisko w Tell-el-Amarna, poza tym niewiele → nikłe kontakty

Azja Mniejsza → stała obecność, Milet, Jasos, Chios i Lesbos, także kontakty z Troją. Możliwe kontakty z Troją → teoria Achijjawa.

Surowce: większość rzeczy Mykeńczycy wytwarzają sami → korzystanie z surowców. Niewiele metali → poszukiwanie miedzi na Cyprze i w Syrii (rudy z płd-wsch. Anatolii). Cyna → brak informacji, dostępna w Syrii (ale nie miejscowa, i nie wiadomo, skąd!), szlak z Kornwalii mógł jeszcze nie działać. Złoto i srebro także są tajemnicą (Egipt? Anatolia?). Bursztyn bardzo chętnie używany (wyjątkowa epoka, potem już nie był tak popularny) . Kość słoniowa także potrzebna.

Eksportowano: dobra ceramika, oliwa zwykła i aromatyzowana, zboże i wino (zawsze popyt → regularnie występują lokalne nieurodzaje), w krainach mniej rozwiniętych być może także wyroby rzemiosła.

14. Przyczyny upadku kultury minojskiej i mykeńskiej.

Minojska - prawdopodobne osłabienie po erupcji na Therze w ok. 1500, później najazd mykeński (przyczyna nieznana - osłabienie siły obronnej po wybuchu? Nagły wzrost siły Mykeńczyków i chęć dominacji?). Napastnicy osiedlają się w Knossos, duża liczba artefaktów pochodzenia mykeńskiego, poławia się wpływ na sztukę (tematyka i forma). Inne ośrodki zniszczone, liczne dewastacje. Po 1380 kolejne zniszczenie pałacu w Knossos, już go nie odbudowano. Kultura mykeńska obecna na wyspie aż do swego końca.

Mykeńska - dość długi proces rozkładu, rozpoczyna się ok. 1250 i trwa ok. 100 lat, zniszczenie licznych ośrodków, okres destabilizacji. Mykeny i Tiryns zrujnowane trzy razy. Poziom życia obniża się → brak pałaców i grobów kopułowych, uboższe znaleziska. Zastanawiające wyludnienie licznych obszarów (np. Messenia). Achajowie przenoszą się na obszary, gdzie dotąd byli słabo obecni (Cypr, Chios, Cylicja, Kefallenia, północny Peloponez → „Achaja”).

Teorie:

- najazd Ludów Morza (paralele z Egiptem i Hetytami)?

- przybycie nowej kultury (nowe typy miecza, fibule, zanik grobow kopułowych i komorowych)? Zjawiska te występowały już wcześniej, jedynie nasilone… stopniowa ewolucja

- tradycja grecka: okres między wojną trojańską, a powrotem Heraklidów (Dorowie?) - ale skąd? Doryda? Góry Pindos?

-podsumowanie: nowa kultura była spokrewniona z już istniejącą, nie ma dowodów na system połączonych migracji, ale był on możliwy, także hipoteza tarć społecznych po okresie rozwoju, które stosunkowo szybko wyzwoliły chęć ataku na świat mykeński, kultura „dorycka” bytowała zapewne gdzieś na północy M. Egejskiego (Macedonia? Tracja?) - na pewno spokrewniona z mykeńską.

15. NEOLIT NA PÓŁWYSPIE BAŁKAŃSKIM.

16. ŚLADY LUDNOŚCI NIEINDOEUROPEJSKIEJ NA ZIEMIACH GRECKICH.

17. WCZESNA EPOKA BRĄZU NA PÓŁWYSPIE BAŁKAŃSKIM.

18. KONTAKTY KULTURY MYKEŃSKIEJ Z INNYMI KULTURAMI STAROŻYTNYMI - ŚWIADECTWA ŹRÓDŁOWE

19. TWÓRCZOŚĆ HOMERA - ELEMENTY HISTORYCZNE:

25. NAJAZD DORÓW - ARGUMENTY ZA I PRZECIW.

Za: (Dorowie z kręgu mykeńskiego i spoza)

- wyjaśnienie rozmieszczenia kontinuum dialektalnego

- zgodność z tradycją mitologiczną (potomkowie Heraklidów)

- hipoteza materialna: wprowadzenie nowego typu miecza (Griffzungenschwert), żelaza i fibul (analogie środkowoeuropejskie, zimny klimat → grube tkaniny → fibule)

Przeciw:

- hipoteza materialna: brak ciągłości znalezisk (nie ma w płn. Grecji!), fibule mogły powstać niezależnie, żelazo NIE było używane w tej epoce.

- argument ciągłości: brak dowodów najazdu w materiale archeologicznym (są zniszczenia, brak nowej kultury!)

- argument demograficzny: zmiany dialektalne tej miary wymagałyby przeszczepienia całych społeczeństw (kultura mykeńska bardzo ludna, a obszary płn. słabo zaludnione → dialekt nie ma szans się upowszechnić!) - ale obszary wyludnione łatwo by zasiedlić od nowa, gorzej z niewyludnionymi…

- argument okresu: kilkakrotne zniszczenia - długi okres destabilizacji

- HIPOTEZA WEWNĘTRZNA: przemiany i niepokoje ludności, duże obciążenia, trudności, władcy budują palisady z powodu buntów wewnętrznych, walki międzypałacowe.

- dialekt dorycki → język niższych warstw, cechy wspólne z innymi świadczą, że były blisko związane.

- KRYTYKA: słaby argument na układ dialektalny, dlaczego takie różnice między dialektami używanymi równocześnie? wpływami kreteńskimi nie można tego uzasadnić!


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Opracowane zagadnienia na zaliczenie cw. z fizyk, ciga, 1
Opracowane zagadnienia na zaliczenie cw. z fizyko, Zagadnienia grudzien 2009
Opracowane zagadnienia na zaliczenie cw. z fizyk, Zagadnienia grudzien 2009
Zagadnienia na zaliczenie wykładów, semestr IV, genetyka, wykłady plus zagadnienia na test u Ciesiel
92-97 herodot, Opracowanie zagadnień na zaliczenie
Opracowane zagadnienia na zaliczenie ćwiczeń - konstytucyjny system, studia, Administracja I stopnia
Dziedzic Letka, inżynieria genetyczna L, opracowane zagadnienia na zaliczenie
Meteorologia opracowane zagadnienie na zaliczenie
OPRACOWANIE kataster zagadnienia na zaliczenie
Opracowane zagadnienia na zaliczenie z Techniki Pomiarow, różne
KOLONIE, Opracowanie zagadnień na zaliczenie
98-99, Opracowanie zagadnień na zaliczenie
ŁACINA OPRACOWANE ZAGADNIENIA NA ZALICZENIE 2
PRAWO?MINISTRACYJNE jol opracowane zagadnienia na zaliczenie
Biochemia opracowane zagadnienia na zaliczenie końcowe
Opracowanie pytań na zaliczenie Opto
Zagadn na zalicz 15 16 zima A Prawo geolog, górn, wodne i budowl
Chemia ogolna zagadnienia na zaliczenie wykla
Zagadnienia na zaliczenie, Studia UPH Siedlce, Administracja licencjat, Semestr I, Podstawy prawozna

więcej podobnych podstron