ŁACINA – OPRACOWANE ZAGADNIENIA

Wybrane sentencje

Alea iacta est. (a) – dosł. kostka została rzucona; (kości zostały rzucone); autor: Juliusz Cezar

Amicus certus in re incerta cernitur. (*) – pewny przyjaciel jest rozpoznawany w rzeczy niepewnej; *Prawdziwych przyjaciół poznaje sie w biedzie

Amor omnia vincit. – Miłość wszystko zwycięża

Ardua prima via est. – Najtrudniejszy pierwszy krok; Początki są trudne

Ars longa, vita brevis. – Sztuka długa, życie krótkie

Barba non facit philosophum. – Broda nie czyni filozofem

Canis vivus melior leone mortuo. – Żywy pies lepszy niż martwy lew

Carpe diem! (a) – Chwytaj dzień; autor: Horacy

Cogito ergo sum. (a) – Myślę, więc jestem; autor: Kartezjusz

Consuetudo altera natura est. – Przyzwyczajenie jest drugą naturą

Contra spem spero. – Ufam wbrew nadziei

Cum tacent, clamant. – Kiedy milczą krzyczą

De gustibus non est disputandum – O gustach się nie dyskutuje

Dies diem docet. – Dzień uczy dzień

Divide et impera! – Dziel i rządź

Dum spiro, spero. – Dopóki oddycham mam nadzieję

Dura lex sed lex. – Twarde prawo, ale prawo

Ecce homo. – Oto człowiek

Errare humanum est. – Błądzić jest rzeczą ludzką

Et tu, Brute, contra me?! (a) (w) – I ty Brutusie przeciwko mnie?; autor: Cezar

Festina lente! – Śpiesz się powoli

Fortuna caeca est. – Los jest ślepy

Gloria victis. – Chwała zwyciężonym

Historia vitae magistra est. – Historia jest nauczycielką życia ( w swoich notatkach mam tak zapisane: Historia magistra vitae est. – Historia jest nauczycielką życia)

Homo homini homo. – Człowiek człowiekowi człowiekiem

Homo homini lupus. – Człowiek człowiekowi wilkiem

Homo sapiens. – Człowiek rozumny

Homo sum. – Człowiekiem jestem

Honores mutant mores. – Honory zmieniają obyczaje

Ignavis semper feriae. – Dla leniwych zawsze wakacje

In corpore sano mens sana. – W zdrowym ciele zdrowy duch ( w moich notatkach jest taka wersja: mens sana in corpore sano-w zdrowym ciele zdrowy duch)

In dubio pro reo. – W razie wątpliwości na korzyść oskarżonego

In vino veritas, in aqua sanitas. – W winie prawda w wodzie zdrowie

Inter arma silent leges. – W czasie wojny milczą prawa

Inter arma silent Musae. – W czasie wojny milczą Muzy

Invidia gloriae umbra est. – Zazdrość jest cieniem chwały

Labor omnia vincit. – Praca wszystko zwycięża

Littera docet, littera nocet. – Pismo uczy pismo szkodzi; Litera uczy litera szkodzi

Manus manum lavat. – Ręka rękę myje

Memento mori! – Pamiętaj o śmierci

Mens sana in corpore sano. – W zdrowym ciele zdrowy duch

Sentencje podkreślone: prawdopodobnie są przestawione słówka w tych sentencjach, bo nie zgadzają się one z moimi notatkami;

Strona 3 - Pati

ad rem DO RZECZY

Alma Mater (w) matka karmicielka

alter ego drugie ja

ars amandi sztuka kochania

asinus ad lyram (w) osioł przy lutni; (pasuje jak) wół do karety

aurea mediocritas (a) złoty środek

bona fide w dobrej wierze

bonum publicum dobro publiczne

captatio benevolentiae Zjednywanie sobie względów.

casus belli zdarzenie które jest uzasadnieniem lub przyczyną wojn

cito! szybko

conditio sine qua non –warunek konieczny

curriculum vitae przebieg życia

de facto w rzeczywistości

deus ex machina (w) niespodziewane lub zawiłe rozwiązanie sprawy

dies academicus dzień uniwersytecki

Dies Dominica siódmy i ostatni dzień tygodnia

dies irae (w) dzień gniewu

dura lex, sed lex twarde prawo ale prawo

errata

ex aequo jednorazowo, równo

ex cathedra z tronu, o ludziach mówiących autorytatywnie lub arogancko

ex libris z księgozbioru

expressis verbis wyrażone słowami

Hannibal ante portas (w) Hannibal u bram (bliskie niebezpieczeństwo)

homo sapiens człowiek myslący

honoris causa dla zaszczytu

in flagranti na gorącym uczynku

in medias res do sedna sprawy

in memoriam ku pamięci

in minus

in plus

in spe w przyszłości

iunior młodszy

lapsus linguae przejęzyczenie

licentia poetica (w) wolność twórczą/poetycką.

mea culpa moja wina

nihil novi nic nowego

nomen omen dosł. imię znakiem

per absentiam przez nieobecność

per analogiam przez analogię

periculum in mora niebezpieczeństwo w zwłoce

persona grata – osoba ceniona, ważna, mile widziana

persona non grata – osoba niemile widziana, niechciana

primus inter pares – pierwszy wśród równych sobie

pro forma – dla formy, dla pozoru

pro memoria – dla upamiętnienia, dla pamięci

pro patria – dla ojczyzny

pro publico bono – dla dobra publicznego

rara avis – rzadki ptak (biały kruk)

res familiares – sprawy rodzinne

res gestae – czyny

res militaris – rzecz wojskowa, militaria, wojskowość

res publica – rzecz publiczna, pospolita

senior – starszy

sensu stricto – w ścisłym sensie

silva rerum (w) – las rzeczy; zbiór różnych tekstów, utworów, książek różnych autorów

sine mora – bezzwłocznie

summa cum laude – z najwyższą pochwałą

summa summarum – suma sum

tabula rasa (w) – nie zapisana tablica; człowiek rodzi się nie posiadając w umyśle żadnej wiedzy

Urbi et orbi (w) – miastu(Rzymowi) i światu;

vis maior – siła wyższa

volens nolens – chcąc nie chcąc

Nemo sine vitiis est. - nikt nie jest bez wad

Nomina sunt odiosa. - nie należy wymieniać nazwisk

Non omnia possumus omnes. - nie wszyscy możemy wszystko

Non omnis moriar. (a) Nie wszystek umrę (Horacy)

Non scholae sed vitae discimus. - uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia

O tempora! O mores! - o czasy! o obyczaje! Cyceron

Pauperrimi non semper miserrimi sunt. - Najubożsi nie zawsze najbiedniejsi

Pax vobis. – pokój wam

Pecunia non olet. - pieniądze nie śmierdzą. Cesarz Wespazjan

Per aspera ad astra. - przez ciernie do gwiazd. Seneka

Primum non nocere. - przede wszystkim nie szkodzić. Hipokrates

Quo vadis? – dokąd idziesz?

Quot capita, tot sententiae. – ile głów, tyle zdań

Repetitio est mater studiorum. - powtarzanie jest matką wiedzy

Requiescat in pace.- Niech odpoczywa w pokoju.

Sapienti sat(is). - mądremu wystarczy. Plaut

Sine ira et studio. - bez gniewu i zawziętości. Tacyt

Sit tibi terra levis.- Niech ziemia Ci lekką będzie.

Tempora mutantur et nos mutamur in illis. - czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi. Owidiusz.

Ubi patria, ibi bene. – gdzie ojcyzna tam dobrze

Ut salutas, ita salutaris. - jak pozdrawiasz, tak jesteś pozdrawiany.

Vade mecum! – pójdź ze mna

Veni, vidi, vici. (a) - przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem. Cezar

Venimus, vidimus, Deus vicit. (a) - przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwyciężył - Sobieski pod Wiedniem

Verae amicitiae sempiternae sunt. - Prawdziwe przyjaźnie są wieczne

Verba leviora foliis caducis sunt. - słowa są lżejsze od opadłych liści

Verba volant, scripta manent. - słowa ulatują, pismo zostaje

Vivere est militare. - życie jest walką. Seneka

Vox populi, vox Dei. - głos ludu głosem Boga

Vox populi. – głos ludu

ZWROTY:

a capite- od początku

ab ovo - od początku.

ab ovo usque ad mala (w) - od jajka do jabłek; od początku do końca. Horacy

ad absurdum - do niedorzeczności

ad hoc – do tego

ad infinitum – bez końca

ad Kalendas Graecas (w) - do greckich kalend - na czas nieokreślony. Oktawian August

ad maiorem Dei gloriam (A.M.D.G.) - dla większej chwały Bożej. św. Ignacy Loyola

ad oculos – na własne oczy

ad operam – do dzieła

ad personam – do osoby

SKRÓTY:

a. – anno, rok, roku

a.Ch.n. – ante Christum natum; w roku przed narodzeniem Chrystusa

A.D. – Anno Domini

a.m. – ante meridiem – przed południem

ca – circa – około

cf. – confer – porównaj

d. – die – dnia, w dniu

D.O.M. – Deo Optimo Maximo – Bogu Największemu, Najwyższemu, Bogu na chwałę

dr h.c. – doctor honoris causa

ead. – eadem – ta sama

e.c. – exempli causa – np. z powodu, dla przykładu

e.g. – exempli gratia – ↑

etc. – et cetera – i pozostałe, i inne

ib. – ibidem – tamże, w tym samym miejscu

id. – idem – tenże, ten sam

I.N.R.I – Jezus Nasareus Rex Iudeorum; Jezus Nazarejczyk Król Żydowski

5. Jak podawane są w słowniku rzeczowniki? (ile form, jakie?)

- Jak wpisałam w słowniku rzeczownik Puer – chłopiec to wyskoczyło mi :

puer, pueri, m - chłopiec 

- Podobnie, jak czasownik, rzeczownik ma kilka form, których znajomość jest niezbędna, aby go właściwie stosować. W słownikach podaje się zazwyczaj mianownik oraz dopełniacz liczby pojedynczej (często tylko jego końcówkę):

6. Ile przypadków deklinacyjnych i jakie występują w języku łacińskim? Na jakie pytania (po polsku) odpowiadają?

W języku łacińskim występuje 6 przypadków deklinacyjnych nie jestem pewna jak z tymi polskimi odpowiednikami..

Nominativus - kto? co?
Genetivus – kogo? co?
Dativus -
Accusativus –
Ablativus -
Vocativus -

7. Ile koniugacji występuje w języku łacińskim? Po czym je rozpoznajemy? (przykładowe czasowniki z przekładem, co najmniej dwa do każdej koniugacji)

1. W języku łacińskim istnieją 4 koniugacje. Czasownikiem pierwszej koniugacji jest : amā-re - kochać, narrā-re – opowiadać

Tematem amo, amare jest ama, zakończeniem bezokolicznika – re. O w amo jest końcówką 1 osoby l. poj. praesens. Temat kończy się na literkę a. Jest to cecha po której rozpoznajemy czasowniki pierwszej koniugacji.

2. Czasownikiem drugiej koniugacji jest: studē-re - studiować, vidē-re – widzieć

Tematem video, videre jest vide. Temat drugiej koniugacji czasowników konczy sie “-e ”

3. Czasownikiem trzeciej koniugacji jest: leg-ĕre - czytać, statu-ĕre – ustanawiać

Tematem tutaj jest ‘leg’ i ‘statu’ . Temat trzeciej koniugacji konczy się ‘spółgłoską’ lub konczy się na ‘u’

4.

Czasownikiem czwartej koniugacji jest: scī-re - wiedzieć, audī-re – słyszeć

Tematem tutaj jest ‘sci’ i ‘audi’ Temat czwartej koniugacji czasowników konczy się na ‘i’

W skrócie tak to wyglada

Koniugacja	Końc. tematu	Końc. bezok.	Przykłady
I	-a	-are	amā-re - kochać, narrā-re - opowiadać
II	-e	-ēre	studē-re - studiować, vidē-re - widzieć
III	spółgłoska, -u	-ĕre	leg-ĕre - czytać, statu-ĕre - ustanawiać
IV	-i	-ire	scī-re - wiedzieć, audī-re - słyszeć

8. W jaki sposób podawany jest w słowniku czasownik łaciński? (ile form, jakie?)

Po otworzeniu słownika na jakimkolwiek czasowniku widzicie jego cztery formy. Pierwsza z nich to pierwsza osoba liczby pojedynczej czasu praesens, druga to bezokolicznik praesens. To one pozwalają nam określić do której koniugacji należy czasownik. (Zamiast drugiej podstawowej formy słowniki niekiedy podają cyfrę oznaczającą koniugację np. laudo 1, vinco 3)

9.

Zapożyczenia z języka łacińskiego. Proszę wskazać pięć wyrazów w języku polskim lub innym znanym języku, których geneza sięga łaciny oraz wskazać łacińskie wyrazy, od których one pochodzą.

ZAPOŻYCZENIA

- akt <łac. aktus> 1. czyn, wykonanie czegoś 2. czynność urzędowa, stwierdzający ją dokument prawny

- aparycja <łac. apparitio= pojawienie się> 1. wygląd zewnętrzny

- doktor <łac. doctor= nauczyciel, mistrz>

-fortuna<łac. dosł. los, przypadek>majątek, bogactwo, szczęście,powodzenie, szczęśliwy los

-litera<łac. littera> znak graficzny głoski

10. Proszę podać końcówki koniugacyjne dla poszczególnych osób w czasach niedokonanych (praesens, imperfectum, futurum I) dla activum oraz passivum.

	strona czynna activum	strona bierna passivum
	liczba pojedyncza singularis	liczba mnoga pluralis
czas teraźniejszy praesens	1. per.	-o laudo
	2. per.	-s laudas
	3. per.	-t laudat
czas przeszły niedokonany imperfectum	1. per.	-bam laudabam
	2. per.	-bas laudabas
	3. per.	-bat laudabat
czas przyszły I futurum I	1. per.	-bo laudabo
	2. per.	-bis laudabis
	3. per.	-bit laudabit

11. Jak odmienia się w czasie praesens czasownik: sum, esse, fui i co znaczy?

Czasownik sum, esse, fui - być

‘Sum’

Sing.	1.	sum jestem
	2.	es jesteś
	3.	est jest
Plur.	1.	sumus jesteśmy
	2.	estis jesteście
	3.	sunt są

‘Esse’

os.	Singularis	Pluralis
1.	sum - jestem	sumus - jesteśmy
2.	es - jesteś	estis - jesteście
3.	est - jest	sunt - są

‘fui’ nie znalazłam w praesens, także podaje tabelke kotra mi wyskoczyła jak wpisywałąm to w google~! Podaje całą bo nie wiem co z tego wybrac…

	Os.	Perfectum	Plusquamperf.	Futurum II
Sing.	1.	fu-i byłem	fu-ĕram byłem	fu-ĕro będę
	2.	fu-isti byłeś	fu-ĕras byłeś	fu-ĕris będziesz
	3.	fu-it był	fu-ĕrat był	fu-ĕrit będzie
Plur.	1.	fu-ĭmus byliśmy	fu-erāmus byliśmy	fu-erĭmus będziemy
	2.	fu-istis byliście	fu-erātis byliście	fu-erĭtis będziecie
	3.	fu-ērunt byli	fu-ĕrant byli (były)	fu-ĕrint będą

12. Nie było jeszcze

13 Nie było jeszcze