Polityka handlowa UE

PODSTAWY PRAWNE, ZAKRES ORAZ ZASADY POLITYKI HANDLOWEJ UE. EWOLUCJA TEJ POLITYKI

POJĘCIE POLITYKI HANDLOWEJ

Brak jednoznacznej definicji

Różne podejścia:

- interpretacja Komisji Wspólnot (Komisji Europejskiej) - interpretacja instrumentalna: WPH to wszystkie środki regulujące handel zagraniczny z krajami trzecimi

- Rady Ministrów (Rady Unii Europejskiej): WPH obejmuje wszystkie środki, których celem jest wywarcie wpływu na strumienie handlu zagranicznego

- Europejski Trybunał Sprawiedliwości: brak ostatecznego rozstrzygnięcia tej kwestii. Przyjęcie zasady szerokiej interpretacji pojęcia. Trybunał stwierdził, że pojęcie WPH obejmuje w swym wymiarze wspólnotowym te same treści, co narodowa polityka handlowa. Zgodnie zaś z interpretacją systematyczną i ewolucyjną podkreślił ścisłe powiązanie przepisów traktatowych w kwestii WPH z przepisami dotyczącymi realizacji jednolitego rynku europejskiego.

SYTUACJA PRZED PODPISANIEM TRAKTATÓW

Każdy z późniejszych krajów członkowskich chronił w mniejszym lub większym stopniu swoich producentów przed konkurencją zewnętrzną za pomocą wysokich ceł i ograniczeń ilościowych w imporcie.

Powodowało to brak bodźców do modernizacji, restrukturyzacji i obniżania kosztów produkcji

Straty konsumentów: wysokie ceny towarów, ich niska jakość i ograniczony wybór

PODSTAWY PRAWNE

Traktat Paryski - traktat założycielski EWWiS - 1.05.1953 - zniesienie ceł i innych opłat o podobnych skutkach, a także ograniczeń ilościowych między krajami członkowskimi w sektorze węgla i stali

Traktat Rzymski - traktat założycielski EUROATOM-u - 1.01.1958 - zniesienie ceł i innych opłat o podobnych skutkach, a także ograniczeń ilościowych między krajami członkowskimi w ramach wspólnego rynku energii atomowej

ISTOTNE: Powyższe traktaty nie wprowadzały wspólnej polityki handlowej wobec krajów trzecich.

Oznacza to, że kwestia obrotu tymi produktami leży w wyłącznej kompetencji każdego z krajów członkowskich.

Traktat Rzymski - traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (Wspólnotę Europejską) - 1.01.1958 - nie sprecyzował pojęcia polityki handlowej. W preambule sygnatariusze zadeklarowali, że dzięki wspólnej polityce handlowej pragną przyczynić się do stopniowego usuwania ograniczeń w wymianie międzynarodowej.

Główne elementy tej polityki zawarte zostały w części WSPÓLNA POLITYKA HANDLOWA Traktatu Rzymskiego (artykuły 110 - 116, obecnie 131 - 134).

Artykuł 110 przewidywał utworzenie unii celnej, czyli:

• zniesienie ceł przywozowych i wywozowych pomiędzy państwami członkowskimi

• ustalenie wspólnej taryfy celnej wobec krajów trzecich

Okres przejściowy miał trwać 12 lat i składać się z trzech 4-letnich etapach (1958-62, 1962-66 i 1966-70).

W rzeczywistości całkowite zniesienie ceł pomiędzy krajami wspólnoty nastąpiło już półtora roku przed ustalonym terminem - 1.07.1968.

Art. 113 formułował zasady, na których opierać się miała WPH. Przewidywał on, że kwestie dotyczące:

• zmian taryf celnych

• zawierania układów celnych i handlowych

• liberalizowania dostępu do rynku

• ujednolicania środków chroniących rynek wspólnotowy

• harmonizacji środków polityki eksportowej (dumping lub subwencje)

będą leżeć w wyłącznej kompetencji organów wspólnotowych - Komisji i Rady - działających w imieniu i na rzecz poszczególnych krajów członkowskich.

Art. 115 przewidywał, że w sytuacji, jeśli na skutek stosowania środków WPH w którymś z krajów członkowskich wystąpią trudności gospodarcze, kraj taki może wprowadzić niezbędne dodatkowe środki ochronne.

Z wyjątkiem nagłych sytuacji, wprowadzenie takich środków musi być poprzedzone konsultacją z Komisją. Komisja może również w każdym momencie zawiesić ich stosowanie.

Oczywiście, stosując takie środki, należy zawsze wybierać te, które powodują najmniejsze zakłócenia w funkcjonowaniu wspólnego rynku.

EWOLUCJA

Główne zasady WPH sprecyzowane w latach 50-tych nie uległy zmianie do dziś.

Pewne zmiany wprowadzone zostały na skutek konieczności wypełnienia założeń Białej Księgi Komisji Europejskiej z 1985, przewidującej utworzenie jednolitego rynku wewnętrznego, wraz z czterema swobodami do końca 1992. Chodziło tu głównie o usunięcie wszelkich barier w handlu wewnątrzwspólnotowym (np. kontyngentów importowych).

Traktat o Unii Europejskiej wprowadził jedynie poprawki porządkujące dotychczasowe przepisy. Do poprawek wprowadzonych przez Traktat z Maastricht należą:

- usunięcie z treści Traktatu Rzymskiego zapisów dotyczących okresu przejściowego

- uznanie organizacji międzynarodowych za strony, z którymi Wspólnota może zawierać umowy handlowe

- uznanie artykułu 228 jako ogólnej podstawy zawierania porozumień międzynarodowych przez Wspólnotę (chodzi tu o procedurę zawierania umów)

- podporządkowanie WPH w pewnym zakresie Wspólnej Polityce Zagranicznej i Bezpieczeństwa (chodzi tu o sankcje ekonomiczne oraz kontrolę eksportu dóbr, które mogą być zastosowane do celów militarnych)

Poza tym, ze względu na dostosowanie polityki handlowej do postanowień Rundy Urugwajskiej GATT, zauważyć można następujące zmiany w prawie wtórnym regulującym wdrażanie poszczególnych elementów WPH:

- stopniowa redukcja ceł

- taryfikacja ograniczeń pozataryfowych w handlu rolnym

- obniżka subsydiów w eksporcie rolnym

- zniesienie lub dostosowywanie do nowych reguł dotychczas wykorzystywanych ograniczeń ilościowych

- adaptacja wspólnotowych regulacji dotyczących postępowań antydumpingowych i antysubsydyjnych, klauzul ochronnych, barier technicznych, licencjonowania i wyceny wartości celnej do postanowień Rundy Urugwajskiej

- dostosowanie do wymogów pośrednio związanych z wymianą towarową, tzn. w dziedzinie wymiany usług, handlowe aspekty wymiany praw własności intelektualnej i handlowe środki polityki inwestycyjnej

- usprawnienie procesu decyzyjnego w stosowaniu instrumentów ochrony handlowej (np. w sprawie ostatecznych środków antydumpingowych i antysubsydyjnych Rada podejmuje decyzje zwykła, a nie kwalifikowaną większością głosów)

EWOLUCYJNE PODEJŚCIE DO ZAGADNIENIA WSPÓLNEJ POLITYKI HANDLOWEJ - polega na udzieleniu wspólnocie mandatu do stosowania instrumentów nie znanych podczas podpisywania Traktatu Rzymskiego

ŚRODKI OCHRONY JEDNOLITEGO RYNKU EUROPEJSKIEGO

Pomimo utworzenia unii celnej, co oznaczało zniesienie wszelkich ceł i ograniczeń ilościowych w handlu pomiędzy krajami członkowskimi, istniały wciąż innego typu przeszkody podnoszące koszty tego handlu.

Zaliczyć do nich możemy:

• opóźnienia na granicach w wyniku odpraw celnych i pokonywania trudności administracyjnych powodujących dodatkowe koszty operacyjne przedsiębiorstw

• różnice uregulowań technicznych, które miały ten sam skutek dla przedsiębiorstw

• różnice w wysokości podatków i akcyz faworyzujące kompanie jednych krajów kosztem innych

• restrykcje w dostępie do rynków publicznych dyskryminujące oferty firm z innych krajów Wspólnoty

• ograniczenia swobody angażowania siew pewne transakcje usługowe lub ustanawiania możliwości świadczenia niektórych usług na obszarach innych krajów Wspólnoty (dotyczyło to zwłaszcza transportu i finansów)

W celu likwidacji powyższych utrudnień w 1985 Komisja Europejska przedstawiła w tzw. Białej Księdze koncepcję utworzenia wspólnego rynku wewnętrznego. W dokumencie tym zawarto rozporządzenia które należało wprowadzić w życie do końca 1992.

W 1986 roku państwa członkowskie podpisując Jednolity Akt Europejski zobowiązały się do realizacji założeń Białej Księgi. Wspólny rynek zyskał oficjalną nazwę Jednolitego Rynku Europejskiego.

Jednolity Rynek Europejski zaczął funkcjonować 1.01.1993. Obejmuje on cztery główne swobody:

• swoboda przepływu osób

• swoboda przepływu usług

• swoboda przepływu kapitału

• swoboda przepływu dóbr

Środki ochrony Jednolitego Rynku Europejskiego:

• cło

• ograniczenia ilościowe

• postępowanie antydumpingowe

• postępowanie antysubsydyjne

• postępowanie ochronne przed nadmiernym przywozem towarów z zagranicy

• ochrona przed niedozwolonymi praktykami w handlu

• specjalna klauzula ochronna w rolnictwie

OGRANICZENIA ILOŚCIOWE

Pierwotnie stosowane były przez każde państwo członkowskie osobno, z czasem zostały zastąpione wspólnym systemem, negocjowanym i ustalanym przez Komisję Europejską.

W 1994 ograniczenia pojedynczych państw członkowskich zostały całkowicie zlikwidowane.

Ze względu na konieczność stosowania się do zaleceń GATT/WTO ograniczenia ilościowe są stopniowo likwidowane. Istnieje jednak możliwość wprowadzania takich ograniczeń ze względu na ochronę zdrowia, bezpieczeństwo i ochronę środowiska.

Należy wspomnieć, że obok tradycyjnych ograniczeń ilościowych stosowane są również tzw. dobrowolne ograniczenia exportu podejmowane przez zagranicznych dostawców (VER-y: Voluntary Export Restraints).

Pomimo iż formalnie są one dobrowolne, w praktyce dochodzi do ich wymuszania przez Wspólnotę na partnerach handlowych. W zamian za to, otrzymują oni np. obniżki opłat wyrównawczych.

POSTĘPOWANIA ANTYDUMPINGOWE

Celem postępowania antydumpingowego jest przeciwdziałanie szkodliwym skutkom nieuczciwego importu. Szczegółową procedurę stosowania tego postępowania określają regulacje GATT/WTO. Postępowanie to regulowane jest na szczeblu wspólnotowym od 1970 i stanowi szczególnie ważny instrument polityki handlowej.

Dumping wg definicji GATT/WTO występuje wtedy gdy towar jest sprzedawany za granicą poniżej tzw. wartości normalnej.

Wartość normalna oznacza zazwyczaj cenę po której dany towar jest sprzedawany na rynku wewnętrznym kraju eksportera.

Jeśli cena towaru eksportowanego do Wspólnoty jest niższa od wartości normalnej to władze Wspólnoty mogą zastosować środki antydumingowe.

Procedura antydumpingowa rozpoczyna się od złożenia skargi przeciwko zagranicznemu dostawcy przed Komisją Europejską.

Badanie szkody i dumpingu jest prowadzone przez Komisję w dwóch etapach: w tzw. dochodzeniu wstępnym i dochodzeniu końcowym. Oba postępowania nie powinny łącznie trwać dłużej niż jeden rok (w wyjątkowych przypadkach 15 miesięcy).

Gdy zostanie stwierdzony fakt powstania szkody spowodowanej przez dumping, Komisja wraz z Radą ustala cła antydumpingowe, obowiązujące przez 5 lat (po upływie tego czasu stosowanie tych ceł może zostać przedłużone o kolejne 5 lat).

Gdy brak podstaw do zastosowania cła anty-dumpingowego lub gdy eksporter oskarżony o dumping zmieni ceny lub zaprzestanie eksportu, postępowanie jest umarzane.

POSTĘPOWANIE ANTYSUBSYDYJNE

Wykorzystywane jest rzadko. Tak jak w przypadku postępowania antydumpingowego, Unia Europejska ma prawo stosować cła wyrównawcze w celu przeciwdziałania subsydiom udzielonym producentowi produktu, którego dopuszczenie do terytorium Unii powoduje szkodę. Procedura antysubsydyjna wygląda podobnie jak w przypadku procedury antydumpingowej (skarga skierowana do Komisji, cła).

POSTĘPOWANIE OCHRONNE PRZED NADMIERNYM PRZYWOZEM TOWARÓW Z ZAGRANICY

Władze Unii Europejskiej mogą zastosować środki ochronne jeśli produkt jest importowany do wspólnoty w tak zwiększonych ilościach i/lub na takich warunkach, że mogą one spowodować lub grozić spowodowaniem poważnej szkody producentom Wspólnoty.

Tak, jak w obu powyższych przypadkach (procedura antydumpingowa i antysubsydyjna), badanie importu i szkody przez niego powstałej jest przeprowadzane przez Komisję na podstawie złożonej wcześniej skargi.

Do środków, które mogą wprowadzić władze Unii należą:

• cła

• ograniczenia ilościowe

• nadzór nad importem (oznacza to przekazanie krajowi eksportującemu do Unii wyraźnego sygnału, że rozmiary i warunki tego eksportu wzbudzają zaniepokojenie Unii)

OCHRONA PRZED NIEDOZWOLONYMI PRAKTYKAMI W HANDLU

Jest to instrument względnie nowy, wprowadzony w 1984. Pojęcie niedozwolonych praktyk w handlu oznacza wszelkie praktyki handlowe niezgodne z prawem międzynarodowym lub z innymi ogólnie przyjętymi zasadami.

Tak, jak w powyższych przypadkach należy złożyć skargę, która następnie rozpatrywana jest przez Komisję. W przypadku gdy Komisja stwierdzi, że środki będące przedmiotem skargi są sprzeczne z prawem międzynarodowym, może ona :

• zawiesić lub wycofać wcześniej przyznane koncesje

• podnieść istniejące cła

• wprowadzić ograniczenia ilościowe

SPECJALNA KLAUZULA OCHRONNA W ROLNICTWIE - SSG (SPECIAL SAFEGUARD)

Środek ten dotyczy produktów rolnych, które zostały objęte taryfikacją w ramach Rundy Urugwajskiej GATT. Służy on zapewnieniu minimalnego poziomu ochrony rynku wspólnotowego, w sytuacjach znacznego spadku cen na rynkach światowych lub dużego wzrostu importu. W takich sytuacjach SSG przewiduje możliwość wprowadzenia dodatkowych opłat celnych.

WSPÓLNA TARYFA CELNA I SAD

Unia celna:

- brak barier celnych pomiędzy krajami członkowskimi

- jednolita taryfa celna wobec krajów trzecich

Unia celna została utworzona 1.07.1968, po prawie 12-letnim okresie przejściowym.

Cele unii celnej:

- zapewnienie swobodnego przepływu towarów pomiędzy państwami członkowskimi Wspólnoty

- regulacja wielkości i struktury wymiany towarowej z krajami trzecimi

Wspólna Taryfa Celna została ustalona na podstawie średniej arytmetycznej dotychczasowych taryf, stosowanych przez poszczególne państwa członkowskie Wspólnoty.

Wynika z tego, że z punktu widzenia krajów o wysokim poziomie protekcji (Francja, Włochy), Wspólna Taryfa Celna oznaczała obniżenie ceł.

Analogicznie, dla krajów mniej chroniących swoje rynki (Belgia, Holandia, Luksemburg oraz Niemcy), Wspólna Taryfa Celna oznaczała wzrost ceł.

Podczas trzech kolejnych rozszerzeń, nowe kraje członkowskie musiały przyjąć wspólną taryfę celną w ciągu 5 lat od dnia podpisania umowy akcesyjnej.

Po wejściu w życie Wspólnej Taryfy Celnej, polityka celna (wszelkie negocjacje oraz wszelkie zmiany stawek celnych) przestała podlegać poszczególnym państwom członkowskim. Weszła ona w zakres kompetencji Rady i Komisji.

Od 1975 dochody z ceł przestały być przekazywane do budżetów poszczególnych państw członkowskich, a zaczęły wpływać do budżetu Wspólnoty.

Początkowo Wspólna Taryfa Celna zbudowana została w oparciu o tzw. Nomenklaturę Brukselską z 1950.

W 1987 Rada zadecydowała o przystąpieniu Wspólnoty do Zharmonizowanego Systemu Opisu i Kodowania Towarów (Harmonized Commodity Description and Coding System).

Od 1988 stosuje się 6-cyfrową Nomenklaturę Zharmonizowaną, uzupełnioną o 8-cyfrowe podpozycje. Składa się ona z 21 Sekcji, 99 Rozdziałów i zawiera około 15 tys. pozycji towarowych.

Ze względu na to, że nomenklatura ta pełni równocześnie funkcje nomenklatury statystycznej i taryfowej, nazywana jest też czasami Nomenklaturą Scaloną.

Wraz Nomenklaturą Scaloną weszła w życie Zintegrowana Taryfa Celna Wspólnot Europejskich - TARIC (Integrated Tarrif of the European Communities).

Wspólna Taryfa Celna zawiera dwie kolumny stawek celnych:

- autonomiczne

- konwencyjne

Stawki konwencyjne stosuje się wobec krajów trzecich należących do WTO, a także wobec państw, którym Wspólnota przyznała Klauzulę Najwyższego Uprzywilejowania. W praktyce Wspólnota stosuje stawki konwencyjne w imporcie ze wszystkich krajów trzecich.

Stawki autonomiczne stosuje się bardzo rzadko, np. w przypadkach kiedy są one niższe od stawek konwencyjnych, lub w przypadku, gdy na dany produkt nie ma stawek konwencyjnych (co ma miejsce w przypadku niektórych produktów rolnych).

Stawki Wspólnej Taryfy Celnej są uaktualniane co tydzień, natomiast raz w roku jej nowa edycja, uwzględniająca wszelkie zmiany stawek, publikowana jest w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich (Official Journal of the European Communities).

Stawki celne:

- ustalane ad valorem

- stawki specyficzne

- stawki alternatywne

Stawki specyficzne oznaczają określenie stałej kwoty wyrażonej w EURO (dawniej w ECU) za określoną jednostkę towaru. Ma to miejsce m.in. w przypadku stawek na węgiel, wino, sól, klisze filmowe oraz wiele produktów rolnych).

Stawki alternatywne to kombinacja obu powyższych sposobów ustalania stawek. Polegają one na tym, że ustala się cło ad valorem w wielkości nie mniejszej, bądź nie większej od pewnej kwoty. Stawki te stosuje się głównie w przypadku ceł sezonowych na owoce, warzywa, a także kwiaty cięte.

Od 1996 nie stosuje się już ceł narodowych na węgiel, które dopuszczał traktat o EWWiS. Wśród wcześniej stosowanych ceł wymienić można niemieckie cła na węgiel (6 DEM za tonę), francuskie i greckie cła na węgiel brunatny (do 5%) oraz włoskie cła na koks (również do 5%).

Do 1.07.1995 Wspólna Taryfa Celna obejmowała także inne rodzaje opłat stosowanych w imporcie. Były to zmienne opłaty wyrównawcze dla artykułów rolnych (AGR) opłaty zmienne dla przetworzonych artykułów rolnych (MOB). Opłaty te obciążały przetwory zawierające cukier, mąkę i mleko.

Zgodnie z postanowieniami Rundy Urugwajskiej GATT, opłaty AGR i MOB zostały zamienione na stawki specyficzne.

Również zgodnie z postanowieniami Rundy Urugwajskiej GATT, wszystkie wspólnotowe cła zostały związane. Oznacza to, że nie można ich podnosić ponad określony poziom bez udzielenia rekompensaty partnerom w WTO.

Z tego względu raczej nie podnosi się stawek celnych. Wręcz przeciwnie, są one stale obniżane.

Pierwsza transza obniżek stawek celnych na towary przemysłowe miała miejsce 1.01.1995. Pół roku później (1.07.1995) obniżono stawki na produkty rolne.

W latach 1995 - 2000 stawki celne zostały zredukowane średnio o 37% w przypadku towarów przemysłowych i średnio o 36% w przypadku towarów rolnych.

Ponadto, Wspólnota zobowiązała się do całkowitej eliminacji ceł importowych na materiały budowlane, sprzęt medyczny, meble, wyroby stalowe, sprzęt rolniczy, papier, piwo i wyroby spirytusowe. Łącznie towary te stanowią około 10% wspólnotowego importu przemysłowego.

Obecnie wspólnotowe stawki celne zazwyczaj nie przekraczają 10%. Stawki wyższe stosowane są w imporcie niektórych tekstyliów, odzieży, obuwia oraz ryb.

Wysokość wspólnotowych stawek celnych wzrasta w raz ze stopniem przetworzenia produktu.

Na wniosek Komisji, Rada może podejmować decyzje o czasowym zawieszeniu ceł. Robi to zazwyczaj w przypadku surowców i półproduktów, które nie występują lub nie są produkowane w wystarczającej ilości na terenie Wspólnoty. Dla towarów przetworzonych zawieszenia takie stosuje się bardzo rzadko.

Wraz z utworzeniem unii celnej, Wspólnota ujednoliciła także przepisy dotyczące składów wolnocłowych, wyceny wartości celnej towarów oraz reguł ich pochodzenia.

W celu ujednolicenia zasad dotyczących odpraw celnych, 1.01.1988 wprowadzono tzw. Jednolity Dokument Administracyjny (SAD - Single Administrative Document).

Początkowo SAD stosowany był również w wymianie towarowej pomiędzy państwami członkowskimi Wspólnoty, od 1.01.1993 stosuje się go wyłącznie w wymianie z krajami trzecimi.

Jest to istotne ułatwienie, ponieważ SAD zastąpił ponad 70 różnych dokumentów, które stosowano wcześniej.

Od 1.01.1994 stosowany jest Wspólnotowy Kodeks Celny, w którym zebrano rozproszone dotychczas przepisy dotyczące systemu celnego (w szczególności odpraw na granicach celnych).

Głównym impulsem do jego utworzenia była budowa rynku wewnętrznego i związana z tym konieczność usprawnienia pewnych mechanizmów oraz wyeliminowanie niedociągnięć prawnych.

Kodeks zawiera m.in. definicję wspólnotowego obszaru celnego, procedury odpraw celnych itp.

WPH A GATT/WTO

GATT/WTO

1.01.1948 - Podpisanie GATT (Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu).

Na mocy porozumień Rundy Urugwajskiej (1986 - 1994), GATT zastąpiony został (od 1.01.1995) przez WTO - Światową Organizację Handlu.

Obecnie liczy ona 140 członków. Jej podstawowym celem jest zapewnienie maksymalnie liberalnych zasad w dziedzinie przepływów handlowych.

Traktaty założycielskie a zasady GATT

Utworzenie EWWiS oraz EWG było niezgodne z klauzulą najwyższego uprzywilejowania (KNU) - podstawową zasadą wielostronnego systemu handlowego powstałego w Ramach GATT (Układu Ogólnego w sprawie Ceł i Handlu)

Zgodnie z KNU nie można bowiem udzielić szczególnych przywilejów (np. w formie redukcji ceł importowych) jednemu partnerowi - prawo do nich mają bowiem wszystkie kraje należące do GATT. Zapewnia im to niedyskryminacyjne traktowanie w stosunkach handlowych.

- Traktat założycielski EWWiS zakładał zniesienie utrudnień we wzajemnym obrocie handlowym wyrobami stalowymi i węglem między krajami członkowskimi.

- Traktat Rzymski powołujący EWG zakładał utworzenie unii celnej w odniesieniu do całości obrotu towarowego krajów członkowskich.

W obu przypadkach preferencje dotyczyły więc jedynie wzajemnego obrotu między krajami członkowskimi i nie uwzględniały krajów trzecich, przez co naruszona została idea KNU.

Istotne jest, że formalnie utworzenie obu ugrupowań integracyjnych nie było jednak sprzeczne z GATT.

Powodem takiego stanu rzeczy było uznanie przez twórców GATT:

• stref wolnego handlu

• oraz unii celnych

(na mocy Artykułu XXIV) za dozwolone odstępstwa od KNU. Założono bowiem, że tego typu porozumienia wywierać będą pozytywny wpływ na znoszenie barier w handlu międzynarodowym.

W Artykule XXIV GATT zawarto warunki konieczne do spełnienia, aby nowo utworzona strefa wolnego handlu lub unia celna uznana została za zgodną z zasadami Układu Ogólnego.

W przypadku utworzenia nowego porozumienia spełnienie tych warunków badane było przez powoływane na forum GATT specjalne Grupy Robocze.

W związku z licznymi wątpliwościami Traktat Rzymski poddawany był takiej analizie wielokrotnie. Nie doprowadziło to jednak do żadnego konkretnego rozstrzygnięcia - z jednej strony nie został on uznany za w pełni zgodny z zasadami Artykułu XXIV, z drugiej strony - nie został uznany za sprzeczny z zasadami GATT. Powodem tego był brak możliwości określenia skutków Traktatu dla krajów trzecich.

Na mocy Artykułu XXIV kraje dotknięte skutkami utworzenia unii celnej otrzymały prawo do rekompensaty.

Utworzenie bowiem wspólnej zewnętrznej taryfy celnej może doprowadzić do wzrostu stawek celnych w krajach, w których były one dotychczas niższe, co spowoduje ograniczenie dostępu do rynku dla partnerów z krajów trzecich. Spowodowało by to wzrost protekcji niezgodny z założeniami GATT.

Taka sytuacja (wzrost stawek celnych) miała miejsce w przypadku RFN i krajów Beneluksu. W związku z tym, zgodnie z ustaleniami GATT Wspólnota zmuszona była udzielić rekompensat.

Pierwsze rokowania w tej sprawie odbyły się w latach 1958 - 1960, kolejne w latach 1961 - 1962.

Następne rokowania dotyczące tej kwestii prowadzone były w czasie kolejnych poszerzeń składu członkowskiego Wspólnot (ostatnio podczas akcesji Finlandii, Szwecji i Austrii.) Nowi członkowie musieli bowiem dostosować swe taryfy celne do już istniejącej wspólnej taryfy celnej. Obecnie, ze względu na coraz niższy poziom ceł w handlu międzynarodowym związanym realizacją zaleceń GATT/WTO negocjacje dotyczące rekompensat, przebiegają znacznie sprawniej.

Reprezentacja Wspólnoty na forum GATT/WTO.

Zarówno w latach ubiegłych, jak i obecnie organem, reprezentującym Wspólnotę na forum GATT/WTO jest Komisja, która działa na podstawie mandatu Rady.

Pomimo faktu, że Wspólnota występowała jako strona w rokowaniach na forum GATT w imieniu krajów członkowskich, formalnie uczestnikiem porozumienia był każdy kraj z osobna.

Obecnie, w przypadku Porozumienia o WTO, Wspólnoty Europejskie wymienione zostały jako członkowie pierwotni tej organizacji.

Oznacza to nie tylko faktyczne ale i formalnoprawne uznanie faktu, że reprezentują one interesy krajów członkowskich.

Istotne jest, że w przypadku głosowania, Wspólnoty dysponują liczbą głosów odpowiadającą liczbie krajów członkowskich będących członkami WTO.

GATT/WTO i zmiany we wspólnej polityce handlowej

Istotne znaczenia dla wspólnej polityki handlowej WE miało zakończenie Rundy Urugwajskiej GATT i utworzenie Światowej Organizacji Handlu. Wyróżnić można trzy zasadnicze zmiany spowodowane tym faktem:

1º Zmiana niektórych instrumentów polityki handlowej

Zgodnie z ustaleniami Rundy Urugwajskiej GATT Wspólnota została zobowiązana m.in. do znacznej redukcji subwencji eksportowych (w zakresie polityki rolnej) oraz do stopniowego usuwania ograniczeń ilościowych (wprowadzonych w celu ochrony własnego przemysłu tekstylnego i odzieżowego).

2º Zmiany w interpretacji zakresu merytorycznego wspólnej polityki handlowej

W kontekście porozumień Rundy Urugwajskiej GATT wspólna polityka handlowa obejmuje oprócz obrotów towarowych także transgraniczny handel usługami czyli świadczenie przez usługodawcę z terytorium jednego kraju konsumentom tych usług mieszkającym w innym kraju.

3º Ponowne określenie przez Trybunał zakresu kompetencji dotyczących zagadnień wykraczających poza dotychczasowe rozumienie polityki handlowej

Stwierdzono, że do zawierania wielostronnych porozumień dotyczących handlu towarami wyłączne kompetencje posiada Wspólnota.

Wspólnota posiada także wyłączne kompetencje dotyczące zawierania porozumień międzynarodowych odnoszących się do środków mających przeciwdziałać wprowadzaniu do obrotu towarów podrabianych.

Do zawarcia natomiast Układu Ogólnego o Handlu Usługami (GATS) oraz Porozumienia o Handlowych Aspektach Praw własności Intelektualnej za kompetentne uznano państwa członkowskie oraz Wspólnotę łącznie.

Porozumienie o WTO (wraz ze wszystkimi porozumieniami Rundy Urugwajskiej) zostało podpisane przez Radę, Komisję Europejską oraz państwa członkowskie. Było to skutkiem orzeczenia Trybunału dotyczącego obowiązku współpracy między krajami członkowskimi a instytucjami Wspólnoty, wypływającego z wymogu jedności reprezentowania Wspólnoty na forum międzynarodowym.

Wcielanie w życie ustaleń Rundy Urugwajskiej stanowi jeden z priorytetów międzynarodowych stosunków gospodarczych WE. W 1997 r., Wspólnota przyczyniła się w istotny sposób do zawarcia obszernych umów w ramach WTO służących liberalizacji handlu w ważnych dziedzinach usług telekomunikacyjnych i technologii informatycznej.

INSTRUMENTY PRAWNE STOSUNKÓW HANDLOWYCH UE Z KRAJAMI TRZECIMI

Rodzaje umów

W Traktacie Rzymskim określone zostały trzy rodzaje umów z państwami trzecimi oraz organizacjami międzynarodowymi, do zawierania których upoważniona została Wspólnota:

• Umowy handlowe i celne zawierane na podstawie Artykułu 113 Traktatu Rzymskiego

• Umowy o stowarzyszeniu zawierane na podstawie Artykułu 238 Traktatu Rzymskiego

• Umowy sektorowe odnoszące się do poszczególnych dziedzin

Kompetencje do negocjowania danego porozumienia posiadają (w zależności od jego rodzaju):

• Wspólnota Europejska jako samodzielny podmiot prawa

• Wspólnota i jej państwa członkowskie działające razem

• Państwa członkowskie działające samodzielnie

Sposób zawarcia danej umowy zależny jest od jej zakresu przedmiotowego tzn. od tego, czy dana dziedzina objęta jest wyłącznymi kompetencjami Wspólnoty (np. wymian handlowa), Wspólnoty i państw członkowskich (np. usługi, z wyłączeniem usług transgranicznych) czy też należy do wyłącznej kompetencji państw członkowskich.

Zakres preferencji

Zawierane przez Wspólnoty z krajami lub grupami krajów umowy w dziedzinie handlu różnią się zakresem preferencji. Wyróżnić można pod tym względem następujące typy porozumień:

Gwarantujące jednostronne preferencje ze strony WE. W tym przypadku Wspólnota udziela preferencji słabiej rozwiniętym partnerom, bez uzyskiwania od nich koncesji handlowych. Przykładem tego jest System Powszechnych Preferencji Celnych - GSP (Generalized System of Preferences). Umowy przewidujące preferencje jednostronne znajdują najszersze zastosowanie w stosunkach WE z krajami rozwijającymi się.

Gwarantujące preferencje wzajemne. W tym przypadku WE i jej partnerzy dokonują wymiany koncesji, które uznają za równoważne.

Umowy o charakterze preferencyjnym oznaczają powiązania oparte na warunkach lepszych niż wynikające z zasad GATT/WTO.

Umowy zawierane przez WE mogą posiadać również charakter niepreferencyjny. Przykładem są stosunki handlowe WE z USA, które ukształtowane zostały poprzez fakt przynależności obu parterów do WTO i nie posiadają dwustronnej podstawy traktatowej (opierają się na KNU).

Typy umów a partnerzy handlowi WE

Stosunki handlowe WE z większością krajów oparte są na umowach przewidujących preferencje jednostronne lub wzajemne.

Liczba krajów, z którymi WE prowadzą wymianę handlową na podstawie KNU (czyli na zasadach niepreferencyjnych) jest niska, wartość tej wymiany jest jednak znacząca.

Przypadkiem bardziej niekorzystnym od umowy o charakterze niepreferencyjnym (opartej o KNU) jest traktowanie przez Wspólnotę partnerów handlowych w sposób dyskryminacyjny. Obecnie grupa państw dyskryminowanych przez Wspólnotę jest bardzo mała. Są to głównie kraje, wobec których stosowane są sankcje gospodarcze lub część państw o gospodarce nierynkowej.

WZAJEMNE PREFERENCJE HANDLOWE

JEDNOSTRONNE PREFERENCJE HANDLOWE

KLAUZULA NAJWYŻSZEGO UPRZYWILEJOWANIA

TRAKTOWANIE DYSKRYMINACYJNE

Procedura zawierania umów

Procedura zawierania przez WE umów z krajami trzecimi lub organizacjami międzynarodowymi sprecyzowana została w Artykule 228 Traktatu Rzymskiego.

Procedura ta składa się z dwóch części:

• negocjowanie porozumienia przez Komisję, (Komisja posiada w tym wypadku upoważnienie - mandat negocjacyjny od Rady)

• zawarcie umowy przez Radę

Umowa zawierana jest przez Radę po zasięgnięciu opinii lub uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego (zależy to od typu umowy).

Decyzje o zawarciu umowy podejmowane są przez Radę jednomyślnie lub kwalifikowaną większością głosów. Zależy to od zakresu przedmiotowego danej umowy.

Jednomyślność wymagana jest w przypadku umów stowarzyszeniowych oraz umów dotyczących zagadnień, w których wymagana jest jednomyślność.

Kwalifikowana większość obowiązuje we wszystkich pozostałych przypadkach.

Decyzję o ograniczeniu lub zawieszeniu stosunków gospodarczych z jakimś państwem Rada podejmuje kwalifikowaną większością głosów.

Charakterystyka umów

Umowy handlowe

Postanowienia zawarte w tego typu umowach mogą przybierać formę deklaracji dotyczących współpracy lub zakładać wprowadzenie niewielkich ułatwień w wymianie handlowej (np. wzajemne zniesienie ograniczeń ilościowych w umowie z Rosją). W niektórych przypadkach umowy te przewidywać mogą utworzenie strefy wolnego handlu.

Podstawę prawną dla zawierania umów handlowych stanowi Artykuł 113 Traktatu o WE.

Zakres tego typu umów obejmuje nie tylko zagadnienia handlowe, lecz m.in. kwestie dostosowania systemów prawnych oraz pomocy technicznej i finansowej.

Umowy handlowe przewidują jedynie niewielkie koncesje w zakresie obrotu towarami rolnymi i nie zawierają żadnych ustaleń dotyczących członkostwa danego kraju w Unii Europejskiej.

Przykłady umów handlowych:

• umowy o wolnym handlu art. przemysłowymi zawierane w latach 70. z krajami EFTA

• umowy z niektórymi państwami śródziemnomorskimi

Umowy o stowarzyszeniu

Umowy stowarzyszeniowe mogą być zawierane z jednym lub wieloma państwami bądź jedną lub wieloma organizacjami międzynarodowymi.

Rodzaje umów stowarzyszeniowych:

1º Stowarzyszenie obszarów niesamodzielnych.

Miało miejsce w przypadku terytoriów zależnych od krajów członkowskich WE. Umowy tego typu przewidywały jednostronne preferencje handlowe oraz pomoc finansową.

Podstawę prawną zawarcia tego typu umów stanowił Art. 136 Traktatu Rzymskiego.

2º Stowarzyszenie krajów rozwijających się.

Ten typ umów dotyczy w większości przypadków krajów, będących w przeszłości koloniami państw członkowskich WE.

Po uzyskaniu niepodległości byłe terytoria zależne wynegocjowały z WE w 1963 r. tzw. Konwencję z Jaunde (Art. 136 Tr. Rz.). Podlegała ona licznym zmianom, a w 1975 r. zastąpiona została Konwencją z Lomé zawartą między WE a krajami AKP (Afryki, Karaibów i Pacyfiku) na podstawie Art. 238 Tr. Rz.

Na jej mocy WE udziela państwom stowarzyszonym pomocy finansowej i technicznej. Głównym celem tego typu stowarzyszenia jest utrzymanie przez kraje WE wpływów gospodarczych i politycznych w byłych koloniach.

3º Stowarzyszenie słabiej rozwiniętych krajów europejskich.

Do umów o tym charakterze zaliczyć można Układy stowarzyszeniowe z Grecją, Turcją, Maltą, Cyprem oraz krajami EŚW. Umowy stowarzyszeniowe z krajami EŚW zwane są Układami Europejskimi.

Wszystkie układy stowarzyszeniowe tego rodzaju negocjowane były na podstawie Artykułu 238 Traktatu Rzymskiego o WE.

Umowy stowarzyszeniowe z Turcją, Maltą i Cyprem przewidywały m.in. utworzenie unii celnej.

Umowy stowarzyszeniowe z państwami EŚW przewidywały utworzenie strefy wolnego handlu w zakresie artykułów przemysłowych oraz udzielenie wzajemnych koncesji w zakresie przepływu usług, kapitału i siły roboczej. Tworzyły one jednocześnie podstawy dla rozwoju współpracy gospodarczej.

POLSKA A POLITYKA HANDLOWA UE

Stosunki Polska - Wspólnoty do 1989 r.

Konsekwencją wprowadzenia 1 VII 1968 r., unii celnej w obrębie EWG, było przekazanie Komisji przez kraje członkowskie kompetencji w zakresie zawierania umów handlowych.

Na mocy decyzji podjętej przez Radę 16 XII 1969 r., potwierdzono fakt wprowadzania Wspólnej Polityki Handlowej. Z punktu widzenia Polski, najistotniejsze były postanowienia końcowe decyzji, zgodnie z którymi Wspólna Polityka Handlowa wobec krajów o handlu państwowym zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 1975 r.

Do tego czasu mogły obowiązywać zawarte uprzednio (nie później jednak niż do 31 XII 1972 r.) bilateralne umowy handlowe między państwami EWG, a krajami RWPG.

Korzystając z tego, Polska zawarła umowy z Francją, Włochami i RFN (obowiązujące od 1 I 1970 r.) oraz z państwami Beneluksu (obowiązujące od 1 I 1971 r.).

Z początkiem 1975 r., zawarte poprzednio umowy wygasły. Jednocześnie Polska nie uznała kompetencji Komisji w zakresie negocjowania i zawierania umów handlowych. W tej sytuacji powiązania gospodarcze między Polską a EWG opierały się głównie na dwóch elementach:

1º Umowy bilateralne o współpracy gospodarczej, przemysłowej i naukowo-technicznej. Nie objęły one jednak zagadnień związanych z wymianą handlową. Umowy te były zawierane na okres 5 lub 10 lat.

2º Umowy sektorowe podpisywane przez poszczególne kraje RWPG z EWG od połowy lat sześćdziesiątych. Były one zawierane w ramach dobrowolnych samoograniczeń eksportu, oraz porozumień o uporządkowanym marketingu. Dotyczyły one m.in. wyrobów hutniczych i tekstyliów (umowy negocjowane na forum GATT), oraz polityki rolnej (negocjowane dwustronnie).

Za oznakę pewnego zbliżenia pomiędzy RWPG a EWG można uważać Wspólną Deklarację podpisaną 25 VI 1988 r. Nie zawiera ona jednak żadnych wiążących ustaleń dotyczących kwestii gospodarczych i ma charakter politycznego oświadczenia.

Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja w przypadku Umowy o Handlu oraz Współpracy Handlowej i Gospodarczej między Polską a EWG, podpisanej 19 IX 1989 r. Zawarcie tej umowy wraz z Protokołem regulującym powyższe zagadnienia między Polską a EWWiS, zakończyło trwający od 1975 r. okres bezumowny w stosunkach Polska - Wspólnoty.

Układ o Stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi

Układ negocjowany był na podstawie Art. 238 Traktatu Rzymskiego. Negocjacje w przypadku Polski zakończyły się po 11 miesiącach. Układ parafowany został 22 XI 1991 r., natomiast podpisany 16 XII 1991 r. Jednocześnie zawarta została Umowa Przejściowa (Interim Agreement), stanowiąca część Układu dotyczącą kwestii handlowych.

Proces ratyfikacji Układu był długotrwały, gdyż zbiegł się w czasie z debatą nt. kształtu Unii Europejskiej przewidzianego w Traktacie z Maastricht.

Z tej przyczyny Układ wszedł w życie dopiero 1 II 1994 r. Nie wymagająca ratyfikacji Umowa Przejściowa po podpisaniu przez Prezydenta RP weszła w życie 1 III 1992 r.

Układ o Stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi c.d.

Cele Układu (Art. 1):

• „ustanowienie odpowiednich ram dialogu politycznego, który umożliwia rozwój bliskich stosunków między stronami

• „popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych między stronami w celu sprzyjania dynamicznemu rozwojowi gospodarczemu i dobrobytowi w Polsce

• stworzenie podstawy dla pomocy finansowej i technicznej Wspólnoty dla Polski

• stworzenie właściwych ram dla stopniowej integracji Polski ze Wspólnotą”

W preambule zawarta została jednostronna deklaracja iż ostatecznym celem Polski jest członkostwo we Wspólnocie a stowarzyszenie pomoże Polsce osiągnąć ten cel.

Najistotniejsze postanowienia:

• utworzenie strefy wolnego handlu w zakresie artykułów przemysłowych

• udzielenie wzajemnych koncesji w zakresie przepływu usług, kapitału i siły roboczej.

Budowa Układu:

Część I: Dialog polityczny

Część II: Zasady ogólne

Część III (Umowa Przejściowa): Swobodny przepływ towarów

Rozdz. 1. Produkty przemysłowe

Rozdz. 2. Rolnictwo

Rozdz. 3. Rybołówstwo

Rozdz. 4. Wspólne postanowienia

Część IV: Przepływ pracowników, zakładanie przedsiębiorstw, świadczenie usług

Część V: Płatności, kapitał, konkurencja i inne postanowienia dotyczące gospodarki, zbliżanie przepisów prawnych

Część VI: Współpraca gospodarcza

Część VII: Współpraca kulturalna

Część VIII: Współpraca finansowa

Część IX. Postanowienia instytucjonalne i końcowe

Biała Księga

Celem przyjętego przez Komisję Europejską w maju 1995 r., dokumentu pt. „Biała Księga. Przygotowanie krajów stowarzyszonych EŚW do integracji z Rynkiem Wewnętrznym Unii Europejskiej” było stworzenie przewodnika pomagającego tym krajom w sprostaniu wymaganiom Jednolitego Rynku. W dokumencie tym zaprezentowano kluczowe obszary we wszystkich sektorach rynku i zasugerowano kolejność w jakiej powinno przebiegać dostosowanie prawodawstwa.

Stosunki handlowe Polska - WE w świetle Układu Stowarzyszeniowego

Zgodnie z zawartą w Układzie zasadą asymetrii, Polska jako strona słabsza rozpoczęła otwieranie rynku na towary pochodzące ze Wspólnoty później.

Wspólnota jako pierwsza zniosła z dniem 1 marca 1992 r. cła na towary stanowiące 45.6% wartości eksportu polskich wyrobów przemysłowych. Kolejne redukcje uzależnione były od wrażliwości towarów będących przedmiotem liberalizacji. Ostatnie bariery zostały usunięte przez WE z początkiem 1998 r. i dotyczyły wyrobów tekstylnych.

Proces znoszenia przez Polskę barier w handlu z WE towarami przemysłowymi rozpoczął się 1 I 1995 r., i zakończył z początkiem 1999 r. Obecnie w stosunkach handlowych Polska - WE istnieje strefa wolnego handlu artykułami przemysłowymi. Nie obejmuje ona jednak samochodów, na które ograniczenia zniesione zostaną z początkiem 2002 r.

Odrębnie uregulowano w Układzie handel artykułami rolnymi. Podlegał on ograniczonej i selektywnej liberalizacji. 1 III 1992 Polska obniżyła jednorazowo o 10 pkt. proc. cła na 246 produktów rolnych pochodzących z WE. WE zredukowała cła oraz opłaty wyrównawcze i przyznała plafony lub kontyngenty taryfowe.

WE jako parter handlowy Polski

• z biegiem lat wzrost wartości wymiany handlowej

• niekorzystny bilans

• zdominowanie eksportu polskiego przez produkty o niskim stopniu przetworzenia

• liczne oskarżenia o dumping

---