SPIS TREŚCI

WSTĘP 3

1. Zarys historyczny Polityki handlowej 5

Unii Europejskiej.

1. Rozwój ideii integracyjnej w skrócie. 5

2. Wstępne etapy polityki handlowej. 7

3. Polityka handlowa w ramach wspólnego rynku. 9

1. Wielostronne uwarunkowania polityki handlowej -

Strategiczna polityka handlowa 13

• instrumentów polityki handlowej. 16

2.1 Rodzaje instrumentów polityki handlowej 16

2.2 Cło. 17

2.3 Dobrowolne ograniczenie eksportu (VER). 19

2.4 Subwencja eksportowa. 20

2.5 Ograniczenia ilościowe. 21

• Regionalne aspekty i zasady unii europejskiej 22

1. Stosunki handlowe europejskiego obszaru.

2. Stosunki handlowe z krajami stowarzyszonymi z Unią Europejską.

4. Podsumowanie

Bibliografia

Rozdział 1

I.ZARYS HISTORYCZNY POLITYKI HANDLOWEJ UNII EUROPEJSKIEJ.

1. Rozwój ideii integracyjnej w skrócie.

Historia Unii Europejskiej zaczęła się rozwijać po zakończeniudrugiej wojny świtowej. W przemówieniu na uniwersytecie w Zurychu,wygłoszonym 19 IX 1946 roku, Winston Churchill, proponowałstworzenie Stanów Zjednoczonych Europy zapowiadając, że gdybyEuropa zjednoczyła się, to

„bezgraniczne byłoby szczęście, dobrobyt i chwała, z których mogłoby

korzystać 300 do 400 milionów istot ludzkich.”.

U podstaw integracyjnych Europy Zachodniej leżały zarówno racjepolityczne, jak i ekonomiczne. W czasie drugiej wojny świtowej zostałpoważnie zniszczony nasz kontynent, ponadto zerwane zostały więzyZachodu z Europa Środkową i Wschodnią, gdyż kraje tych dwóch regionów znalazły się pod dominacją Związku Radzieckiego.

Powstało poważne zagrożenie objęcia Europy Zachodniej wpływami ideologii komunistycznej, zwłaszcza że we Francji i Włoszech partie komunistyczne były najsilniejszymi formacjami politycznymi.

Z kolei rozpoczęto po wojnie proces rozpadu systemu kolonialnego stopniowo pozbawiał główne kraje zachodnioeuropejskie korzyści gospodarczych z kolonii.

17 III 1948 pięć państw europejskich ( Belgia, Holandia, Francja, Luksemburg, Wielka Brytania) podpisało układ brukselski i na ich mocy powołano Unię Zachodnią, której głównym zadaniem miało być wszechstronne zajęcie się problemem bezpieczeństwa militarnego w Europie.

Zainspirowany pomysłem Monneta, Robert Schumenn, minister praw zagranicznych Francji, przedstawił 9 V 1950 roku oficjalną deklarację, w której

zaproponowano zbudowanie federacji europejskiej, a jej spoiwem miało być pojednanie francusko- niemieckie.

Pierwszy krok prowadzący do tego celu widział w powołaniu organizacji międzynarodowej z ponad narodowym zarządem, czuwającym nad rozwojem przemysłu węglowego i stalowego w Niemczech i Francji.

Organizacja ta - zdaniem Schumann - stworzyła by wspólne podstawy rozwoju gospodarczego i doprowadziła do takiego scalenia regionów gospodarczych i społeczeństw, że wojna między Francją a Niemcami byłaby niemożliwa.

Deklaracja Schumenna zapoczątkowała proces integracji w Europie Zachodniej i dlatego dzień jej wydania jest obchodzony jest jako Dzień Europy.

Propozycja Schumann spotkała się z pozytywnym odzewem Niemiec, Włoch, Belgii, Holandii i Luksemburga. W związku z tym część polityków europejskich rozpoczęła próbę integracji europejskiej w sferze gospodarczej.

Dnia 19 IV 1951 roku Francja, kraje Beneluksu, Republika Federalna Niemiec i Włoch zawarły na pięćdziesiąt lat traktat paryski o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali Jego celem było ustanowienie wspólnego rynku państw członkowskich na surowce i produkty przemysłu węglowego.

W 1958 roku powstały dwie organizacje - Europejska Wspólnota Energii Atomowej i Europejska Wspólnota gospodarcza).

Następnie, w wyniku coraz intensywniejszej działalności i wzajemnego Przyciągania większej liczby państw, powstała w dniu 7 II 1992 roku Unia

Europejska, która dokonała wówczas integracji 12 państw¹, do których 1 I 1995 roku dołączyły trzy kolejne - Austria, Finlandia i Szwecja. Zaczęto tworzyć wspólny rynek państw członkowskich. Zawarte

Jednolitym Akcie Europejskim postanowienia o utworzeniu Wspólnego rynku przewidywały swobodny przepływ między państwami osób, towarów, kapitału i usług.

Od 1 I 1994 roku rozpoczął się proces przechodzenia do wspólnej waluty, która w 1999 roku zaowocowała wprowadzeniem nowego pieniądza (EURO). Od 1 I 2002 roku waluta UE będzie obowiązywała we wszystkich krajachczłonkowskich.

1.2 Wstępne etapy rozwoju wspólnej polityki handlowej.

Unia Europejska opiera się na dorobku trzech wspólnot obecnie określanychw liczbie pojedyńczej jako Wspólnota Europejska.

Traktat Unii rozszerza kompetencje Wspólnoty, zapowiada utrzymanie postępu w dziedzinie gospodarczej, socjalnej i postuluje przekształcenie Wspólnoty w Unię Gospodarczą i Walutową. Podpisując Traktat powołujący EWG kraje

członkowskie podjęły decyzję o prowadzeniu wspólnej polityki handlowej wobec krajów trzecich i organizacji międzynarodowych, a Komisja Europejska

została upoważniona do występowania w ich imieniu w rokowaniach m.in. w ramach GATT. Wspólna polityka handlowa obejmuje wszelkie środki regulujące handel z państwami trzecimi. Są to:

• taryfy celne,

• zawieranie układów celnych i handlowych,

• liberalizacja dostępu do wspólnego rynku,

• ujednolicenie środków ochrony wspólnego rynku,

• harmonizacja polityki eksportowej²,

Dzięki ich zastosowaniu Wspólnota może zwiększać bądź zmniejszać napływ towarów z państw trzecich oraz promować eksport.

Szczególnie ważne miejsce zajmują te działania, które chronią rynek wewnętrzny przed następstwami szkodliwego importu spoza Wspólnoty.

Należą do nich cła i ograniczenia ilościowe np.: kontyngenty importowe oraz mające coraz większe znaczenie środki służące przeciwdziałaniu szkodliwym skutkom nadmiernego lub nieuczciwego importu oraz służących zwalczaniu niezgodnych z zasadami praktyk w handlu.

Rozwój wspólnej polityki handlowej UE można podzielić na trzy okresy:

1.lata 1957-1968

Osiągnięciem pierwszego etapu jest unia celna funkcjonująca od

01.07.1968 która wprowadziła wspólną taryfę celną UE wobec krajów trzecich.³

W 1958 ujednolicony został dokument stwierdzający pochodzenie towarów.

3 I 1960 r z inicjatywy Wielkiej Brytanii powstało Europejskie Stowarzyszenie

Wolnego handlu (EFTA).

31 grudnia 1961 r. zniesione zostały cła importowe między krajami członkowskimi zlikwidowane dopiero 31 lipca 1969 r. ( dla 40 produktów rolnych ).

W 1968 r. UE przystąpiła do pierwszego kodeksu antydumpingowego - walki z nieuczciwą konkurencją uzgodnionego w trakcie Rundy Kennedy'ego GATT.

2.Lata 1968-1994

W tym okresie wypracowywano wspólnotowe reguły stosowania środków taryfowych i pozataryfowych.

Od 01.01.1970 r. kraje członkowskie utraciły prawo do indywidualnego zawierania umów handlowych i celnych.

W dniu 22 I 1972 roku została podpisany z Danią , Norwegią, Wielką Brytanią i Irlandią traktat o przystąpieniu do EWG. Formalnie członkami Wspólnoty od 1 stycznia 1973 roku stały się trzy państwa bez Norwegii.

1 I 1973 r. Wchodzi wżycie umowa o wolnej wymianie handlowej między państwami EWG a krajami EFTA nie będącymi w Unii.

W 1988 r. został wprowadzony Jednolity Dokument Administracyjny zastępując 130 dokumentów celnych stosowanych przez poszczególne

kraje członkowskie. Wraz z SAD⁴ weszła w życie Konwencja o wspólnej procedurze tranzytowej.

3.Okres po 1994 r.

Od 1 I 1993 r. Zaczyna funkcjonować Jednolity Rynek Europejski; likwidacja wszelkich gospodarczych ograniczeń między państwami UE.

Od początku 1971 r. Komisja rozpoczęła prace nad Kodeksem Celnym, który wszedł w życie 01.01.1994 r. rozpoczynając tym samym trzeci etap w

konstrukcji wspólnej polityki handlowej⁵. Wspólnej polityce handlowej nie

podlegają obszary polityki eksportowej administracja celna.

Administracje celne krajów UE działają niezależnie, ale ich struktura organizacyjna oraz kompetencje na poszczególnych szczeblach są podobne.

Tworzą one wspólną organizację Eurocostoms, której organem wykonawczym

jest francuska Dyrekcja Generalna do spraw Ceł i Podatków Ministerstwa Gospodarki, Finansów i Prawa

1.3 Polityka handlowa w ramach wspólnego rynku.

Wspólna polityka handlowa opiera się na trzech kryteriach :

1. Kryterium preferencji dóbr wytwarzanych w krajach UE w stosunku do dóbr importowanych

Politykę handlowa UE cechuje duży stopień protekcjonizmu. Wprawdzieśrednie cło ważone strukturą importu wynosi w UE tylko 5,7% wartości importu, ale gdy uwzględnić istnienie ograniczeń pozataryfowych oraz prohibicyjny charakter niektórych stawek celnych to wówczas stopień preferencji wspólnotowej wynosi 13,7%.

2. Kryterium przedmiotowym: zróżnicowanie preferencji wspólnotowych

w zależności od rodzaju towarów. Najwyższa ochroną są objęte artykuły rolne (ok. 80%), a protekcja celna innych towarów kształtuje się na poziomie 11-13%.

3. Kryterium podmiotowe: zróżnicowanie preferencji wspólnotowych w

zależności od kierunku handlu.

Unia jako samodzielny podmiot może zawierać umowy celne i handlowe z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi w ramach wspólnej polityki handlowej oraz tzw. Umowy mieszane, np. z państwami Europy Środkowej i Wschodniej, w tym z Polską .

Umowy zawierane przez UE obejmują zróżnicowane preferencje handlowe udzielane poszczególnym krajom lub grupom krajów na zasadzie wzajemności lub jednostronnie. W wyniku tego powstała tzw. piramida preferencji, która określa różne zakresy dostępu towarów z państw trzecich do rynku wspólnotowego.

Największy zakres preferencji został przyznany trzem państwom EFTA, zaś górną część piramidy zajmują porozumienia preferencyjne o charakterzewzajemnym obejmujące kraje EFTA, państwa stowarzyszone basenu Morza Śródziemnego, państwa stowarzyszone Europy Środkowej Wschodniej oraz niektóre państwa śródziemnomorskie.

Szeroki zakres preferencji jednostronnych przyznała UE państwom rozwijającym się i słabiej rozwiniętych.

Bez preferencji i restrykcji, tzw. Normalny charakter stosunków handlowych występuje między Wspólnotą a pozaeuropejskimi państwami rozwiniętymi oraz krajami WNP (Wspólnoty Niepodległych Państw).

Najtrudniejszy dostęp do rynku wspólnotowego mają towary z krajów o gospodarce nierynkowej. Wobec nich stosuje się różne restrykcje.

Głównymi partnerami handlowymi UE są Stany Zjednoczone, Japonia i Szwajcaria. Udział UE w handlu światowym wynosił w latach dziewięćdziesiątych 1/5 (I miejsce na świecie). Jeśli uwzględni się handel wewnątrz wspólnotowy to ów wskaźnik wzrasta do 1/3.⁶

Wspólnota i jej państwa członkowskie brały udział w wielostronnych negocjacjach handlowych w ramach GATT, a obecnie kontynuują przyjęte wówczas uzgodnienia w ramach Światowej Organizacji Handlu (WTO), która od 1995 r. zastąpiła GATT.

Stosując kryterium bliskości w piramidzie preferencji handlowych WE wyróżnić można następujące rodzaje statutu krajów trzecich:

1.Wspólny obszar gospodarczy

Wspólny obszar gospodarczy tworzą od 01.01.1994 r. kraje UE z krajami EFTA. Znany jest pod nazwą Europejski Obszar Gospodarczy (EOG)⁷.

Tworzą go obecnie wszystkie kraje UE oraz Norwegia, Islandia i Lichtenstein. Istotą EOG jest swobodny przepływ towarów, usług, osób i kapitału między krajami członkowskimi. W strefie EOG obowiązują ponadto jednolite reguły konkurencji, ochrony konsumenta, środowiska naturalnego i rynku wewnętrznego. Kraje EFTA i UE są stronami konwencji SAD i obowiązują je te same reguły pochodzenia towarów. Ponadto między tymi krajami stosowane są uproszczone procedury celne oraz usuwane stopniowo techniczne bariery w handlu.

2.Stowarzyszenie (obejmujące preferencyjne układy handlowe)

Można wyróżnić dwa rodzaje stowarzyszenia:

1. Układy traktujące stowarzyszenie jako etap wstępny przed uzyskaniem

członkowstwa.⁸

2. Układy traktujące stowarzyszenia jako docelową formę współpracy z UE.

W grupie a) są układy łączące Turcję, Maltę i Cypr oraz 10 państw Europy

Środkowo-Wschodniej. Istotą stowarzyszenia Turcji z UE jest unia celna na

produkty przemysłowe, a na artykuły EWWiS - strefa wolnego handlu.⁹

Układy stowarzyszeniowe z krajami Europy Środkowej I Wschodniej noszą nazwę Układów Europejskich (został podpisany w latach 1991-96), a ich treścią jest ustawienie w ciągu 10 lat stref wolnego handlu artykułami przemysłowymi oraz udzielanie sobie wzajemnych preferencji w handlu artykułami rolnymi. Ponadto Układy zakładają wprowadzenie udogodnień dla przepływu kapitałów i usług oraz zbliżanie państw stowarzyszonych do członkowstwa w UE. Zbliżeniu temu mają m.in. służyć unijne programy pomocowe, np. PHARE (Poland - HungaryAssistance for Restructuring their Economy).¹⁰

W grupie b), czyli umowy o stowarzyszeniu stałym wyróżnia się :

• Stowarzyszenie krajów Afryki, Karaibów I Pacyfiku (tzw. AKP):Podstawą

towarzyszenia krajów AKP z UE jest Konwencja z Lome.

Obejmuje ona 70 państw AKP i polega na utworzeniu z krajami UEjednostronnej strefy wolnego handlu na wszystkie towary z wyjątkiem tych objętych Wspólną polityką Rolną. Polega ona na tym, że kraje AKP dysponują

swobodnym dostępem do rynku UE, ale kraje UE nie korzystają z podobnych preferencji w odwrotnym kierunku. Oprócz tego UE stworzyła krajom AKP dwa systemy stabilizacji wpływów z eksportu surowców rolnych (STABEX) i mineralnych (SYSMIN lub MINEX). Ponadto przyznała pomoc tym krajom,

w tym także bezzwrotną.¹¹

• Stowarzyszenie obszarów niesamodzielnych;

Wśród obszarów niesamodzielnych wyróżnia się dwa ich rodzaje:

• kraje zależne od państw członkowskich UE (głównie od Francji, a od 1973 r.

także Wielkiej Brytanii):

Z krajami zależnymi UE zawiera się co pięć lat, tzw. Konwencje wykonawcze regulujące stopień ochrony rynku na tych obszarach, zasady tworzenia spółek i osiedlania się obywateli w krajach UE. Natomiast pomoc finansowa jest im udzielana w ramach Funduszu Rozwoju Krajów i Terytoriów Zamorskich.

• francuskie departamenty zamorskie.¹²

Francuskie departamenty zamorskie są traktowane w zasadzie tak jak departamenty kontynentalne, z wyjątkami dotyczącymi Wspólnej Polityki

Rolnej i wyłączenie z obszaru celnego UE.

• Stowarzyszenie krajów śródziemnomorskich.

Szczególną rolę w stosunkach zewnętrznych UE stanowią kraje śródziemnomorskie. Oprócz układów o charakterze stowarzyszenia przejściowego UE ma zawarte z nimi układy o charakterze stałym oraz handlowe umowy preferencyjne. Układy stowarzyszeniowe z UE mają: Izrael, Tunezja i Maroko; a w trakcie są negocjacje z Libanem, Jordanią, Egiptem, Algierią, Syrią i Autonomią Palestyńską.

Układy preferencyjne zostały zawarte z krajami Maghrebu (Tunezja, Maroko, Algeria) w kwietniu 1976 r., a w 1977 r. z krajami Mashreku (Egipt, Jordania, Syria, Liban). Preferencyjne układy handlowe przewidują utworzenie jednostronnych stref wolnego handlu na artykuły przemysłowe i (MEFTA) oraz partnerstwo ekonomiczne, finansowe, polityczne, społeczne w dziedzinie kultury między krajami śródziemnomorskimi i UE.

3. Powszechny System Preferencji UE.

Na podstawie zalecenia UNCTAD z 1970 r., Wspólnota jako pierwszy obszar celny na świecie, zastosowała w lipcu 1971 r. Powszechny System Celny (tzw. GSP). Polega on na stosowaniu zerowych bądź obniżonych stawek celnych na towary importowane w ramach kontyngentów celnych i plafonów, z krajów rozwijających się nie korzystających z preferencji AKP, stawka ustalona była na okresy roczne. Od stycznia 1995 r. GSP ma charakter wieloletni (1995-98), obejmuje 145 krajów rozwijających się, dotyczy wszystkich wyrobów przemysłowych i niektórych rolnych. Skala preferencji zależy od stopnia „wrażliwości” produktu oraz poziomu rozwoju kraju-beneficjenta. W stosunku do krajów najmniej rozwiniętych stosowane są stawki o najwyższym stopniu preferencji i to bez względu na „wrażliwość” produktu.¹³

4. Klauzula Największego Uprzywilejowania

Status KNU mają dwie grupy państw:

• Rozwinięte kraje członkowskie GATT/WTO, a więc Australia, Japonia,

• Kanada, Nowa Zelandia, USA.

Status tej grupy ma swoje źródło w członkowskie w GATT/WTO,

a z niektórymi z nich UE podpisała umowy handlowe lub wspólne deklaracje

• Kraje Wspólnoty Niepodległych Państw. Po rozpadzie ZSRR UE zaproponowała krajom WNP niepreferencyjne układy o partnerstwie i współpracy, a podpisały je Rosja, Ukraina, Białoruś, Kirgistan, Kazachstan, Mołdawia, Gruzja, Armenia, Azerbejdżan i Uzbekistan (w okresie 1994-95).

Klauzule tych umów przewidują w przyszłości utworzenie stref wolnego handlu

między krajami WNP i UE¹⁴.

5. Traktowanie dyskryminacyjne.

W sposób dyskryminacyjny UE traktuje kraje o gospodarce nierynkowej, a więc handlu państwowym. Obecnie ze statusu KNU wyłączone są: Chiny, Korea

Płn., Mongolia, Wietnam i Kuba. Zaliczenie do tej grupy pociąga za sobą takie

konsekwencje jak:

• Dyskryminacyjne stosowanie kontyngentów ilościowych i tzw. Cło autonomicznych;

• Selektywne stosowanie środków ochronnych;

• Możliwość stosowania ograniczeń i procedur zabronionych przez

GATT/WTO.

1.3. Wielostronne uwarunkowania Polityki Handlowej - strategiczne polityka

handlowa

Ze względu na to, że polityka handlowa indywidualnych krajów wywiera istotny wpływ na funkcjonowanie gospodarki światowej, podejmowane są działania na rzecz międzynarodowej koordynacji i harminii zasad i narzędzi handlowych.

Szczególne znaczenie w tym względzie mają wielostronne porozumienia, zwłaszcza Układ Ogólny o Cłach ihandlu (GATT) i powstało na jego bazie

Światowa Organizacja Handlu (WTO).

Polityka handlowa może być czynnikiem zakłócającym wolny handel przez tworzenie barier w dostępie do rynku krajowego lub udzielanie przywilejów krajom producentom w celu poprawy ich pozycji konkurencyjnej wobec zagranicy. Bariery tworzone przez rząd są z reguły silniejsze niż przeszkody wynikające ze struktur rynkowych i funkcjonowania samych podmiotów

gospodarczych. Z tego względu podejmowane są liczne próby ich ograniczenia w formie porozumień i negocjacji międzynarodowych. Szczególne znaczenie w tej dziedzinie mają porozumienie wielostronne zapoczątkowane po zakończeniu II wojny światowej utworzeniem Międzynarodowego Funduszu Walutowego (IMF), Międzynarodowego Banku Rekonstrukcji i Rozwoju (Banku Światowego) oraz przygotowaniem Karty Hawańskiej. Kart Hawańska była skutkiem trwającej w latach 1947-48 Konferencji Narodów Zjednoczonych w Sprawie Handlu i Zatrudnienia, zmierzającej do utworzenia Międzynarodowej Liberalizacji i współpracy w dziedzinie handlu. Karta Hawańska nie została podpisana; nie doszło do utworzenia ITO, ale powstał jej substyt w postaci Układu Ogólnego o Cłach i Handlu (GATT).

Układ GATT został podpisany w 1947 r. I wszedł w życie 1 stycznia 1948r. Przejoł znaczną część zadań, które miała spełnić ITO. Idea utworzenia ITO wróciła w trakcie Rundy Urugwajskiej, której dokument końcowy, podpisany w 1994 r., przewidywał utworzenie Światowej Organizacj Handlu z dniem 1 stycznia 1995 r. WTO zastąpiła GATT, który powstał jako rozwiązanie tymczasowe, lecz funkcjonował prawie 50 lat

i doprowadził do wielostronnej współpracy krajów w zakresie handlu dobrami

i usługami. Dorobek GATT został przejęty w całości przez WTO.

Strategiczna polityka handlowa

W okresie powojennym firmy konkurujące z importem opowiadały się za ochroną rynków wewnętrznych, podczad gdy korporacje transnarodowe, operujące głównie na zewnątrz, dążyły do znoszenia przeszkód w handlu.

W praktyce nie można było pogodzić obu tych opcji. Korporacje opowiedziały się więc za trzecim typem polityki, tj. za „strategiczną” polityką handlową wprowadzającą bariery w stosunku do rynku krajowego.

Jeżeli rynki zagraniczne podlegają ochronie. Tak np. Amerykański przemysłlotniczy wywierał presję na rządach, aby ten zagroził Wspólnocie zamknięciem rynku, jeżeli Europa nie zechce kupować samolotów budowanych w USA w związku z rozwijaniem własnego, chronionego airbusa.

Z koleii na rzecz wolnego handlu przytaczane są argumenty o konieczności znoszenia barier handlowych, poniweaż wpływają one na obniżenie korzyści eksportowych firm ponadnarodowych. Firmy te uważają zatem swobodę rozwijania obrotów zagranicznych za strategię maksymalizacji zysku.

Protekcjonizm przysparza im kosztów wskutek restrykcyjnego dostępu do tanszego importowego "wsadu", przeszkadza w rozwijaniu handlu wewnatrz korporacyjnego, obniż ich konkurencyjność względem krajowo zorientowanych rywali. Zwiększa także prawdopodobieństwo realiacji przeciwko stałym dochodom z eksportu.

Dlatego korporacje transnarodowe w przeszłości będą orędownikami wolnego handlu.

Przemawia za tym również możność dokonywania przez nie inwestycji za granicą, ażeby uniknąć przeszkód handlowych, lub wykorzystywania niskiego poziomu płac w innych krajachw celu redukcji kosztów własnych.

Rozdział II

II. INSTRUMENTY POLITYKI HANDLOWEJ

2.1. Rodzaje instrumentów polityki handlowej.

Instrumenty polityki handlowej można podzielić na trzy rodzaje:

• Cła;

• Środki parataryfowe;

• Środki pozataryfowe.

Środki porataryfowe służą ograniczeniu wymiany przez podwyższenie cenydobra krajowego. Bariery parataryfowe również powodują obniżenie ceny dobra krajowego poprzez środki pobudzania eksportu.

Należą do nich rodzaje opłat importowych, minimalne ceny importu, subsudia eksportowe, depozyty importowe.

Środki pozataryfowe są to zmienne opłaty wyrównawcze, depozyty importowe, dodatkowe opłaty od importu, cła antydumpingowe i antsubwencyjne. Należy pamiętać iż cła antydumpingowe i antysubwencje są środkami walki z nieuczciwą konkuręcią, jaką w handlu stanowia dumpingm i subsydia. Jeśli kraj zastosujetakie środki, to partner ma prawo do obrony.

Ważny instrumentem polityki handlowej jest zmiana kursu walut. Zmiana kursu oddziałowuje również na bilans płatniczy, oraz na gospodarkę wewnątrz danego kraju.

2.2. Cło

Cło jest opłatą pobieraną od towaru zagranicznego w związku z przekroczeniem przez niego granicy celnej¹⁵

Cło jest najstarszy ibardzo szeroko stosowanym środkiem polityki handlowej, jest opłlatą pobieraną przy przekroczeniu przez towar granicy celnej danego kraju. Wynika to z tego że było ono i jest instrumentem który zapewnia uzyskanie wpływów budżetowych, zwłaszcza w krajach o słabo rozwiniętych służbach poboru podatku.

Głównym zadaniem ceł jest ochrona poszczególnych gałęzi gospodarki narodowej, a niekiedy także bilansu płatniczego.

Zdecydowaną wiekszość ceł stosowanych obecnie w gospodarce światowej stanowią cła imortowe, czyli opłaty pobierane przy imporcie towaru.

Najczęściej uznaje się, że w interesie kraju leży ograniczenie importu niektórych towarów. Z podobnych względów znacznie rzadziej są stosowane cła eksportowe, czyli opłaty pobierane przy wywozie towarów. W praktyce stosuje się je jedynie w niektórych krajach rozwijających się o monokulturowym charakterze gospodarki oraz eksportu. Cło eksportowe może wówczas zastępować podatki, których pobieranie wymagałoby tworzenia kosztownego systemu podatkowego.

Do rzatko stosowanych narzędzi polityki handlowej należy cło tranzytowe, czyli opłata pobierana od towarów zagranicznych przewożonych przez obszar danego kraju.

Przyczyną ograniczonego stosowania tego cła jest fakt, że brak ceł przewozowych może stać się czynnikiem skłaniającym do wyboru tranzytu właśnie prze dany kraj, który z kolei może uzyskać poważne wpływy z udostępnienia swej sieci transportowej lub środków transportu.

Według kryterium sposobu ustalania stawek celnych można wyodrębnić :

• Cła wartościowe ustalone od wartości towaru;

• Cła specyficzne ustalone od jadnostki fizycznej towaru

• Cła kombinowane, np. 20%, minimum 10 za tonę.

O Cła specyficznym mówimy wówczas gdy stawki celne podstawowe są w odniesieniu do ilości danego towaru. Przy tym sposobie ustalania stawki ostateczna wielkość należności celnej nie zależy od ceny danego towaru.

Cło kombinowane (mieszane) jest kombinacją cła specyficznego i cła wartościowanego nazywanego również ad valorem. Określenie cło mieszane odnosi się do sytuacji, gdy na niektóre towary są ustalone jednocześnie cła ad valorem i specyficzne. Jest to stosowane często w odniesieniu do artykułów rolnych, a w Polsce np. w przypadku importu alkoholu.

Z dokonanego przeglądu ceł ze względu na sposób ich ustalania wynika, że podstawowym narzędziem służącym państwu do ustalania wysokości opłat celnych jest taryfa celna, czyli klasyfikacja towarów i odpowiadających im stawek celnych.

Gdy dany kraj traktuje przywożone towary jednakowo, bez względu na kraj ich pochodzenia, wówczas jego taryfa celna jest zapisana w jednej kolumnie czyli taryfa jednokolumnowa. Najczęściej jednak państwo prowadzi politykę różnicowania cełw odniesieniu do towarów pochodzących z różnych grup krajów. Wprowadzając tego rodzaju przywileje, państwo udziela niektórym krajom preferencji celnych.

Konsekwencją wprowadzenia preferencji celnych jest także format taryfy celnej większości krajów. Zawsze są to taryfy wielokolumnowe, gdzie każda z kolumn zawiera stawki celne odnoszące się do towarów pochodzących z określonej grupy krajów. Jedna z kolumn może obejmować stawki celne najniższe lub zerowe, które odnosić się mogą do towarów sprowadzanych z krajów należacych do tego samego ugrupowania integracyjnego lub strefy wolnego handlu np: dla krajów NAFTA. Inna kolumna może obejmować stawki celne obowiązujące w większości krajów rozwiniętych na towary pochodzące z krajów rozwijających się.

Tego typu stawki celne przewiduje także polska taryfa celna w której wyróżnia się rodzaje stawek: konwencyjne, obniżone, preferencyjne, autonomiczne oraz ryczałtowe.

W polityce celnej bardzo istotną rolę odgrywa Klauzula Największego Uprzywilejowania (KNU) umieszczona w międzypaństwowych umowach handlowych. Oznacza ona traktowanie krajów umownych na równi z krajami najbardziej uprzywilejowanych. Gwarantujeona, że ulgi celne uzyskane przez jakikolwiek kraj zostaną rozciągniętena wszystkie kraje posiadające te klauzulę. Zawierajać międzypaństwowe umowy handlowe, kraje udzielają sobie zazwyczaj Klauzuę Najwiekszego Uprzywilejowania.

Mechanizm KNU sprawia, że kraj, decydujący się na obniżkę cła w stosunku do jakiegoś pojedyńczego kraju, musi uwzglednić konsekwencję związane z rozciągnięciem tej zniżki celnej na wszystkie kraje, które uzyskały od kraju wprowadzającego KNU.

2.3 Dobrowolne ograniczenia eksportowe (VERs)¹⁶

Ograniczeni eksportowe odnoszą sie do sytuacji, w której eksporter - pod wpływem importera ,,dobrowolnie” ogranicza swój wywóz na rynek partnera. Ograniczenia te są fkatycznie wymuszone przez odbiorce, pod groźbą zastosowania ostrzejszych form restrykcji handlowych.

Od czasu wejści w życie GATT w 1948 roku pbowiązywały różne formy interwencji państwa w handlu. Jedna z nich zakazywała stosowania ilościowych ograniczeń impotu, poza sytuacjami wyjątkowymi określonymi w GATT. Importer nie mógł wykorzystać tego środka, jeśli nie chciał aby był skrytykowany ze strony partnerów handlowych i narazić się na posunięcia odwetowe ze strony krajów bezpośrednio dotknietych. Natomiast VAERs pozwalał Stanom Zjednoczonym a później innym krajom, uzyskać zamierzony efekt (ograniczenia importu) i jednocześnie utrzymać opinię krajów wspierających zasady wolnego handlu i GATT.

Jeśli VERs działały skutecznie, to wywoływały skutki podobne jak kwoty importowe. Różnice polegają na tym że:

VERs były administrowane przez kraj eksportujący.

Były one skierowane tylko przeciw niektórym zagranicznym dostawcom,

Którzy powodowali zakłócenia na rynku importera. Miały charakter selek

Tywny, dzięki czemu zazwyczaj uważane za bardzo skuteczne narzędzia

Ograniczenia wymiany niż tradycyjne kwoty.

W pewnych sytuacjach VERs mogły być mniej skuteczne niż ograniczenia importowe. Ponieważ do takich ograniczeń byli z reguły nakłaniani główni dostawcy danego towaru, co umożliwiło mniejszym krajom przejęcie z czasem części rynku utraconego przez głównych dostawcom w następstwie skłonienia do ,, dobrowolnego,, ograniczenia ich eksportu.

Negatywnym skutkiem VERs dla handlu miedzynarodowego było deformowanie strumieni wymiany i ograniczenie możliwości eksportowych krajów najbardziej dynamicznych i efektywnych. Tego typu porozumienia mogły uruchomić ograniczenia w odniesieniu do wymiany danego towaru między innymi krajami.¹⁷ Eksporterzy godzili się na takie warunki ponieważ obawiali się ostrzejszych posunięć partnerów w przypadku niezgodzenia się na ,, dobrowolne” ograniczenia eksportu. Ograniczenia te były przy mniejszym lub większym udziale eksportera negocjowane; dawały mu pewną szansę współdecydowania o warunkach ograniczeń, w tym o tempie wzrostu eksportu.

„Dobrowolne” ograniczenia eksportowe od końca lat pięćdziesiątych stosowano w szerszym zakresie. Po raz pierwszy miały zastosowanie, gdy Stany Zjednoczone skłoniły japońskich dostawców tekstyliów do ograniczenia ich eksportu na rynek amerykański. W następnych latach były one wykorzystywane

przez kraje rozwinięte do ograniczenia coraz to wiekszej liczby asortymentów importowych wyrobów tekstylnych (w ramach Porozumienia Wielowłóknowego - MFA), później salowych, samochodowych i innych.

Ze względu na negatywny wpływ na kierunki i tempo rozwoju handlu międzynarodowego ograniczenia eksportu były od dawna krytykowane przez kraje nimi dotknięte, dysponujące konkurencyjnymi, tanimi towarami tekstylnymi i innymi. W wyniku porozumień Rundy Urugwajskiej GATT, które weszły w życie z dniem 1 stycznia 1995 roku.,,,dobrowolne,, ograniczenia eksportu oraz podobne im środki zostały zakazane. Oznacza to że nie wolno zawierać nowych tego typu porozumień, a te, które istnieją , mają być stopniowo w ciągu kilku lat wyeliminowane.

2.4 Subwencje ( subsydia) eksportowe.

Zadanie subwencji eksportowych jest pomoc państw w zwiększeniu sprzedaży za granicą przez poprawę konkurencyjności towarów krajowych na rynkach zagranicznych.¹⁸

Państwo godzi się na subsydiowanie eksportu w celu np: pobudzenia produkcji i eksportu technologicznie zaawansowanych gałezi przemysłu, gdzie nakłady są bardzo wysokie, a efekt produkcyjny trudny z góry do przesądzenia. W krajach rozwinietych subsydia eksportowe są popularną metodą pozbywania się nadwyżek artykułów rolnych, podtrzymywanych dochodów rolników i rozwoju eksportu rolnego w warunkach ostrej konkurencji na rynku światowym.

Subsydia eksportowe dzielimy na:

Subwencje bezpośrednie;

Subwencje pośrednie.

Subwencje bezpośrednie polegają na wypłacie producentowi - eksporterowi określonych kwot, będących częściową rekompensatą poniesionych przez niego kosztów i ryzyka.

Subwencje pośrednie są formą bardziej zakamuflowaną. Nie wypłaca się eksporterowi żadnych sum oieniężnych, a stosuje się ulgi finansowo-kredytowe i ułatwia dostęp na rynki zagraniczne.

Stosowanie subsydiów powoduje istotnr skutki dla partnerów handlowych. Zwiększenie napływ subsydiowanych wyrobów na rynek światowy powoduje obniżenie ceny światowej danego wyrobu. Importer może kupić taki towar po cenie niższej niż poprzednio. Konsumenci w kraju importującym mogą z tego tytułu odnieść korzyści. Tracą jednak producenci podobnego towaru w kraju importującym: ta`nszy import eliminuje część z nich na rynku. Taka konkurencja jest uważana, za nieuczciwą, ponieważ nie wynika z działania mechanizmów rynkowych np: poprawy wydajności eksportera, lecz ze sztucznego pobudzenia eksportu.

Producenci kraju importera, dotknieci subsydiowym importerem, mają prawo do przeciwdziałania jego niekorzystnym skutkom i domagania sie ceł antysubwencyjnych. Zadaniem tych ceł jest przywrócenie warunków konkurencji. Warunkiewm zastosowania takich ceł jest przede wszystkim udowodnienie - stosowania subsydiów przez partnera oraz - powstania szkody dla przemysłu krajowego, wyrządzonej przez takie subsydia.

Instrumentem zbliżonym do subsydiów jest dumping. Oba narzędzia ozanczają bowiem sprzedaż towarów za granicę po cenie niższej od ceny sprzedaży na rynku krajowym. Różnica polega na tym, że dumping jest stosowany przez przedsiębiorstwa. Istotoa dumpingu jest więc sprzedawanie takich samych produktów po różnej cenie. Godzi to w interesy konsumentów kraju eksportera, gdzie producent rekompensuje swoje straty podniesieniem ceny rynku wewnętrznym. W kraju importera z kolei niskie ceny takich towarów godzą w interesy producentów. Sposobem obrony przed dumpingiem jest zastosowanie ceł antydumpingowych w wysokości tzw: marży dumpingu, tj. Różnicy między wartością normalną, która jest podstawą ceny sprzedaży na rynku krajowym, a ceną dumpingową, czyli eksportową. Stosowanie cen dumpingowych musi być tak samo jak ceny subsydiów udowodnione.

2.5 Ograniczenia ilośiowe

Ograniczenia ilościowe, nazywane też kwotami lub kontygentami, oznaczają wprowadzenie ściśle określonego limitu dopuszczalnej wielkości importu lub eksportu.¹⁹

Kontygent może być ustalony w ujęciu wartościowym lub ilościowym.

Kwoty mogą być ustalone w sposób globalny lub moga być podzielone miedzy poszczególnymi dostawcami.

Stosowanie kwot pociąga za sobą konieczność licencjonowania importu w celu kontroli przestrzegania ograniczeń. Wydawanie licencji jest prostym sposobem realizacji ustalonychkwot.Jeśli władze kraju importującego dają do wniosku, że kontynuowanie importu jest szkodliwe, mogą przestać wydawać licencje. Taki rodzaj kontyngowania importu nazywa się dyskrecjonalnym (uznaniowym), ponieważ wielkość dopuszczalnego importu nie jest z góry znana i nigdy niewiadomo, czy i w którym momencie ograniczenia zostaną wprowadzone.

Ograniczenia ilościowe importu oddzizłowują zarówno na wolumen importu, jak i na ceny importowanych towarów. Ograniczenia te zmniejszają wolumen importera co może być wykorzystywane do poprawy bilansu handlowego lub do ochrony produkcji krajowej przed konkurencją zagranicznę Limitowanie wielkości importu podwyższa cenę krajową importowanych wyrobów, a także ceny krajowych towarów konkurencyjnych z importem.

Skuteczność działania ograniczeń ilościowych zależy nie tylko od ilości wprowadzonego limitu importu, lecz także od cenowej elastyczności popytu na dane dobro.Oprócz wielkości limitu ważna jest również skala reakcji popytu na zmianę ceny, a także możliwości zastąpienia ograniczonego towaru innym, zbliżonym do niego.

Skutki działania ograniczeń ilościowych importu są zbliżone do działania ceł.²⁰ Skutkiem wprowadzenia kwoty, podobnie jak i ceł, jest wzrost cen produktów krajowych. Znaczy to iż kwota importowa może w ostatecznym rachunku zwiększyć ceny krajoweo taką samą wielkość jak cło ograniczające import. Różnica polega na tym, że w przypadku stosowania kontyngentów importowych rząd nie uzyskuje wpływów budżetowych, jeśli licencje są rozdzielone według zasad pierszeństwa. Wpływy mogą się poprawić, jeśli licencje będą sprzedawane.

¹ Członaki UE były wówczas: Belgia, Dania, Francja, Grecja, Hiszpani, holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugali, Wielka Brytania i Włochy.

² W. Weidenfeld, W. Weddels, Europa od A do Z… s 166.

³ Rozporządzenie Rady EWG nr 950/68 z 28 czerwca 1968 r.

⁴ SAD Single Administrative Document

⁵ Rozporządzenie Rady EWG nr 2913/92 z 12.10.1922r.

⁶ Red. Nauk. E Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, Unia Europejska.... s 133

⁷ Umowa o utworzeniu EOG podpisana została 2.05.1992r. w Porto między UE i krajami EFTA ( z wyjątkiem Szwajcari i Lichtensteinu). W 1995 r. Austria, Szwecja zastały członkami UE. Od tego czasu do EOG należa Norwegia, Islandia i Lichtenstein.

⁸ Do osiągnięcia tego celu potrzebne jest złożenie wniosku o członkowstwo, a następnie podpisanie i ratyfikacja umowy akcesyjnej.

⁹ Nieprzestrzeganie praw człowiek dwukrotnie złożone wnioski akcesyjne Turcji spotkały się z odmową UE.

¹⁰ Ojął on w połowie lat dziewiądzisątych prawie wszystkie kraje Europy Środkowej i Wschodniej.

¹¹ Na lata 1995 - 2000 została udzielona pomoc AKP na sumę 14.6 mld ECU, w tym 12 mld ECU bezzwrotnie

¹² Z. M. Doliwa - Klepacki, Europejska integracja gospodarcza, s 182-184

¹³ E. Kawecka - Wyrzykowska, E. Synowiec, Unia Europejska. Integracja Polski z Unią Europejską, s 166-168.

¹⁴ Do 1989r państwa te nie miały podpisanych umów handlowych z UE. W 1988r. Podpisano Deklarację EWG-RWPG i wówczas między EWG a ZSRR została uzgodniona umowa w sprawie handlu oraz współpracy handlowej i gospodarczej (8.XII.1989r)

¹⁵ MSG pod redakcją Adama Budnikowskiego, Elżbiety Kaweckiej-Wyrzykowskiej.

¹⁶ VERs jest to popularny skrót nazwy angielskiej Volunatary Export Restraints -dobrowolne ograniczenie eksportu.

¹⁷ Np. kraje zachodnio -europejskie, zmuszone przez USA na początku lat osiemdziesiątych do zmniejszenia swego eksportu stali na ten rynek, skierowały nadwyżki eksportu do niekt…órych krajów Ameryki Łacińskiej, co z kolei skłoniło te kraje do wprowadzenia ograniczeń wobec zachodnioeuropejskiej stali.

¹⁸ MSG praca pod redakcją Adama Budnikowskiego, Elżbiety Kaweckiej-Wyrzykowskiej.

¹⁹ MSG pod redakcją Adama Budnikowskiego i Elżbiety Kaweckiej-Wyrzykowskiej.

²⁰ Skutki te nie są identyczne, ponieważ kwoty ilościowe importu ograniczają przywóz towaru do kreślonego poziomu w sposób pewny, a efekt ceł importowych nie jest z góry przesądzony.

29

---