KOSZTY
stałe KS - obejmują wszystkie wydatki związane z funkcjonowaniem firmy niezależne od poziomu produkcji (amortyzacja, dzierżawy, ogrzewanie, oświetlenie, spłaty kredytów), mimo braku produkcji, koszty stałe są ponoszone,
zmienne KZ- zależne od poziomu produkcji (koszty zużytych surowców, materiałów, ruchu maszyn, robocizny bezpośredniej),
przeciętne KSP lub KZP - wynikają z podzielenia KS lub KZ przez wielkość produkcji Q,
marginalne KM - stosunek przyrostu KC do przyrostu Q (KM zmieniają się jedynie pod wpływem zmian KZ, bo te mają wpływ na zmiany KC), krzywa KM ilustruje zmiany kosztów ostatniej jednostki produkcji w miarę zwiększania jej ogólnych rozmiarów; dzięki krzywej KM można precyzyjnie ustalić optymalne rozmiary produkcji, przy których przedsiębiorca minimalizuje przeciętne koszty wytwarzania lub maksymalizuje swój zysk.
Punkt przecięcia KM i KZP wyznacza minimum produkcji, przy którym firma osiąga najniższe KZP.
Punkt przecięcia KM i KCP wyznacza optimum techniczne, przy którym firma osiąga najniższe KCP.
Nie oznacza to jednak, że produkcja powyżej tych punktów przestaje być opłacalna; zależy ona bowiem też od ceny po której firma może sprzedać swoje produkty.
Koszt marginalny to przyrost kosztów całkowitych wywołanych wzrostem produkcji o jednostkę.
Przychód marginalny to odpowiednia zmiana przychodu całkowitego, zależna od kształtowania się krzywej popytu na produkty danego przedsiębiorstwa.
Produkt marginalny jest to dodatkowa jednostka produktu całkowitego otrzymywana dzięki przyrostowi nakładu zmiennego czynnika produkcji o jednostkę (produkt marginalny = Δprod.całk. / Δnakładu zm. czynnika prod.)
Prawo malejącego produktu marginalnego mówi, że wraz ze wzrostem nakładu zmiennego czynnika produkcji przy pozostałych czynnikach stałych i niezmiennej technologii, produkt marginalny rośnie, osiąga swoje maksimum, a następnie maleje.
Co decyduje o wielkości podaży (ilości Q) w przedsiębiorstwie (i dla konkurencji doskonałej i dla monopolu pełnego i dla wszystkich pośrednich) ?
sprawdza kryterium marginalne PM = KM, aby znaleźć najlepszy poziom produkcji, zapewniający zysk,
za pomocą wielkości przeciętnych sprawdza czy cena rynkowa pokrywa koszt przeciętny,
Konkurencja doskonała
Płaska, pozioma krzywa popytu tożsama jest z ceną rynkową i przychodem marginalnym (bez względu na to ile przedsiębiorstwo sprzeda zawsze uzyska cenę rynkową).
Krzywa podaży przedsiębiorstwa tożsama jest z krzywą KM, ale zaczyna się od punktu przecięcia krzywych KM i KZP.
Maksymalizacja zysku zależy nie tylko od wysokości KM i przeciętnych kosztów produkcji, ale także od wysokości ceny rynkowej. W konkurencji doskonałej cena jest dana i nie zależy od wielkości produkcji. Cena pokrywa się z poziomą krzywą popytu, ponieważ bez względu na to ile przedsiębiorstwo sprzedaje, uzyskuje dokładnie cenę rynkową. Przychód całkowity PC to iloczyn ceny P i ilości Q. Przychód przeciętny PP równy jest zatem cenie P i przychodowi marginalnemu PM. Czyli PP = PM = P.
Firma osiąga maksimum zysku w punkcie przecięcia PM i KM. Czyli PM = KM. Punkt ten wyznacza optymalne rozmiary produkcji w firmie (maksymalizacja zysku całkowitego).
Zysk jednostkowy ZJ = P - KCP ; zysk całkowity ZC = ZJ x Q = PC - KC
Możliwość osiągania zysków będzie zachęcała do wejścia do danej branży dalszych producentów. Proces ten będzie trwał dotąd, aż P = PM = KM = KCP ; wtedy to wszystkie firmy w branży znajdą się w równowadze.
W warunkach równowagi znikają zyski nadzwyczajne, ale każda firma osiąga zyski normalne równe wielkości kosztów alternatywnych.
Monopol pełny
Krzywa popytu (w przeciwieństwie do konkurencji doskonałej) jest opadająca, stąd wniosek, że przychód marginalny PM jest niższy od ceny, za którą zostanie sprzedana dodatkowa jednostka produktu. Dodatkowa produkcja obniża cenę i przychód (ruch po krzywej popytu). Przychód przeciętny PP jest tożsamy z ceną P.
Gdy popyt jest elastyczny (pierwsza połowa krzywej popytu) większa produkcja powoduje większy przychód (procentowy wzrost ceny jest większy od wzrostu ilości). Monopolista nigdy nie produkuje na nieelastycznej części krzywej popytu. Zrównując PM z KM monopolista ustala taką cenę, która przewyższa KM. Nadwyżkę ceny P nad KM można traktować jako miarę siły monopolu.
Siła monopolu wynika z możliwości podnoszenia cen przy równoczesnym ograniczeniu podaży produkcji. Monopolista nie może zwiększać ceny w sposób nieograniczony, ponieważ musi brać pod uwagę elastyczność popytu (reakcja konsumenta na wzrost cen), a także możliwość wyboru przez konsumentów bliskiego substytutu. Mimo wszystko monopolista tak manipuluje ceną i podażą, aby maksymalizować swe zyski.
Korzyści ze skali produkcji (inaczej: rosnące przychody ze skali) występują wtedy, kiedy długookresowe koszty przeciętne spadają wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji. Stałe przychody ze skali pojawiają się wówczas, gdy długookresowe koszty przeciętne są stałe przy wzroście produkcji. Są 3 przyczyny występowania korzyści skali: a) koszty stałe rozkładają się na większą produkcję obniżając przeciętny koszt wytworzenia jednostki produktu, b) zwiększenie efektywności dzięki specjalizacji lub wprowadzeniu taśm montażowych, c) możliwość zastosowania nowoczesnych maszyn (opłacalne tylko przy dużej produkcji).
Niekorzyści ze skali produkcji wynikają przede wszystkim z trudności zarządzania dużym przedsiębiorstwem (menedżerskie niekorzyści skali), a także w niektórych przypadkach ze zwiększenia kosztów (np. wydobywanie węgla z coraz głębszych pokładów).
Niezależnie od tego w jakim otoczeniu rynkowym firma działa (konkurencja czy monopol), zawsze ma taką samą strukturę kosztów (tzn. w krótkim i długim okresie).
W długim okresie w przeciwieństwie do krótkiego, wszystkie czynniki są zmienne, co ma wpływ na zmienianie się kosztów stałych, zwiększenie skali produkcji, obniżenie kosztów wytwarzania. Jednak korzyści te nie rosną w nieskończoność. Dzięki rozwijaniu zdolności produkcyjnych przeciętne koszty stopniowo maleją, osiągają swoje minimum, a następnie zaczynają wzrastać (wzrost ten jest spowodowany zwiększonymi kosztami zarządzania zbyt dużą firmą, bardziej skomplikowanego i mniej wydajnego systemu wewnętrznej komunikacji itd.)
W długim okresie konkurencja będzie zmuszać firmy do takiej produkcji, przy której przeciętne koszty produkcji KCP będą najniższe.
W doskonałej konkurencji firma przestanie inwestować gdy zaczną wzrastać przeciętne koszty wytwarzania. Cena będzie się kształtowała w punkcie najniższych kosztów przeciętnych wytwarzania KCP.
W monopolu firma może utrzymywać ceny na odpowiednio wysokim poziomie dzięki utrzymywaniu wysokich barier wejścia na jego rynek konkurencji, osiąga wtedy odpowiednio wysokie zyski.
Konkurencja doskonała i monopol to skrajne modelowe przedstawienie sytuacji rynkowych. W rzeczywistości jednak najczęściej mamy do czynienia z konkurencją niedoskonałą i konkurencją monopolistyczną, które występują zarówno po stronie konsumentów jak i producentów.
Konsument w konkurencji niedoskonałej często płaci wyższą cenę, ponieważ nie wie, że u innych producentów cena jest niższa (wynika to też np. z przyzwyczajenia do miejsca zakupu).
Producent w konkurencji niedoskonałej stara się różnymi sposobami wyróżnić swój produkt od produktów konkurencji. Jeśli chce ściągnąć nabywców z innych rynków, musi znacznie obniżyć swą cenę, niż by to wynikało z założeń konkurencji doskonałej. Taka obniżka ma sens wtedy gdy procentowy wzrost popytu jest większy niż obniżka ceny; wtedy mimo mniejszego zysku jednostkowego, producent uzyskuje większy zysk całkowity dzięki większemu obrotowi.
Monopol absolutny występuje tam gdzie istnieje niedostatek konkurencji i produkcja jest zdominowana przez jedną firmę.
Monopol naturalny występuje wtedy gdy podaż produktu jest świadomie ograniczana tylko do jednego przedsiębiorstwa (energetyka, gaz, wodociągi); państwo chce mieć nadzór nad daną produkcją lub usługami.
Oligopol polega na tym, że działa w nim kilku silnych monopolistów, którzy opanowali rynek zbytu (np. produkcja samochodów, papierosów, stali); wejście na rynek i nawiązanie skutecznej konkurencji wymaga dużych kapitałów; jeden z największych producentów może objąć tzw. przywództwo cenowe.
Kartel jest najczęściej tajną zmową lub porozumieniem między niezależnymi producentami zmierzającym do wyeliminowania konkurencji miedzy nimi. Zmowa dotyczy wielkości produkcji, podziału rynków zbytu lub poziomu cen. Wiele firm zamiast prowadzić kosztowną walkę konkurencyjną, zwiększa swe zyski przez zawiązanie kartelu.
Konkurencja monopolistyczna polega na tym, że istnieje łatwe wejście na rynek i nawet małe firmy mogą skutecznie konkurować z wielkimi monopolistami (np. produkcja odzieży lub książek); duża konkurencja powoduje, że zyski takich firm są niewielkie.