5. OPERACJE POKOJOWE W DOKTRYNIE NATO
W
rozdziale tym przedstawione są „operacje wsparcia pokoju", oraz wynikające z nich zadania dla komponentu wojskowego, zaznaczając, że najczęściej realizatorem tych zadań jest batalion -gdyż ten szczebel jednostek najczęściej stanowi wkład SZ RP w siły wsparcia pokoju NATO.
Operacje wsparcia pokoju obejmują w swym zakresie następujące typy działań:
zapobieganie konfliktom,
tworzenie pokoju,
utrzymanie pokoju,
wymuszanie pokoju,
budowanie pokoju,
operacje humanitarne.
Szczyt państw NATO w Brukseli wprowadził koncepcję umożliwiającą realizację powyższych operacji w praktyce, - czyli określił środek114 do realizacji operacji wsparcia pokoju i są nim - wielonarodowe siły połączone (ang. Combined Joint Task Forces - CJTF). Siły te, w ramach których mogą brać udział na zasadzie dobrowolności także państwa spoza Sojuszu, mają w praktyce realizować operacje wsparcia pokoju zgodnie z następującymi warunkami określonymi w kolejnym dokumencie115:
operacją wsparcia pokoju powinna kierować uznana organizacje
międzynarodowa np.: ONZ, OB WE. Organizacja ta zwracając się do NATO
powinna opracować jednoznaczny mandat oraz wyznaczyć osobę kierującą
operacja w jej imieniu;wszystkie strony konfliktu powinny posiadać wolę do jego politycznego
rozwiązania;
114 „... to co ułatwia, umożliwia działanie, osiąganie czegoś..". Mały Słownik Języka Polskiego, PWN, Warszawa
1999, s.924
115 NATO Doctrine for PSO, NATO, 1995
174
strony konfliktu, a także „państwo-gospodarz" (ang. host nation) - czyli
państwo na terenie którego rozlokowane będą siły NATO - powinno wyrazić
zgodę na rozmieszczenie sił pokojowych;wszystkie państwa Sojuszu muszą wyrazić zgodę na zaangażowanie
NATO w danej operacji, a także dobrowolnie zgłosić udział sowich sił.116
Powyższe ustalenia stanowiły podstawę do przygotowywanej właśnie pierwszej operacji wsparcia pokoju prowadzonej przez NATO, a polegającej na wprowadzeniu w życie porozumienia z Dayton117 dotyczącego Bośni i Hercegowiny. Operacja ta miała kryptonim „Wspólny Wysiłek" (ang. Joint Endeavor) i prowadzona była przez Siły Implementacyjne (ang. Implementation Force - IFOR) na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa (RB) ONZ nr 1031 z dnia 15.12.1995 w której określono mandat operacji uwzględniający postanowienia rozdziały VII KNZ. Operacja ta praktycznie otworzyła uczestnictwo Sojuszu w procesie rozwiązywania kolejnych konfliktów na Bałkanach.
W listopadzie 1995 roku Sojusz potwierdził gotowość do udzielania pomocy w implementacji planu pokojowego dla Bośni. 21 grudnia tego roku w Dayton (USA, Ohio) zainicjowano rozmowy pokojowe pomiędzy Republiką Bośni i Hercegowiny, Republiką Chorwacji oraz Federalną Republiką Jugosławii. W wyniku tych rozmów ONZ zawiesiło sankcje nałożone Rezolucjami Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1021 oraz 1022 i następnego dnia NATO oraz Unia Zachodnioeuropejska przerwały egzekwowanie nałożonych sankcji.
W dniu 14 grudnia 1995 r. w Paryżu podpisano Bośniackie Porozumienie Pokojowe w wyniku którego 15 grudnia Rada Bezpieczeństwa ONZ zmodyfikowała Rezolucje nr 1031 przekazując z dniem 20 grudnia dalsze prowadzenie operacji pokojowej na terenie Bośni i Hercegowiny w gestię NATO. Zgodnie z Rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1037, Rada Północnoatlantycka zadecydowała, że w ramach operacji „Jonit Endeavour" należy udzielić również bezpośredniego wsparcia
116 w dokumencie tym określono również, że nie wszystkie warunki musza zostać spełnione w każdym rodzaju
operacji wsparcia pokoju, np. zgoda wszystkich stron konfliktu i zasada bezstronności nie jest bezwzględnie
wymagana w operacjach wymuszania pokoju prowadzonych zgodnie z postanowieniami rozdziału VII KNZ,
uprawniającej siły pokojowe do użycia środków militarnych w celu przywrócenia pokoju w rejonie konfliktu -
J.T.
117 Porozumienie z Dayton (m. W USA) z 21.11.1995 oraz Układ pokojowy z Paryża dotyczyły zawieszenia
broni w Bośni i Hercegowinie — J.T.
175
lotniczego Siłom Zadaniowym ONZ dla Regionu Wschodniej Sławonii (UNTAES). Decyzje te doprowadziły do powołania pierwszych wielonarodowych sił połączonych pod nazwą Siły Implementacyjne NATO (ang. Implementation Forces - IFOR), które z kolei po roku przekształciły się Sił Stabilizacyjne (ang. Stabilisation Forces - SFOR)
5.1. Rodzaje operacji wsparcia pokoju
W rozdziale tym odpowiemy na pytanie - jakie są rodzaje operacji wsparcia pokoju? Oraz jakie są zasadnicze różnice pomiędzy nimi? W wyniku analizy dokumentów NATO i zgodnie z definicją zawartą w „Bi- MNC Directive for Peace Support Operations"118 do operacji wsparcia pokoju zaliczamy:
zapobieganie konfliktom (ang. Conflict Preyention);
tworzenie pokoju (ang. Peacemaking);
budowanie pokoju (ang. Peace Building);
utrzymywanie pokoju (ang. Peacekeeping );
wymuszanie pokoju (ang. Peace Enforcement);
operacje humanitarne (ang. Humanitarian Operations).
W celu przedstawienia pełnych wyników prac w zakresie charakterystyki rodzajów operacji wsparcia pokoju oraz zadań jakie mogą być wykonywane przez ich uczestników, co umożliwi zsyntetyzować różnice pomiędzy poszczególnymi rodzajami operacji, analizę powyższej dyrektywy wzbogacić należy kolejnym dokumentem dotyczącym tego przedmiotu tzn. „Allied Joint Publication - 3.4.1. Peace Support operations". Dokument ten jest jeszcze w trakcie opracowywania (tzn. nie jest zatwierdzony i wprowadzony do użytku) jednak kolejna jego wersja studyjna stanowi ważny element w dyskusji na temat kształtu operacji wsparcia pokoju.
118 w ramach Sojuszu obok dokumentów podstawowych obowiązujących w całym NATO, ze wzglądu na specyfiką zadań, oraz rejonów odpowiedzialności są też dokumenty o znaczeniu regionalnym, wydawane przez dowództwa regionalne NATO. Jednak w tym przypadku, cytowany dokument podpisany przez obu dowódców regionów dotyczy w praktyce całości NATO - J.T.
176
Wspólnie z cytowanymi wcześniej dokumentami pozwala na wyciągnięcie wniosków dotyczących poszczególnych rodzajów operacji wsparcia pokoju.
5.1.1. Zapobieganie konfliktom
Na podstawie analizy literatury119 można stwierdzić, że:
zapobieganie konfliktom „jest wielonurtową działalnością, której podstawą jest rozdział VI KNZ obejmującą w swym zakresie całe spektrum działań, od dyplomatycznych po rozmieszczenie prewencyjne którego celem jest zapobiegnięcie przekształcenia się sporu w konflikt zbrojny, lub ewentualnym jego rozprzestrzenieniu. W ramach zapobiegania konfliktom można przeprowadzać:
ustalanie faktów;
konsultacje;
ostrzeżenia;
inspekcje;
nadzorowanie i obserwacje."
Tak więc celem tej operacji wsparcia pokoju jest zapobieganie powstawania konfliktów, oraz niedopuszczanie do przerodzenia się sporu w konflikt, a jednocześnie umożliwienie stronom sporu/konfliktu rozwiązanie jego przy pomocy pokojowych środków. W związku z tym, że zapobieganie konfliktom, opiera się przede wszystkim na wykorzystaniu pokojowych środków, środki militarne w tym miedzy innymi komponent wojskowy, stosowane są w ostateczności i w celu wsparcia działań dyplomatycznych zmierzających do rozwiązania sporu lub zapobieżenia rozszerzeniu się konfliktu. Zapobieganie konfliktom możemy określić przyjmując za Marianem Kowalewskim120 jako: permanentną operację pokojową o zasięgu światowym prowadzoną w czasie pokoju, której celem jest niedopuszczenie do przerodzenia się sporu w konflikt i jednoczesne jego rozwiązanie przy pomocy pokojowych środków.
W pewnym sensie zapobieganie konfliktom można zatem postrzegać jako stałą, zakulisową działalność charakteryzującą NATO oraz wszystkie organizacje
119Bi-MNCDirective for NATO Doctrine for PSO, NATO, 1998, s.ll
120 M.Kowalewski: Kryzys i rozwój operacji pokojowych, Sprawy Międzynarodowe 1/1995
177
międzynarodowe w tym przede wszystkim system Narodów Zjednoczonych (NZ), w którym SG i jego personel oraz społeczność dyplomatyczna poprzez m.in.:
przeprowadzenie rozmów;
konsultacje;
mediacji;
podejmuje wysiłek prewencyjny w wielu różnych sytuacjach na całym świecie.
Jednym z najważniejszych wniosków dotyczących skuteczności działania tych organizacji, który wyniknął między innymi w prowadzonej dyskusji na temat roli organizacji regionalnych w rozwiązywaniu konfliktów, dotyczył zbyt małego nacisku tych organizacji na zapobieganie powstawaniu sytuacji konfliktowych. Tym bardziej, że działanie prewencyjne, podjęte możliwie wcześnie, jest najmniej skomplikowaną, najbardziej humanitarną i najmniej kosztowną metodą rozwiązywania sporów.
5.1.2. Tworzenie pokoju
Kolejnym rodzajem operacji wsparcia pokoju jest operacja tworzenia pokoju121
Tworzenie pokoju jest operacją która obejmuje w swoim zakresie działalność dyplomatyczną prowadzoną po rozpoczęciu konfliktu, a której celem jest doprowadzenie do przerwania prowadzonych działań zbrojnych i/lub jak najszybsze porozumienie pokojowe pomiędzy stronami konfliktu. Działania dyplomatyczne mogą obejmować: prowadzenie „ dobrych usług", mediacji, pośrednictwa oraz wywieranie presji dyplomatycznej poprzez izolację lub sankcje
Głównym celem operacji tworzenia pokoju jest doprowadzenie do zaprzestania konfliktu zbrojnego i skierowanie go w stronę pokojowego rozwiązania.
Tak więc w przypadku nieskuteczności działań prewencyjnych prowadzonych
w ramch zapobiegania konfliktom i zmiany sytuacji kryzysowej w konflikt (wojnę),
NATO może uczestniczyć w prowadzaniu operacji tworzenia pokoju, jako
zewnętrznej akcji dyplomatycznej, mającej doprowadzić do rozejmu i ostatecznie do
121 Bi-MNC Directive for NATO Doctrine for PSO, NATO, 1998, s. 11
178
trwałego pokoju. Celem tak zdefiniowanej misji pokojowej jest ograniczenie intensywności konfliktu, rozdzielenie walczących stron, wstrzymanie rozlewu krwi, zwrócenie stron na drogę pokojowego rozwiązywania konfliktów i ostatecznie do osiągnięcia trwałego rozwiązania lub przygotowanie porozumienia pokojowego.122
Metody osiągnięcia tego celu, są takie same jak w przypadku dyplomacji prewencyjnej i zawarte są w art. 33 KNZ obejmując:
rokowania;
badania;
pośrednictwo;
pojednanie;
arbitraż;
postępowanie sądowe;
odwołanie się do organów lub układów regionalnych.
Analizując przebieg operacji tworzenia pokoju można wyodrębnić dwa etapy:
Etap I - obejmujący podejmowanie środków mających położyć kres działaniom zbrojnym. Jest to etap uporania się z konfliktem zbrojnym, który umożliwia stronom konfliktu zawarcie porozumienia o przerwaniu ognia oraz wstrzymanie działań militarnych w rejonie konfliktu (tzw. conflict management);
Etap II - ukierunkowany jest na osiągnięcie trwałego politycznego porozumienia pomiędzy stronami konfliktu, które powinno doprowadzić do jego rozwiązania i przywrócenia pokoju w rejonie kryzysu.
Operacja tworzenia pokoju jest w związku z tym w pierwszej kolejności realizowana środkami dyplomatycznymi i wojskowa aktywność może być zaznaczona w sposób pośredni poprzez na przykład udzielenie pomocy sztabowej lub planistycznej organizacji prowadzącej mediacje pomiędzy stronami konfliktu (dotyczy to przede wszystkim aspektów militarnych ewentualnego zawieszenia broni). Może mieć też wymiar bezpośredni poprzez przeprowadzenie innych rodzajów operacji wsparcia pokoju. W związku z tym, że operacja tworzenia pokoju może rozpocząć się przed taktycznym rozpoczęciem działań zbrojnych przez strony konfliktu, to może ona
122 Boutros Boutros-Ghali: An Agenda for Peace New York 1995 s. 57-58
179
obejmować takie same zadania dla komponentu wojskowego jak opisane w punkcie dotyczącym zadań wykonywanych przez komponent wojskowy w trakcie „zapobiegania konfliktom", np.: monitorowanie, egzekwowanie sankcji itd.
5.1.3. Utrzymanie pokoju
W literaturze przedmiotu możemy znaleźć następującą definicję utrzymania pokoju123:
utrzymanie pokoju —jest to operacja wsparcia pokoju prowadzona przede wszystkim na podstawie rozdziału VIKNZ i opera się ona na zgodzie wszystkich stron konfliktu co do celu uczestnictwa w niej wielonarodowych sił pokojowych tzn. nadzorowania i wprowadzenia porozumienia pokojowego.
Celem operacji utrzymania pokoju jest uzupełnienie politycznego procesu rozwiązania zaistniałego konfliktu oraz wsparcie procesu przywrócenia i budowania pokoju poprzez przygotowana i prowadzona przez społeczność międzynarodową bezstronna interwencje strony trzeciej przyjmująca formę operacji utrzymania pokoju w której zaangażowany jest zarówno komponent wojskowy jak i cywilny.
Czym zatem jest operacja utrzymania pokoju? Można określić ją jako opcję dostępną podczas wypracowywania pokoju w celu wspomożenia stron w zapełnieniu luki między wolą pokoju a osiągnięciem pokoju.
Operację utrzymania pokoju wspomagają:
zachowanie zawieszenia broni;
budowa zaufania pomiędzy stronami konfliktu;
ustanowienie sprzyjających warunków trwałego rozwiązania konfliktu.
W związku zę zmieniającymi się wyzwaniami stojącymi przed tęgo typu
operacjami , jak określił to były Sekretarz Generalny ONZ Boutros Boutros-Ghali: „...charakter operacji utrzymania pokoju przeszedł w ostatnich latach szybką ewolucję..."124 tzn. operację tę przybrały znacznie szerszy, bardziej aktywny
123 Bi-MNC Directive for NATO Doctrine for PSO, NATO, 1998, s. 11
124 Boutros Boutros-Ghali: An Agenda for Peace New York 1995 s.63
180
i wielofunkcyjny charakter. Nastąpiło to w rezultacie uznania faktu, że tradycyjne
formy utrzymania pokoju w przeszłości często nie wystarczały do osiągnięcia trwałego
rozwiązania konfliktu. Poważnie zmienił się także charakter konfliktów, w których
rozwiązywaniu biorą udział siły wojskowe, tzn. „z pięciu operacji utrzymania pokoju
prowadzonych na początku 1988 roku, cztery dotyczyły wojen między państwami
i tylko jedna (20%) konfliktu wewnątrzpaństwowego. Z 21 operacji podjętych od tego
czasu tylko 8 związanych jest z wojnami międzypaństwowymi, podczas gdy 13 (62%)
wiąże się z konfliktami wewnątrzpaństwowymi, chociaż niektóre jak zwłaszcza
w byłej Jugosławii, mają również wymiar międzynarodowy. Z 11 operacji
podjętych po styczniu 1992 roku wszystkie z wyjątkiem dwóch - czyli 82% - odnoszą się do konfliktów wewnątrzpaństwowych".125
Ten nowy rodzaj konfliktów ma pewne charakterystyczne cechy:
w konflikcie uczestniczą nie tylko wojska regularne;
często są to wojny partyzanckie bez jasnych linii frontu;
ofiarami często są osoby cywilne;
następuje upadek instytucji państwowych zwłaszcza policji,
sądownictwa;
ulegają zawieszeniu funkcje rządu;
niszczony zostaje majątek narodowy;
• brakuje doświadczonych urzędników, lekarzy, nauczycieli itp.
Oznacza to, że interwencja międzynarodowa musi wykraczać poza zadania
wojskowe czy humanitarne i obejmować działania na rzecz pojednania narodowego oraz przywrócenia skutecznych rządów.
Nie zmieniają się natomiast ustalone warunki powołania operacji utrzymania pokoju. Należą do nich :
jasny i realistyczny mandat operacji;
współpraca stron konfliktu w jego wykonaniu;
stałe poparcie organizacji udzielającej mandatu ONZ, OBWE, UE;
• gotowość państw członkowskich do dostarczenia potrzebnego personelu
wojskowego, policyjnego i cywilnego w tym również specjalistów;
125 Ibidem, s. 13
181
skuteczne kierownictwo polityczne całością operacji oraz skuteczne
dowodzenia komponentem wojskowym w rejonie prowadzenia operacji
utrzymania pokoju;adekwatne wsparcie finansowe i logistyczne 126.
W związku z tak szeroko zakrojonym spektrum problemów niezbędnych
do rozwiązania w trakcie tego typu operacji, operacje utrzymania pokoju obok
zadań charakterystycznych dla innych rodzajów operacji wsparcia pokoju ze
względu na swoją specyfikę stawiają kolejne zadania przed komponentem
wojskowym do których możemy zaliczyć: obserwację, działania jako siły
rozdzielające, udzielania pomocy przejściowej i przeprowadzania rozbrojenia -
szczegółowa poszczególne zadania przedstawione zostaną w następnym rozdziale.
5.1.4. Wymuszanie pokoju
Wnioski z analizy literatury pozwalają na sformułowanie następującej definicji operacji wymuszania pokoju127:
operacja wymuszania pokoju jest to operacja prowadzona na podstawie postanowień rozdziału VII KNZ, polega ona na wykorzystaniu środków militarnych w celu przywrócenia pokoju w rejonie konfliktu lub osiągnięcia innych warunków określonych w mandacie. Operacja ta nie wymaga zgody wszystkich stron konfliktu
Celem operacji wymuszania pokoju jest przerwanie konfliktu zbrojnego poprzez zastosowanie środków militarnych i zmuszenie stron konfliktu do pokojowego jego rozwiązania.
Uogólniając operacja wymuszania pokoju jest to groźba użycia siły lub jej użycie w celach pokojowych w odpowiedzi na konflikt lub inne poważne kryzysy bezpieczeństwa.128 Zaznaczyć jednak należy, że rozważenie użycia siły wojskowej przez NATO może nastąpić tylko wtedy, gdy zawiodą inne mechanizmy rozwiązania
126 Ibidem s.24
127Bi-MNC Directive for NATO Doctrine for PSO, NATO, 1998, s.12
128 GarethEvans : Cooperatingfor Peace, St. Leonards 1993 ,s.39
182
sporów lub konfliktów zbrojnych, a sytuacja grozi „długotrwałym rozlewem krwi, zniszczeniami lub nie napotykającym oporu triumfem agresji".129
Zgodnie z artykułem 42 KNZ, RB ONZ ma prawo podjąć akcję wojskową w celu utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Jednak przepis ten jest trudny do wyegzekwowania z tego powodu, że ONZ nie dysponuje swoimi siłami zbrojnymi, a praktyczne egzekwowanie art. 43 KNZ -dotyczącego wydzielania kontyngentów wojskowych dla potrzeb ONZ - jest wręcz niemożliwe (np. w maju 1994 roku RB postanowiła rozszerzyć misję pomocy ONZ dla Ruandy (UNAMIR), żaden z 19 rządów, które zobowiązane były wówczas do trzymania w gotowości oddziałów wojskowych, nie zgodził się na ich dostarczenie).130 Dlatego też RB w dwóch przypadkach upoważniła państwa członkowskie lub organizacje międzynarodowe w tym właśnie NATO, do podjęcia działań w jej imieniu. Dotyczyło to podjęcia akcji wymuszania pokoju na Półwyspie Koreańskim w 1950 roku (załącznik 3) oraz w 1990 w odpowiedzi na agresję Iraku na Kuwejt.
Obok tych dwóch, trzecim przykładem jest operacja w byłej Jugosławii, kiedy to w latach 1992-1993 przyznano mandaty na podstawie rozdziału VII KNZ, rozszerzając operację utrzymania pokoju realizowaną przez Siły ochronne ONZ (UNPROFOR), które miały zagwarantować, szczególnie w Bośni i Hercegowinie, bezpieczną dostawę pomocy humanitarnej (rezolucje: 807, 815, 819 i 824 RB z 1993) oraz ochronę stref bezpieczeństwa (rezolucje 836 i 844). RB podjęła również akcję w celu wymuszenie zachowania „nienaruszalności strefy powietrznej"131 w Bośni i Hercegowinie^
129 Boutros Boutros-Ghali: An Agenda for Peace New York 1995 s33
130 Boutros Boutros-Ghali:..., op. cit.,s.29
131 Rezolucja RB nr 816
183
Czwartym przykładem jest rozszerzenie mandatu, który pierwotnie miał jednoznaczny „charakter humanitarny"132 misji w Somalii - UNSOM - „o wymuszenie pokoju w celu wsparcia akcji humanitarnej".133
Dwa ostatnie przykłady są bardzo pouczające, gdyż w obu przypadkach pierwotnie prowadzone operacje utrzymania pokoju uzyskały dodatkowe mandaty, które wymagały użycia siły - a więc nie mogły być łączone z istniejącymi już pierwotnymi mandatami, które wymagały zgody stron konfliktu na działania sił pokojowych. Natomiast od tychże sił pokojowych wymagały właśnie bezstronności i nie używania siły. Sytuacja ta doprowadziło do utraty zgody stron konfliktu i w konsekwencji zaprzestania przez nie współpracy z siłami pokojowymi. Z drugiej zaś strony nowe zadania mandatowe nie mogły być wykonane bez zapewnienia znacznie większych możliwości wojskowych niż te, które zostały udostępnione do wykonywania poprzednich zadań - tak jak to miało miejsce w byłej Jugosławii. Takie postępowanie było jednym z głównych powodów porażki obu wyżej wymienionych misji. W związku z tym, zdając sobie sprawę z możliwości podjęcia operacji wymuszania pokoju, jak zaznacza to Boutros-Ghali, „konieczne jest jednak nieuleganie pokusie użycia siły wojskowej w celu przyspieszenia procesów pokojowych".
Ex definitione operacji wymuszania pokoju wynika, że cele operacji militarnej muszą być ściśle określone i powiązane z celami politycznymi. Również zasady użycia siły (ang. Rules of Engangement) powinny być bezwzględnie kontrolowane oraz powinny przestrzegać dwóch zasad: minimum użycia siły, a także zminimalizowania ewentualnych zniszczeń. Określenie i przestrzeganie tych zasad wskazuje cel tego typu operacji nakreślony przez gen. MJ. BOYDA w FM 100-23 „Peace Operations", że ..." zwycięstwem jest stworzenie warunków prowadzących do pokoju, a nie zniszczenie przeciwnika..." Jednym z podstawowych zadań tej operacji jest obrona praw człowieka (ang. Protection of Human Rigts)134 . Siły wsparcia pokoju (ang. Peace Support Forces) zdecydowanie powinny być użyte w sytuacjach szerokiego łamania praw człowieka, ludobójstwa, czystek etnicznych i/lub rozpadu
132 Rezolucja RB nr 794.
133 Rezolucja RB nr 814.
184
instytucji państwowych w celu zatrzymania tych procesów i stworzenia warunków w których instytucje, organizacje i agencje cywilne mogłyby rozpocząć budowanie pokoju.
W związku z tym, że operacja wymuszanie pokoju jest środkiem ostatecznym w trakcie rozwiązywania sytuacji kryzysowych, decyzja o jego podjęciu musi być wynikiem świadomej decyzji politycznej przekształconej w jasny i precyzyjny mandat ONZ dla kompetentnych sił wojskowych.
5.1.5. Budowanie pokoju
Kolejnym rodzajem operacji wsparcia pokoju jest budowanie pokoju.135:
Budowanie pokoju obejmuje działania zarówno polityczne, ekonomiczne, gospodarcze jak i wojskowe podejmowane po zakończeniu konfliktu zmierzające do utrwalenia warunków pokoju w celu uniknięcia ponownego odnowienia konfliktu.
Celem operacji budowania pokoju jest rozwiązanie przyczyny sporu, konfliktu i w końcu kryzysu, tak żeby uniemożliwić lub zmniejszyć ryzyko jego nawrotu.
Ciekawą i jednocześnie oddającą pełną charakterystykę tego sposobu działania podaje Gareth Evans, otóż twierdzi on, że - operacja budowania pokoju jest to zbiór wewnętrznych i międzynarodowych wysiłków mających na celu rozwój instytucji państwowych oraz ogólniej - tworzenie lub odtwarzanie wewnątrz państw warunków niezbędnych do przekształcenia ich w państwa stabilne i trwałe.136
Większość działań składających się na budowanie pokoju pokrywa się z mandatami różnych programów, funduszy, urzędów i agencji systemu NZ odpowiedzialnych za dziedziny: gospodarczą, społeczną, humanitarną i praw człowieka. Operacja budowania pokoju początkowo może być wsparta operacją utrzymania pokoju - gdyż jak opisano to wcześniej jednym z podstawowych celów utrzymania pokoju jest stworzenie warunków umożliwiających wprowadzenie oraz
134 por. Bi-MNCDirectivefor NATO Doctrinefor PSO, NATO, 1998 (podkreślenie J.T.), s.9
135 Bi-MNC Directive for NATO Doctrine for PSO, NATO, 1998, s.12
185
działanie programów, funduszy, urzędów czy też agencji zarówno rządowych jaki i pozarządowych na terenie misji pokojowej.
Analizując przebieg współczesnych konfliktów można stwierdzić, że infrastruktura państw w nich uczestniczących, w tym przede wszystkim państw dotkniętych konfliktem wewnętrznym, a często w późniejszym okresie pełniących role państwa-gospodarza, jest dotkliwie zniszczona. Również instytucje życia społecznego i politycznego najczęściej są niezdolne do podjęcia wszelkich trudów związanych z przywróceniem normalnych warunków życia. Operacje może utrudniać również fakt, że strona konfliktu lub tez strony konfliktu mogą nie akceptować w pełen sposób wszystkich warunków „kruchego" pokoju. W związku z tym celem działania komponentu wojskowego będzie, w tak dramatycznie - ale realistycznie nakreślonym środowisku, stworzenie i zabezpieczenie warunków umożliwiających działanie organizacji, instytucji i agencji cywilnych współpracujących w procesie budowania pokoju. Możliwymi zadaniami wojskowymi w związku z tym są: udział w szkoleniach i reformie lokalnych sił wojskowych, szkolenie w ramach rozbrojenia oraz wykonywanie innych zadań przedstawionych przy okazji innych typów operacji wsparcia pokoju.
5.1.6. Operacje humanitarne
Operacje humanitarne137 definiowane sąjako:
Operacje humanitarne są przeprowadzane w celu pomocy ludności cywilnej, mogą być prowadzone zarówno samodzielnie przez komponent wojskowy jak i we współpracy z wyspecjalizowanymi organizacjami cywilnymi. Prowadzone są one w sytuacjach, gdy władze odpowiedzialne za udzielanie pomocy nie są zdolne lub nie są skłonne takiej pomocy udzielić
136 GarethEvans : Cooperatingfor Peace, St. Leonards 1993 ,s.54 137Ibidem, s.14
186
Celem operacji humanitarnych jest niesienie pomocy ludności cywilnej w następujących przypadkach:
łamania praw człowieka;
klęsk żywiołowych;
epidemii itp.
Operacje humanitarne mogą obejmować w swym zakresie następujące żądania dlą komponentu wojskowego (bez względu czy dziąłą on samodzielnie, czy też współdziała z innymi komponentami operacji):
pomoc humanitarną (ąng. humąnitąriąn ąssistąnce), żądanie to skupią się
ną dostarczaniu i rozdzielaniu podstawowych środków niezbędnych do życia np.:
żywności, środków medycznych, materiałów budowlanych czy wręcz udzielanie
schronienia ludności dotkniętej klęską, poprzez budowę obozów przejściowych.
Siły NATO wykonujące to żądanie mogą udzielać (ze względu ną wyszkolenie i
doświadczenie) znacznej pomocy zarówno działaniom narodowym jąk i
międzynarodowym podjętym przez państwa, organizacje cywilne lub wojskowe.
Możliwość udzielenia pomocy może zostać zwiększoną poprzez odpowiedni dobór
sił i wyposażenia dlą komponentu wojskowego wydzielanego przez NATO.
Uwidacznia się to poprzez zwiększenie liczby jednostek lub tylko sprzętu
medycznego i/lub inżynieryjnego;pomoc w trakcie klęsk żywiołowych (ąng. disąster relief) najczęściej
żądanie to jest prowadzone w nagłych wypadkach. Jąk wynika z analizy
przykładów państwa ną terytorium którego miały miejsce klęski żywiołowe, nie są
w stanie sobie same poradzić z potrzebami z zakresu ochrony i ratowania życia
ofiar klęsk żywiołowych. W takim przypadku istnieją dwą warianty postępowania
przez NATO. Jeżeli taką sytuacją wydarzy się w państwie członkowskim NATO to
operacją powinna być kierowaną i prowadzoną przez to państwo, a tylko jeżeli jest
to niezbędne może być koordynowaną przez istniejący w NATO Główny Komitet
Planowania Pomocy Cywilnej (ąng. Senior Civil Emergency Pląnning Committee
- SCEPC). Natomiast w przypadku, gdy pomoc udzielaną jest państwu spoza
Sojuszu, kierowanie operacją odbywa się poprzez struktury NATO
187
• obrona praw człowieka - jest fundamentalnym zadaniem wszystkich operacji wsparcia pokoju. Zgodnie z tym co opisano już w przypadku operacji wymuszania pokoju siły wsparcia pokoju zdecydowanie powinny być użyte w sytuacjach gdy łamane są prawa człowieka, występują przypadki ludobójstwa, czystek etnicznych i/lub rozpadu instytucji państwowych. W takich warunkach siły Sojuszu mogą zostać użyte w celu zatrzymania tych procesów i jednocześnie stworzenia warunków w których instytucje, organizacje i agencje cywilne będą mogły rozpocząć budowanie warunków pokojowego współistnienia wszystkich
społeczności w rejonie sporu/konfliktu.
*
* *
Reasumując rozdział dotyczący rodzajów operacji wsparcia pokoju można sformułować następujące wnioski:
Aby operacje tworzenia i utrzymania pokoju osiągnęły prawdziwy
sukces należy poprzez operację budowania pokoju rozwiązać przyczyny
sporów, konfliktów i kryzysów tak, żeby zapobiec ich nawrotom.Podsumowując analizę dwóch podstawowych rodzajów operacji
pokojowych w których istotną rolę odgrywa komponent wojskowy, różnica
między operacją utrzymania a wymuszenia pokoju polega na tym, że:
utrzymanie pokoju z założenia opiera się na współpracy i - z wyjątkiem
samoobrony, oraz wypadków naruszania zasad zawartego porozumienia
pokojowego przez jedną ze stron - formy działania są w niej całkowicie
pokojowe. Natomiast wymuszanie pokoju zakłada opór jednej lub więcej
stron, dlatego metody działania mają charakter przymusowy w takim
zakresie jakim jest to konieczne.Kluczową rolę w osiągnięciu celów operacji odgrywa komponent
wojskowy, który w zależności od rodzaju operacji wsparcia pokoju może
prowadzić działania prewencyjne, zabezpieczać działania innych
komponentów lub wręcz wymuszać na stronach konfliktu zaprzestania
działań zbrojnych i zawarcie porozumienia pokojowego. Zależności
pomiędzy wielkością komponentu wojskowego a uzyskaniem zgody od
stron sporu/konfliktu na jego działanie przedstawia rysunek 10.1.
188
Źródło: opracowanie własne
Rys. 5.1. Przedstawienie zależności pomiędzy stopniem uzyskaniem zgody pomiędzy stronami sporu/konfliktu a wielkością sił wsparcia pokoju koniecznych do przeprowadzenia operacji wsparcia pokoju.
5.2. Zasady prowadzenia operacji wsparcia pokoju
Rozważając kwestie związane z operacjami wsparcia pokoju, należy podkreślić, że prowadzone są one w innym środowisku (otoczeniu) w porównaniu do „tradycyjnych" operacji wojskowych. Operacje te obejmują też różne działania i w związku z tym cele, w odróżnieniu od tych, które charakteryzują udział sił zbrojnych w konflikcie zbrojnym jako jego strony. Dlatego też w działaniach tych stosowane są inne zasady. Pomimo powyższych zastrzeżeń należy podkreślić, że zasady walki jak i sposoby jej prowadzenia stosowane w odpowiedni sposób są nie tylko aktualne w trakcie operacji wsparcia pokoju, ale wręcz pomocne w osiągnięciu celów operacji.
Przedstawiając zasady operacji wsparcia pokoju należy pamiętać, że nie zawsze mogą być stosowane one w jednakowy sposób w każdej sytuacji, chociaż wszystkie powinny być przedmiotem szczegółowej analizy w procesie planowania i prowadzenia operacji wsparcia pokoju. Opisane poniżej, na podstawie analizy
189
literatury przedmiotu, zasady powinny stanowić podstawy
w trakcie wypracowywania decyzji o udziale komponentu wojskowego w operacji wsparcia pokoju, oraz w trakcie wykonywania przez niego zadań.
Zasady operacji wsparcia pokoju:
wzajemny szacunek;
bezstronność;
wiarygodność;
ograniczenie użycia siły;
przejrzystość celu operacji
jedność dowodzenia;
koordynacja cywilno-wojskowa;
swobody poruszania się;
elastyczność
Jedną z pierwszych zasad jest wzajemny szacunek. Zasada ta określa, że musi istnieć wzajemne poszanowanie pomiędzy stronami konfliktu i siłami realizującymi operację wsparcia pokoju. Siły te powinny w szczególności respektować prawa państwa-gospodarza jak również jego zwyczaje oraz nie powinny podejmować żadnych działań w celu zmiany tego stanu rzeczy z wyjątkiem przypadku uzyskania na to zgody. Strony sporu/konfliktu powinny natomiast szanować siły wspierania pokoju działające zgodnie z celem operacji. Zasada ta nie obowiązuje w operacjach wymuszania pokoju.
Zasada wzajemnego szacunku narzuca respektowanie:
prawnych immunitetów;
praw, tradycji i historii;
religii;
tradycyjnych zachowań;
poszanowania munduru i odznaczeń;
nie używanie obraźliwych słów i gestów;
szanowanie statusu i pozycji stron konfliktów;
włączanie się w życie publiczne po uzyskaniu aprobaty stron;
Kolejną zasada jest bezstronność. Zasada ta ma istotne znaczenie dla
zachowania zaufania stron sporu/konfliktu w stosunku do sił wspierających pokój.
190
Przekroczenie cienkiej linii rozgraniczającej bezstronność od stronniczości powinno nastąpić tylko w wyniku świadomej decyzji politycznej organizacji międzynarodowej kierującej operacją wsparcia pokoju i mieć odzwierciedlenie w zmianie mandatu dla sił wspierających pokój.
Bezstronność wyraża się poprzez :
sprawiedliwe traktowanie wszystkich stron sporu/konfliktu;
respektowaniu mandatu misji;
wiarę i zaufanie, że wszystkie strony sporu/konfliktu dążą do jego
pokojowego rozwiązania;natomiast bezstronność może być naruszona w następujących sytuacjach:
na podstawie decyzji politycznych;
w przypadku samoobrony;
w przypadku ochrona ustaleń mandatu.
Następną zasadą jest wiarygodność. Wiarygodność operacji wsparcia pokoju jest odzwierciedleniem oceny dokonywanej przez strony sporu/konfliktu sił wspierających pokój, które dążą do osiągnięcia celu tej operacji. Stopień wiarygodności będzie również wpływał na zaufanie jakim darzone będą siły wspierające pokój przez strony sporu/konfliktu. W celu zachowania wiarygodności siły te muszą być używane zgodnie z mandatem i celem operacji wsparcia pokoju. Sposób ich użycia powinien natomiast zagwarantować powodzenie operacji nawet w obliczu prób uzyskania lub też odzyskania przewagi przez jedną ze stron konfliktu.
Podsumowując tą zasadę można stwierdzić, że uzyskanie wiarygodności dla sił wspierających pokój równa się budowie zaufania do operacji wsparcia pokoju. W związku z tym siły wspierające pokój powinny:
działać zgodnie z koncepcją operacji;
bazować na ustaleniach mandatu;
gwarantować sukces operacji;
przestrzegać bezstronności podczas incydentów;
demonstrować najwyższy profesjonalizm;
odznaczać się pełnym zdyscyplinowaniem;
świecić przykładem w zachowaniu się w i poza służbą.
191
Jedną z najważniejszych zasad jest ograniczenie użycia siły. Zasada ta stanowi jeden z ważniejszych dylematów stojących przed dowódcą podczas prowadzenia operacji wsparcia pokoju. Gdyż wymaga szczegółowej analizy w zakresie wyważenia problemów dotyczących z jednaj strony - bezpieczeństwa podległego mu personelu, a z drugiej - osiągnięcia celów operacji. Na ogół operacje wsparcia pokoju oparte są na metodach pokojowego rozwiązywania sporów/konfliktów, w związku z tym zakłada się, że działania dyplomatyczne powinny umożliwić osiągnięcie celów operacji. Dlatego też, jeżeli nie ma innej możliwości i nastąpi użycie siły, to zgodnie z tą zasadą powinno się ono charakteryzować dokładnością, ograniczeniem w czasie, oraz proporcjonalnością w stosunku do istniejącego zagrożenia, a także powinno prowadzić do rozwiązania trudnej sytuacji a nie do jej eskalacji.
Tak więc podstawowym warunkiem prowadzącym do przestrzegania tej zasady jest osiągnięcie celu operacji stosując pokojowe metody np. poprzez - negocjacje, natomiast ewentualna decyzja o użyciu siły powinna uwzględniać:
mandat operacji;
oraz polityczne, strategiczne, operacyjne i taktyczne konsekwencje.
Kolejną zasadą jest przejrzystość celu operacji. Cel operacji wsparcia pokoju
oraz zadania sił wsparcia pokoju muszą być zrozumiałe i oczywiste dla wszystkich stron konfliktu. Dzięki temu uniknie się podejrzeń w stosunku do sił wspierających pokój o stronniczość, co w konsekwencji spowoduje utratę zaufania i wiarygodności. Pomimo tego, że przejrzystość celów operacji powinna być przestrzegana w trakcie planowania i przeprowadzenia operacji, to musi być ona wyważono i uwzględniać bezpieczeństwo zarówno członków sił wspierających pokój jak i personelu samej operacji.
Założenia tej zasady można osiągnąć poprzez:
przejrzystość celu i koncepcji operacji;
określenie jasnych zadań dla sił wspierających pokój.
Ale jednocześnie powinna być zachowana proporcja pomiędzy dostępnością informacji dla stron konfliktu, a bezpieczeństwem personelu i ograniczeniem dostępu do treści szczegółowych zadań poszczególnych jednostek komponentu wojskowego.
192
Zasadą która obowiązuje w operacjach wsparcia pokoju i stanowi ich fundament, szczególnie w trakcie operacji realizowanych przez wielonarodowe siły pokojowe, na którą wszystkie państwa uczestniczące w operacji muszą się zgodzić jest jedność dowodzenia. Zasada ta ma szczególne znaczenie w trakcie osiągania celu operacji i dotyczy wszystkich jednostek wojskowych wchodzących w skład komponentu wojskowego. Ponadto zasada jedności dowodzenia stanowi conditio sine qua non udziału NATO w operacji pokojowej. Zasada ta nie podlega w związku z tym dyskusji i nie powinna być przedmiotem kompromisu. Jedność dowodzenia odnosi się do wszystkich aspektów militarnych operacji, nawet takich jak np.: negocjacje ze stronami sporu/konfliktu w sprawie rozwiązań dotyczących problemów wojskowych.
Zasada jedności dowodzenia wyraża się poprzez:
jasno określoną strukturę dowodzenia operacją;
wyznaczanie dowódcy sił wspierających pokój;
wyznaczenie specjalnego reprezentanta sekretarza generalnego lub szef
operacji, który jest zwierzchnikiem zarówno komponentu wojskowego jak
i cywilnego.
Następna zasada, którą jest koordynacja cywilno-wojskowa, stanowi uzupełnienie zasady jedności dowodzenia. W związku z tym, że ustanowienie i sprawowanie jednoosobowego kierownictwa nad wszystkimi agencjami, instytucjami i organizacjami działającymi w rejonie operacji jest niemożliwe. A powodzenie operacji wsparcia pokoju wymaga skoordynowania działania wszelkich organizacji politycznych, humanitarnych, cywilnych i gospodarczych należy zgodnie z tą zasadą, szanując odrębność tych organizacji, dążyć poprzez koordynację do osiągnięcia jedności wysiłku skierowanego na realizację celu operacji. Zasadę tą realizuje w praktyce specjalny pion funkcjonalny w dowództwie sił wsparcia pokoju, który należy do grupy głównej dowództwa jest to CJ 9 - CIMIC (ang. Civil-Military Cooperation)138. Zadaniem tego zespołu jest współpraca i koordynacja działań z międzynarodowymi, narodowymi oraz pozarządowymi organizacjami i agendami, a także ludnością, w tym z władzą państwową i lokalną w rejonie operacji.
138 CIMIC to środki, porozumienia i działania wspierające zadanie (misje,), które rozwijają łączność, koordynacje, i współprace, pomiędzy dowódcą NATO a ludnością, w tym z władzą państwową i lokalną. Zawiera się w tym
193
Zasada dotycząca swobody poruszania się ma decydujące znaczenie w osiągnięciu celu operacji, gdyż określa ona, że siły wsparcia pokoju powinny być zdolne w każdej chwili (tzn. o każdej porze doby i roku) do wykonania zadań w swoim obszarze odpowiedzialności (ang. Area of Responsibility - AoR). Z analizy prowadzonych działań wynika, że z reguły strony konfliktu starają się choćby lokalnie ograniczyć swobodę poruszania się siłom wspierającym pokój. Ograniczenia te powinny być jednak stanowczo i szybko rozwiązywane poprzez negocjacje.
Podsumowując swoboda przemieszczania sił wspierających pokój musi być zagwarantowana przez cały przebieg operacji w wypadkach jej naruszenia powinna być negocjowana jeżeli nie odniesie to skutku mogą być podjęte bardziej energiczne lub ostrzejsze akcje ze strony sił wspierających pokój w celu jej przywrócenia.
Następna zasada, którą jest elastyczność, określa, że jednostki wchodzące w skład sił wspierających pokój powinny być tak wyposażone i przygotowane, żeby w uzasadnionych sytuacjach szybko i sprawnie mogły dostosować się do wykonywania różnych zadań w ramach prowadzonej operacji. Jednak zasada elastyczności wymaga również uwzględnienie zmiany mandatu operacji w trakcie jej trwania i w konsekwencji również rodzaju prowadzonej operacji wsparcia pokoju na przykład z operacji utrzymania pokoju w operację wymuszania pokoju.
Podsumowując zasada elastyczności określa, że:
siły wsparcia pokoju powinny być przygotowane do szybkiej zmiany
zadań;powinny posiadać zdolność i wyposażenie do wielowariantowych akcji
zgodnych z decyzją dowódcy sił;dowódcy natomiast powinni być przygotowani do podejmowania
samodzielnych i odpowiedzialnych decyzji zgodnych z mandatem operacji.
łączność, współpraca i koordynacja działań z międzynarodowymi, narodowymi oraz pozarządowymi organizacjami i agendam wg. AJP -9 (NATO Civil - Military Co-operation Doctrine - CIMIC), 25.05.2000r
194
5.3. Zadania komponentu wojskowego w operacjach wsparcia pokoju
W poniższym podrozdziale przedstawiono zadania które może realizować komponent wojskowy w trakcie operacji wsparcia pokoju. Gdyż zrozumienie istoty użycia sił wsparcia pokoju w poszczególnych rodzajach operacji umożliwi w pełni wykorzystać ich możliwości w opracowywanym planie operacji. Spektrum przedstawionych poniżej zadań nie obejmuje oczywiście operacji wymuszania pokoju w trakcie której siły wojskowe realizują „klasyczne operacje militarne". Natomiast opisane zadania stanowią istotny wkład komponentu wojskowego w realizację zadań innych uczestników operacji pokojowej, w tym przed wszystkim całego wachlarza elementów wchodzących w skład komponentu cywilnego (zawierającego między innymi: organizacje międzynarodowe, rządowe oraz pozarządowe).
Do podstawowych zadań komponentu wojskowego realizowanych w ramach operacji wsparcia pokoju należy:
Do podstawowych zadań komponentu wojskowego realizowanych w ramach operacji wsparcia pokoju należy:
rozmieszczenie prewencyjne;
„wczesnym ostrzeganiu";
„nadzór - monitorowanie;
egzekwowanie nałożonych sankcji i embarga;
operacje ewakuacyjne;
oraz przedstawione wcześniej w zadania charakterystyczne dla operacji utrzymania pokoju:
obserwacja;
siły rozdzielające;
pomoc przejściowa;
rozbrojenie.
Pierwszym z zadań jest rozmieszczenie prewencyjne, zadanie to jest traktowane jako najmocniejszy środek jaki może być użyty w trakcie rozwiązywania kryzysu w ramach prowadzonej przez Sojusz operacji zapobiegania konfliktom. Polega ono na następujących działaniach sił międzynarodowych : • ćwiczeniach komponentu lądowego;
195
wykonywaniu lotów,
zajęcie rejonów wyjściowych przez komponent morski;
postawienie w gotowość do działania sił desantowych;
do rozmieszczenia sił międzynarodowych (lądowych i/lub lotniczych)
w rejonie sąsiadującym lub wręcz w rejonie konfliktu.
Rozmieszczenie prewencyjne jest nową koncepcją, której znaczenie wzrosło po zastosowaniu jej - po raz pierwszy i jak dotąd jedyny - w byłej Jugosławii w Republice Macedonii.139 Celem tego działania było „odstraszanie" polegające w tym wypadku na tym, że Rada Bezpieczeństwa okazała zainteresowanie sytuacją w tym regionie Bałkanów oraz zasygnalizowaniu, iż w wypadku eskalacji sytuacji podjęte zostaną przez RB dalsze niezbędne kroki w celu rozwiązania kryzysu.
Jednak conditio sine qua non rozmieszczenia prewencyjnego jest zgoda państw lub państwa na terytorium którego będą rozmieszczone sił NATO i ponadto precyzyjnie określony mandat uznanej organizacji międzynarodowej. Rozmieszczenie prewencyjne sił międzynarodowych powinno prowadzić do zachowania zaufania stron sporu/konfliktu i wzmocnić skuteczność działań dyplomatycznych, a jednocześnie nie powodować wrażenia zagrożenia w stosunku do potencjalnych agresorów. Działanie takie można uzyskać poprzez przejrzystość celów operacji i zachowanie bezstronności sił międzynarodowych.
Podsumowując zadanie to polega na rozmieszczeniu oddziałów wojskowych, obserwatorów wojskowych i związanego z tym personelu po jednej lub dwóch stronach granicy między stronami toczącymi spór. Celem rozmieszczenia prewencyjnego jest zapobieżenia eskalacji działań i przerodzeniu się ich w konflikt zbrojny. Mogą temu towarzyszyć inne cele, jak na przykład uspokojenie społeczności w regionie przez nadzorowanie prawa i porządku, a także okazywanie innych form
• • 140
pomocy władzom miejscowym.
139 Ponieważ istniały obawy, że gdyby w sąsiedniej serbskiej prowincji Kosowo doszło do wybuchu konfliktu
między Serbami a albańskimi muzułmanami, Republika Macedonii (której 1/4 część ludności stanowią
Albańczycy) mogłaby zostać wciągnięta w konflikt - czyli typowa sytuacja „potencjalnego zagrożenia".
W grudniu 1992 roku RB wyraziła zgodę na rozmieszczenie niewielkiego 700-osobowego kontyngentu
obserwatorów wojskowych i policji cywilnej, których zadaniem miało być nadzorowanie granicy i
przekazywanie sprawozdań o wydarzeniach, które mogłyby oznaczać zagrożenie dla terytorium Republiki. Siły
te (pomimo zwiększenia ich o 300 osób w 1993 roku) były tak małe, że samodzielnie nie mogłyby sobie
poradzić w ewentualnym konflikcie.
140 Boutros Boutros-Ghali: An Agenda for Peace New York 1995 s.55.
196
Kolejnym zadaniem jest uczestnictwo komponentu wojskowego w tzw. „wczesnym ostrzeganiu" (ang. early warning). Zadanie to jest praktycznie wykonywane w ramach rutynowych działań monitorujących przez Sojusz jak i poprzez poszczególne państwa NATO. W związku z tym, że im wcześniej potencjalny kryzys zostanie wykryty i zdefiniowany, tym wcześniej organizacje międzynarodowe a w tym Sojusz będą mogły przedsięwziąć odpowiednie działania polityczne, bądź też w ostateczności militarne w celu rozwiązania sytuacji kryzysowej i rozpoczęcia przez strony konfliktu działań militarnych. Ponadto, wcześniejsza identyfikacja kryzysu „daje" więcej czasu na rozwinięcie szerszego zakresu możliwości jego rozwiązania przez społeczność międzynarodową.
Następnym zadaniem może być - „nadzór - monitorowanie" (ang. surveillance). Zadanie to polega na monitorowaniu przez środki będące na wyposażeniu NATO działań zarówno w powietrzu, na lądzie i morzu podejmowanych przez strony sporu lub konfliktu. Podjęte tego typu działania mogą być czynnikiem odstraszającym i wpływającym zapobiegawczo na ewentualne strony sporu, szczególnie w przypadku, gdy informacje dotyczące działania tych stron przekazane zostanie opinii międzynarodowej. Jednocześnie należy podkreślić, że cel monitoringu powinien być jasno i precyzyjnie określony ze szczególnym podkreśleniem zasady zachowania bezstronności sił NATO.
Komponent wojskowy może również uczestniczyć w egzekwowaniu nałożonych sankcji i embarga (ang. sanctions and embarges). W ramach tej aktywności komponent morski i lotniczy może uczestniczyć w egzekwowaniu nałożonych sankcji. Natomiast komponent lądowy może brać udział w egzekwowaniu sankcji poprzez nadzorowanie granic w ścisłej współpracy ze służbami straży granicznej i służby celnej krajów NATO (ze względu na ich doświadczenie). Celem takiej działalności może być wymuszenie zaprzestania działań przez strony konfliktu.
Sankcje i embargo są jednym z mechanizmów, który może zastosować ONZ w celu rozwiązania sytuacji kryzysowej a które jak przedstawił Boutros Boutros-Ghali są pozamilitarnymi środkami wymuszania obejmującymi odmowę dostępu do towarów, usług i zaspokojenia innych zewnętrznych potrzeb niezbędnych lub ważnych dla zachowania infrastruktury ekonomicznej, społecznej lub politycznej danego państwa lub strony konfliktu. Podejmowane są one w celu wymuszenie zaprzestania
197
działań naruszających pokojowe współistnienie prowadzonych przez państwo lub strony konfliktu.
Art. 41 KNZ upoważnia RB do wezwania „państw członkowskich ONZ do zastosowania środków nie pociągających za sobą użycia siły zbrojnej w celu przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa".141 Są to zatem środki podejmowane przez społeczność międzynarodową na wniosek RB nie wymagające użycia siły, ani groźby jej użycia, których celem jest wymuszenie zaprzestania działań przez państwo, państwa lub strony konfliktu.
Sankcje mają zarówno wspomóc skuteczność podejmowanych wysiłków dyplomatycznych prowadzonych w ramach zarówno działań prewencyjnych jak i po wybuch konfliktu, ale mogą również same stanowić istotny mechanizm nacisku -często długotrwałego i jak pokazuje analiza przykładów zastosowania ich -skutecznego. Jako przykład - najdłużej i w efekcie najskuteczniej zastosowanych sankcji jest nałożenie ich na RPA.142
Ogólnie w historii ONZ zdarzyło się siedem przypadków wprowadzenia sankcji, z tego aż pięć po roku 1990. Są to sankcje wobec Iraku, byłej Jugosławii, Somalii, Libii i Haiti oraz dwa wcześniejsze przypadki tzn. właśnie wobec Rodezji143 i Republiki Południowej Afryki.
Podkreślić należy, że środki o charakterze sankcji różnią się w każdym z przypadków i niektóre z nich przewidziane w ramach artykułu 41 - tzn. przerwanie komunikacji i zerwanie stosunków dyplomatycznych po roku 1990 w ogóle nie były
141 Karta Narodów Zjednoczonych oraz Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości : Departament
Informacji ONZ, New York 1971
142 Pierwsze nałożone na podstawie rezolucji nr 232 z 1966 roku, następnie wprowadzenie embarga na handel
bronią z RPA na podstawie rezolucji RB nr 418 (1977 roku), 558 (1984) i 591 (1986). Kolejne wszechstronne
sankcje zastosowane w latach 1973-1986 przez wiele różnych narodowych i międzynarodowych organów np.
Organizację Państw Eksportujących Ropę Naftową (OPEC), Wspólnotę Brytyjską, EWG, USA i chyba
najbardziej dotkliwa sankcja finansowa, nałożona przez banki i sektor prywatny uzupełniły wachlarz sankcji
przyjętych przez RB. Te różne poziomy sankcji wspomagane przez szeroką koalicję w społeczności
międzynarodowej pomogły z czasem doprowadzić do izolacji RPA, wpływając tym samym na zmianę polityki
wewnętrznej szczególnie na ochronę praw człowieka
143 Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 277 z 18 III 1970
Rada Bezpieczeństwa... w oparciu o treść rozdziału VII Karty :
Potępia nielegalne proklamowanie republiki przez nielegalny reżim w Południowej Rodezji;
Postanawia, że państwa członkowskie ONZ powstrzymują się od uznawania tego nielegalnego reżimu oraz od
udzielenia mu jakiejkolwiek pomocy;
3. Wzywa państwa członkowskie do podjęcia, w płaszczyźnie krajowej, stosownych środków w celu
zagwarantowania, że żaden akt zrealizowany przez urzędników i instytucje nielegalnego reżimu
w Południowej Rodezji nie będzie uznawany oficjalnie lub w jakikolwiek inny sposób, także w płaszczyźnie sądowej, przez kompetentne organy ich państw....
198
wykorzystywane przez RB. Natomiast były stosowane inne środki nie wyszczególnione w artykule 41, takie jak ograniczenie współpracy sportowej, naukowej i technicznej (np. w odniesieniu do Serbii i Czarnogóry).
Wprowadzane sankcje z reguły nie obejmują dostaw medycznych, podobnie jak żywności (chociaż odnośnie Iraku sankcje nie objęły tylko dostaw żywności ze względów humanitarnych).144
Najczęściej stosowanym pojedynczym środkiem o charakterze sankcji - który stosowano w każdym z siedmiu przypadków - jest embargo na broń. Co prawda nie zawsze środek ten łagodzi konflikt, ale podkreśla postawę społeczności międzynarodowej. Natomiast najbardziej powszechną i jedną z najskuteczniejszych sankcji jest embargo na produkty naftowe - jest to typowa sankcja ekonomiczna. Oczywiście sankcje, żeby były skuteczne, to oprócz wprowadzenia wymagają stosowania ich przez wszystkie zainteresowane państwa i strony. Niestety, na podstawie analizy przykładów można stwierdzić, że często przeważają tu interesy narodowe, a nawet prywatne i z tego względu skuteczność sankcji jest różna. Tak było z sankcjami wobec RPA - dlatego m.in. trwały one tak długo. Tak było również z sankcjami wobec byłej Jugosławii, co mogliśmy sami zaobserwować.
Podsumowując przypadki zastosowania sankcji można sformułować następujący wniosek: żeby sankcje okazały się skuteczne muszą mieć jasno zdefiniowane i możliwe do osiągnięcia cele oraz muszą być rygorystycznie wprowadzone w życie, dlatego tak istotna jest rola komponentu wojskowego umożliwiającego wprowadzenie ich w życie.
Ostania grupą zadań, są operacje ewakuacyjne (ang. non-combatant evacuation operations). Celem działania komponentu wojskowego w ramach tego zadania jest bezpieczna ewakuacja obcych obywateli (dotyczy to przede wszystkim obywateli państw NATO oraz państw neutralnych) z terenu państw będących stronami konfliktu. Operacja ta jest przeprowadzana w sytuacji pogarszającego się stanu bezpieczeństwa oraz w trakcie intensywnych zabiegów dyplomatycznych zmierzających do rozwiązania konfliktu. Ze względu na szczególny charakter powodzenie tej operacji uzależnione jest od szybkiego podjęcia decyzji politycznych i sprawnego jej
144 Rezolucja RB nr 661/1991
199
przeprowadzenia. Operacja ta może być przeprowadzona zarówno jednostronnie, jak
i przez ograniczoną koalicję zainteresowanych państw bez względu czy środowisko
w którym będzie ona się odbywać będzie bezstronne i liberalne czy też nie. Obok celu
jakim jest ewakuacja własnych obywateli z zagrożonego wybuchem konfliktu rejonu,
celem tej operacji jest również zaznaczenie zarówno międzynarodowego
zainteresowania tą niepokojącą sytuacją jak i ograniczona demonstracja siły.
W trakcie realizacji operacji utrzymania pokoju obok zadań charakterystycznych dla innych rodzajów operacji wsparcia pokoju dodatkowo można sformułować następujące zadania dla komponentu wojskowego:
obserwacja (ang. observation) - zadanie to stanowi podstawowe zadanie
realizowane w trakcie operacji utrzymania pokoju. Polega na obserwacji
i składaniu meldunków przez zespoły (złożone od kilku do kilkuset) zazwyczaj
nieuzbrojonych obserwatorów. Zaznaczyć należy, że ten rodzaj zadnia jest
najmniej pożądanym zadaniem które może być podjęte przez siły NATO
realizujące operację wsparcia pokoju. Powodem takiego stanowiska jest to, że
zasadą NATO jest zgoda na taki mandat operacji wsparcia pokoju, który
realizowany jest przez siły uzbrojone145;działanie jako siły rozdzielające (ang. Interposition Force) -
wprowadzane są w celu rozdzielenia stron konfliktu oraz kontrolowania
porozumienia dotyczącego przerwania ognia (czasowego czy też stałego). Zadanie
to polega na wprowadzeniu bezstronnych sił międzynarodowych w utworzoną
strefę buforową pomiędzy stronami konfliktu;pomoc przejściowa (ang. Transition Assistance) - zadanie polegające na
zabezpieczeniu przez komponent wojskowy zawartego porozumienia pokojowego,
w celu stworzenia stałych warunków umożliwiających realizację w dłuższym
terminie operacji budowania pokoju. Warunki te polegają zarówno na
umożliwieniu powstania takich struktur politycznych w regionie konfliktu, które
byłyby akceptowane tak przez zainteresowaną społeczność jak i przez społeczność
międzynarodową, a także stabilizacja warunków życia umożliwiająca powrót do
niego społeczności dotkniętej konfliktem;
145 por. Bi-MNCDirectivefor NATO Doctrinefor PSO, NATO, 1998, s.8
200
• rozbrojenie (ang. arms control) w sensie globalnym jest to zadanie realizowane poprzez działalność dyplomatyczną, jednak w sensie lokalnym dotyczącym rejonu sporu/konfliktu może być kluczowym środkiem umożliwiającym zarówno stabilizację w regionie jak i budowę zaufania. Rozbrojenie (w sensie lokalnym) może więc być zadaniem realizowanym w ramach wszystkich rodzajów operacji wsparcia pokoju. Komponent wojskowy mógłby wiec, w zależności od mandatu, prowadzić cały szereg działań w ramach tego zadania, zaczynając od inspekcji, weryfikacji i szkoleń do rozmieszczeń prewencyjnych, przeprowadzanie demobilizacji i ostatecznie niszczenia oraz rozbrajania broni i uzbrojenia.
5.4. Ogólne zasady planowania wyjazdów jednostek SZ RP (kontyngentów) poza granice kraju
Na podstawie naszego udziału w operacjach wsparcia pokoju, można stwierdzić, że batalion jest jednostka która najczęściej jest kierowana do udziału w tego typu działaniach. A jednocześnie z analizy zadań spoczywających na państwie wydzielającym swoje siły do sił wsparcia pokoju, można stwierdzić, że dowództwo narodowe odpowiada za przegrupowanie komponentu wojskowego do rejonu operacji i z powrotem. W związku poniżej zostały przedstawione ogólne zasady planowania przemieszczania jednostek SZ RP poza granice kraju.
Podstawowe uregulowania w zakresie użycia polskich jednostek wojskowych poza granicami kraju zawarte są w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o zasadach użycia lub pobytu Sił Zbrojnych RP poza granicami państwa (Dz. U. Nr 162, poz. 1117).
Zasady ogólne
W przypadku wysyłania jednostek SZ RP (kontyngentów) poza granice kraju konieczne jest wcześniejsze uzyskanie zezwoleń na przejazd i przekraczanie granic od rządów państw, przez które planowane jest przemieszczanie. Zezwolenia wydawane są na podstawie zgłoszeń, tj. odpowiednich wniosków (tzw. Claris-ów) kierowanych do poszczególnych państw drogą dyplomatyczną. Szczególne jest to istotne w przypadku
201
przemieszczania przez obszar państw nie będących stronami umowy SOFA. Niektóre państwa żądają wcześniejszego zgłoszenia przejazdu na 30 - 40 dni przed wjazdem w ich obszar.
Zgłoszeń w wymaganych terminach, sporządzenia i przekazania wniosków dokonują odpowiednie ośrodki dowództw Rodzajów Sił Zbrojnych i Sztabu Generalnego WP. Wnioski te przekazywane są do Ministerstwa Spraw Zagranicznych (MSZ), skąd drogą dyplomatyczną kierowane są do właściwych adresatów zainteresowanych państw. Przekazywanie zgłoszeń do MSZ o planowanych wylotach statków powietrznych, rejsach okrętów i wyjazdach pododdziałów wojskowych za granice RP, może być dokonywane po uzyskaniu formalnej zgody Ministra Obrony Narodowej lub Szefa Sztabu Generalnego WP (uprawnionej osoby) na wylot, rejs lub wyjazd za granicę.
Wymagania międzynarodowe oraz dotychczasowe doświadczenia podczas przemieszczania kontyngentów wojskowych w ruchu międzynarodowym pokazały, że istotną sprawą jest właściwe opracowanie planu przemieszczania, odpowiednie przygotowanie wydzielanych sił i środków do przemieszczania oraz dokonanie wszelkich uzgodnień z przewoźnikiem i organami państw tranzytowych oraz państwa przyjmującego.
Plan przemieszczania powinien być opracowany przez sztab przemieszczanej jednostki lub sztab nadrzędny z takim wyliczeniem, aby zachowane były odpowiednie terminy na dokonanie uzgodnień międzynarodowych. Z reguły jest to termin nie krótszy niż 30 dni roboczych i zależny jest od wymagań określonych przez państwa, przez obszar których odbywa się przemieszczanie.
Planowane przemieszczanie musi być zgłoszone do odpowiednich organów koordynujących ruch wojsk. Na szczeblu centralnym organem tym jest Zarząd Transportu i Ruchu Wojsk, na bazie którego w określonych sytuacjach formowane jest Centrum Koordynacji Ruchu Wojsk. Przy czym zapotrzebowania na środki transportowe, powinny być kierowane bezpośrednio do organów transportu dowództw Rodzajów Sił Zbrojnych lub Okręgów Wojskowych. Bez uzgodnienia potrzeb środków transportowych oraz zatwierdzenia (akceptowania) planu
202
przemieszczania przez ww. organy - wysyłanie i ruch jednostek (kontyngentów) wojskowych poza granice państwa jest zabroniony.
W celu prawidłowego sporządzenia planu przemieszczania jak również innych dokumentów przewozowych niezbędna jest dokładna znajomość przez oficerów planistów zasad ruchu (przewozu) wojsk i ładunków wojskowych przez dany obszar (państwo) oraz specyficznych warunków przewozu wojsk różnymi rodzajami transportu. W przypadku wykorzystywania cywilnych środków transportowych -zasady te z reguły wyjaśniane i określane są wspólnie z przewoźnikiem, przyjmującym ładunek do przewozu.
W toku planowania i organizacji przemieszczania szczególnej troski i uwagi wymagają sprawy uzgodnienia warunków przejazdu pojazdów nienormatywnych, przewozu ładunków niebezpiecznych oraz przewozu pojazdów przekraczających skrajnię na kolejach międzynarodowych. Sprawy te są omówione w kolejnych rozdziałach i podrozdziałach niniejszego podręcznika.
Z uwagi na występowanie różnorodnych i skomplikowanych problemów w procesie przemieszczania i przekraczania granic państwowych przez jednostki (kontyngenty) wojskowe, proces ten powinien być wspierany przez władze cywilne i wojskowe RP we wszelki możliwy sposób, np. poprzez swoje ambasady i ataszaty wojskowe. We wszelkich sprawach, znajdujący się w podroży zagranicznej żołnierze i pracownicy SZ RP powinni - zawsze kiedy to możliwe - nawiązać kontakt (łączność) z ataszatem wojskowym lub innym przedstawicielem ambasady RP.
W przypadku powrotu jednostek (kontyngentów) wojskowych po zakończeniu pobytu za granicą, w sprawie udzielenia pomocy i informacji dotyczących transportu należy zwracać się do kompetentnych wojskowych organów (urzędów) ds. ruchu i transportu danego państwa lub organów NATO, o ile przemieszczanie wiąże się z działalnością w ramach tego sojuszu.
Wymagania dotyczące zawartości planu przemieszczania
Plan przemieszczania to zbiór dokumentów planistyczno - kalkulacyjnych, opisujących szczegółowo przewidywany w czasie i przestrzeni sposób przemieszczenia danej jednostki wojskowej. Forma tych dokumentów może być różna - np. mapy, tabele, wykresy, schematy - w zależności od potrzeb i możliwości (jeśli nie jest to określone w dokumentach normatywnych - np. STANAG-ach).
203
Najczęściej jest to część graficzna na mapie (szkicu) oraz część opisowa w postaci załączników. Na mapie (schemacie) pokazuje się rejony zbiórki (wyczekiwania), miejsca załadunku i wyładunku (stacje, porty, lotniska), trasy przemieszczania, miejsca przekraczania granicy państwowej, rejony odpoczynków oraz inne elementy. Ponadto plan przemieszczania powinien zawierać elementy zabezpieczenia bojowego oraz logistycznego (żywienie, zaopatrywanie, zabezpieczenie medyczne, techniczne itp.), a także sposób dowodzenia i utrzymywania łączności. Plan przemieszczania powinien zawierać:
główne założenia - sposób przemieszczania;
miejsce i planowany termin załadowania, wyjazdu;
miejsce i planowany termin przyjazdu, wyładowania;
trasa przemieszczania (skąd - dokąd), przejścia graniczne i termin
przekraczania, miejsca i termin postoju (odpoczynku);ilość, typ i rodzaj środków transportowych (pojazdów, pociągów,
statków, samolotów);schemat (plan) załadowania, wyładowania;
ilość i rodzaj przewożonego ładunku (osób, sprzętu, uzbrojenia,
materiałów);jednostka (przedsiębiorstwo, firma, agencja) transportująca - nazwa,
miejsce, telefon, fax.;inne istotne informacje jak:
szczególne wymagania (warunki transportu, uwagi, ostrzeżenia, prośby
do organów transportowych);wymagania dotyczące stacji, portów, lotnisk, punktów ładunkowych;
dane o pojazdach nienormatywnych (przekraczających dopuszczalne
parametry jak ciężar, wymiary gabarytowe, naciski na oś);dane o ładunkach niebezpiecznych (klasyfikacja i ilość);
dane o ładunkach przekraczających skrajnie na kolejach;
itp.
204
Do innych, podstawowych dokumentów wykonywanych podczas przemieszczania wojsk w relacjach międzynarodowych oprócz planu przemieszczania należą:
zapotrzebowanie na transport (lądowy, powietrzny, morski; zapotrzebowanie na ruch po drogach kołowych) według wzorów określonych w odpowiednich STANAG-ach;
deklaracja celna - formularz 302;
zaświadczenie celne dla samochodów na przekroczenie granicy (tryptyk);
rozkaz wyjazdu;
formularz zgłoszeniowy na wjazd (przejazd) pojazdów wojskowych;
wykazy pojazdów;
wykazy osób;
dokumenty przewozowe - np. listy przewozowe;
inne dokumenty.
Większość wzorów dokumentów merytorycznych na przemieszczanie, stosowanych w czasie wysyłania jednostek (kontyngentów) wojskowych poza granice państwa w ramach NATO została określona w stosownych dokumentach standaryzacyjnych. Wzory dokumentów zawarte są między innymi w takich STANAG-ach jak:
STANAG 2454 (AmovP-l) - Przepisy i procedury przemieszczania
(transportu) drogowego oraz agencje i personel kierowania ruchem;STANAG 2455 (AmovP-2) - Procedury dla transportu lądowego
przekraczającego granice państwowe;STANAG 2456 (AmovP-3) - Dokumenty transportowe oraz słownik
terminów
i definicji;
- STANAG 2468 (AmovP-4) - Techniczne aspekty przewozu materiałów
wojskowych koleją;
205
STANAG 3093 - Zapotrzebowanie na transport lotniczy i odpowiedź na
takie zapotrzebowanie;STANAG 3345 - Dane i formularze do planowania ruchu lotniczego;
STANAG 3961 - Formularz prośby na przelot i lądowanie;
Marsz i transport drogowy
W wojskowym ruchu drogowym rozróżnia się marsz i transport drogowy. Pod pojęciem marszu należy rozumieć ruch:
kolumn składające się z pięciu i więcej pojazdów wojskowych; pojedynczych lub złączonych w kolumny, pojazdów nienormatywnych; kolumn pojazdów cywilnych, wykorzystywanych do celów wojskowych. Z kolei jako transport drogowy, należy rozumieć przewóz żołnierzy i ładunków wojskowych na wojskowych lub cywilnych pojazdach.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami (ze STANAG 2456), istnieje obowiązek zgłoszenia marszu drogowego do odpowiedniego wojskowego organu transportu w następujących wypadkach:
dla wszystkich kolumn (w RP - 6 i więcej pojazdów); dla przewozów po kontrolowanych trasach;
dla pojazdów ponadnormatywnych (przekraczających dopuszczalne wymiary, ciężary, naciski);
dla pojazdów transportujących ładunki niebezpieczne.
Zgłoszenie następuje poprzez przedstawienie „zapotrzebowania na przegrupowanie po drodze". Zapotrzebowanie winno być przedłożone do odpowiedzialnego, wojskowego organu (agencji) ds. ruchu i transportu każdego zainteresowanego kraju odpowiednio wcześnie (według wymagań każdego państwa) przed rozpoczęciem przemieszczenia. W przypadku ćwiczeń które z reguły planowane są dużo wcześniej, wskazane jest aby poinformować wspomniane organy możliwie jak najwcześniej. Przy pobycie za granicą krótszym niż 14 dni, zapotrzebowanie na drogę powrotną przedstawiane jest jednocześnie z zapotrzebowaniem na wyjazd za granicę.
Organy do których zgłoszono zapotrzebowanie winny przesłać do „zgłaszającego" informację zwrotną co do uzgodnionych warunków wykonania marszu drogowego, podając głównie trasę i plan marszu.
206
Przejazd kolumn przez terytorium każdego z państw odbywa się na podstawie obowiązujących przepisów o ruchu drogowym. Kolumny marszowe pojazdów w ruchu zagranicznym oznacza się chorągiewkami i światłami oraz specjalnymi znakami.
Przejazd kolumn pojazdów wojskowych po drogach publicznych RP organizuje i oznacza się w sposób określony rozporządzeniem ministrów Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Obrony Narodowej z dnia 10 lutego 2000 r. w sprawie sposobu organizacji i oznakowania kolumn pojazdów jednostek podporządkowanych Ministrom Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Obrony Narodowej (Dz. U. Nr 34 z 27.04.2000 r., poz. 399). Zgodnie z tym rozporządzeniem, liczba pojazdów w kolumnie nie może przekraczać 20, a jeżeli kolumna składa się wyłącznie z samochodów osobowych - 30 pojazdów. Odległość między jadącymi kolumnami pojazdów nie może być mniejsza niż 500 m, a w czasie postoju - 200 m.
Przejazd pojazdów z materiałami niebezpiecznymi organizowany i wykonywany jest zgodnie z międzynarodowymi i krajowymi przepisami, w tym:
umową europejską dotyczącą międzynarodowego przewozu
drogowego towarów niebezpiecznych (ADR);rozporządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej
z dnia 15 czerwca 1999 r. w sprawie przewozu drogowego materiałów
niebezpiecznych.
Szczególnego potraktowania wymaga sprawa uzgodnienia przejazdu pojazdów nienormatywnych. Dopuszczalne wymiary i ciężar (naciski) pojazdów w większości krajów są zróżnicowane i określane są w przepisach ruchu drogowego.
Zezwolenia na przejazd po drogach pojazdów nienormatywnych
Ruch wojskowych pojazdów nienormatywnych oraz pojazdów specjalnych i używanych do celów specjalnych wymaga uzyskania stosownych zezwoleń właściwej administracji drogowej za pośrednictwem wojskowych organów transportu. Przy czym pojazdy nienormatywne są to pojazdy z ładunkiem lub bez, których wymiary, masa całkowita lub naciski osi przekraczają dopuszczalne normy dla danej drogi, określone w przepisach o ruchu drogowym.
Do ruchu po drogach publicznych w RP dopuszcza się pojazdy, których parametry techniczne nie przekraczają następujących norm:
207
Pojazd silnikowy na podwoziu kołowym nie powinien przekraczać:
długości:
-pojedynczych pojazdów -12,0m;
-pojazdu członowego -16,5m;
-zespołu dwóch pojazdów - 18,75 m;
-zespołu nie więcej niż trzech pojazdów - 22 m;
szerokości - 2,6 m;
wysokości - 4,0 m;
dopuszczalnej masy całkowitej:
pojedynczego pojazdu trzyosiowego - 24t,
zespołu pojazdów o liczbie osi nie większej niż cztery - 32t,
zespołu pojazdów o liczbie osi powyżej czterech - 421.
Obowiązujące w Polsce maksymalne dopuszczalne obciążenia na:
-loś -lOt;
-2 osie - 16t;
-3 osie -24t;
-nacisk osi pojedynczej - 80kN;
-osi składowej - przy odległości do najbliższej osi sąsiedniej do l,20m -
57,5kN;
-osi składowej - przy odległości powyżej l,20m do l,30m - 65kN; -osi składowej - przy odległości powyżej l,30m - 72,5kN
Jeżeli odległość pomiędzy dwoma osiami jest mniejsza jak Im - pojazd jest traktowany jako jednoosiowy. Jeżeli odległość pomiędzy dwoma osiami jest większa jak Im i mniejsza jak 2m - pojazd jest traktowany jako dwuosiowy. Jeżeli pojazd przekracza chociażby jeden z ww. parametrów, traktowany jest jako nienormatywny.
Pojazdem specjalnym sił zbrojnych jest:
czołg, bojowy wóz opancerzony, wóz artyleryjski oraz kołowy lub
gąsienicowy pojazd samochodowy wyposażony w broń pokładową;wóz specjalny sprzętu pancernego, kołowy lub gąsienicowy pojazd
samochodowy konstrukcyjnie przeznaczony do zabezpieczenia działań bojowych,
do naziemnej obsługi statków powietrznych, do przewozu i dystrybucji materiałów
pędnych oraz rakietowych materiałów napędowych, a także do wykonania innych
zadań logistycznych i specjalnych;
208
- przyczepa specjalna oraz ciągniony sprzęt artyleryjski przystosowany do
łączenia z pojazdem samochodowym i stanowiący z nim jeden zespół pojazdów
specjalnych.
Pojazdem używanym do celów specjalnych sił zbrojnych jest samochód ciężarowy przystosowany w sposób szczególny do przewozu osób i ładunków, którymi są:
amunicja, środki pozoracji pola walki, środki minersko - zaporowe oraz
obrony przeciwchemicznej;materiały eksploatacyjne oraz sprężone powietrze i gazy techniczne;
niewybuchy lub niewypały;
inne materiały niebezpieczne, wymienione w rozporządzeniu Ministra
Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 15 czerwca 1999r. w sprawie przewozu
drogowego materiałów niebezpiecznych.
Zezwolenia na przejazd pojazdów nienormatywnych wydaje:
w granicach państwa - naczelny dyrektor okręgu dróg publicznych właściwy ze względu na miejsce rozpoczęcia przejazdu;
w granicach miasta lub sąsiadujących ze sobą miast - organ zarządzający drogą właściwy ze względu ną miejsce rozpoczęcia przejazdu;
dlą ruchu, którego trasą przekracza granice państwa - Generalny Dyrektor Dróg Publicznych lub upoważnioną przez niego państwową jednostką organizacyjną.
W odniesieniu do pojazdów Sił Zbrojnych RP, udzielanie zezwoleń ną przejazd pojazdów nienormatywnych odbywa się ną zasadach określonych w Decyzji Nr 137/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 7 sierpnia 2000r. w sprawie wskazania organów właściwych do wyrażania zgody ną przejazd pojazdów specjalnych należących do Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.
W celu uzyskania zgody, dowódcy jednostek wojskowych składają do właściwych organów transportu odpowiednie wnioski ną formularzu stanowiącym załącznik do ww. decyzji. Przedstawiane wnioski powinny zawierać następujące dane: -nazwę, adres jednostki wojskowej (kontyngentu), wykonującej przejazd;
209
-termin oraz miejsce rozpoczęcia i zakończenia przejazdu, a w przypadku gdy
przejazd rozpoczyna się lub kończy poza granicami kraju - nazwę przejścia
granicznego;
-rodzaj ładunku i jego masę całkowitą;
-markę, typ, numer rejestracyjny, masę własną, dopuszczalną ładowność, liczbę
osi pojazdu oraz liczbę kół na każdej osi (w przypadku zespołu pojazdów dane te
podaje się odrębnie dla pojazdu silnikowego i przyczepy, w tym naczepy);
-wymiary i masę całkowitą pojazdu pojedynczego lub zespołu pojazdów
z ładunkiem i bez oraz jego masę całkowitą wraz z ładunkiem;
-rozstaw osi oraz naciski każdej osi pojazdu wraz z ładunkiem;
-schemat ułożenia ładunku na pojeździe.
Wojskowe organy transportu po dokonanej analizie, otrzymane wnioski wraz z propozycjami przedstawiają do właściwych Zarządców dróg w celu uzgodnienia. Uzgodnione warunki przejazdu przekazywane są zgłaszającym wnioski.
Zarządcami dróg publicznych w Polsce są:
- na drogach krajowych - Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych z siedzibą w Warszawie oraz jej Oddziały terenowe w:
Białymstoku (woj. podlaskie i warmińsko - mazurskie);
Szczecinie (woj. zachodnio - pomorskie);
Wrocławiu (woj. dolnośląskie i lubuskie);
Poznaniu (woj. wielkopolskie i łódzkie);
Gdańsku (woj. pomorskie i kujawsko - pomorskie);
Warszawie (woj. mazowieckie);
Lublinie (woj. lubelskie i podkarpackie);
Krakowie (woj. małopolskie i świętokrzyskie);
Katowicach (woj. śląskie i opolskie);
na drogach wojewódzkich - zarząd województwa;
na drogach powiatowych - zarząd powiatu;
na drogach gminnych - zarząd gminy.
210
Przewozy wojsk transportem kolejowym
W międzynarodowym ruchu kolejowym obowiązują przepisy określone w odpowiednich umowach (konwencjach), z których podstawowe wymienione są w załączniku 1.
Ponadto niektóre zasady i procedury dotyczące przewozu wojsk transportem kolejowym według standardów NATO określają:
STANAG 2455 (AmovP-2) - „Procedury dla transportu lądowego
przekraczającego granice państwowe";STANAG 2456 (AmovP-3) - „Dokumenty transportowe oraz
słownik terminów i definicji";STANAG 2468 (AmovP-4) - „Techniczne aspekty przewozu
materiałów wojskowych koleją".
Przewóz jednostek (kontyngentów) odbywa się w organizowanych pociągach wojskowych, osobowych, towarowych i mieszanych oraz grupach wagonów lub pojedynczych wagonach. Pociągi wojskowe są to pociągi specjalnie uruchamiane dla wyłącznych potrzeb wojska do przewozu żołnierzy i ładunków wojskowych, często nazywane też transportami.
Zapotrzebowania na przewóz koleją jednostek (kontyngentów) wojskowych w ruchu zagranicznym przedstawiane są do właściwych organów transportu SZ RP, zajmujących się planowaniem i koordynacją przemieszczania. Jeżeli organ transportu niższego szczebla do którego zgłoszono zapotrzebowanie nie jest kompetentny do opracowania i uzgodnienia przewozu (ruchu), wtedy udziela on zgłaszającemu wyczerpujących informacji odnośnie dalszego postępowania i sprawę przekazuje do organu nadrzędnego.
Potrzeby transportowe przedstawia się w formie określonej w STANAG 2456 (AmovP-3) - na formularzu „Zapotrzebowanie na transport i odpowiedź na zapotrzebowanie". W praktyce, zamiast skomplikowanego formularza określonego we wspomnianym STANAG-u, zapotrzebowanie przedstawia się (zgłasza) w sposób uproszczony, podając tylko potrzebne informacje, kolejno numerując je zgodnie z oryginalnym drukiem. Kalkulacji potrzeb oraz sporządzenia i zgłoszenia zapotrzebowania dokonują jednostki (dowództwa) będące dysponentami środków
211
finansowych, które wraz zapotrzebowaniem przekazują pisemne poświadczenie płatności za przewóz.
Zgłoszone do organów transportu zapotrzebowania są analizowane co do możliwości realizacyjnych i następnie po zbilansowaniu oraz sporządzeniu planu przewozu, następuje proces dokonania uzgodnień z przewoźnikiem kolejowym. W przypadku zawartych wcześniej porozumień długoterminowych i uregulowania zasad współpracy z przewoźnikiem następuje przedstawienie (przekazanie) planu przewozu odpowiednim władzom kolejowym w celu realizacji.
Każdy przewóz międzynarodowy jest indywidualnie opracowywany i uzgadniany z przewoźnikiem. W negocjacjach i uzgodnieniach z przewoźnikiem może brać udział przedstawiciel przewożonej jednostki lub jej nadrzędnego dowództwa (sztabu). Wszelkie warunki przewozu, jeśli nie są określone przepisami, ustalane są z przewoźnikiem oddzielnie dla każdego przewozu przez wojskowe organy transportu, występujące w imieniu i interesie przewożonej jednostki.
W zależności od czasu na wykonanie przewozu, wojskowe przewozy kolejowe można zlecać firmom (przedsiębiorstwom) prywatnym, pośredniczącym w wykonywaniu usług przewozowych.
Istotną sprawą jest przestrzeganie określonych przez przewoźników kolejowych zasad i terminów zgłaszania potrzeb przewozowych w relacjach zagranicznych. Przy przekraczaniu granicy jednego państwa termin zgłoszenia nie powinien być w zasadzie krótszy niż 14 dni roboczych przed planowanym wyjazdem. Dla przewozów przez większą ilość granic, zgłoszenie powinno nastąpić odpowiednio wcześniej. W przypadku potrzeby przewozu ładunków (pojazdów) przekraczających dopuszczalne wymiary skrajni kolejowej, zgłoszenie to musi być przedstawione na co najmniej 30 dni roboczych przed planowanym terminem przewozu.
Na etapie sporządzania planu przewozu dla każdego oddzielnego pociągu przydzielany jest międzynarodowy numer identyfikacyjny, który nadawany jest zgodnie ze STANAG 2468 (AmovP-4) przez wojskowe organy transportu. Numer ten obowiązuje na całej drodze przewozu i zawiera informację o priorytecie ruchu, relacji przewozu (z/ do jakiego kraju), terminie wyjazdu oraz właścicielu ładunku.
Przykład: międzynarodowy numer pociągu „3-PL-07-056543-GE" oznacza:
• 3 - oznacza priorytet ruchu (stosowane są: 1- najwyższy, 2 lub 3);
212
PL - kraj uruchomienia (PL - Polska);
07 - dzień odjazdu siódmego danego miesiąca;
0506543 - narodowy numer pociągu w którym dwie pierwsze cyfry
oznaczają kraj właściciela ładunku (05 - Niemcy);GE - kraj przeznaczenia pociągu (GE - Niemcy).
Wojskowe organy transportu informują przewożone jednostki wojskowe, które zgłosiły zapotrzebowanie o nadanych numerach, przydzielonych środkach transportowych (wagonach) oraz ustalonych warunkach przewozu i wszelkich wymaganiach, określonych przez przewoźnika.
Realizacja procesu przewozowego nadzorowana jest przez wojskowe organy transportu, które we współdziałaniu z przewoźnikiem operatywnie kierują wojskowymi przewozami kolejowymi.
Mimo że za operacje związane z przekazywaniem pociągów wojskowych na kolejowych przejściach granicznych odpowiedzialność ponoszą władze kolejowe sąsiadujących kolei, to nadzór nad ważnymi lub dużymi przewozami sprawują na danej stacji granicznej oficerowie ds. transportu kolejowego, wyznaczeni przez władze wojskowe każdego z sąsiadujących państw.
Rolą przedstawiciela władz wojskowych jest:
zapewnić szybką i bezpośrednią wymianę informacji między
stosownymi wojskowymi organami transportu;przekazywać niezbędne informacje swoim i sąsiednim dowództwom
wojskowym, dotyczące przebiegu procesu przewozowego oraz innych
uwarunkowań operacyjnych;ułatwić sprawne wykonywanie czynności celnych i kontroli ruchu
granicznego.
Pociągi wojskowe przekraczające granice są zgłaszane przez wojskowe organy transportu właściwe ds. ruchu kraju w którym rozpoczyna się przewóz do wojskowych organów ds. ruchu i transportu kraju sąsiedniego. Zgłoszenia dokonuje się w celu umożliwienia technicznego przygotowania i nadzorowania w czasie przejazdu. Zgłoszenie dokonywane jest według wzoru „Powiadomienia o przekroczeniu granicy = FCA Raił" , określonego w STANAG 2455 (AmovP-2) - Procedury dla transportu
213
lądowego przekraczającego granice. Powiadomienie to przesyłane jest zasadniczo tak wcześnie jak to jest możliwe, jednaj nie później niż 48 godzin przed planowanym czasem przekroczenia granicy. Organy transportowe, które otrzymały powiadomienie
0 planowanym przekroczeniu granicy podejmują odpowiednie działania
1 po opracowaniu „Powiadomienia zwrotnego tzw. ECHO = FCA Raił - ECHO"
o dalszym prowadzeniu ruchu, przesyłają go do organu transportu kraju wysyłającego.
Powiadomienia przekazywane są w jednym z języków NATO.
Władze wojskowe odpowiedzialne za wojskowe przewozy kolejowe każdego z sąsiadujących państw mogą żądać, aby na stacjach granicznych byli obecni przedstawiciele dowództw przewożonych wojsk.
Przewóz ładunków (pojazdów) przekraczających dopuszczalne parametry skrajni kolejowej.
W przypadku przewozu przesyłek nadzwyczajnych, do których należy sprzęt wojskowy przekraczający skrajnię kolejową, wymagane jest zezwolenie odpowiednich władz kolejowych. Wnioski i zezwolenia na przewóz takich przesyłek powinny być składane i udzielane zgodnie z procedurami określonymi w międzynarodowych przepisach kolejowych.
Przewóz transportem kolejowym niektórych egzemplarzy sprzętu (pojazdów) wojskowego, przekraczające dopuszczalne parametry skrajni kolejowej, wymaga specjalnego traktowania. Określenie wymagań i ustalenie warunków przewozu tego sprzętu (pojazdów) wymaga przestudiowania sposobu załadunku oraz trasy przewozu.
W celu ułatwienia procedur uzgadniania przewozu, władze kolejowe i wojskowe poszczególnych państw natowskich sporządziły specjalny katalog szkiców (rysunków sprzętu wojskowego przekraczającego skrajnię kolejową) oraz mapy sieci kolejowej, po której możliwy jest przewóz tych pojazdów. Katalogi szkiców sprzętu (pojazdów) armii państw NATO opracowywane i prowadzone są pod nadzorem specjalistów kolei niemieckich. Albumem (księgą) szkiców dysponują władze kolejowe i wojskowe, które zajmują się planowaniem przewozów wojsk koleją. Każdy szkic (pojazd, sprzęt) posiada swój przyporządkowany numer kodowy, który przywoływany jest w planie przewozu. Polskie władze kolejowe i wojskowe również opracowują szkice, które wchodzą w skład ww. katalogów oraz stanowią załączniki do przepisów o przewozach
214
wojskowych transportem kolejowym. Dokładne informacje na powyższy temat zawarte są w STANAG 2468 (AmovP-4).
W przypadku gdy w przygotowanych albumach brakuje danego egzemplarza sprzętu (pojazdu) przekraczającego skrajnię, należy wykonać rysunki dodatkowo i przedstawić je władzom kolejowym w celu określenia możliwości i uzgodnienia warunków przewozu.
Zgłoszenie do władz kolejowych potrzeby przewozu sprzętu (pojazdów) przekraczającego dopuszczalne parametry skrajni kolejowej w relacjach międzynarodowych powinno być dokonane odpowiednio wcześnie - min. 30 dni roboczych.
Zasady przewozu wojsk wynikające z porozumień między przewoźnikami kolejowymi.
W celu uproszczenia procedur kolejowych, związanych z przewozem wojsk w komunikacji zagranicznej, przewoźnicy kolejowi zawierają stosowne porozumienia. Porozumienia te z reguły określają zasady wykonywania przewozu wojsk, rozliczania się finansowego za te przewozy oraz zasady współdziałania. Niekiedy określane są stacje graniczne na których dokonuje się czynności związanych z obsługą techniczną i przekazywaniem pociągów wojskowych. Przykładem jest „Porozumienie pomiędzy przedsiębiorstwem Polskie Koleje Państwowe (PKP) i Kolejami Niemieckimi S.A. (DB AG) o przewozie, odprawie i rozliczaniu wojskowych transportów kolejowych w komunikacji międzynarodowej włącznie z tranzytem" z dnia 21 kwietnia 1998 r. Porozumienie to reguluje procedury kolejowe, związane z przewozem wojsk transportem kolejowym pomiędzy Polską a Niemcami, w tym także zasady płatności i rozliczeń finansowych.
Zgodnie z tym porozumieniem zgłaszanie potrzeb przewozowych do władz kolejowych dokonywane jest przez siły zbrojne za pośrednictwem właściwych wojskowych organów transportu.
Podobne porozumienia zawierane są pomiędzy PKP i innymi władzami kolejowymi państw europejskich.
Jako dokument przewozowy dla pociągów wojskowych przewożonych w relacjach zagranicznych stosuje się międzynarodowy list przewozowy według
215
wzoru CIM. Jeżeli na cały skład pociągu wystawiany jest jeden list przewozowy to do tego listu powinien być dołączony wykaz wagonów kolejowych w danym pociągu.
Ładunki niebezpieczne przewozi się zgodnie z przepisami określonymi w „Regulaminie międzynarodowym dla przewozu koleją towarów niebezpiecznych (RID)" - stanowiącym załącznik do przepisów CIM.
Przewożone wojskowe ładunki niebezpieczne powinny być ochraniane przez wojskowy konwój na całej drodze przewozu. W składzie pociągu wojskowego mogą być przewożone ładunki niebezpieczne z zachowaniem odpowiednich zasad ładowania i zestawiania pociągu. Wagony z ładunkami niebezpiecznymi muszą być odpowiednio oddzielone wagonami ochronnymi od wagonów osobowych i restauracyjnych (kuchennych) oraz od czoła i końca pociągu. Wagonami ochronnymi mogą być wagony próżne lub załadowane ładunkiem obojętnym, nie stwarzającym zagrożenia w czasie przewozu. Zasady zestawiania pociągów przewożących ładunki niebezpieczne określają odrębne przepisy kolejowe.
Wykorzystanie transportu powietrznego
Loty cywilnych statków powietrznych
Loty międzynarodowe z /do Polski oraz loty tranzytowe cywilnych statków powietrznych mogą być wykonywane na podstawie zezwolenia udzielonego przez właściwy organ państwowy z wyjątkiem przypadków określonych w powyższych przepisach. Jeżeli umowa międzynarodowa upoważnia obce statki powietrzne do wykonywania lotów międzynarodowych w przestrzeni powietrznej RP, stosuje się postanowienia tej umowy.
W przypadkach nie objętych ww. przepisami, międzynarodowe loty niehandlowe cywilnych statków powietrznych w polskiej przestrzeni powietrznej wymagają zezwolenia upoważnionego polskiego organu ruchu lotniczego, uzgodnionego z właściwymi organami wojskowymi i innymi. Wniosek o zezwolenie powinien być złożony organowi ruchu lotniczego w terminie nie krótszym niż 2 dni robocze przed przekroczeniem granicy polskiej przestrzeni powietrznej. Decyzja o udzieleniu zezwolenia lub odmowie powinna być podana do wiadomości zainteresowanego niezwłocznie, nie później jednak niż 2 godziny przed planowanym rozpoczęciem lotu.
216
W wypadku lotów międzynarodowych o znaczeniu państwowym lub innych uzgadnianych drogą dyplomatyczną, organ zainteresowanego państwa powinien zgłosić zamiar wykonania lotu cywilnego statku powietrznego w terminie nie krótszym niż 10 dni przed planowanym rozpoczęciem lotu. Koordynatorem przyjmowania zgłoszeń i informowania zgłaszającego o udzieleniu lub braku zezwolenia jest Minister Spraw Zagranicznych RP. Loty wojskowych statków powietrznych
Lot polskiego wojskowego statku powietrznego w przestrzeni powietrznej RP może być wykonywany na podstawie zezwolenia właściwego organu wojskowej służby ruchu lotniczego i zgodnie z warunkami lotu ustalonymi przez ten organ. Loty w rejonie dróg i lotnisk cywilnych uzgadniane są z właściwym organem cywilnej służby ruchu lotniczego.
Lot obcego wojskowego statku powietrznego w przestrzeni powietrznej RP może być wykonany na podstawie zezwolenia wydanego przez Dowódcę Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej.
Wniosek o wydanie zezwolenia powinien być zgłoszony do Ministra Spraw Zagranicznych w drodze dyplomatycznej, co najmniej na 14 dni przed datą planowanego startu obcego statku powietrznego. Wniosek ten powinien zawierać: nazwę i siedzibę podmiotu ubiegającego się o zezwolenie; cel lotu;
typ obcego wojskowego statku powietrznego i jego przynależność państwową;
znaki rejestracyjne i rozpoznawcze;
imię i nazwisko oraz stopień wojskowy (służbowy) dowódcy statku; listę członków załogi oraz pasażerów, z podaniem ich imion, nazwisk i stopni wojskowych (służbowych);
trasę lotu, w tym nazwę lotniska startu i lądowania oraz miejsce wlotu w przestrzeń powietrzną RP i wylotu z niej;
planowany termin (data i czas) startu i lądowania oraz rozkład lotu, w tym czas wlotu w przestrzeń powietrzną RP i wylotu z niej według czasu UTC (uniwersalnego czasu skoordynowanego);
217
wysokość lotu oraz minimalne warunki meteorologiczne w jakich jest
zamierzone wykonanie lotu jeżeli lot nie może być wykonany wg. IFR (zgodnie
z przepisami
o wykonywaniu lotów według przyrządów); rodzaj i ilość ładunku;
zapewnienie że statek powietrzny jest zdatny do wykonania lotu; zapewnienie że na pokładzie statku nie znajduje się broń i ładunki niebezpieczne, chyba że w tym celu wcześniej zgłoszono oddzielny wniosek do Szefa Sztabu Generalnego WP;
dane dotyczące ewentualnego lotu powrotnego.
Zezwolenie dostarcza się (ogłasza) składającemu wniosek co najmniej na 24 godziny przed planowanym startem.
Zezwolenie nie jest wymagane wobec obcego wojskowego statku powietrznego, na którego pokładzie znajdują się przedstawiciele obcych państw, składający oficjalne wizyty w RP oraz statek stanowiący honorową eskortę. W tych przypadkach wymagane jest jednak zgłoszenie do godziny 10.00 czasu UTC w dniu poprzedzającym lot.
Zezwolenie nie jest także wymagane wobec statku wykonującego lot w przestrzeni powietrznej RP:
związany z prowadzeniem akcji poszukiwawczo - ratowniczej; związany z niesieniem pomocy;
związany z wykonywaniem zadań wynikających z umów jeżeli z nich wynika obowiązek udostępnienia przestrzeni powietrznej;
gdy statek ten znajduje się w niebezpieczeństwie lub wykonuje lot dla uniknięcia niebezpieczeństwa.
W powyższych przypadkach obcy wojskowy statek powietrzny przed wlotem w przestrzeń powietrzną RP lub niezwłocznie po wlocie w tą przestrzeń powinien nawiązać łączność z organem wojskowej służby ruchu lotniczego lub dowódcą polskiego wojskowego statku powietrznego.
W przypadku gdy na pokładzie obcego wojskowego statku powietrznego przewożona będzie broń, amunicja, materiały wybuchowe lub inny ładunek niebezpieczny, a także urządzenia zwiadowcze, wymagane jest odrębne zezwolenie
218
Szefa Sztabu Generalnego WP. Wniosek o takie zezwolenie powinien być zgłoszony jednocześnie z wnioskiem o zezwolenie na lot w polskiej przestrzeni powietrznej i powinien zawierać nazwę i siedzibę ubiegającego się o zezwolenie, przyczyny przewozu i wykaz przewożonych ładunków.
Postanowień wyżej wymienionych przepisów nie stosuje się wobec obcych wojskowych statków powietrznych uczestniczących w ćwiczeniach wojskowych przeprowadzanych wspólnie z Wojskami Lotniczymi i Obrony Powietrznej RP.
Jeżeli umowy międzynarodowe dotyczące lotnictwa wojskowego, wiążące RP zawierają postanowienia odmienne od powyższych przepisów, stosuje się postanowienia tych umów.
Wykorzystanie polskich wojskowych, transportowych statków powietrznych
Zasady użycia wojskowego transportu lotniczego określa zarządzenie Szefa Sztabu Generalnego WP nr 8/oper. z dnia 17.05.1991 r. w sprawie trybu wykorzystania wojskowych samolotów transportowych i łącznikowych oraz śmigłowców do przewozów pasażerskich.
Wojskowy transport lotniczy wykorzystuje się za zezwoleniem osób upoważnionych, w tym:
w przypadku lotu za granicę - Szefa Sztabu Generalnego WP lub jego
zastępcy;w przypadku lotów w ramach zawartych umów - dowódcy Wojsk
Lotniczych
i Obrony Powietrznej;
c) w przypadku lotu na obszarze kraju - przełożonych odpowiedniego
szczebla w stosunku do podporządkowanych jednostek i instytucji.
Zezwolenie wydawane jest na podstawie zapotrzebowania na przydzielenie transportu lotniczego, złożonego pisemnie, telegramem, telefaksem - według wzoru określonego ww. zarządzeniem do właściwych organów.
Podczas przewożenia osób wojskowym transportem lotniczym na pokładzie statku powietrznego mogą się znajdować bagaże należące do załogi i pasażerów. Przyjęcie na pokład statku powietrznego innego sprzętu może nastąpić za pisemną
219
zgodą osób, które wydają zezwolenie na wykorzystanie środków transportu lotniczego.
Wykorzystanie transportu morskiego
Podstawowym dokumentem regulującym sprawy transportu morskiego jest ustawa - Kodeks Morski z dnia 01.12.1961 r. z późniejszymi zmianami (tekst jednolity Dz. U. z 1986 r. Nr 22, poz. 112).
Wykorzystanie transportu morskiego do przerzutu jednostek SZ RP ze względu na ograniczone potrzeby w czasie pokoju jest niewielkie. Zgodnie z koncepcją użycia sił zbrojnych w ramach operacji NATO, transport morski obok lotniczego traktowany jest jako podstawowy środek do przerzutu wojsk na dalsze odległości. Ponieważ SZ RP posiadają ograniczoną ilość własnych środków do transportu morskiego (statki transportowo - minowe), istnieje potrzeba zapewnienia siłom zbrojnym możliwości dostępu i korzystania ze środków cywilnych.
Do wojskowych przewozów morskich najbardziej przydatnymi są:
promy pasażersko - towarowe;
statki typu RO-RO;
drobnicowce udźwigowione;
kontenerowce.
Statki te mogą być pozyskane od armatorów polskich lub zagranicznych na zasadach komercyjnych np. poprzez wyczarterowanie. Umowa czarterowa może być zawierana bezpośrednio pomiędzy dowództwem przewożonej jednostki (płatnikiem) a armatorem lub poprzez wykorzystanie instytucji maklera i agenta morskiego. Umowa ta określa całokształt wzajemnych stosunków (praw i obowiązków) pomiędzy stronami, przewoźnikiem i czarterującym.
Specyfika transportu morskiego wymusza konieczność wcześniejszego zamawiania usług przewozowych. Wobec ograniczonej liczby cywilnych statków, możliwych do wykorzystania do transportu wojsk, przy zamawianiu czarteru wymaga się 2 miesięcznego wyprzedzenia. Praktyka wykazała, że okres wyprzedzenia zamówienia statku w wyjątkowych sytuacjach może być skrócony do 3-4 tygodni przed planowanym terminem załadowania. W przypadku potrzeby zapewnienia siłom zbrojnym szybkiego dostępu do usług przewozowych zawierane są z armatorami tzw.
220
„kontrakty uśpione", na podstawie których armator pobiera stosowne opłaty, rekompensujące ewentualne straty w przypadku potrzeby wycofania statku z obsługiwanej linii.
Za zapewnienie ewentualnych potrzeb środków transportu morskiego dla przerzutu SZ RP odpowiedzialne jest Szefostwo Transportu i Przewozów (STiP) Logistyki Dowództwa Marynarki Wojennej, które w imieniu składającego zamówienie (zapotrzebowanie), typuje i proponuje określony statek oraz uzgadnia warunki przewozu z armatorem. Wobec przewożonej jednostki spełnia rolę pośrednika i koordynatora nadzorując całość przedsięwzięcia, łącznie z uczestnictwem w negocjacjach i zawieraniu umowy czarterowej.
W przypadku potrzeby przerzutu transportem morskim, dowództwo przemieszczanej jednostki zgłasza zapotrzebowanie wg. wzoru jak zał. 10. do właściwego organu transportu morskiego (STiP logistyki DMW) - podając niezbędne informacje jak:
Nazwę jednostki (składającego zapotrzebowanie), miejsce stacjonowania
oraz nazwisko osoby kompetentnej do uzgodnień - nr tel., fax.;Podstawę uruchomienia przewozu, dysponenta środków finansowych
przydzielonych na ten cel, dane płatnika (adres, NIP, nr konta bankowego).Relację przewozu, skąd - dokąd, port załadowania i port docelowy.
Ogólne dane o rodzaju ładunku, jego objętości i ciężarze.
Uczestnicy przewozu: nadawca (adres, tel.), odbiorca (adres, tel.).
Proponowane (żądane) terminy przewozu - najwcześniejszy termin
załadowania, najpóźniejszy termin dostawy do odbiorcy).Załączniki:
lista pasażerów - wraz z danymi osobowymi;
ilość i rodzaj kontenerów, palet - wielkość i ciężar;
lista pojazdów (sprzętu uzbrojenia) z wyszczególnieniem nazwy, marki,
ilości, ciężaru, wymiarów;wykaz ładunków niebezpiecznych - nazwa, klasa niebezpieczeństwa,
kod UN, ilość, ciężar, rodzaj opakowania;
8. Szczególne wymagania dotyczące warunków przewozu, uwagi, prośby.
221
Przewozy morskie wykonywane są na podstawie morskiego listu przewozowego tzw. konosamentu.
Wzory dokumentów transportowych jak: informacja o przewożonym ładunku, kody rozmieszczenia ładunku, awizo o rozpoczęciu rejsu, informacja o środkach transportu morskiego, plan rozmieszczenia ładunku przedstawione są STANAG 2556 (AmovP-3).
Właściciel ładunku na czas transportu powinien zatroszczyć się o ubezpieczenie przewożonych osób i mienia ( tzw. ubezpieczenie cargo) od różnorodnych niebezpieczeństw związanych z żeglugą morską, niezależnie od ubezpieczenia środków transportu (statków) dokonanego przez armatora (ubezpieczenie OC). W przypadku przewozu wojsk wydzielonych do udziału w działaniach wojennych, jednym z warunków ubezpieczenia powinno być ubezpieczenie od ryzyka wojennego. W praktyce największym ubezpieczycielem morskim w Polsce jest Towarzystwo Ubezpieczeń i Reasekuracji WARTA S.A. - z oddziałami między innymi w Gdyni, Szczecinie i Koszalinie.
Zasady przewozu, załadunku i wyładunku
Planując przerzut jednostki wojskowej transportem morskim należy uwzględniać fakt, że stan osobowy może być przewożony na promach lub na statkach pasażerskich. Natomiast na statkach typu RO-RO można przewieźć tylko do 12 osób. Dlatego też z reguły w przypadku przerzutu wojsk na dalsze odległości stan osobowy przewozi się transportem lotniczym, a sprzęt, uzbrojenie, środki materiałowe - transportem morskim.
W trakcie załadunku mocowanie sprzętu na statku odbywa się sukcesywnie i jest realizowane przez ekipę sztauerskąpod nadzorem pierwszego oficera statku.
Czas załadunku /rozładunku jest ograniczony umową i jego przedłużenie może skutkować karami finansowymi za blokowanie nabrzeża.
W porcie załadunku /wyładunku powinien być zagwarantowany plac (miejsce) do zgrupowania całości sprzętu i uzbrojenia, połączony z drogą samochodową lub kolejową w celu kontynuowania przemieszczania.
Najcięższy sprzęt ładuje się na najniższym pokładzie. Drobnica powinna być zapakowana w kontenery. Ładunki niebezpieczne (amunicja) przewozi się w oddzielnych kontenerach.
222
Przewóz ładunków niebezpiecznych
Przewóz ładunków niebezpiecznych transportem morskim regulują:
Międzynarodowy morski kodeks przewozu towarów niebezpiecznych
(IMDG), wydany przez Międzynarodową Organizację Morską w Londynie;rozporządzenie Ministra Żeglugi w sprawie transportu morskiego
materiałów niebezpiecznych z dnia 01.02.1974 r. (Dz. U. z 1974 r. Nr 9, poz.
55).
Każdy statek powinien posiadać certyfikat wystawiony przez właściwe Towarzystwo Klasyfikacyjne, określający możliwość przewozu ładunków niebezpiecznych.
Niezależnie od podziału ładunków niebezpiecznych na 9 klas niebezpieczeństwa, w transporcie morskim stosowana jest klasyfikacja ze względu na sposób postępowania, gdzie rozróżnia się następujące kategorie:
-kategoria W - towary niebezpieczne których transport morski jest zabroniony;
-kategoria O - towary szczególnie niebezpieczne, których składowanie w porcie morskim jest zakazane;
-kategoria A - towary szczególnie niebezpieczne, dopuszczone do transportu morskiego pod warunkiem przestrzegania szczególnych środków ostrożności;
- kategoria B - towary niebezpieczne wymagające zachowania zwykłych środków ostrożności;
-kategoria S - towary niebezpieczne dopuszczone do składowania w magazynach ogólnego użytku.
Ładunki niebezpieczne znajdujące się na statku powinny być w miarę możliwości rozładowane w pierwszej kolejności, a przy załadunku - ładowane na statek w ostatniej kolejności.
Przy przeładunku oraz innych manipulacjach towarami niebezpiecznymi klas I -V obowiązkowo należy zapewnić nadzór rzeczoznawcy i asystę straży pożarnej. Zwolnienia od tego obowiązku może udzielić Urząd Morski pod warunkiem przestrzegania odpowiednich warunków bezpieczeństwa i zachowania należytej
223
ostrożności. Niedozwolone jest używanie ognia i nieosłoniętego źródła światła oraz palenia tytoniu w odległości mniejszej niż 30 m od miejsca przeładunku.
Przeładunek towarów niebezpiecznych klasy I (z wyjątkiem ilości i rodzajów dopuszczonych) oraz towarów kategorii O może odbywać się przy świetle dziennym, przy czym przeładunek towarów kategorii A wymaga każdorazowej zgody Urzędu Morskiego. Przy przeładunku oraz innych manipulacjach towarami niebezpiecznymi klasy I, klasy VII oraz innych klas kategorii O i A - obowiązuje nadzór rzeczoznawcy i przedstawiciela służby „BHP".
Ładunki niebezpieczne umieszcza się z dala od pomieszczeń mieszkalnych i maszynowych. Zapalniki, spłonki, detonatory oraz wszelkie środki inicjujące umieszcza się z dala od materiałów wybuchowych i łatwopalnych - w oddzielnych kontenerach.
Wykorzystanie transportu wodnego śródlądowego.
Wykorzystanie śródlądowych dróg wodnych do przewozów wojskowych w obecnych warunkach jest ograniczone ze względu na ograniczone możliwości żeglugowe. Realizacja nowych programów rozwoju tego rodzaju transportu stworzy warunki do ewentualnego wykorzystania do przewozów wojskowych.
Na polskich śródlądowych drogach wodnych mogą uprawiać żeglugę statki polskie oraz statki obce na warunkach określonych w umowach międzynarodowych. W przypadku braku umów - obce statki mogą się poruszać po śródlądowych drogach wodnych po uzyskaniu pozwolenia:
ministra właściwego do spraw transportu - w razie regularnej żeglugi między polskimi portami lub między polskimi portami, a obcymi;
kierownika urzędu żeglugi śródlądowej właściwego terytorialnie dla miejsca przekroczenia granicy państwowej - w pozostałych przypadkach.
Pozwolenie wydaje się na podstawie pozytywnego wyniku inspekcji (przeglądu) statku, dokonanej przez kierownika urzędu żeglugi śródlądowej oraz dokumentów dopuszczających statek oraz kierownika do ruchu po drogach wodnych. Pozwolenie może być wydane na jedną podróż lub na czas określony.
Na przewóz ładunków niebezpiecznych oraz ładunków nienormatywnych wymagane jest zezwolenie właściwego terytorialnie urzędu żeglugi śródlądowej.
224
Statki obce mogą się poruszać po polskich drogach wodnych przy obowiązkowym korzystaniu z pilotażu.
Zachodnie przejścia graniczne na śródlądowych drogach wodnych to: Nowe Warpno, Gryfino, Widuchowa, Osinów (odprawa po stronie niemieckiej), Miłów (odprawa po stronie niemieckiej).
Możliwe kierunki przewozów to: do Szczecina, Gdańska, Wrocławia, Gliwic, Bydgoszczy i dalej do Gdańska i Warszawy. Przy zastosowaniu barek BM-500 i załadunku do połowy można przepłynąć do Warszawy.
5. 5. Informowanie publiczne. Zasady ogólne
Nigdy władza dowódcy nie mogła długo opierać się wyłącznie na przymusie. Bez poparcia i zrozumienia przełożonych, podwładnych oraz innych grup ludzi z Twojego otoczenia żadne skuteczne dowodzenie odbywać się nie może.
Przede wszystkim jednak społeczeństwo powierzyło Tobie swoich obywateli i dodatkowo jeszcze płacąc podatki, utrzymuje armię. Sposób funkcjonowania i korzystanie z publicznych środków finansowych powoduje, że działalność wojska zależy od zaufania, poparcia i hojności społeczeństwa. W państwach demokratycznych uznaje się, bowiem, że wojsko jako część społeczeństwa należy do obywateli. Mają oni, zatem konstytucyjne prawo do informacji o działaniach wojska. Ponadto, jeżeli działania nie będą prowadzone w interesie społecznym i zgodnie z prawem to obywatele państwa demokratycznego mają również pełne prawo do krytyki postępowania wojska i jego dowódców. Obydwa te prawa stara się urzeczywistnić swoim działaniem wolna prasa, radio i telewizja.
Wobec tego przed każdym dowódcą, żołnierzem, pracownikiem cywilnym wojska pojawia się podwójnie argumentowana konieczność informowania obywateli o podejmowanych przez siły zbrojne działaniach. Po pierwsze, dowódca jednostki ma prawny obowiązek przekazywania informacji publicznej społeczeństwu na zasadach określonych przez m.in.: Prawo Prasowe, czy też Ustawę o dostępie do informacji publicznej. Po drugie, by zapewnić swobodę wykonania powierzonych siłom zbrojnym zadań, zarówno środowisko cywilne, jak i wojskowe, musi być
225
informowane i przekonywane o słuszności podejmowanych przez dowódców decyzji i racjonalności działań.
A zatem dowódca zobowiązany jest zawsze do dbałości o pozyskanie odpowiedniego stopnia zrozumienia i poparcia określonych grup ludzi dla realizowanych przedsięwzięć. Jakiekolwiek zaniedbania w tym względzie doprowadzają zazwyczaj do krytyki podejmowanych działań. W niektórych przypadkach utrata poparcia otoczenia, w którym działasz doprowadzić może do trudności w osiągnięciu postawionych celów, ograniczeniu skali i sposobu działania czy nawet nieformalnego ograniczenia Twojej władzy. W skrajnych przypadkach doprowadzić to może do sytuacji, w której otaczający cię ludzie zamiast ambasadorami będą wrogami instytucji, którą reprezentujesz.
Do przeciwdziałania takim przypadkom służą m.in. działania z zakresu informowania publicznego (w terminologii NATO określanej jako Public Information, w USA jest to Public Affairs, w środowisku cywilnym zaś Public Relations). Według poglądów NATO informowanie publiczne stanowi istotną funkcję dowodzenia i jest jednym z podstawowych obowiązków dowódców. Działania te mają wspierać sojusznicze operacje militarne, wydarzenia i wszelkie przedsięwzięcia tej organizacji.
Dlatego, informowanie publiczne zdefiniowano jako: informację, która zostaje ujawniona lub opublikowana zasadniczo w celu pełnego informowania społeczeństwa, osiągając w ten sposób publiczne zrozumienie i poparcie dla prowadzonych działań146.
Ważnym jest przy tym, by dążąc do zapewnienia zrozumienia i poparcia grup otoczenia dla podejmowanych działań nie posługiwać się nacechowaną emocjami ukrytą perswazją lecz korzystać z jawnej, rzetelnej, racjonalnej argumentacji. Pamiętaj przede wszystkim, że informacja publiczna nie jest częścią przedsięwzięć zaliczanych do walki informacyjnej, którą siły zbrojne państwa demokratycznego mogą prowadzić jedynie wobec przeciwnika, nigdy natomiast przeciw własnym obywatelom. Istotą informowania publicznego jest bowiem takie zarządzanie informacją publiczną, oparte o zasady komunikowania dwukierunkowego w obrębie
146 Por. AAP-6 (PL)
226
i otoczeniu wojska, by usunąć wszelkie bariery i zakłócenia, które utrudniają zrozumienie różnym grupom społeczeństwa celów i sposobów działania sił zbrojnych. Należy zatem ciągle budować wiarygodność wojska w świadomości społecznej bowiem decyduje ona często o efektywności podejmowanych działań.
W tym miejscu należy również pamiętać, że siły zbrojne są instytucją publiczną, obowiązkiem dowódców jest, zatem poszerzenie więzi społecznych oraz budowanie i podtrzymywanie prestiżu instytucji władzy państwowej i wojskowej. Odbywać się to powinno poprzez rzetelne informowanie i słuchanie różnych grup społeczeństwa np. społeczności lokalnej, podległych żołnierzy, ich rodzin, pracowników cywilnych itp. Bardzo ważnym jest w tym procesie komunikacji traktowanie ich jako równorzędnych partnerów.
Rozpatrując obowiązek budowania prestiżu państwa trzeba zaznaczyć, że pomimo demokratycznego prawa personelu sił zbrojnych do wyznawania różnych poglądów politycznych: żołnierz -jak napisał B. L. Montgomery - winien jest swemu rządowi wierność i nie może złamać obowiązku posłuszeństwa na skutek swych poglądów politycznych141. W związku z tym, informowanie społeczeństwa przez siły zbrojne powinno odbywać się w oparciu o założenia polityki informacyjnej przyjętej na poziomie politycznym, strategicznym i operacyjnym. Dlatego wszystko to co w Twoich wypowiedziach publicznych dotyczy polityki państwa, interpretacji stanowiska rządu, ministerstwa obrony narodowej, wyższych dowódców, powinno być w praktyce uzgodnione z przełożonymi lub osobami odpowiedzialnymi za informowanie publiczne na wyższych szczeblach. Pozwoli to siłom zbrojnym jako instytucji na zachowanie spójności i zrozumiałości przekazywanych treści społeczeństwu.
Ponadto, w siłach zbrojnych obowiązuje zasada, że żołnierze i personel cywilny powinni w zasadzie wypowiadać się publicznie wyłącznie w sprawach dotyczących ich obszaru odpowiedzialności i kompetencji służbowych. Oznacza to, że np. dowódca brygady powinien wypowiadać się co do spraw dotyczących funkcjonowania brygady, dowódca batalionu za swój batalion, dowódca kompanii za kompanię itd. Nie oznacza to jednak odebrania żołnierzom prawa do krytyki, składania zażaleń, skarg,
147 B. L. Montgomery, Wspomnienia, Warszawa 1996, s. 533.
227
wniosków itp. Oprócz konieczności przestrzegania przepisów prawnych w tej kwestii, dowódca zobowiązany jest do zorganizowania odpowiedniego systemu komunikowania wewnętrznego w podległej mu jednostce. Ma on umożliwić niezakłócone zbieranie i analizowanie przekazywanych od podwładnych i współpracowników informacji i na tej podstawie służyć poprawie mechanizmów funkcjonowania np. komórek sztabu i podległych pododdziałów.
Wobec tego wszyscy dowódcy zobowiązani są do planowania, organizowania i ciągłego prowadzenia informowania publicznego, które powinno obejmować:
informowanie wewnętrzne - polega na przekazywaniu
informacji dla określonych grup personelu jednostki wojskowej, np.:
kadry oficerskiej, podoficerów, zawodowych szeregowych, żołnierzy
służby zasadniczej, pracowników cywilnych wojska. Wszystkie te grupy
powinny być informowane by zrozumieć w imię jakich celów mają
działać a w czasie walki zbrojnej narażać swoje zdrowie i życie. Ponadto
nie można mieć dobrze poinformowanego społeczeństwa bez
informowania personelu sił zbrojnych;informowanie rodzin personelu sił zbrojnych - działania w tym
obszarze wymagają szczególnej uwagi i troski dowódców. Rodziny
personelu sił zbrojnych mają bowiem prawo wiedzieć co dzieje się z ich
najbliższymi. Ponadto bardzo silnie kształtują w społeczeństwie lokalnym
opinię o dowódcach i sposobie funkcjonowania jednostek wojskowych;informowanie zewnętrzne - obejmuje partnerów
współpracujących z jednostką wojskową np. władze lokalne, środowiska
kombatanckie, organizacje młodzieżowe itd. Informowanie zewnętrzne
ukierunkowane jest również na wszystkie rodzaje mediów np. lokalne,
regionalne, ogólnokrajowe lub według innego podziału komercyjne,
niekomercyjne, publiczne itp.
Szczególnie ważną rolę w procesie pozyskania poparcia i zrozumienia społeczeństwa dla planowanych i prowadzonych przez siły zbrojne działań odgrywają
228
środki masowego przekazu148. Dlatego dowódcy powinni promować i utrzymywać przyjazne relacje z dziennikarzami. Media bowiem to jeden z najskuteczniejszych kanałów dotarcia z informacjami o działaniach sił zbrojnych do ogółu społeczeństwa. Dowódcy mogą przekazać swoje uprawnienia w tym względzie etatowym lub nieetatowym Oficerom Prasowym (ang. Public Information Officer - PIO). Wówczas PIO musi mieć bezpośredni i natychmiastowy dostęp do swojego przełożonego.
Ponadto zaleca się, by dowódcy preferowali otwarty dostęp podległego im personelu do mediów i samodzielne, niezależne składanie sprawozdań. Oczekiwania bowiem społeczeństwa i mediów powodują, iż w praktyce każdy żołnierz i pracownik cywilny powinien być przygotowany do kontaktów z mediami. Osoby te muszą jednak postępować, szczególnie w obliczu konfliktu zbrojnego w zgodzie z zasadami i wytycznymi sił zbrojnych, dotyczącymi współpracy z dziennikarzami. Dowódcy i podległy im personel zobowiązany jest do przestrzegania następujących podstawowych zasad w informowaniu publicznym:
Prawda jest najważniejsza, nigdy nie okłamuj mediów.
Przedstawiciele mediów nie są twoimi wrogami.
Dostarczane informacje muszą być udostępnione dla wszystkich -
nie ma informacji tylko dla wybranych dziennikarzy.Sprawozdania mediów nie mogą być przedmiotem cenzury lub
recenzji dokonywanej przez personel sił zbrojnych.
Prawo do informacji jest regułą - ograniczenie wyjątkiem.
Nie wolno ograniczać dostępu do informacji dla personelu sił
zbrojnych.
Ochrona informacji niejawnych musi być zapewniona „u źródła".
Informowanie publiczne powinno być zawsze planowane, dobrze
przygotowane i prowadzone ciągle.Potencjalnie każdy aspekt każdego działania (operacji), niesie
z sobą implikacje w zakresie informowania publicznego.
148 Przedstawione w niniejszym podrozdziale zasady udostępniania informacji publicznej społeczeństwu i współpracy sił zbrojnych z mediami zostały skonsultowane z panem Miłoszem Marczukiem dyrektorem Centrum Monitoringu Wolności Prasy Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.
229
10. Nie wszystkie wydarzenia będą dobrymi wydarzeniami, ale
zawsze jest jakaś dobra strona, nawet w najgorszej sytuacji.
11. Pamiętaj, że zainteresowanie mediów nigdy nie jest stałe.
Właściwym sposobem współpracy z mediami, powinno być włączanie
akredytowanych dziennikarzy w przedsięwzięcia prowadzone przez jednostki i instytucje wojskowe. W ten sposób należy stworzyć im możliwość poznania specyfiki działania wojska, co w konsekwencji powinno prowadzić do przedstawienia społeczeństwu pogłębionego i rzetelnego materiału prasowego. Dowódcy zobowiązani są wówczas do stworzenia dogodnych warunków pracy dla dziennikarzy i przede wszystkim dbałości o ich bezpieczeństwo. Ograniczanie jednak swobody poruszania się dziennikarzy lub utrudnianie im pracy w imię zapewnienia osobistego bezpieczeństwa, nie jest stosownym powodem do wyłączania ich z relacjonowania działań sił zbrojnych.
Ponadto, dowódcy poprzez swoją aktywność powinni doprowadzać do publikowania informacji, które najlepiej odzwierciedlają istotę podejmowanych przez siebie działań. Uzupełnieniem działań aktywnych w informowaniu publicznym są kontakty z mediami o charakterze pasywnym. Jednak i tu dowódcy powinni przygotowywać oświadczenia, przewidywać tematy i problemy którymi zainteresowane mogą być media oraz wychodząc im naprzeciw opracować stosowne materiały informacyjne.
Rozważny dowódca i jego PIO, musi również przygotować się do informowania społeczeństwa w sytuacjach kryzysowych, które mogą pojawić się w każdej jednostce wojskowej np. zdarzenia związane z nieostrożnym posługiwaniem się bronią.
Ważną rolę w bezpośrednich kontaktach z dziennikarzami ma zasada ochrony informacji niejawnych „u źródła". W swoim głównym założeniu oznacza ona, że na osobach posiadających informacje niejawne spoczywa odpowiedzialność za ich ochronę. Nie jest to funkcja informowania publicznego. Dlatego dowódca wojskowy musi we własnym zakresie utrzymać odpowiedni poziom bezpieczeństwa informacyjnego i bezpieczeństwa operacji (OPSEC). Dotyczy to szczególnie sytuacji zaangażowania jednostki w walkę zbrojną. W tym celu zobowiązany on jest do np. określenia materiałów lub typów informacji,
230
których ujawnienie zagrażałoby bezpieczeństwu personelu sił zbrojnych i powodzeniu bieżących lub przyszłych działań. W miarę możliwości z wykazem takich zasadniczych typów niejawnych informacji powinni być zapoznani dziennikarze, którym należy wyjaśnić dlaczego nie mogą być one upublicznione. Do tego typu informacji, w czasie prowadzenia walki zbrojnej można zaliczyć np.:
Wszelkie „wrażliwe" informacje wywiadowcze i źródła ich
pozyskiwania.Podawanie dokładnych miejsc rozlokowania jednostek
wojskowych, statków i samolotów.Szczegóły dotyczące przemieszczania się wojsk.
Informacje dotyczące ugrupowania sił własnych.
Podawanie szczegółowych informacji o stratach własnych
i przeciwnika.Możliwości technicznych i taktycznych uzbrojenia.
Stosowane metody maskowania i kamuflażu.
Podawanie nazwisk żołnierzy bez ich zgody i ich dowódców.
9. Informowanie o błędach operacyjnych własnych i przeciwnika.
W zależności od sytuacji, podobne wykazy powinny być stosownie
aktualizowane a na dowódcach ciąży obowiązek dążenia do jak najszybszego jak tylko to możliwe odtajnienia informacji niejawnych.
Trzeba jednak pamiętać, że tego typu ograniczenia nie zawsze znajdą zrozumienie wśród przedstawicieli mediów. Dlatego zaleca się opracowanie zgodnie z obowiązującym prawem odpowiednich procedur postępowania w sytuacji zagrożenia upublicznienia informacji niejawnych przez personel mediów.
Przy czym siły zbrojne w pełni uznają prawo do krytyki. Dlatego nie może być jakiejkolwiek ingerencji w posiadane przez media materiały krytycznie przedstawiające dowódców, czy jakikolwiek inny personel. Jeżeli krytyka jest słuszna, działania sił zbrojnych nie leżą w interesie społecznym, dowódcy podejmują błędne decyzje, to w zasadzie jedynym wyjściem jest zmiana postępowania, ukaranie winnych i zadośćuczynienie pokrzywdzonym.
231
Bywają również przypadki, że krytyka działania wojska jest wynikiem zaniedbań dowódców, w procesie informowania społeczeństwa o celach, sposobach i skutkach podejmowanych działań. Dlatego by uniknąć takich sytuacji i pozyskać zrozumienie oraz poparcie dla swoich działań, muszą oni ciągle i w możliwie pełny sposób udostępniać i publikować informacje.
232
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Operacje pokojowe ONZ, NATO, UE J Podolak
OPERACJE POKOJOWE PRZYSZŁOŚCI, Studia
onz operacje pokojowe, ONZ
Analiza możliwości i pożądane przeobrażenia operacji pokojowych w
Udział sił zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w między narodowych operacjach pokojowych
Najważniejsze misje i operacje pokojowe OBWE, regionalizacja i instytucjonalizacja bezpieczeństwa
Typologia operacji pokojowych, STRATEGIA BEZPIECZEŃŚTWA, Bezpieczeństwo
12. Klasyfikacja SZ. Operacje SZ-wg NATO, STUDIA EDB, Obrona narodowa i terytorialna
Zasadność operacji pokojowych
operacje pokojowe ONZ poprawione (1)
Operacje pokojowe ONZ 1, Bezpieczeństwo wew
rodzaje operacji pokojowych ONZ, międzynarodowe stosunki polityczne
Operacje pokojowe Kęsoń]
2013 21 operacje pokojowe
Operacje pokojowe
Analiza możliwości i pożądane przeobrażenia operacji pokojowych w
Operacje Pokojowe ONZ
więcej podobnych podstron