Ekonomia - jest nauką badającą w jaki sposób ludzie pojedyńczo lub zorganizowanych zespołach wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji w celu zaspakajania różnorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych.

Zasoby , którymi ludzie dysponują są przekształcane w trakcie procesów produkcyjnych dobra i usługi zaspakajające określone potrzeby.

Ekonomia pełni szereg funkcji z których najważniejsze to:

-funkcja poznawcza

-funkcja aplikacyjna

Funkcja poznawcza ekonomii - polega na tym , że dostarcza wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych o rządzących nimi prawidłowościach oraz o ich przyczynach i skutkach.

Funkcja aplikacyjna ekonomii - polega głównie na tym, że jej ustalenia i wynikające z nich wnioski dostarczają wskazówek przydatnych w działalności gospodarstw domowych , przedsiębiorstw państwa.

Główne działy ekonomii:

-mikroekonomia

-makroekonomia

Mikroekonomia - bada przede wszystkim poszczególne elementy tworzące gospodarkę takie jak: gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, sektory i gałęzie gospodarki, rynki określonych produktów i usług.

Analizuje ona sposób działania oraz zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców. Bada czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości produkcji i usług, rozmiary popytu na nie oraz wielkości ich cen.

Makroekonomia - zajmuje się analizą gospodarki jako całości.

Bada między innymi czynniki wpływające na poziom i zmiany takich wielkości ekonomicznych jak: globalna produkcja i konsumpcja, globalny popyt na nie, ogólny poziom cen, globalne zatrudnienie i inwestycje, dochody i wydatki budżetu państwa.

Ogólnie biorąc makroekonomia zajmuje się przede wszystkim badaniem wielkości dotyczących całej gospodarki.

Działalność ludzką polegającą na wytworzeniu różnych środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb ludzkich nazywamy produkcją a otrzymane na skutek takiej działalności dobra nazywamy produktami.

Oprócz produktów istnieją w przyrodzie zasoby w postaci nadającej się do zaspokojenia określonej potrzeby ludzkiej.

Produkcja jest możliwa dzięki wykorzystaniu czynników produkcji.

ZASOBY

Zasoby ludzkie Zasoby naturalne Zasoby kapitałowe

Ludzie wraz z ich dobra dane przez naturę kapitał rzeczowy i finansowy

umiejętnościami nie wytworzone przez człowieka

i doświadczeniami

Zasoby ludzkie - jest to najważniejszy składnik procesów produkcyjnych, posiada niezwykle istotną cechę- jest to zdolność do uczenia się.

Zasoby naturalne - nie są wytworem pracy ludzi, są one darem natury np. ziemia, surowce mineralne, roślinne, woda.

Dzielą się na:

-odnawialne

-nieodnawialne np. ropa naftowa

Zasoby kapitałowe - rozumie się przez nie rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wytworem pracy człowieka.

Do rzeczowych zasobów kapitałowych należą :

-środki pracy

-przedmioty pracy

Środki pracy - są to wszystkie maszyny, narzędzia, instalacje, urządzenia przy pomocy których człowiek wytwarza produkty i usługi.

Przedmioty pracy - są to natomiast surowce i półfabrykaty, które służą do wyprodukowania danego dobra.

Do zasobów kapitałowych zalicza się również kapitał finansowy czyli środki pieniężne występujące w różnych postaciach ( gotówka, kredyt, papiery wartościowe )

Dążeniem ludzi jest zaspokajanie wszystkich potrzeb w stopniu maksymalnym, niestety nie jest to możliwe z racji ograniczonych zasobów.

O ile potrzeb może być nieskończenie wiele o tyle zasoby umożliwiające zaspokojenie tych potrzeb są najczęściej a praktycznie prawie zawsze ograniczone.

Problem rzadkości

ZAPOTRZEBOWANIE ZDOLNOŚĆ

= ilość dóbr , które ludzi > = ilość dóbr, które ludzie są

chcieliby posiadać w ciągu zdolni wytworzyć w ciągu roku roku

W konsekwencji człowiek musi gospodarować tzn. dokonywać wyborów ekonomicznych czyli decydować na co przeznaczyć stosunkowe rzadkie zasoby, które są do jego dyspozycji i jakie potrzeby zaspokoić.

Decyzja gospodarcza posiada zawsze dwa aspekty:

-aspekt pozytywny

-aspekt negatywny

Aspekt pozytywny - oznacza dokonanie wyboru jakie cele gospodarcze będziemy realizować oraz jakie zasoby przeznaczamy na osiągnięcie tych celów.

Aspekt negatywny - oznacza konieczność rezygnacji z innych celów na osiągnięcie których moglibyśmy przeznaczyć posiadane zasoby.

Formy własności

Własność - jest to zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień inaczej praw własności jakimi dany podmiot czyli właściciel dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu czyli przedmiotu własności.

Wyróżnia się dwa zasadnicze rodzaje własności:

-własność prywatną

-własność publiczną

Własność prywatna - to tego rodzaju zbiór uprawnień własnościowych do określonych obiektów w którym prawa własności poszczególnych jednostek są wyłącznie i dobrowolne przekazywalne

Własność publiczna - to zbiór w którym prawa własności jednostek nie są wyłącznie i dobrowolnie przekazywalne.

Odrębnym w pewnym sensie pośrednim rodzajem własności nie dającym się jednoznacznie zakwalifikować ani do własności prywatnej ani do własności publicznej jest własność spółdzielcza .

Z punktu widzenia odpowiedzialności majątkowej wspólników można wyróżnić:

- spółki z nieograniczoną odpowiedzialnością

- spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

- spółki komandytowe

Posługując się nieco innymi kryteriami można podzielić spółki między innymi na:

- spółki cywilne

- spółki prawa handlowego :

∗ spółki osobowe

∗ spółki kapitałowe :

-kapitał jest w formie udziałów Z.O.O

-kapitał jest w formie akcji Sp. Akcyjna

Ze względu na kryteria społeczno ekonomiczne do głównych typów własności prywatnej współcześnie można zaliczyć:

→ własność kapitalistyczna - to -prywatna własność kapitału wykorzystywanego do prowadzenia działalności gospodarczej opartej na regularnym zatrudnianiu pracowników najemnych i nastawionej na osiąganie możliwie największego dochodu pieniężnego

→ własność drobnotowarowa - to własność rodzin lub osób prowadzących samodzielnie działalność gospodarczą nie zatrudniających regularnie pracowników najemnych.

→ własność pracownicza - występuje wtedy gdy skupione w danym przedsiębiorstwie zasób kapitału należy do zatrudnionych w nim pracowników , chodzi tu o pracowniczą własność akcji inaczej akcjonariat pracowniczy.

Granica możliwości produkcyjnych

ilość dóbr

cywilnych

w ciągu roku

0

ilość dóbr wojskowych

w ciągu roku

Granica możliwości produkcyjnych wskazuje na alternatywne kombinacje dwóch grup, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w ciągu danego okresu czasu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby i technologie.

Współczesne systemy społeczno - gospodarcze

Gospodarka rynkowa charakteryzuje się dwiema zasadniczymi cechami:

- dominacją prywatnej własności czynników produkcji

- rynkową alokacją zasobów.

W gospodarce rynkowej czynniki produkcji w zdecydowanej większości są przedmiotem własności prywatnej w tym sensie mówimy tu o dominacji a nie wyłączności własności prywatnej .

Gospodarka rynkowa zawdzięcza swoją nazwę przede wszystkim temu, że podstawowym regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest jej rynek, który jest samoczynnie działającym mechanizmem wpływającym na zachowanie podmiotów gospodarczych.

Te zachowania przesądzają o alokacji zasobów gospodarczych.

Własność prywatna wiąże się ze swobodą prowadzenia działalności gospodarczej przez poszczególne jednostki i grupy ludzi, którzy podejmują ją na własną odpowiedzialność angażując w tym celu własny majątek i ponosząc związane z tym ryzyko.

Własność prywatna skłania również do efektywnej konkurencji między przedsiębiorstwami.

Silne bodźce to optymalizacja produkcji i racjonalne wykorzystanie czynników produkcji.

Dążąc do jak największego zysku przedsiębiorcy starają się produkować więcej i lepiej niż ich konkurenci oraz możliwie najtaniej.

Wymaga to poszukiwań najtańszych kombinacji czynników produkcji oraz wprowadzenia obniżających koszty innowacji technicznych i organizacyjnych.

Podstawowe podmioty gospodarcze tj.

- przedsiębiorstwa

- gospodarstwa domowe

działają w gospodarce rynkowej samodzielnie i kierują się zasadą samofinansowania tzn. pokrywają wydatki z własnych przychodów.

Podstawowe podmioty gospodarcze występują na rynku zarówno w roli sprzedawców jak i w roli nabywców.

Dobrowolne umowy są między nimi zawierane przy użyciu pieniądza według cen kształtujących się na ogół swobodnie na rynku.

Gospodarstwa domowe sprzedają czynniki produkcji i za uzyskane w ten sposób dochody kupują dobra konsumpcyjne.

Przedsiębiorstwo natomiast sprzedają dobra konsumpcyjne lub inwestycyjne a kupują czynniki produkcji.

Ceny dóbr konsumpcyjnych oraz ceny czynników produkcji ustala się zwykle na poziomie równoważącym popyt z podażą.

Zalety gospodarki rynkowej

- Tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych

- Efektywny system motywacyjny

- Duża innowacyjność gospodarki

- Dyscyplina finansowa przedsiębiorstw

- Tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej

- Duża elastyczność gospodarki

- Dobre zaopatrzenie sklepu

- Dużo swobód obywatelskich

Gospodarka rynkowa zapewnia dużo swobód obywatelskich jak również zapewnia najwyższy, przeciętny poziom dobrobytu.

Wady gospodarki rynkowej

→ Czynniki ograniczające działania rynku w praktyce:

- Monopolizacja rynku

- Bariery wejścia i wyjścia na rynku

- Ograniczona przenośność czynników produkcji

→ Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych

→ Występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę

- Bezrobocie

- Inflacja

- Niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych

→ Tendencje do powstawania dużych nie zawsze akceptowanych społecznie różnic w dochodach i majątkach.

Gospodarka centralnie planowana ( nakazowo-rozdzielcza ) charakteryzowała się dwiema zasadniczymi cechami:

- dominacją państwowej własności czynników produkcji

- nierynkową alokacją zasobów gospodarczych

Państwowa własność czynników produkcji odnosiła się przede wszystkim do dóbr kapitałowych w mniejszym stopniu do ziemi a w najmniejszym do pracy.

W przypadku pracy stosowane były rozliczne administracyjne regulacje i reklamentacje.

W stosunku do ziemi to zazwyczaj panowała własność spółdzielcza a w Polsce nawet prywatna.

Cechy gospodarki centralnie zarządzonej

- centralizacja zarządzania gospodarką i planowaniem

- nakazowo rozdzielczy charakter systemu ( narzucanie przez administrację centralną ogólnych celów i szczegółowych zadań planowych ) administracyjne przydzielanie czynników produkcji w tym środków finansowych

- administracyjne kształtowanie cen produktów i czynników produkcji

- centralizacja uprawnień do tworzenia i reorganizacji jednostek gospodarczych, niemal całkowity brak konkurencji między jednostkami gospodarczymi

- brak działających na zasadach konkurencyjnych instytucji finansowych

- duży stopień izolacji gospodarki i przedsiębiorstw od procesów i zjawisk dominujących w gospodarce światowej.

Z wyżej wymienionych cech systemu funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej wynikała nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych.

Najważniejsze decyzje typu: co, jak i dlaczego produkować podejmowane były w tej gospodarce przez centralną biurokrację partyjno-państwową.

Można powiedzieć, że głównym regulatorem gospodarki nie był rynek lecz plan centralny.

Dominującym podmiotem w gospodarce centralnie planowanej było państwo.

W trybie administracyjnym określało ono zakres działalności i samodzielności pozostałych podmiotów, ustalało ceny i inne parametry rynkowe.

Działające w tych warunkach przedsiębiorstwa pozbawione były ekonomicznej samodzielności.

Realizowały one zadania wyznaczonej każdorazowo przez jednostki nadrzędne.

Również pozycja gospodarstw domowych była inna niż w gospodarce rynkowej.

Istniejący system funkcjonowania gospodarki w znacznym stopniu ograniczał racjonalność ich zachowań zarówno jako konsumentów jak i jako pracowników.

Miały one bardzo ograniczoną swobodę wyboru i skazane były na nieustanne „ polowanie „ na deficytowe dobra.

Dokonywane przez nich wybory ekonomiczne bardzo w małym stopniu wpływały na zachowania przedsiębiorstw.

Wady gospodarki centralnie planowanej:

- nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych

- nieefektywny system motywacji

- niska innowacyjność gospodarki

- brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach

- brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej

- mała elastyczność gospodarki

- pernamenty niedobór dóbr

- zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności

- niekontrolowany wzrost administracji gospodarczej i biurokracji partyjno-państwowej.

RYNEK

Rynkiem- nazywamy całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakim one przebiegają.

Rynek pełni rolę regulatora procesów gospodarczych.

Poprzez oddziaływanie popytu i podaży dokonuje obiektywnej wyceny poszczególnych towarów czyli po prostu ustala cenę.

Cena dla poszczególnych podmiotów gospodarujących jest informacją o przebiegu procesów gospodarczych, jest dla nich swoistym parametrem, który umożliwia przeprowadzenie poprawnego rachunku ekonomicznego.

Przeprowadzenie poprawnego rachunku ekonomicznego służące podejmowaniu ekonomicznie uzasadnionych decyzji warunkuje racjonalne rozdysponowanie zasobów między poszczególne dziedziny wytwarzania oraz dopasowanie struktury produkcji do struktury społecznego zapotrzebowania.

Mechanizm rynkowy w gospodarce rynkowej jest podstawowym mechanizmem alokacji zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania.

W zależności od stopnia wyrównania się ceny wyróżniamy :

- rynek doskonały

- rynek niedoskonały

Rynek doskonały - charakteryzuje się spełnieniem następujących warunków:

1) rozproszenie po stronie popytu i podaży

2) brak barier wejścia na rynek

3) przejrzystość oraz jednorodność dóbr.

Pierwszy warunek oznacza, że każdy podmiot dysponuje jednakową siłą ekonomiczną i jest ich bardzo dużo .W rezultacie żaden podmiot nie może dyktować cen.

Drugi warunek oznacza, że wszystkie zasoby są w pełni mobilne. Istnieje zatem możliwość wejścia na dany rynek i wyjścia z niego.

Trzeci warunek przejrzystości oznacza, że sprzedający oraz kupujący dysponują pełnymi informacjami o towarach i warunkach zawierania transakcji w tym zwłaszcza o cenach.

Jednorodność dóbr oznacza, że dobra o tym samym przeznaczeniu mają jednakowe cechy fizyczne i są postrzegane przez nabywców jako jednakowe, niezależnie od tego jaki producent je wytworzyło.

Przeciwieństwem rynku doskonałego jest rynek monopolistyczny, przy najwyższym stopniu monopolizacji. Oznacza to sytuację w której występuje jedno przedsiębiorstwo mające wyłączność produkcji i zbytu jakiegoś towaru.

Przedsiębiorstwo monopolistyczne kontroluje więc w pełni sytuację rynkową, ma możliwość ustalania rozmiarów podaży i cen.

W tej sytuacji cena nie jest dla niego parametrem branym z rynku , to ono jest dawcą ceny.

POPYT

Popyt na dane dobro - jest to ilość tego dobra jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie.

Popyt efektywny - to znaczy taki przy którym chęć nabycia towaru jest poparta posiadaniem pewnego odpowiedniego ekwiwalentu pieniężnego.

Popyt potencjalny - oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparte możliwościami dochodowymi.

Prawo popytu rynkowego - wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się ceteris paribus popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt wzrasta.

Ceteris paribus - założenie niezmienności pozostałych warunków lub czynników wpływających na dane zjawisko ekonomiczne.

cena

C₂

C₁

Q₂ Q₁

1. Zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkości popytu.

2. Krzywa popytu rynkowego przesuwa się tylko w rezultacie zmian czynników nie cenowych

Czynniki nie cenowe:

Dochody, gusty i preferencje, ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, zmiana liczy ludności, efekt naśladownictwa i demonstracji.

C_o

Q₃ Q₁ Q₂

Nietypowe krzywe popytu

a) b) c)

cena cena cena

C₂

C₁ C₁

Q₁ popyt popyt Q₁ Q₂ popyt

1. Popyt nie reaguje na zmianę ceny. Mówimy, że jest wtedy doskonale nieelastyczny albo sztywny.

Dotyczy to dóbr, które zaspokajają niezbędne potrzeby i nie mają substytutów:lekarstwa niektóre, sól.

2. Popyt reaguje na zmianę ceny krańcowo elastycznie. Czyli jest doskonale elastyczny.

Przy cenie C₁ wyznaczonej przez rynek przedsiębiorstwo realizuje sprzedaż swojej produkcji, przy cenie wyższej

przedsiębiorstwo nie realizuje ani jednej jednostki.

3. zmiana popytu i zmiana ceny mogą być jednokierunkowe gdy wzrost ceny powoduje wzrost popytu a spadek ceny spadek popytu.

PODAŻ

Podażą - nazywamy ilość oferowanych dóbr przez

producentów

Prawo podaży - wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi ceteris paribus do wzrostu oferowanych ilości tego produktu, przy wyższej cenie produkcja staje się bardziej korzystna co skłania producentów do zwiększenia ilości swoich produktów oferowanych na rynku.

Spadek ceny produktu wywołuje ceteris paribus zmniejszenie oferowanych ilości produktów.

Produkcja staje się mniej opłacalna ze względu na niższą cenę produktu.

Typowa krzywa podaży

C₂

C₁

Q₁ Q₂ podaż

Czynniki wpływające na podaż

- ceny czynników produkcji

- technologia ( rozwój )

- podatki i dopłaty

- ilość przedsiębiorstw w gałęzi

- przewidywania cenowe

C_o

Q₂ Q₁ Q₃

Zmiana kosztów produkcji a położenie krzywej podaży

Zmiana kosztów produkcji powoduje przesunięcie krzywej podaży w lewo lub w prawo.

Przesunięcie krzywej podaży z położenia P_d1 do P_d2 czyli spadek podaży z Q₁ do Q₂ odpowiada wzrostowi kosztów produkcji, gdyż wzrost kosztów produkcji oznacza spadek rentowności .

Przesunięcie z P_d1 do P_d3 oznacza wzrost rozmiarów podaży z Q₁ do Q₃ i odpowiada spadkowi kosztów wytworzenia.

Cena równowagi rynkowej

cena

C₁

C_r

C₂

0

Q_r

Punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą podaży wyznacza cenę równowagi rynkowej, przy której wielkości popytu jest równa wielkości podaży.

Cena wyższa od ceny równowagi oznacza przewagę podaży nad popytem czyli mamy nadwyżkę.

Cena niższa od C_r oznacza przewagę popytu nad podaż czyli występuje niedobór dóbr.

KONSUMENT JAKO PODMIOT GOSPODARCZY

Konsumpcja - polega na jednorazowym zużyciu określonych dóbr w celu zaspokojenia potrzeb np. żywność czy lekarstwa, lub też na używaniu danego dobra przez dłuższy okres czasu np. samochód, pralka, odzież.

Konsumowanie dobra dzieli się na dobra jednorazowego i trwałego użytku.

W teorii konsumenta zakłada się, iż jest on podmiotem racjonalnym. Dokonując wyborów konsument dąży do osiągnięcia maksymalnych korzyści jakie w danych warunkach może uzyskać z konsumpcji dóbr.

Konsument racjonalny opiera proces podejmowania decyzji na zasadzie optymalizacji.

Każdy konsument dokonując zakupu posiada swoje preferencje. Użyteczność miarą zadowolenia z konsumpcji.

Dobra, które są dla konsumenta bardziej użyteczne dostarczają mu więcej zadowolenia a niżeli te które konsument ocenia jako mniej użyteczne.

Użyteczność jest sumą zadowolenia jaką osiąga indywidualny konsument z konsumowania lub posiadania danego dobra.

Użyteczność całkowita i marginalna

Użyteczność całkowita - jest sumą użyteczności konsumowanej ilości produktu lub usługi.

Użyteczność marginalna - wyraża zadowolenie konsumenta ze zwiększenia lub zmniejszenia konsumpcji danego dobra o kolejną dodatkową jednostkę.

UC UM

0 0

Q₁ Q₁

Między ilością konsumowanego dobra a użytecznością występują następujące zależności:

- użyteczność całkowita konsumpcji danego dobra rośnie lub spada wraz ze wzrostem lub spadkiem ilości konsumowanego dobra.

- użyteczność marginalna zmniejsza się lub rośnie wraz ze wzrostem lub spadkiem ilości konsumowanego dobra

Prawo malejącej użyteczności marginalnej mówi, że zadowolenie z pierwszej konsumowanej jednostki dobra jest znacznie większe a niżeli z drugiej jednostki.

W rezultacie przyrostu zadowolenia z konsumpcji mierzonej jako użyteczność marginalna zmniejszają się wraz ze wzrostem konsumowanego dobra.

System preferencji konsumenta

Konsument dokonuje równoczesnych wyborów wielu dóbr dążąc do osiągnięcia takich kombinacji konsumowanych dóbr, które spełniają w najwyższym stopniu dane preferencje konsumenta.

Podstawą wyboru konsumenta jest uporządkowany system preferencji odnośnie kombinacji konsumowanych dóbr.

ilość dobra Y

Y_a

Y_b

Y_c

X_c X_a X_b ilość dobra X

Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które są dla konsumenta obojętne. Każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie.

Oznacza to, że dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia.

Kg jabłek w tygodniu Kg pomidorów w tygodniu Kombinacje

1 5 a

2 3 b

3 2 c

4 1,5 d

Krzywa obojętności konsumpcji jabłek i pomidorów.

Tygodniowa konsumpcja

pomidorów w kg 5

4

3

2

1

1 2 3 4 5 Tygodniowa konsumpcja

jabłek w kg

Krzywa obojętności wskazuje wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które dają konsumentowi takie samo zadowolenie.

Negatywne nachylenie krzywej obojętności oznacza, że zwiększenie konsumpcji jednego dobra wymaga zmniejszenie konsumpcji drugiego dobra.

Między dwoma dobrami istnieje stosunek substytucyjności.

Analiza krzywej obojętności - pozwala określić rozmiary substytucji jednego dobra przez drugie.

Miernikiem efektu substytucji dobra x przez dobro y jest marginalna stopa substytucji ( mss )

MSS - określa jaką ilość dobra y należy poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji dobra x o jedną jednostkę w sytuacji kiedy konsument pozostaje na tej samej krzywej obojętności czyli nie zmienia poziomu zadowolenia z konsumpcji.

Ograniczoność budżetu

Konsument podejmując decyzje dotyczące zakupu różnych dóbr musi uwzględnić wielkość budżetu, który ma do swojej dyspozycji.

Głównym elementem tego budżetu są dochody konsumenta.

Ograniczoność budżetu konsumenta

TP = Q_x ⋅ P_x + Q_y ⋅ P_y

gdzie:

Q_x i Q_y - oznaczają ilość dobra x i dobra y

P_x i P_y - ceny dobra x i y

Założenie:

Cena rynkowa kg jabłek wynosi 5 zł

Cena rynkowa kg pomidorów wynosi 3 zł

Miesięczny dochód konsumenta 1500 zł

Q_y ( kg pomidorów w

miesiącu ) 500

Linia budżetowa

300

••

optimum

100

0

50 300 Q_x ( kg jabłek w miesiącu )

Linia budżetowa oddziela kombinacje osiągalne od nieosiągalnych.

W przestrzeni trójkątnej poniżej linii budżetowej znajdują się wszystkie kombinacje miesięcznej konsumpcji jabłek i pomidorów osiągalne dla konsumenta przy danym dochodzie oraz przy danych cenach produktu.

Optimum konsumenta

Punkt w którym konsument maksymalizuje zadowolenie z konsumpcji znajduje się na najwyższej krzywej obojętności możliwej do osiągnięcia przy danych ograniczeniach.

Jest to punkt styczności linii budżetowej z krzywą obojętności.

PRZEDSIĘBIORSTWO, JEGO DZIAŁALNOŚĆ I KOSZTY

Przedsiębiorstwo jest wyodrębnioną pod względem ekonomicznym jednostką prowadzącą działalność produkcyjną, handlową lub usługową.

Odrębność ekonomiczna przedsiębiorstwa oznacza wydzielenie określonego majątku, pokrywanie wydatków z własnych przychodów, posiadanie w banku odrębnego rachunku rozliczeniowego.

Formalnym wyrazem odrębności ekonomicznej jest zazwyczaj osobowość prawna przedsiębiorstwa tj. zdolność do zawierania umów i wstępowania w stosunki cywilno prawne z innymi podmiotami.

Przedsiębiorstwo posiada określony majątek umożliwiający prowadzenie działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej.

Majątek ten składa się z wielu składników: budynki, maszyny, materiały, wyroby gotowe, które w trakcie prowadzenia działalności są wykorzystywane i ulegają zmianie.

Wszystkie zmiany majątku są ewidencjonowane w rachunkowości przedsiębiorstwa .

Majątek przedsiębiorstwa można podzielić na dwie podstawowe kategorie:

1. majątek trwały - środki trwałe, czyli aktywa

2. majątek obrotowy - środki obrotowe, czyli aktywa obrotowe

Takie składniki jak maszyny, urządzenia produkcyjne, budynki, środki transportu zalicza się do środków trwałych.

Charakteryzują się one tym, że:

1. Wykorzystywane są w długim okresie i służą do produkcji wielu wyrobów

2. Zużywają się stopniowo i powoli tracą swoje wartości użytkowe

3. Przedstawiają określoną wartość pieniężną której odpowiednie części są przenoszone na wytworzone za ich pomocą produkty

Składniki majątkowe które zastosowane w procesie produkcji zużywają się całkowicie lub podlegają

przeobrażeniom zmieniając swoją naturalną postać zalicza się do środków obrotowych.

Do tej grupy należą:

Materiały, paliwo i energia, produkcja w toku, wyroby gotowe, środki pieniężne.

W księgowości cały majątek trwały i obrotowy będący do dyspozycji przedsiębiorstwa określa się jako aktywa ze względu na to, że trwałe i obrotowe środki majątkowe biorą aktywny udział w realizacji zadań gospodarczych przedsiębiorstwa.

Majątek przedsiębiorstwa może być finansowany w różny sposób najogólniej można wyróżnić dwie grupy finansowania :

1. Fundusze własne przedsiębiorstwa będące równowartością wkładu kapitału właściciela w przypadku przedsiębiorstw prywatnych i tzw. Wyposażenia majątkowego otrzymywanego z budżetu państwa w przypadku przedsiębiorstw państwowych.

2. Fundusze obce w skład których wchodzą:

- kredyty bankowe, pożyczki i zobowiązania wobec dostawców budżetu państwa oraz innych instytucji.

Fundusze własne i obce określane są jako pasywa gdyż w przeciwieństwie do środków trwałych i obrotowych nie odgrywają aktywnej roli działalności gospodarczej przedsiębiorstwa.

Usystematyzowane zestawienie wszystkich elementów majątku przedsiębiorstwa i źródeł ich finansowania

( kapitałów ) sporządzone na określony dzień i w określonej formie nazywamy bilansem przedsiębiorstwa.

Czynniki wykorzystywane do produkcji są dla producenta kosztami.

Wielkość kosztów wynika z pomnożenia ilości kupowanych czynników przez ich cenę wyrażoną w pieniądzach. Tak rozumiane koszty produkcji są zapisywane w rachunkowości przedsiębiorstwa jako koszty rachunkowe.

Koszty działalności gospodarczej :

1. koszty stałe do tej grupy zaliczamy takie koszty których wielkość w zasadzie nie zmienia się przy zmianie rozmiarów produkcji np. koszty utrzymania administracji przedsiębiorstwa(amortyzacja)

Są to takie koszty na które nie ma wpływu wielkość produkcji.

2. koszty zmienne są to takie koszty, które zmieniają się wraz ze zmianami produkcji czyli płace pracowników produkcyjnych.

Do celów analitycznych wykorzystujemy następujące kategorię kosztów:

a) koszty całkowite - suma kosztów stałych i zmiennych.

Jeżeli koszty całkowite podzielimy przez ilość wyprodukowanych wyrobów to otrzymamy koszt jednostkowy czyli inaczej koszt przeciętny

b) koszt krańcowy - informuje o tym jak wzrastają koszty całkowite przy wzroście produkcie o jedną jednostkę wyrobu.

MODELE RYNKU

Konkurencja doskonała istnieje wtedy gdy spełnione są następujące warunki:

1. na rynku występuje duża ilość kupujących i sprzedających

2. istnieje doskonała mobilność czynników produkcji oraz możliwość zakładania przedsiębiorstw, nie ma barier wejścia na rynek

3. oferowane do sprzedaży towary mają jednakowe cechy użytkowe, reklama i marka nie wpływają na zwiększenie ilości sprzedaży

4. kupujący i sprzedający mają doskonałą orientację na rynku czyli producenci maja pełne rozeznanie dotyczące cen, kosztów i możliwości sprzedaży na rynku a konsumenci mają pełną informację o cenach, jakości i dostępności dóbr.

W warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwo jest jednym z licznych podmiotów na rynku .

Zwiększenie podaży przez przedsiębiorstwo nie wpływa na poziom cen.

Utarg całkowity czyli przychód ze sprzedaży jest równy iloczynowi ilości sprzedanych produktów i ich cen.

Utarg przeciętny jest sumą pieniędzy uzyskaną za jednostkę sprzedanego towaru.

Utarg krańcowy czyli przyrost utargu całkowitego związany ze wzrostem sprzedaży o jedną dodatkową jednostkę, również jest równy cenie.

Podejmując decyzje dotyczące rozmiarów produkcji przedsiębiorstwo kieruje się kryteriom maksymalizacji zysku.

Całkowity zysk przedsiębiorstwa jest to różnica między utargiem całkowitym i kosztami całkowitymi.

Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest wielkością niezależną od producenta. Jest ona ukształtowana przez rynek i poszczególni producenci nie mają na nią wpływu.

PRZEDSIĘBIORSTWO MONOPOLISTYCZNE

Monopol pełny występuje wówczas gdy spełnione są następujące warunki:

1. na rynku działa jeden producent czyli sprzedawca i wielu kupujących

2. nie ma możliwości wejścia na rynek, opanowany przez jednego producenta- monopolisty

3. produkty są zróżnicowane i nie posiadają bliskich substytutów

4. uczestnicy rynku dysponują pełną informację

Przedsiębiorstwa zajmujące pozycję monopolistyczną mają wpływ na podaż i cenę .

Kontrolując sytuację na rynku mogą one ograniczać rozmiary podaży i sprzedawać towary po wyższych cenach.

Monopolista jako jedyny producent na rynku nie bierze pod uwagę zachowania innych firm, gdyż w tej sytuacji nie ma konkurentów.

Krzywa popytu na produkty wytwarzana przez monopol jest równocześnie krzywą popytu rynkowego.

Konkurencja monopolistyczna i oligopol.

Konkurencja monopolistyczna występuje w gałęziach, które charakteryzują się następującymi cechami:

1. na rynku działa wielu producentów i wielu nabywców

2. istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm na rynek danej gałęzi

3. produkty wytwarzane przez różne firmy nie są jednorodne, są zróżnicowane pod względem cech użytkowych oraz mają bliskie substytuty

4. producenci i konsumenci mają doskonałe informacje o rynku

Firma działająca w warunkach konkurencji monopolistycznej ma do czynienia z opadającą krzywa popytu.

Pojedyńcze firmy wykorzystując niejednorodność oferowanych produktów dysponują pewnym stopniem siły monopolowej pozwalającym im często na utrzymanie istniejącego poziomu cen a w pewnych szczególnych warunkach nawet na niewielkie podniesienie cen bez ryzyka utraty klientów .

Dążąc do utrzymania swojej pozycji na rynku ( lub umocnienia ) firmy stosują różne formy walki konkurencyjnej : Mogą np. zaoferować niższą cenę od cen oferowanych przez konkurentów.

Taką formę konkurencji nazywamy konkurencją cenową.

Konkurencja monopolistyczna charakteryzuje się konkurencją nie cenową zmierzającą do zróżnicowania produktów głównie pod kątem jakościowym

-popularyzacja marki firmowej jak również formy sprzedaży, zmiana opakowania, zwiększenie gwarancji

Oligopol charakteryzuje się :

1. na rynku występuje niewielka liczba producentów oraz duża liczba kupujących

2. swoboda wejścia na rynek jest ograniczona względami technologicznymi i ekonomicznymi

3. produkty wytwarzane przez oligopol mogą być zarówno jednorodne jak i zróżnicowane

4. producenci i konsumenci mają doskonałą informację o rynku z tego, że na rynku oligopolistycznym istnieje niewielu producentów i każdy z nich ma znaczący udział w rynku , wynika silna współzależność między nimi

5. porozumienie monopolistyczne ma na celu uniknięcie walki konkurencyjnej i maksymalizację zysku.

Uzgadniając politykę cenową, rozmiary produkcji lub dzieląc rynki zbytu przedsiębiorstwa oligopolistyczne zachowują się jak pełny monopol czyli mogą maksymalizować zyski przez ograniczenie rozmiarów produkcji i podnoszenie cen.

PRODUKT I DOCHÓD NARODOWY

Produkt Krajowy Brutto ( PKB ) - mierzy wartość produkcji wytworzonej w gospodarce danego kraju w ciągu roku.

Jak wiadomo przeważająca część produkcji powstaje przy zastosowaniu krajowych czynników produkcji .

Ale funkcjonują również przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego .

Produkcja tych przedsiębiorstw jest wliczana do polskiego

PKB , jednakże zyski tych przedsiębiorstw należą częściowo do współwłaścicieli zagranicznych i mogą odpływać za granicę.

Również cudzoziemcy pracujący w Polsce mogą dokonywać transferu swoich dochodów za granicę.

Analogicznie polskie przedsiębiorstwa inwestujące i działające za granicą oraz Polacy pracujący w innych krajach mogą dokonywać transferów swoich dochodów do Polski.

W rezultacie tych przepływów dochodów , wartość produkcji krajowej może odbiegać od łącznych dochodów uzyskiwanych przez krajowe gospodarstwa domowe.

Dlatego wprowadzono kategorię produkt narodowy brutto

( PNB ) - która koryguje wielkość PKB o wspomniane przepływy dochodów.

Produkt Narodowy Brutto - jest miarą łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju nie zależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji

PNB jest równy PKB powiększonemu o dochody netto z tytułu własności z zagranicy.

Dochody netto należy rozumieć jako nadwyżkę dochodów z tytułu świadczenia usług czynników produkcji z zagranicę nad odpływem dochodów pozostałych w wyniku świadczenia przez cudzoziemców usług czynników produkcji w kraju.

W omawianych miarach to jest PKB i PNB nie bierze się pod uwagę tego, że wyposażenie kapitałowe wykorzystywane w procesie produkcyjnym zużywa się.

Ekonomicznym odzwierciedleniem procesu zużywania się

istniejącego zasobu kapitału trwałego jest amortyzacja, która odzwierciedla równowartość zużycia się zasobu kapitału w danym okresie.

Zużywanie się zasobów kapitału oznacza, że część dóbr wykorzystywana w gospodarce trzeba przeznaczyć na odtworzenie kapitału innymi słowy część łącznych inwestycji musi być przeznaczana na odtwarzanie zużytego zasobu kapitału w rozmiarach odpowiadających amortyzacji.

Pozostałą część inwestycji można wykorzystać na powiększenie istniejącego zasobu kapitału.

Produkt narodowy netto = dochód narodowy = produkt narodowy brutto - amortyzacja

BUDŻET PAŃSTWA

Jest to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z realizacją przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej.

Jest on sporządzany na okres jednego roku oraz zatwierdzany przez władze ustawodawczą czyli przez parlament.

Najważniejsze funkcje budżetu :

1. funkcja fiskalna - polega na gromadzeniu dochodów budżetowych pochodzących głównie z podatków umożliwiających utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań

2. funkcja redystrybucyjna - umożliwia dokonywanie pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego

takich jak ,np. zmniejszanie dysproporcji w poziomie

rozwoju gospodarczego, niwelowanie zróżnicowań różnych grup społecznych i tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla najuboższych. Realizacje funkcji redystrybucyjnej umożliwia system podatkowy oraz wydatki budżetowe dokonywane głównie w formie transferów czyli renty, emerytury, zasiłki

3. funkcja stymulacyjna - polega na oddziaływaniu dochodów i wydatków budżetu państwa na życie gospodarcze i społeczne.

Realizacja powyższych funkcji jest możliwa dzięki świadomemu kształtowaniu przez państwo systemu podatkowego.

Budżet państwa składa się z dochodów i wydatków centralnych władz państwowych ( budżet centralny ), władz lokalnych

( budżet lokalny ) i ubezpieczeń społecznych.

Z budżetu centralnego finansuje się :

1. administracje centralną

2. wymiar sprawiedliwości

3. obronę narodową

Z budżetów lokalnych finansuje się zazwyczaj :

1. gospodarka komunalna i mieszkaniowa

2. oświata

3. ochrona zdrowia

4. kultura

5. utrzymanie porządku publicznego i infrastruktury

Zasady polityki budżetowej :

1. zasada rocznego budżetowania

2. zasada zupełności

3. zasada jedności

4. zasada jakości ( ogłoszona do publicznej wiadomości )

5. zasada równowagi budżetowej ( dochody powinny pokrywać wydatki )

Dochody budżetu państwa

Podstawowymi źródłami dochodów budżetu państwa są podatki, cła, dochody ze sprzedaży prywatyzowanych przedsiębiorstw, opłaty skarbowe, sadowe, notarialne i inne.

Podatki - są to przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez państwo na podstawie przepisów prawa w celu uzyskiwania dochodów na pokrycie wydatków.

Podatki uzasadnione są głównie :

1. zdobyciem pieniędzy na finansowanie sektora publicznego

2. dokonanie redystrybucji między sektory i grupy ludzi

3. ograniczenie konsumpcji niektórych produktów czyli np. alkohol, papierosy, kosmetyki.

Podatki mogą być klasyfikowane w różny sposób.

Biorąc pod uwagę przedmiot opodatkowania wyróżnia się 3 rodzaje podatków:

- podatki dochodowe - czyli pobierane od dochodów osobistych ludności lub osób prawnych

- podatki konsumpcyjne - podatki od wydatków np. podatek obrotowy od wartości dodanej czyli VAT

i akcyza

- podatki majątkowe - są to podatki od posiadanego majątku oraz od przenoszenia praw do majątku

- podatek kastralny - od posiadania wartości domu

Często również stosuje się podział podatków na :

- bezpośrednie

- pośrednie

Podatki bezpośrednie - to podatki nakładane na dochody i majątek

Podatki pośrednie - są to podatki nakładane na wydatki zawarte w cenie nabywanego towaru ,więc podatki płaci się pośrednio za pośrednictwem sprzedawcy.

Wydatki budżetu państwa w podziale na funkcje:

1) Tradycyjna funkcja państwa

- obrona narodowa

- sądownictwo

- administracja

2) Realizacja celów społecznych

- oświata

- kultura

- ochrona zdrowia

- świadczenia socjalne

3. Funkcja interwencyjna państwa

- oddziaływanie na inwestycje produkcyjne i infrastrukturalne

- subsydia ( dopłaty ) dla rolnictwa i przedsiębiorstw państwowych

SYSTEM PIENIĘŻNO KREDYTOWY

Pieniądz jest to powszechnie akceptowany towar za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów i usług.

Istota pieniądza przejawia się w jego funkcji :

- środek wymiany

- jednostka obrachunkowa ( miernik wartości produktów i usług)

- środek płatności

- środek przechowywania bogactw

Pieniądz może być wykorzystywany jako środek wymiany przy pełnieniu następujących założeń:

1. musi być powszechnie akceptowany

2. musi być łatwo przenośny

3. musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki

4. musi być trudny do podrobienia

Pieniądz pełni funkcję jednostki obrachunkowej, dzięki temu wszystkie towary mają ceny wyrażone w pieniądzu , istnieje więc możliwość sprowadzenia ich do wspólnego mianownika a następnie określenie ilościowych relacji między nimi.

Popyt i podaż na pieniądz

Popyt na pieniądz - jest to ilość pieniądza na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze .

Podaż pieniądza - jest to ilość pieniądza wprowadzanego do obiegu.

Popyt na pieniądz czyli ilość pieniądza na jaką jest zapotrzebowanie wiążą się głównie z obsługą procesu cyrkulacji dóbr prowadzonych przez podmioty gospodarcze rachunkiem ekonomicznym związanym z realizacją płatności i operacji finansowych.

Wielkość popytu zależy od takich czynników jak :

- wielkość produkcji różnych dóbr

- liczba zawieranych transakcji

- przeciętny poziom cen produktów i usług

- nominalna i realna stopa oprocentowania środków pieniężnych

Podaż pieniądza czyli jego ilość wprowadzona do gospodarki podlega regulacji państwa.

Państwo ma istotny wpływ zwłaszcza za pośrednictwem banku centralnego oraz różnych agent i instytucji rządowych na wielkość emisji pieniądza , formy w jaki pieniądz jest emitowany oraz na cele które dzięki kolejnym emisjom zamierza się osiągnąć

BANKI

Rozwój wymiany towarowej i towarowo pieniężnej doprowadził do powstania banków oraz innych instytucji finansowych.

We współczesnej gospodarce rynkowej banki odgrywają bardzo dużą rolę.

Do podstawowych funkcji banków należy:

- przyjmowanie depozytów ( w zamian za odsetki )

- świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza

- udzielenie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych

W sensie ekonomicznym kredyt podlega na odstąpieniu przez jedną ze stron ( wierzyciel ) drugiej stronie ( dłużnik ) określonej wartości w pieniądzu lub w towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym terminie równowartości łącznie z wynagrodzeniem za jej udzielenie.

Typy kredytów

1. kredyt towarowy - występuje wówczas gdy normalna transakcja kupna sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu płatności

2. kredyt kwotowy - polega na udzieleniu przez wierzyciela pożyczki pieniężnej ( w zamian za odsetki )

Typy kredytów dla firm

1. kredyt obrotowy - na finansowanie bieżących potrzeb związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa ( krótkoterminowy )

2. kredyt inwestycyjny - udzielany jest na długie terminy spłaty, przeznaczone głównie na powiększenie środków trwałych firm.

Bank Centralny zwany też bankiem emisyjnym lub bankiem banków ma nadrzędną pozycję do pozostałych banków, wpływa na ich działalność oraz jest odpowiedzialny za prowadzenie bieżącej polityki pieniężnej państwa.

Funkcje Banku Centralnego :

1. posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego

2. pełni funkcję banku banków

3. pełni funkcję banku państwa - tzn. prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne, utrzymuje rezerwę państwową

4. stabilizuje rynki finansowe - czyli wspomaga pożyczkami banki i instytucje finansowe, w sytuacji gdy panika finansowa mogłaby zagrozić stabilizacji systemu finansowego kraju

5. współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu w gospodarce

Najważniejsze instrumenty Banku Centralnego do kontrolowania podaży pieniądza:

1. Zmiana stopy rezerw obowiązkowych

2. Zmiana stopy redyskontowej

3. Operacje otwartego rynku

Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje następujące efekty:

- ogranicza możliwość ekspansji kredytowej banku

- obniża potencjalne zyski banków komercyjnych

- mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników

- zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych

Zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych przez Bank Centralny:

- stwarza możliwość przeznaczenia większych kwot na kredyty przez banki komercyjne

Zmiana stopy redyskontowej - jest to instrument wykorzystywany przez Bank Centralny do kontroli podaży pieniądza.

Stopa redyskontowa jest stopą procentową pobieraną przez Bank Centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym.

Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w Banku Centralnym.

Operacje otwartego rynku polegające na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych przeważnie państwowych.

Istota tych operacji sprowadza się do pośredniego oddziaływania Banku Centralnego na podaż pieniądza przez zwiększenie lub zmniejszenie możliwości kreacji pieniądza gotówkowego.

Obecnie typowy system bankowy obejmuje następujące grupy banków :

- Bank centralny

- Banki Komercyjne

- Banki Specjalne

- Kasy Oszczędnościowe ( PKO )

- Instytucje drobnego kredytu

- Instytucje kredytu konsumpcyjnego ( Skok, Prowident )

Nie bankowe instytucje finansowe :

- firmy ubezpieczeniowe

- fundusze emerytalne

- fundusze powiernicze

Rynek kapitałowy - jest rynkiem na którym dokonywane są transakcje dotyczące kredytów, walorów średnio i długoterminowych oraz zakupu i sprzedaży walorów wyrażających współwłasność tzn. akcji.

Rynek kapitałowy składa się z rynku pierwotnego i wtórnego.

Rynek pierwotny- obejmuje wyłącznie nowe emisje walorów długoterminowych dokonanym w danym okresie, natomiast obrót papierami wartościowymi znajdującymi się już w obiegu dokonuje się na rynku wtórnym.

Giełda jest zinstytucjonalizowaną formą rynku towarowego, pieniężnego i kapitałowego.Inaczej mówiąc giełda jest miejscem stałych regularnych spotkań osób,które według określonych norm i zasad zawierają transakcje handlowe.

Na giełdzie papierów wartościowych zwanej również giełdą pieniężną dokonywane są transakcje kupna-sprzedaży papierów wartościowych, środków płatniczych oraz kruszców szlachetnych.

Ceny papierów wartościowych znajdujących się w obrocie giełdowym nazywa się kursem giełdowym.

Istnieją dwie metody ustalania kursu giełdowego:

1. kurs jednolity - ustalany raz każdego dnia giełdowego. Uczestnicy obrotu przekazują maklerowi swoje zlecenia kupna-sprzedaży nie wiedząc na razie po jakim kursie transakcje zostaną zawarte

2. kurs zmienny - każda transakcja zawierana jest według kursu indywidualnego . Na początku dnia giełdowego makler gromadzi istniejące zlecenia i realizuje je po ustalony kursie. Jest to kurs otwarcia, tworzy on podstawę do dalszych transakcji, które mogą podlegać istotnym wahaniom, pod koniec dnia giełdowego ustalany jest kurs zamknięcia.

CZYNNIKI WZROSTU GOSPODARCZEGO

Czynniki wzrostu gospodarczego dotyczą zmian ilościowych tj. zmiany poziomu produkcji,konsumpcji,zatrudnienia przy założeniu, że wielkość makrogospodarcza charakteryzuje się długofalowym trendem wzrostu ( wzrost gospodarczy )

Rozwój gospodarczy jest pojęciem szerszym.

Oprócz zmian ilościowych obejmuje zmiany jakościowe np.zmiany organizacji społeczeństw.

Czynniki wzrostu gospodarczego to:

- wydajność pracy

- zatrudnienie

- postęp techniczny

Poziom wydajności pracy-zależy od poziomu kapitałochłonności. Możliwe są jednak zmiany w sposobie produkcji, które prowadzą do wzrostu wydajności pracy bez zmiany poziomu kapitałochłonności.

Zmiany takie nazywamy postępem technicznym. Czyli pojawienie się bardziej efektywnych technologii produkcji.

Potencjalne tempo wzrostu zatrudnienia wyznaczone jest przez czynniki demograficzne i zależy od przyrostu naturalnego ludności, a więc jest kształtowane przez długofalowy proces.

CYKL KONINKTURALNY

Dochód Narodowy

A B C D E czas

A-B→kryzys

B-C→depresja, zastój

C-D→ożywienie

D-E→rozkwit

Okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym.

Wyróżnia się zwykle 4 fazy cyklu: kryzys, depresja, ożywienie, rozkwit.

Pomiędzy poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowoskutkowy, co oznacza,że mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie.

Przebieg cyklu jest nieregularny .

Cykle różnią się między sobą długością poszczególnych faz oraz amplitudą wahań.

Nie ma dwóch identycznych cykli.

Faza kryzysu - charakteryzuje się nadprodukcją czyli przewagą podaży w porównaniu z efektywnym popytem.

Powoduje to spadek wielkości gospodarczych.

Faza depresji - odznacza się względną stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie .

W pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom jest to tzw. Dolny punkt zwrotny

( między B a C ).

Faza ożywienia - cechuje ją wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczych .

Gdy wielkości te osiągną w porównaniu z poprzednimi cyklami stosunkowo wysoki poziom, zaczyna się faza rozkwitu charakteryzująca się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników ale już w zwolnionym tempie.

Dynamika poszczególnych wielkości jest zróżnicowana .

Górny punkt zwrotny ( E ) zapoczątkuje fazę kryzysu i nowy cykl.

Rozpiętość między górnym punktem zwrotnym a dolnym punktem zwrotnym określamy mianem amplitudy wahań koniunkturalnych .

Zwiększenie się amplitudy oznacza, że cykl ma charakter wybuchowy a jej zmniejszenie się oznacza złagodzenie przebiegu cyklu.

INFLACJA

Przez inflację należy rozumieć proces wzrostu ogólnego poziomu cen.

Z inflacją mamy do czynienia wtedy,gdy rosną ceny różnorodnych dóbr np. chleba, mięsa, benzyny, samochodów, maszyn, gruntów.

Jeżeli następuje wzrost ogólnego poziomu cen czyli jeśli rosną ceny jednych dóbr a innych maleją wtedy wzrost cen nie ma inflacyjnego charakteru.

Obliczeniem ogólnego poziomu cen zajmuje się w Polsce GUS poprzez zbudowanie koszyka z zestawem dóbr.

Z punktu widzenia konsumenta w koszyku znajdują się dobra konsumpcyjne.

Z punktu widzenia gospodarki do koszyka włącza się wszystkie produkty i usługi wchodzące w skład PKB.

Metody obliczania stopnia inflacji.

1. porównuje się ogólny poziom cen z roku T₁ z analogicznym poziomem cen z roku T_o , przy czym bierze się wskaźniki przeciętne dla 12 miesięcy.

2. Porównuje się ogólny poziom cen z grudnia T₁ z ogólnym poziomem cen z grudnia roku T_o

Można wyróżnić kilka odmian inflacji w zależności od stopnia jej nasilenia.Najczęściej wyróżnia się inflację pełzającą, umiarkowaną, galopującą i hiperinflację.

Inflację traktuje się jako pełzającą gdy wskaźnik cen nie przekracza 5% rocznie.

Natomiast gdy wskaźnik cen oscyluje w granicach od5%-10% rocznie to taką inflację określa się mianem inflacji umiarkowanej.

Z inflacją galopującą mamy do czynienia gdy wskaźnik cen waha się w granicach do 150% rocznie.

Jeśli ceny rosną w tempie przewyższającym 150% rocznie to taką inflację określamy jako hiperinflacją.

Społeczno ekonomiczne skutki inflacji.

Powolne procesy inflacyjne wywierają korzystny wpływ na przebieg procesów gospodarczych.

Podstawę tego podejścia warunkują dwa argumenty:

1. powolne procesy inflacyjne wpływają na dynamikę wzrostu gospodarczego,co objawia się obniżką realnych stóp procentowych i stawek płac realnych.Wywołuje to optymistyczne nastroje wśród przedsiębiorców z powodu poprawy rentowności produkcji.

2. Powolne procesy inflacyjne ułatwiają pożądane zmiany relacji cenowych.Te procesy przyśpieszają ustalanie się właściwych relacji cen co racjonalizuje decyzje gospodarcze i umożliwia prawidłową alokację zasobów.

Powolne procesy inflacyjne wywołują negatywny wpływ na gospodarkę.

Szereg negatywnych skutków:

Do najważniejszych możemy zaliczyć:

→ zniekształcenie informacyjnej funkcji cen - gdy ceny rosną stosunkowo szybko,podmioty gospodarcze tracą orientację rynkową gdyż nie są w stanie ocenić czy zmiany cen są rezultatem procesów inflacyjnych czy też wynikają ze zmiany relacji cen

→gwałtowny spadekpopytu na pieniądz

→redystrybucja dochodów - inflacja powoduje zwiększenie realnych dochodów niektórych podmiotów oraz zmniejszenie realnych dochodów innych podmiotów.

→wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczych -gdy tempo wzrostu cen jest dość wysokie rachunek ekonomiczny poprzedzający decyzje gospodarcze znacznie się komplikuje.

→niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym.

→wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej.

Główne teorie inflacji:

Występują 3 główne stanowiska teoretyczne dotyczące inflacji:

1. monetarna teoria inflacji

2. popytowa teoria inflacji

3. kosztowa teoria inflacji

Ad.1

Monetaryści nawiązali do starej ilościowej teorii pieniądza,która mówi że M⋅V = P⋅Y przyjęli założenie,że w krótkim okresie szybkość obiegu pieniądza (V ) jest stały nie zmienia się także realny poziom dochodu Narodowego ( Y ) przy założeniu,że V oraz Y są stałe , poziom ( P ) cen rynkowych będzie się zmieniał proporcjonalnie do wzrostu podaży pieniądza ( M )

Zgodnie z formułą
.

To proste równanie wyraża istotę tej teorii.

Wychodząc z założenia, że występuje przyczynowo skutkowy związek między podażą pieniądza ( M ) a przeciętnym poziomem cen ( P ) .Przyczyn inflacji należy szukać w błędnej polityce Banku Centralnego.

Ad 2.

Popytowa teoria inflacji lub inflacja ciągniona przez popyt występuje najczęściej w okresach wojen,kiedym olbrzymie wydatki państwa na zbrojenia i wysoki stopień wykorzystania zdolności produkcyjnych powodują szybki nieraz gwałtowny wzrost cen.

Ad 3.

Kosztowa teoria inflacji-wg. tej teorii przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji,niezależny od całego popytu na towary .

Gdy rosną ceny produkcji przedsiębiorstwa przerzucają ten wzrost na klientów czyli na wyroby gotowe.

Wzrost kosztów może być spowodowany różnorodnymi przyczynami.

Typy inflacji kosztowej:

1. Inflacja płacowa - gdy następuje wzrost płac niezależnie od popytu na pracę.

2. Inflacja wywołana przez zyski- gdy przedsiębiorstwo wykorzystuje swoją pozycję monopolisty aby niezależnie od popytu podnieść ceny.

3. Inflacja wywołana przez ceny dóbr importowanych.

4. Inflacja wywołana przez podatki.

Stopa % inflacji

• B

Krzywa Philipsa

• A

•

C Stopa % bezrobocia

Zależność między stopą inflacji a stopą bezrobocia

Badania wykazały,że przy wysokiej stopie inflacji występuje niewielka stopa bezrobocia i odwrotnie, przy niskiej stopie inflacji występuje stopa bezrobocia.

Przesunięcie z punktu A do B może spowodować spadek bezrobocia ale tylko za cenę wzrostu inflacji.

Natomiast przesunięcie z punktu A do C oznaczałoby całkowitą redukcję inflacji ale kosztem wzrostu bezrobocia.

Do bezrobotnych zalicza się osoby w wieku produkcyjnym,które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy w typowych warunkach występujących w gospodarce oraz pozostają bez pracy pomimo podjęcia poszukiwań pracy.

Granica wieku produkcyjnego w Polsce:

Od 18 - 59 dla kobiet

Od 18 - 64 dla mężczyzn

Ogólnie biorąc ludność w wieku produkcyjnym można podzielić na:

- aktywnych zawodowo

- biernych zawodowo

Aktywni to tacy,którzy są zdolni i gotowi do podjęcia pracy w typowych warunkach dla danej gospodarki.

Pozostałe osoby w wieku produkcyjnym tworzą grupę biernych zawodowo.

W Polsce stosowane są dwie metody pomiaru bezrobocia:

1. Metoda wykorzystywana w statystyce urzędu pracy

2. metoda wykorzystywana w badaniu aktywności ekonomicznej.

W myśl pierwszej metody bezrobotnymi są osoby:

- zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia w ramach stosunku pracy

- pozostające bez pracy i nie uczące się w szkołach z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych.

- zarejestrowane są w Urzędzie Pracy jeżeli ukończyły 18 lat a nie ukończyły 60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn, nie prowadzą działalności gospodarczej.

W myśl drugiej metody do bezrobotnych zalicza się osoby,które spełniają jednocześnie 3 warunki:

- w okresie badanego tygodnia nie pracowały

- aktywnie poszukują pracy

- są gotowe podjąć pracę w badanym lub następnym tygodniu.

TYPY BEZROBOCIA

1. Bezrobocie związane z niedopasowaniem strukturalnym,może występować zarówno w sytuacji równowagi na rynku pracy oraz w sytuacji nierównowagi.

2. Bezrobocie frykcyjne - powstaje w związku z powolnością przystosowań struktury podaży siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą na niedoskonale funkcjonującym rynku pracy.

3. Bezrobocie strukturalne - powstaje w rezultacie niedopasowań struktury podaży siły roboczej i popytu na siłę roboczą przede wszystkim w aspektach kwalifikacyjnych,zawodowych i regionalnych.

Bezrobocie a działalność Państwa

W działalności państwa dotyczącej bezrobocia można wyodrębnić część aktywną mającą na celu redukcję bezrobocia oraz część pasywna której celem jest pomoc socjalna.

Aktywna polityka państwa na rynku pracy opiera się na wykorzystaniu szeregu instrumentów ekonomicznych:

- polityka makroekonomiczna polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych i pieniężnych w celu zredukowania bezrobocia.

- polityka mikroekonomiczna obejmuje zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy.

Wśród tych instrumentów możemy wyróżnić;

- subsydiowanie zatrudnienia ( pomoc dla przedsiębiorstw żeby nie zwalniali pracowników )

- pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy.

- szkolenia zawodowe

Instrumenty te maja zazwyczaj charakter selektywny .

Dzięki temu mają podstawowe znaczenie dla ograniczenia bezrobocia strukturalnego.

Pasywna polityka państwa obejmuje różne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych.

HANDEL MIĘDZYNARODOWY

Koszty komparatywne

Zasada korzyści komparatywnych wynika z tego,że dany kraj powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie tych towarów których koszty produkcji są względnie niskie w porównaniu z innymi krajami.

Dzięki temu przy nieskrępowanej wymianie handlowej jej uczestnicy mogą odnosić korzyści w postaci przyrostu dochodu narodowego .

Inaczej mówiąc dana gospodarka krajowa powinna alokować swoje zasoby czynników produkcji tak aby rozwijane były te dziedziny, których koszty będą jak najniższe.

Głównym czynnikiem sprawczym handlu międzynarodowego w obrębie wyrobów jednej gałęzi przemysłu jest wybór konsumenta.

Specjalizacja gałęziowa - dokonuje się przede wszystkim w obrębie grupy towarów przemysłowych . Jej wyrazem są rosnące obroty towarami przemysłowymi między krajami wysoko rozwiniętymi .

Pogłębienie się specjalizacji wewnątrz gałęziowej nie wyeliminowało specjalizacji międzygałęziowej .Przez specjalizację międzygałęziową należy rozumieć zjawisko polegające na tym,że dla niektórych grup towarów grono krajów eksporterów ograniczone jest do stosunkowo niewielkiej liczby .

Bariery w handlu zagranicznym:

- bariery pozaekonomiczne - dotyczą głównie (embargo) zakaz handlu z innymi krajami.

- bariery ekonomiczne - (cło) jest opłatą którą importer lub eksporter musi uiścić na rzecz budżetu państwa przy dokonywaniu transakcji zagranicznych

Motywy nakładania cen

1. Dążenie władz do zwiększenia dochodu budżetowego.

2. Popieranie działalności produkcyjnej w wybranych dziedzinach.

3. Osłanianie zatrudnienia w niekonkurencyjnych wobec zagranicy gałęziach.

4. Ochrona pewnych grup społecznych.

Narzędzia polityki handlowej

- ograniczenia ilościowe w imporcie rzadziej w eksporcie

Bariery pozataryfowe

- przepisy administracyjne dotyczące składu produktów

- przepisy sanitarne

- przepisy dotyczące opakowań

Subsydia eksportowe - służą promowaniu eksportu , ich działanie polega na tym,że budżet państwa wyrównuje różnicę między kosztami produkcji producentów krajowych a ceną uzyskiwaną przez nich za ten towar za granicą.

N

M

B

A

G

F

E

D

C

P_p

P_p3

P_p1

P_p2

P_p

P_p

P_p

P_d

P_d3

P_d1

P_d2

P_d

P_p

nadwyżka

niedobór

• A

• B

• C

• D

A

B

---