Socjolog rozpoznaje i bada procesy i zjawiska zachodzące między ludźmi. Stara się w ten sposób poznać i zrozumieć zasady, na jakich funkcjonuje społeczeństwo. Zainteresowanie socjologa koncentruje się na takich instytucjach społecznych jak rodzina, praca, szkoła, organizacje religijne czy polityczne. Bada on także inne zbiorowości i grupy społeczne. Socjologa interesują przede wszystkim procesy zachodzące w takich zbiorowościach (konflikt, przystosowanie, współpraca, dezorganizacja itp.). Niezależnie od roli, jaką pełni socjolog, bardzo ważnym wyznacznikiem jego pracy jest bezstronność i obiektywizm, gdyż wyniki jego pracy często stanowią podstawę do działań mających na celu poprawę jakiejś sytuacji.
Zawód socjologa może przybrać różne formy. W roli badacza-naukowca socjolog poznaje wybrane przez siebie grupy i społeczności oraz ich problemy, a następnie próbuje znaleźć ich rozwiązanie. Często rola ta wiąże się z pracą nauczyciela akademickiego i prowadzeniem zajęć ze studentami. Doświadczony socjolog często bywa komentatorem bieżących wydarzeń. Z racji swej wiedzy i pracy naukowej pełni wtedy rolę eksperta, który może dzięki wynikom swych badań zwracać uwagę na ważne problemy społeczne. Socjolog może także zajmować się badaniem opinii publicznej, analizując nastroje społeczne. O tym, jak ważne są takie badania, świadczy najlepiej zainteresowanie polityków sondażami preferencji wyborczych. Jest to swego rodzaju miernik oceny ich działań. Coraz bardziej rozwija się także dział zajmujący się badaniem preferencji konsumenckich oraz wpływem i skutecznością reklamy.
Wielu socjologów zamiast na badaniach naukowych skupia się na praktycznych działaniach. Zazwyczaj pracują w instytucjach, które mają rozwiązywać problemy danych społeczności. Tu pole działania jest bardzo szerokie. Socjolog może pełnić role np. pedagoga, pracownika socjalnego, socjoterapeuty, doradcy zawodowego, negocjatora czy urzędnika.
Naturalnym miejscem pracy dla socjologa badacza jest wyższa uczelnia lub instytucja naukowa, gdzie zdobywając kolejne stopnie naukowe, ma największe możliwości awansu. Nie brakuje jednak innych miejsc, gdzie socjolog znajdzie zatrudnienie. Coraz większą wagę przywiązuje się do badań preferencji konsumenckich, co dla socjologów stanowi nowe pole działania. Powstają też instytucje pomocy społecznej, centra aktywizacji zawodowej, ośrodki wychowawcze i socjoterapeutyczne. Dzięki specyfice wykształcenia o szerokim profilu humanistycznym socjolog może znaleźć też pracę w administracji państwowej i samorządowej. Umiejętność postępowania z ludźmi i zdolność do rozumienia procesów zachodzących w małych grupach społecznych sprawiają, że socjolog jest też mile widziany w działach personalnych większych firm.
W przypadku socjologa jeszcze raz trzeba zwrócić uwagę na odpowiedzialność, jaką niesie ze sobą ten zawód, i związaną z tym konieczność przestrzegania zasad etyczno-moralnych. Badania opinii publicznej przeprowadzone nierzetelnie lub wręcz spreparowane mogą wypaczyć rzeczywistą sytuację i prowadzić do podjęcia niepotrzebnych działań, które dotykają całe grupy społeczne.