Nadciśnienie tętnicze (HA, AH) (łac. hypertonia arterialis) to choroba układu krążenia, która charakteryzuje się stale lub okresowo podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi ponad 140/90mmHg niezależnie od wieku pacjenta, potwierdzone kilkoma pomiarami.

Zdecydowana większość (ponad 90%) przypadków nadciśnienia ma charakter pierwotny, tzn. bez znanej somatycznej przyczyny, którą da się usunąć interwencją medyczną. Etiologia nadciśnienia tętniczego pierwotnego nie została w pełni ustalona. Uważa się, że odgrywają w niej rolę czynniki genetyczne i środowiskowe. Pozostałe przypadki to choroba o charakterze wtórnym, gdy dobrze jest znana przyczyna choroby, np.: choroby nerek, choroby gruczołów dokrewnych lub choroby mózgu.

Klasyfikacja nadciśnienia tętniczego

Kategoria	Ciśnienie skurczowe (mmHg)	Ciśnienie rozkurczowe (mmHg)
Ciśnienie optymalne	< 120	< 80
Ciśnienie prawidłowe	120 - 129	80 - 84
Ciśnienie wysokie prawidłowe	130 - 139	85 - 89
Nadciśnienie stopień 1 - łagodne	140 - 159	90 - 99
Nadciśnienie stopień 2 - umiarkowane	160 - 179	100 - 109
Nadciśnienie stopień 3 - ciężkie	≥ 180	≥ 110
Nadciśnienie izolowane skurczowe	≥ 140	< 90

	Czynniki ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego:
Potencjalnie odwracalne	1. Otyłość 2. Siedzący tryb życia z ograniczeniem wysiłków fizycznych 3. Zaburzenia gospodarki lipidowej 4. Palenie papierosów
Nieodwracalne	1. Płeć (u mężczyzn w porównaniu do kobiet przed okresem menopauzy częściej występuje choroba niedokrwienna serca) 2. Wiek (wraz z wiekiem wzrasta ryzyko zachorowania na choroby serca) 3. Cukrzyca typu 2 4. Predyspozycje genetyczne czyli te które dziedziczymy po naszych rodzicach (stąd występowanie w rodzinie przedwczesnej miażdżycy jest czynnikiem ryzyka choroby wieńcowej)

Epidemiolodzy zwracają uwagę na to, że nadciśnienie tętnicze znacznie częściej dotyczy osób o niższym statusie społeczno-ekonomicznym.

Przyczyną nadciśnienia tętniczego u ludzi starszych są postępujące, związane z wiekiem zmiany naczyniowe oraz zmiany w nerkach, które są nasilane są przez wpływ współistniejących chorób i zażywanych leków. Zmiany to zgrubienia i zesztywnienia ścian naczyń tętniczych oraz pogarszanie się ich „elastyczności” w reakcji na fizjologiczne zmiany ciśnienia krwi - czyli zanik tzw. zdolności wazodilatacyjnych.

Co powoduje utratę „elastyczności” ścian naczyń?

W ściankach naczyń obniża się liczba beta-receptorów, a zwłaszcza zmniejsza się wewnątrznaczyniowe wytwarzanie tlenku azotu. A jak wiadomo obecność w krwi tlenku azotu poszerza naczynia krwionośne i obniża ciśnienie tętnicze. Od antagonistycznej równowagi pomiędzy wytwarzaną w naczyniach substancją obkurczającą - angiotensyną II a tlenkiem azotu zależy prawidłowe funkcjonowanie całego układu krążenia. Zachwianie tej równowagi w wieku starszym i pojawienie się nadmiaru angiotensyny II hamuje wytwarzanie tlenku azotu i powoduje, że w starszym wieku zaczynają dominować mechanizmy naczyniokurczące. Przyczynia się do tego również zmniejszone wytwarzanie innych fizjologicznie czynnych substancji rozszerzających naczynia m.in. adrenomoduliny, kinin, itp.

Światowa Organizacja Zdrowia przedstawiła stadia rozwojowe nadciśnienia tętniczego w sposób następujący:

1. stadium I: nadciśnienie bez zmian narządowych,

2. stadium II: nadciśnienie z niewielkimi zmianami narządowymi, takimi jak białkomocz, przerost lewej komory, retinopatia (zmiany w siatkówce) nadciśnieniowa I-II stopnia,

3. stadium III: nadciśnienie z ciężkimi uszkodzeniami narządowymi, takimi jak niewydolność lewokomorowa, retinopatia nadciśnieniowa III-IV st., powikłania mózgowe, niewydolność nerek.

Podział chorych z nadciśnieniem tętniczym na grupy ryzyka w zależności od rokowania
Grupa niskiego ryzyka	 nadciśnienie tętnicze łagodne RR < 160/100mmHg  mężczyźni <55rż, kobiety <65rż  brak czynników ryzyka  brak powikłań narządowych
Grupa umiarkowanego ryzyka	 nadciśnienie łagodne lub umiarkowane RR <180/110mmHg  obecność 1-2 czynników ryzyka przy nadciśnieniu łagodnym  nie obserwuje się powikłań narządowych nadciśnienia
Grupa wysokiego ryzyka	 każdy stopień nadciśnienia tętniczego z obecnością powikłań narządowych (w sercu, na dnie oka, w nerkach)  pacjenci z cukrzycą)

Specyfika nadciśnienia w starszym wieku wyraża się tym, że średnie wartości ciśnienia skurczowego i rozkurczowego stopniowo rosną do około 60 r.ż. (Dotyczy to społeczeństw rozwiniętych cywilizacyjnie). Następnie w wyniku postępującego uszkodzenia ścian naczyń krwionośnych - ciśnienie rozkurczowe stabilizuje się lub nieznacznie obniża, natomiast ciśnienie skurczowe wykazuje dalszy wzrost.

Izolowane nadciśnienie skurczowe
Jeśli ciśnienie skurczowe przekroczy wartość 139 mmHg, a ciśnienie rozkurczowe jest niższe od 90 mmHg - to taki stan nazywamy izolowanym nadciśnieniem skurczowym.

Przyczyny izolowanego nadciśnienia skurczowego:

-nadmierna sztywność tętnic (zwłaszcza u osób starszych)

-zwiększona pojemność minutowa serca (niedomykalność zastawki aortalnej, przetoka tętniczo-żylna).

Choroba nadciśnieniowa

Nadciśnienie, aż do chwili wystąpienia powikłań, zwykle przebiega skrycie. Podwyższone wartości ciśnienia tętniczego wykrywane są w wyniku rutynowego badania lekarskiego bądź incydentalnym pomiarem.

Przez wiele lat istniejącemu nadciśnieniu mogą nie towarzyszyć żadne objawy. Jeśli już wystąpią, są one mało charakterystyczne: bóle głowy, nadmierna pobudliwość, bezsenność, łatwe męczenie, czasem uczucie kołatania serca, zaczerwienienie twarzy, szyi, klatki piersiowej (zwłaszcza przy dużym wzroście ciśnienia). W przypadku nadciśnienia wtórnego mogą być obecne objawy choroby podstawowej.

U niektórych chorych nadciśnienie może mieć charakter chwiejny i nie powodować powikłań narządowych przez długi czas, natomiast u innych od chwili rozpoznania ma charakter utrwalony i wcześnie prowadzi do owych powikłań.

Powikłania nadciśnienia tętniczego

Serce - pokonując wysokie ciśnienie panujące w układzie tętniczym przystosowuje się do nowych warunków. Mięsień sercowy ulega przerostowi, wymiary serca powiększają się. W początkowym okresie jest to zjawisko korzystne ponieważ umożliwia lepszą pracę serca. Wraz z przyrostem masy mięśniowej dochodzi jednak do gorszego jego ukrwienia. W dalszym przebiegu choroby przerost serca staje się szkodliwy i prowadzi do zmniejszenia sprawności jego działania. Po pewnym czasie pojawiają się bóle w klatce piersiowej będące wyrazem niedokrwienia mięśnia sercowego. Objawy te występują początkowo po większych wysiłkach, w zaawansowanym okresie choroby również w spoczynku. Postęp tych zmian i towarzyszący rozwój miażdżycy tętnic wieńcowych staje się niejednokrotnie przyczyną zawału serca

Wyrazem uszkodzenia serca w przebiegu nadciśnienia tętniczego mogą być zaburzenia rytmu co odczuwane jest jako uczucie niemiarowej pracy serca. Z czasem przerośnięty, uszkodzony mięsień sercowy kurczy się coraz słabiej - dochodzi do jego niewydolności. Zmniejszenie tolerancji wysiłku, pojawienie się duszności podczas wysiłków, a także obrzęki kończyn dolnych są wyrazem rozwijającej się niewydolności serca.

Naczynia krwionośne - naczynia tętnicze narażone na bezpośredni wpływ wysokiego ciśnienia stają się sztywne i grubsze. Słabo reagują na bodźce fizjologiczne, dochodzi w nich do uszkodzenia wewnętrznej warstwy zwanej śródbłonkiem. Szybciej rozwijają się też zmiany miażdżycowe. Wszystkie te czynniki powodują zwężenie światła naczyń i niedostateczny do zapotrzebowania przepływ krwi. Następstwem tego jest niedokrwienie wielu narządów. Konsekwencją opisanych zmian jest: rozwój choroby wieńcowej, występowanie zawału serca, miażdżyca zarostowa tętnic kończyn dolnych czy udary mózgu.

Ośrodkowy układ nerwowy - jednym z bardzo groźnych powikłań nadciśnienia tętniczego są udary mózgu. Do udaru dochodzi w wyniku zamknięcia jednej z tętnic doprowadzających krew do mózgu lub w wyniku pęknięcia zmienionego naczynia tętniczego i wylewu krwi do otaczających tkanek. Nadciśnienie tętnicze znacznie zwiększa ich częstość. Są one jednymi z najpoważniejszych powikłań będąc przyczyną przedwczesnej śmierci lub trwałego inwalidztwa; dotykają niejednokrotnie osoby w młodym wieku.

Oko - zmiany na dnie oka dotyczące układu tętniczego i żylnego prowadzą do niedokrwienia siatkówki a w bardzo zaawansowanym i nie leczonym nadciśnieniu tętniczym do wylewów w jej obrębie. Jest to przyczyna pogorszenia wzroku. Badaniem lekarskim przy pomocy specjalnego urządzenia zwanego oftalmoskopem lekarz może ocenić stopień zmian charakterystycznych dla nadciśnienia tętniczego na dnie oka i w ten sposób określić czas trwania choroby i stopień zaawansowania.


Retinopatia nadciśnieniowa

Zmiany nadciśnieniowe w badaniu dnie oka (klasyfikacja Keith, Wagener i Barker):

• I° umiarkowane zwężenie lub stwardnienie małych tętnic siatkówki, nieprawidłowy stosunek średnic tętnic do średnic żył

• II° umiarkowane lub znaczne stwardnienie tętnic (tętnice o wyglądzie drutu miedzianego), dodatni objaw Gunna [(objaw skrzyżowania) - widoczny w badaniu dna oka objaw zaawansowanego nadciśnienia tętniczego. Jest spowodowany stwardnieniem tętniczek siatkówki i ich uciskiem na naczynia żylne. Polega na zwężeniu naczynia żylnego, które w skrajnym przypadku krzyżuje się pod kątem prostym z tętniczką (objaw Salusa).]

• III° obrzęk, wysięk i krwotoki do siatkówki, tętnice stwardniałe i zwężone

• IV° objawy III° i dodatkowo obrzęk tarczy nerwu wzrokowego

Zmiany I° i II° uznaje się obecnie za na tyle nieswoiste, że (nie licząc osób młodych) nie należy przypisywać im znaczenia rokowniczego.

Nerki - zmiany w przebiegu nadciśnienia tętniczego powstające w nerkach związane są z niedokrwieniem tego narządu i z bezpośrednią reakcją tętniczek nerkowych na podwyższone RR. Rozwój zmian w nerkach jest zazwyczaj powolny, upośledzenie ich funkcji w nadciśnieniu łagodnym pojawia się po kilkunastu, kilkudziesięciu latach trwania nadciśnienia tętniczego. Szybszy rozwój niewydolności nerek obserwujemy w złośliwym nadciśnieniu tętniczym, źle regulowanym

Podstawowe badania u chorego z nadciśnieniem tętniczym:

1. Pomiar wzrostu i masy ciała oraz obliczenie indeksu masy ciała ( BMI) - który pozwoli ocenić stopień otyłości.
2. Badanie dna oka - ocena stopnia zaawansowania nadciśnienia.
3. Badanie EKG
4. Badania RTG klatki piersiowej
5. Badania laboratoryjne: badanie ogólne moczu, poziom potasu, kreatyniny, glukozy na czczo oraz cholesterolu całkowitego
6. Inne specjalistyczne badania w razie potrzeby np. usg serca, nerek itp.


Zapobieganie nadciśnieniu - zmiana stylu życia

Zmiana stylu życia istotnie obniża wartości ciśnienia tętniczego u osób z ciśnieniem podwyższonym i prawdopodobnie może zapobiegać rozwojowi choroby u osób, które mają do niej genetycznie uwarunkowane skłonności. Elementy leczenia niefarmakologicznego to: normalizacja masy ciała, przestrzeganie odpowiedniej diety, w tym nienadużywanie alkoholu i soli, ograniczenie spożycia tłuszczów, zwłaszcza nasyconych, zaprzestanie palenia tytoniu i zwiększenie aktywności fizycznej.

Łącznie interwencje niefarmakologiczne zmniejszają 5-letnią zapadalność na nadciśnienie tętnicze o 50%.

Dodatkowo stosuje się leczenie farmakologiczne.

Najnowsze zalecenia WHO/ISH dotyczące monoterapii nadciśnienia uznają za jednakowo przydatne sześć grup leków hipotensyjnych, do których należą: diuretyki, beta-blokery, alfa-blokery, inhibitory konwertazy (ACE-I), antagoniści wapnia, antagoniści receptorów angiotensyny II. Przy wyborze leku obniżającego ciśnienie krwi u pacjenta w podeszłym wieku należy pamiętać o uwzględnieniu chorób współistniejących, do których często należą: cukrzyca, niewydolność krążenia, osteoporoza, migotanie przedsionków, łagodny przerost gruczołu krokowego, i inne.

---