65 lat temu wybuchło Powstanie Warszawskie, które było jednym z najbardziej dramatycznych wydarzeń II wojny światowej. Choć z różnych powodów starano się zarówno w Polsce, jak i za granicą o nim zapomnieć, jego skutki były trwałe, a echa brzmią po dzisiejszy dzień.

W 65. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego przypominamy jego przebieg dzień po dniu.

1 sierpnia, wtorek

Dowódcą AK jest gen. Tadeusz Komorowski "Bór, jednak to Komendant Okręgu Warszawskiego AK płk Antoni Chruściel „Monter” faktycznie dowodzi Powstaniem. O godzinie 17.00, znanej jako godzina „W” wybucha powstanie, zwane początkowo sierpniowym. Do walki przystępuje około 30 tysięcy żołnierzy okręgu warszawskiego AK. W nocy z 1 na 2 sierpnia do akcji powstańczej spontanicznie przyłącza się ludność cywilna.

2 sierpnia, środa

Stare Miasto zostaje całkowicie opanowane przez oddziały powstańcze. Śródmieście w znacznej części zostaje zajęte przez Polaków, zaś na Mokotowie i Żoliborzu nie udaje się zająć strategicznych pozycji. Na Woli powstańcy przeszli do defensywy przed atakiem jednostek niemieckich, chcących zaatakować Warszawę od strony zachodniej i od Powązek. Na Pradze całkowicie ustały działania bojowe. Po raz pierwszy Niemcy korzystają z „żywej tarczy”: na ulicy Chłodnej siedem niemieckich czołgów przebija się przez polskie barykady pod osłoną polskich kobiet i dzieci. Krystyna Krahelska, autorka popularnej pieśni „Hej, chłopcy, bagnet na broń!”, ciężko raniona w czasie Godziny „W”, umiera w szpitalu polowym. Niemcy masowymi egzekucjami rozpoczynają eksterminację ludności cywilnej. Ukazuje się pierwszy numer „Biuletynu Informacyjnego”, centralnego pisma Armii Krajowej.

3 sierpnia, czwartek

Na Woli, Mokotowie i Ochocie oddziały niemieckie podpalają domy i mordują ludność cywilną. Komendant Obwodu Praga, ppłk Antoni Żurawski „Bober” nie mając widoków na opanowanie dzielnicy decyduje się przerwać walkę, a powstańcy powracają do konspiracji. Ok. godz. 20 Niemcy wprowadzają do walki przeciwko powstańcom lotnictwo bombowe, które od tego dnia systematycznie bombardowały Warszawę. W Moskwie odbywa się pierwsza rozmowa premiera Stanisława Mikołajczyka z Józefem Stalinem, który zarzuca Armii Krajowej bierność.

4 sierpnia, piątek

Z rozkazu Heinricha Himmlera dowodzenie siłami niemieckimi w Warszawie przejął Erich von dem Bach-Zelewski, natomiast dowództwo sił nacierających spoza Warszawy objął Heinz Reinefarth. Obaj dowódcy wykazali się niezwykłym okrucieństwem w pacyfikowaniu Warszawy. Powołano do życia Harcerską Pocztę Polową. Po południu w Pałacu Blanka na Pl. Teatralnym ginie jeden z najwybitniejszych polskich poetów Krzysztof Kamil Baczyński. W nocy doszło do pierwszych zrzutów broni i amunicji dla powstańczej Warszawy z samolotów polskich i brytyjskich.

5 sierpnia, sobota

Rozpoczyna się masowa rzeź ludności cywilnej na Woli, znana jako ”czarna sobota”. Batalion AK „Zośka” uwalnia Żydów z Gęsiówki.

6 sierpnia, niedziela

Następuje utrwalenie podziału walczącego miasta na trzy części: Grupę Północ, która obejmuje rejon cmentarzy, Stare Miasto, Żoliborz i Kampinos; Śródmieście, które jest połączone z Powiślem i Czerniakowem; Grupa Południe, obejmująca Mokotów wraz z Sadybą oraz Lasy Kabackie i Chojnowskie. Niemcy zakładają w Pruszkowie obóz przejściowy o nazwie „Dulag 121” dla ludności cywilnej ewakuowanej ze stolicy. Przejdzie przez niego łącznie ponad pół miliona ludzi.

7 sierpnia, poniedziałek

Niemal cała Wola przechodzi w ręce Niemców. Rozpoczyna się zmasowany atak artyleryjski na Stare Miasto. John Ward, jedyny korespondent zagraniczny w Warszawie, nadaje pierwszą depeszę radiową z relacjami o sytuacji w walczącej Warszawie.

8 sierpnia, wtorek

Ciężkie walki na Woli, na Stare Miasto spadają bomby zapalające, sytuacja na Ochocie z godziny na godzinę staje się coraz bardziej krytyczna. Pierwszą audycję nadaje radiostacja powstańcza „Błyskawica”.

9 sierpnia, środa

W Moskwie Stalin deklaruje pomoc lotniczą dla Warszawy.

10 sierpnia, czwartek

BBC nadaje ostrzeżenie we wszystkich językach europejskich pod adresem hitlerowców i osób pracujących w aparacie III Rzeszy. W nocy samoloty brytyjskie dokonują udanych zrzutów amunicji i broni dla polskich oddziałów. Grupa „Kampinos” odbiera po raz pierwszy zrzut.

REKLAMA

Czytaj dalej

11 sierpnia, piątek

Oddziały niemieckie opanowują Wolę i Ochotę. Naloty i bombardowanie Starego Miasta. Naczelny Wódz nadaje pierwsze ordery Virtuti Militari za udział w Powstaniu.

12 sierpnia, sobota

Niemcy przystępują do walnego boju o Stare Miasto.

13 sierpnia, niedziela

Po upadku Stawek, Stare Miasto znajduje się w okrążeniu. W kinie „Palladium” na ulicy Złotej odbywa się pierwszy pokaz filmu „Warszawa walczy”.

14 sierpnia, poniedziałek

Najcięższe walki toczą się na Starym Mieście. Przestają działać wodociągi. Bór-Komorowski wydaje rozkaz wzywający podległe oddziały do marszu na pomoc Warszawie.

15 sierpnia, wtorek

Ciężkie walki w obronie Banku Polskiego na ul. Bielańskiej. Rząd ZSRR odrzuca prośbę Amerykanów o zgodę na wahadłowe loty samolotów ze zrzutami dla Warszawy.

16 sierpnia, środa

W nocy na teren Powązek docierają pierwsze oddziały odsieczy z Puszczy Kampinoskiej. W całym mieście coraz mocniej jest odczuwalny brak wody.

17 sierpnia, czwartek

Płonie katedra św. Jana, kościół Marii Panny i część Ratusza na pl. Teatralnym. Toczą się ciężkie walki na terenie Śródmieścia. Niemcy nadal atakują Stare Miasto.

18 sierpnia, piątek

Od rana trwa intensywne bombardowanie Starego Miasta. Głównodowodzący siłami niemieckimi, Erich von dem Bach-Zelewski, próbuje nakłonić powstańców do kapitulacji, obiecując prawa kombatanckie.

19 sierpnia, sobota

Niemcy rozpoczynają generalne natarcie na Stare Miasto. Nad ranem na Mokotów przebija się część oddziałów AK skoncentrowanych w lasach Chojnowskich.

20 sierpnia, niedziela

Natarcie na wszystkich odcinkach Starego Miasta. Powstańcy walczą nawet po kilkanaście godzin bez zmiany i snu. W ogarniętym walkami mieście coraz trudniej zdobyć pożywienie. Po kilkunastu godzinach zaciekłych walk Powstańcom udaje się zdobyć gmach PAST-y przy ulicy Zielnej.

21 sierpnia, poniedziałek

Niemcy wysadzają w powietrze więzienie Pawiak. W kinie „Palladium” można obejrzeć drugą kronikę powstańczą, ze zdjęciami z dnia poprzedniego, między innymi ze zdobycia PAST-y. W nocy z 20 na 21 oraz z 21 na 22 sierpnia załamuje się atak Powstańców z Puszczy Kampinoskiej i Żoliborza w kierunku Dworca Gdańskiego. Niepowodzeniem kończy się próba połączenia z oddziałami na Starym Mieście.

22 sierpnia, wtorek

Po ciężkich walkach Niemcy obsadzają zrujnowany budynek Arsenału.

23 sierpnia, środa

Oddziały powstańcze zdobywają budynek małej PAST-y przy ulicy Piusa XI, kościół Św. Krzyża i gmach Komendy Policji przy Krakowskim Przedmieściu.

24 sierpnia, czwartek

Stare Miasto staje się celem zmasowanych ataków wojsk niemieckich. Prasa powstańcza donosi o wyzwoleniu Paryża, co jest powodem do powszechnej radości w Warszawie.

25 sierpnia, piątek

Toczą się zaciekłe walki o gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych oraz Szpital Jana Bożego przy Bonifraterskiej. Winston Churchill domaga się od prezydenta USA wysłania samolotów nad Warszawę i lądowania na sowieckich lotniskach bez zgody sowieckich władz. Nocą z 25 na 26 sierpnia ze Starego Miasta ewakuują się kanałami władze cywilne i dowództwo powstania.

26 sierpnia, sobota

Trwają naloty i ostrzał artyleryjski Starego Miasta.

REKLAMA

Czytaj dalej

27 sierpnia, niedziela

Walki w murach katedry św. Jana i zdobycie jej przez Niemców. Prezydent USA Franklin Delano Roosevelt odmawia pomocy Powstańcom bez zgody Związku Sowieckiego.

28 sierpnia, poniedziałek

Po zaciekłych atakach Niemcy zajmują zabudowania Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych.

29 sierpnia, wtorek

Trwają bombardowania lotnicze i ostrzał artyleryjski Starego Miasta. Powstańcy ponoszą dotkliwe straty na Mokotowie, które jest bombardowane z ziemi i powietrza. Rządy Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych przyznają żołnierzom AK prawa kombatanckie, uznając Armię Krajową za integralną część Polskich Sił Zbrojnych.

30 sierpnia, środa

Armia Czerwona zajmuje Garwolin i przygotowuje się do przeprawy na zachodni brzeg Wisły. Władze niemieckie wzywają przez megafony do stawienia się na okres 10 dni, poczynając od dnia następnego, 100 tys. mieszkańców Warszawy w wieku 17-65 lat do robót fortyfikacyjnych nad Wisłą. Płk „Monter”, bez porozumienia z Komendą Główną AK, wydaje rozkaz o mobilizacji.

31 sierpnia, czwartek

Nocna próba przebicia się powstańców ze Starego Miasta do Śródmieścia kończy się niepowodzeniem. W kościele Sakramentek na Nowym mieście na skutek nalotu ginie około tysiąca osób. Od tego dnia następuje ewakuacja powstańców kanałami ze Starego Miasta do Śródmieścia i na Żoliborz.

1 września, piątek

Niemcy przeprowadzają generalny szturm na Stare Miasto, w wyniku którego zniszczona zostaje m.in. kolumna Zygmunta. Naczelny Wódz gen. Kazimierz Sosnkowski zarzuca aliantom bierność w obliczu zagłady Warszawy.

2 września, sobota

Ewakuacja kanałami oddziałów powstańczych i ludności ze Starego Miasta. Oddziały niemieckie zdobywają Sadybę.

3 września, niedziela

Po opanowaniu Starego Miasta siły niemieckie uderzają na Powiśle. Deutsche Nachrichtenbüro informuje o formalnym uznaniu przez Niemców praw kombatanckich żołnierzy AK.

4 września, poniedziałek

Niemcy kontynuują ostrzał artyleryjski i bombardowanie Powiśla. Elektrownia Miejska na Powiślu, dostarczająca miastu prąd od pierwszych dni Powstania zostaje zburzona. Czołgi niemieckie miażdżą płytę Grobu Nieznanego Żołnierza.

5 września, wtorek

Niemcy opanowują Elektrownię na Powiślu. Intensywnie bombardowane Śródmieście płonie.

6 września, środa

Oddziały niemieckie po zaciętych walkach z Powstańcami zajmują Powiśle. Trwa bombardowanie i ostrzał północnej części Śródmieścia. Niemcy zrzucają ulotki w języku polskim, wzywające do opuszczenia miasta w dniach 7 i 8 września.

7 września, czwartek

Przedstawiciele Polskiego Czerwonego Krzyża rozmawiają z Niemcami na temat ewakuacji ludności z ogarniętego walkami miasta. W wyniku pertraktacji w dniach 8 i 9 września, w godz. 12.00-14.00 ludność, na własne ryzyko, może opuścić Warszawę.

8 września, piątek

Kilka tysięcy cywilów dobrowolnie opuszcza miasto.

9 września, sobota

Komenda Główna AK uznaje dalszą walkę za bezcelową i zgadza się na pertraktacje PCK w sprawie ewakuacji cywilów z miasta. Strona niemiecka proponuje rozpoczęcie rozmów w sprawie kapitulacji Powstania.

10 września, niedziela

Początek ofensywy Armii Czerwonej i armii polskiej gen. Berlinga na Pradze. Premier Mikołajczyk wysyła depeszę, zapowiadającą wysłanie wyprawy lotniczej z Londynu do powstańczej Warszawy.

11 września, poniedziałek

Strona polska zrywa rozmowy w sprawie kapitulacji Powstania.

12 września, wtorek

Niemcy wstrzymują działania bojowe w innych dzielnicach, wszystkie siły kierując na Czerniaków.

13 września, środa

Pierwsze zrzuty lotnictwa sowieckiego dla Warszawy. Niemcy wysadzają w powietrze warszawskie mosty.

14 września, czwartek

Armia Czerwona i 1. Armia Wojska Polskiego opanowują Pragę. Rzeczywiste "wyzwolenie", czyli wejście armii sowieckiej do pustej i zburzonej lewobrzeżnej części miasta, nastąpiło 17 stycznia 1945.

15 września, piątek

Toczą się ciężkie walki o utrzymanie Czerniakowa.

16 września, sobota

Rozpoczęcie forsowania Wisły przez żołnierzy gen. Berlinga. Niemcy przystępują do zdecydowanego uderzenia na Żoliborz.

17 września, niedziela

Żoliborz, Mokotów i Śródmieście są nękane ogniem niemieckiej artylerii.

18 września, poniedziałek

107 amerykańskich „latających fortec” pojawia się nad Warszawą. Powstańcy przejmują niewielką część zrzuconych zasobników z bronią, żywnością i zaopatrzeniem medycznym.

19 września, wtorek

Wojska niemieckie kontynuują silne natarcie na Czerniaków.

20 września, środa

Przeorganizowanie sił powstańczych w regularne oddziały Wojska Polskiego - Warszawskiego Korpusu AK.

21 września, czwartek

Ostatnie zrzuty samolotów alianckich z Zachodu trafiają do zgrupowania AK w Puszczy Kampinoskiej.

22 września, piątek

Niemcy mordują na Czerniakowie ks. ktp. Józefa Stanka, kapelana zgrupowania "Kryska".

23 września, sobota

Pada Przyczółek Czerniakowski.

24 września, niedziela

Głównym celem ataku Niemców staje się Mokotów.

25 września, poniedziałek

Trwają zacięte walki o Mokotów. Pod gruzami domu przy ulicy Marszałkowskiej ginie Eugeniusz Lokajski, lekkoatleta i olimpijczyk, a zarazem autor licznych zdjęć z Powstania Warszawskiego.

26 września, wtorek

Oddziały powstańcze ewakuują się kanałami z Mokotowa do Śródmieścia. Niemcy piętrzą w kanałach wodę, przez włazy wrzucają granaty, chemikalia i worki z piaskiem. Sytuacja żywnościowa walczącej stolicy jest katastrofalna.

27 września, środa

Kapitulacja Mokotowa.

28 września, czwartek

Ostatnimi punktami powstańczego oporu są Śródmieście i Żoliborz. Cały wysiłek bojowy Niemcy koncentrują na Żoliborzu.

29 września, piątek

Generalny atak niemiecki na Żoliborz.

30 września, sobota

Kapitulacja Żoliborza.

1 października, niedziela

Pierwszy dzień rozejmu.

2 października, poniedziałek

Od godziny 5.00 rano obowiązuje zawieszenie broni. Po długich negocjacjach prowadzonych w Ożarowie Mazowieckim zostaje podpisany układ o zaprzestaniu działań wojennych w Warszawie.

3 października, wtorek

Ludność cywilna masowo opuszcza miasto.

---