HINDUIZM |
Narodziny hinduizmu umieścić można mniej więcej 3 tys. lat p.n.e., w okresie trwania cywilizacji doliny Indusu. Po najeździe Arjów narzucili oni własny zespół wierzeń, jednocześnie asymilując wiele elementów lokalnych. Właśnie z tej mieszanki powstał niezwykle zawiły system religijny. Hinduizm nie ma swojego założyciela, jak chrześcijaństwo czy islam. Powstał w wyniku ewolucji i asymilacji wierzeń. Posiada za to własne objawienia, do których w pierwszym szeregu zalicza się Wedy, najświętsze pisma hinduizmu, które zostały objawione anonimowym mędrcom (riszim). Paradoksalnie jednak w połowie XIX w. Wedy były w Indiach właściwie zapomniane i dopiero działalność europejskich uczonych pozwoliła na ich triumfalny powrót do religijnej, indyjskiej świadomości. Hinduizm nie posiada jednej doktryny, głównego autorytetu religijnego i hierarchii kościelnej, nie jest też religią prozelityczną. Jest sposobem życia, specyficznego odbierania rzeczywistości i najtwardszym spoiwem łączącym mieszkańców subkontynentu. Żeby być hinduistą trzeba urodzić się Hindusem i od dzieciństwa przyswajać zwyczaje, normy i cały kulturowy kontekst hinduizmu. Wedy (Veda, sanskr. wiedza), są najstarszymi pismami hinduizmu (1200-700 r. p.n.e.), z których czerpie się wiadomości o starożytnym społeczeństwie indyjskim. W momencie powstawania stanowiły całość wiedzy o świecie ludzi i świecie bogów. Są to najważniejsze z pośród pism objawionych (śruti), których mantry używane są w hinduistycznych modlitwach i ceremoniach. Przez wiele stuleci święte słowa Wed przekazywane były wyłącznie drogą ustną i dopiero w drugiej połowie pierwszego tysiąclecia zostały spisane. Wedy dzielą się na cztery części: Rygweda - wiedza hymnów ofiarnych, 1028 hymnów poświęconych wedyjskim bóstwom; Jadżurweda - wiedza formuł ofiarnych, opisująca akcję liturgiczną i przypisująca funkcje kapłanom; Samaweda - wiedza śpiewów ofiarnych; Atarwaweda - wiedza zaklęć magicznych, będąca późniejszym dodatkiem Oprócz Wed do pism objawionych należą: - brahmany - traktaty teologiczne kierowane do braminów - aranjaki (aranya - sanskr. las), uzupełnienia do brahman, traktaty leśne, przekazywane mężczyznom porzucającym życie rodzinne i skupiającym się na refleksji i duchowych poszukiwaniach) - upaniszady (upa - wokół, blisko, niszad - pod, siedzieć poniżej, w domyśle siedzenie u stup mistrza) księgi mistyczno-filozoficzne o dużej subtelności i wyrafinowaniu. Z pośród 108 Upaniszad najbardziej popularne są: Isza, Kena, Katha, Mundaka, Mandukya, Aitareya, Taittriya, Czhandogja, Praszna, Śwetaśwatara i Brihadaranjaka.
Upaniszady ukształtowały wielkie pojęcia filozoficzno-religijne hinduizmu, które stały się jego fundamentami i ukształtowały mentalne wzorce indyjskiego społeczeństwa, warunkujące postawy i działania Hindusów, czasami tak trudne do zrozumienia dla Europejczyka. Kluczowe dla hinduizmu znaczenie mają cztery wielkie stwierdzenia Upaniszad (Mahavakya), które stawiają znak równości pomiędzy jednostkową duszą i Absolutem: Prajnanam Brahma - Świadomość jest Brahmanem, Ayam Atma Brahma - Ten Atman jest Brahmanem, Aham Brahmasmi - Ja jestem Brahmanem i najbardziej popularne Tat Twam Asi - Ty jesteś Tym. Bóg - Brahman, jako najwyższa istota, absolut, znajduje się poza zasięgiem ludzkiej mocy. Jest czymś w rodzaju kosmicznej materii, z której wszystko pochodzi i do której wszystko wraca. Atman - dusza jednostkowa (również zwierząt i roślin), pochodzi od Brahmana i ma z nim wspólną substancję. Atman jest pojęciem skrajnie różnym od tego, które rozwinęło się w filozofii europejskiej. Każdy atman uczestniczy w samsarze, kołowrocie wcieleń, któremu poddana jest każda ziemska istota. Atman nie może połączyć się z Brahmanem, gdyż nie pozwala mu na to suma uczynków - karman. Prawo sumy uczynków mówi, że każda akcja wywołuje reakcję. Człowiek zgodnie z doktryną transmigracji (reinkarnacji) zbiera żniwa swoich dobrych i złych uczynków w przyszłych żywotach. Każdy nieczysty czyn wiąże istotę ludzką mocniej w świecie ułudy, oddalając go od ostatecznego celu życia. To że nie potrafi tego dostrzec jest zasługą maji. Maja - ułuda, jest iluzją, która pęta człowieka zniewolonego w samsarze. Wyrwanie się z koła samsary i połączenie się z Brahmanem nazywane jest mokszą. Czas Wed nie jest liniowy lecz cykliczny, a piekło i niebo nie są ostatecznie, a są jedynie etapami pośrednimi. W czasach wedyjskich sformułowano cztery cele życia: kama - zaspokojenie zmysłowych pragnień; artha - zdobycie dóbr materialnych i pieniędzy; dharma - przestrzeganie obowiązków religijnych; moksza - wyzwolenie. Z pośród nich kama uważana jest za cel najniższy, gdyż dotyczy tak ludzi jak i zwierząt. Najwyższym z nich jest oczywiście moksza, która jest efektem długiej, duchowej praktyki. Wedyjski Hymn o Praczłowieku (Puruszy) na tysiąclecia religijnie usankcjonował podział społeczeństwa na klasy (ind. warna - kolor). Zgodnie z nim bogowie składają w ofierze mężczyznę a z jego poćwiartowanego ciała wyłaniają się klasy społeczne, niebo i ziemia, zwierzęta, bogowie. Z głowy powstał bramin, z ramion kszatrja (wojownik), biodra stały się wajśią (kupiec) a ze stup narodził się siudra (chłop, robotnik, artysta). Każda z czterech warn miała mieć swoje miejsce w porządku społecznym, dzięki czemu panować miał ład. Poza podziałem kastowym znalazła się duża grupa tak zwanych pozakastowych - pariasów, która z biegiem czasu ulegała coraz większej stygmatyzacji. W okresie wedyjskim ukształtował się również podział życia na cztery okresy. Według klasycznego podziału pierwszym etapem życia mężczyzny był stan brahmaaczarja - nauki, pod opieką guru, w drugim etapie - garhastrija, mężczyzna zakładał rodzinę, którą musiał utrzymać. Trzeci etap - vanaprastha, to opuszczenie domu i mentalne przygotowanie się do finalnego etapu życia - sanjasia, czyli wyrzeczenia się wszystkiego i dążenia do wyzwolenia. Owe cztery etapy przynależne były tylko trzem najwyższym warnom (tak zwanym podwójnie urodzonym). Podział ten w praktyce nigdy nie odgrywał znaczącej roli jednak zakreślał powszechnie akceptowalną hierarchię czynów i kształtował postawy wobec życia. Religia wedyjska była właściwie własnością braminów. Członkowie pozostałych stanów nie pobierali nauk filozoficznych. To bramini zawładnęli sferą sacrum i tylko od ich ofiar i właściwie przeprowadzanych obrzędów zależeć miał los społeczeństwa i całego świata. Po wstrząsie jakim był dla braminizmu rozwój nowych ruchów religijnych, odrzucających ortodoksję i stawiających na głowie dawny porządek społeczny, zrodził się ruch kontrreformacyjny, stanowiący próbę odzyskania władzy i wpływów przez braminów. Pod wpływem nowych religii hinduizm przybliżył się do ludzi. Dawna sztywność rytuałów i skomplikowane teorie filozoficzne częściowo zastąpiły bliższe większości wiernych nowe objawienia, a wśród nich dwa wielkie, nowe eposy: Mahabharata, której częścią jest Bhagawadgita, opisująca wielką bitwę pod Kurukszetrą i Ramajana (III w. p.n.e.-II w. n.e.). Z myślą o zwykłych ludziach, między III a XIII w. n.e. powstały też Purany, które w formie opowieści narracyjnych i paraboli przekazywały religijne treści tak by były interesujące i łatwo zrozumiałe dla słuchaczy. Purany oprócz czysto religijnych treści informowały o tematach takich jak gramatyka, retoryka czy łucznictwo; opisują też święte miejsca hinduizmu. W tym czasie na dobre wyłania się hinduska święta trójca (Trimurti). Osobowy bóg - Iśwara, który jest wszechobecny, wszechmocny, i wymyka się wszelkim próbom definicji, siłą swojej woli manifestuje się na różne sposoby. Iśwara jest nie tylko stwórcą (Brahma), któremu wszechświat zawdzięcza istnienie, posiada również aspekt zachowawczy (Wisznu) i niszczycielski (Śiwa). Mahabharata Mahabharata jest wielką epopeją, która opowiada losy zwaśnionych rodów Pandawów i Kaurawów. Według tradycji autorem Mahabharaty jest Wjasa, choć zważywszy na rozmiary epopei wątpliwe jest by mógł stworzyć ją jeden człowiek. Dzieło liczy 220 tysięcy wierszy i jest jednym z najdłuższych utworów jakie kiedykolwiek stworzył człowiek. Jego powstanie sytuuje się między IV w. p.n.e. a IV w .n.e. Głównym wątkiem epopei jest wielka bitwę, jaka rozgrywa się na polach Kurukszetry pomiędzy rodami, które są z sobą spokrewnione i wywodzą się z jednej lunarnej rasy. Mahabharata to encyklopedia braminizmu, która nazywana jest czasami piątą Wedą. W treść epopei wplecione są moralne nauki, filozoficzne rozważania, religijne dyskursy. Częścią Mahabharaty jest Bhagawadgita, która przedstawia moment przygotowania do wielkiej bitwy i dialog pomiędzy Ardżuną i jego woźnicą - Kryszną. Odpowiadając na pytania Ardżuny Kryszna rozjaśnia jego liczne wątpliwości, ujawniając najgłębsze duchowe nauki hinduizmu. Bhagawadgita zawiera główne nauki Upaniszad i uważana jest za duchową esencję hinduizmu.
Ramajana Ramajana to wielki, liczący 1100 wersów, starożytny epos, który silnie oddziałuje na umysły wiernych po dziś dzień. Opisuje historię króla Ramy, przedstawionego jako idealnego człowieka. Po tym jak Rama, nie ze swojej winy, musi opuścić własne królestwo Ajodhji, udaje się wraz z bratem Lakszmaną i żoną Sitą na uchodźctwo do środkowych Indii. Tam Sita zostaje porwana przez demona Rawanę, władcę Lanki. Z pomocą króla małp - Hanumana, Ramie udaje się pokonać Rawanę i uwolnić ukochaną żonę. Po kilkunastu latach Rama odzyskuje tron w Ajodhji, gdzie sprawuje sprawiedliwe i mądre rządy. W wyniku posłyszanej plotki, która kwestionuje czystość Sity Rama wygania ją z miasta. Sita od tej pory żyje w lesie i tam rodzi a następnie wychowuje synów Ramy, w czym pomaga jej mędrzec Walmiki. Po kilkunastu latach Rama spotyka się z Sitą i nakłania ją do powrotu, ta jednak wybiera godną śmierć i prosi matkę ziemię by ją połknęła. Synowie wraz z Ramą wracają do Ajodhji, gdzie po jego śmierci przejmą władzę.
Historia Ramajany przedstawia postacie idealne: Ramę, Lakszmana, Sitę, Hanumana, które staną się przedmiotem powszechnego kultu. Wśród wiernych kształtować ma wzorcowe cnoty: miłości, lojalności i honoru, a także dawać wiarę w ostateczne zwycięstwo dobra nad złem. Ramajana ukazuje godne naśladowania relacje: żony w stosunku do męża, króla w stosunku do poddanych, podwładnych w stosunku do przełożonych i doskonałe relacje braterskie. Tekst Ramajany powstawał pomiędzy IV w. p.n.e. a II w. n.e. a jego kompilację tradycyjnie przypisuje się Walmiki'emu. Ramajana doczekała się wielu wersji, m.in. tajskiej i khmerskiej. W Indiach najbardziej rozpowszechnioną jest wersja Ramajany napisana przez Tulsidasa, w XVI w. Pod koniec lat 80-tych Ramanand Sagar rozpoczął pracę na serialem telewizyjnym liczącym 78 epizodów. Co tydzień, w niedzielę, w czasie emisji serialu, ruch na indyjskich ulicach dosłownie zamierał, gromadząc przed telewizorami rekordową publiczność. W trakcie powstawania przewodnika kręcono bollywoodzką, pełnometrażową superprodukcję, w której w rolę Sity wciela się Kajol a Ramę gra jej mąż Ajay Devgan. Z pośród dawnych systemów filozoficzno-religijnych, które odgrywają wciąż dużą rolę w Indiach należałoby wspomnieć Adwajta Wedantę i jogę. System Adwajta Wedanty stworzony w VIII w. n.e. przez Adi Śankarę ma swoje korzenie w Wedach. Głosi całkowitą jedność atmana (jednostkowej jaźni) i Brahmana (absolutu). Prawdziwą istotą każdego człowieka jest Brahman a dotrzeć do niego można poprzez zdobywanie duchowej wiedzy i medytację. Brahman jest jedynym realnym bytem tego świata, przenika cały wszechświat i wykracza poza niego. Brahman może się manifestować w postaci różnych form, którym człowiek może składać cześć. Adwajta Wedantę rozpropagował na zachodzie, w XIX w., Wiwekananda, uczeń Ramakryszny. Joga jest jednym z 6 ortodoksyjnych systemów filozofii indyjskiej. W II w. p.n.e. ścieżka jogi została spopularyzowana przez Patandźalego, który w Jogasutrach przedstawił praktyki dotyczące ciała i umysłu, prowadzące do zrozumienia jedności wszystkich rzeczy. Na system jogi składają się zarówno przykazy etyczne, techniki kontemplacyjne jak i ćwiczenia fizyczne i oddechowe. Obecnie najbardziej popularną formą jogi jest hatha joga, która opiera się na ćwiczeniu asan, czyli pozycji jogicznych. Najważniejszym żyjącym nauczycielem tej formy jogi jest B.K.S. Iyengar (ur. 1918). Hinduski panteon liczy wiele tysięcy bóstw, które występują w niezliczonych regionalnych odmianach. Wiele z lokalnych, plemiennych bogów zostało włączonych do tradycji hinduistycznej i obecnie traktowanych jest jako jedna z form Wisznu, Śiwy czy innych popularnych dewów. W czasach wedyjskich bogowie byli spersonifikowanymi zjawiskami przyrody: słońca (Surja), światła (Indra), ognia (Agni), burzy (Rudra), wody (Waruna). Kult większości bóstw wedyjskich uległ zapomnieniu; część z nich ewoluowała, jak choćby Rudra, który stał się Bhajrawą - formą Śiwy w przerażającej postaci. W obecnych czasach najbardziej popularnymi bóstwami hinduizmu jest Wisznu, którego wyznawcami jest 70% hinduistów i Śiwa, którego czci 25% hinduistów. Poza tym popularny jest kult Śakti - żeńskiej formy boskości czy też Bogini Matki oraz postaci mitologicznych, szczególnie zaś Hanumana i Ganeśi. Należy zaznaczyć że z reguły żadne bóstwo nie posiada wyłączności wśród wyznawców i normalną praktyką jest składanie ofiar wielu bóstwom. Doktryny Adhikaary (Duchowej Właściwości) i Ishhta Devata (`wybranego bóstwa) rekomendują by wierny praktykował formę religii, która najbardziej pasuje do jego duchowych właściwości. I choć od ilości form kultu może zakręcić się w głowie nie można zapominać, że w samym rdzeniu hinduistycznej doktryny znajduje się zdanie z Rygwedy „Prawda jest jedna”. Wszyscy bogowie i boginie reprezentują wiele aspektów jednej kosmicznej siły, absolutu, zwanego Brahmanem. Błędem byłoby więc nazywanie hinduizmu religią politeistyczną. Zamiast tego w świecie nauki ukuto inny termin, którym określa się hinduizm, a mianowicie henoteizm, to znaczy kult wielu istot boskich, z których jedna jest najwyższym bogiem, pozostałe zaś podporządkowanymi mu pomniejszymi istotami nadprzyrodzonymi. Najważniejsze bóstwa hinduizmu Wisznu Wisznu (sanskr. wisz znacy działać) wywodzi się od prastarego bóstwa solarnego. W hinduistycznej trójcy Wisznu przypada rola protektora kosmosu, który podtrzymuje życie, sprawiając, że życie każdej istoty wypełnia się celem. W przeciwieństwie do Śiwy Wisznu zawsze jest przychylny człowiekowi i łagodny. Kiedykolwiek złamane zostają prawa dharmy i chaos zagraża wszechświatu Wisznu przyjmuje formę człowieka bądź zwierzęcia, która będzie odpowiednia do walki z siłami zła i przywraca światu porządek. Poprzez te inkarnacje, zwane jego awatarami (zstąpieniami), utrzymuje integralność kosmicznej konstrukcji. Zgodnie z hinduskimi wyobrażeniami awatary Wisznu nie rodzą się za sprawą związków karmicznych, lecz powstają z własnego impulsu. Choć święte pisma wymieniają dziesiątki wcieleń Wisznu, to popularnie znany jest ze swoich 10 zstąpień: Matsja - ryby z rogiem, Kurma - żółwia, Waraha - dzika, Narasimha - człowieka-lwa, Wamana - karła, Paraśurama - mściwego kapłana, Ramy, Kryszny, oraz Buddy, którego w obronnym odruchu bramini włączyli do będącego w defensywie braminizmu. Ostatnim z 10 awatarów jest Kalkin - mesjasz, który pojawić się ma na końcu Kalijugi - obecnej epoki zepsucia. Z pośród wszystkich awatarów, dwóch, Rama i Kryszna cieszy się szczególną czcią. Wisznu ma 108 imion, wśród nich bardzo popularne Hari i Narajana, kiedyś odrębne bóstwa, które stopiły się z Wisznu. Ideologię wisznuitów (wyznawców Wisznu) szczególnie mocno ukształtowała idea bhakti - oddania się bóstwu. Wyznawców Wisznu poznać można po pionowych kreskach, które malują sobie na czole. Wisznu w ikonografii przedstawia się zwykle na pływającym po stawie „wężu świata”. Najważniejszymi dla wisznuitów miejscami pielgrzymkowymi są Badrinath, w Himalajach, Puri, Mathura, Ajodhja i Dwarka. Kryszna Kryszna (sanskr. czarny) w odróżnieniu od pozostałych wcieleń Wisznu, obdarzonych tylko częścią boskości, uznawany jest przez swych czcicieli za pełną i doskonałą manifestację najwyższej istoty. Jest w Indiach obiektem szeroko rozpowszechnionego i żywiołowego kultu. Kryszna jest bohaterem Bhagawadgity, gdzie przedstawia 3 ścieżki jogi prowadzące do zbawienia: ścieżkę działania (karmajoga), ścieżkę wiedzy (dźnianajoga) i ścieżkę miłości do Boga (bhaktijoga). Współcześnie największym źródłem inspiracji dla wiernych są młodzieńcze, beztroskie lata Kryszny, które spędzić miał nieopodal Mathury, pasąc bydło, grając na flecie i uwodząc miejscowe pasterki, które nie mogły oprzeć się jego urokowi. Historię idealnej miłości jaka łączyła go z jedną z nich - Radhą, ich wspólnej zabawy i radości z bycia razem opowiadają niezliczone pieśni. Pasterski i erotyczny aspekt kultu Kryszny zdobył szczególnie dużą popularność w Bengalu, choć jego wyznawców znajdzie się w całych Indiach. Kult Kryszny przepełniony jest emocjami, które wyrażają bezwarunkową adorację. Ostatecznym celem najbardziej oddanych wyznawców jest złączenie się z bóstwem Kryszna przedstawiany jest jako młodzieniec o ciemnoniebieskiej skórze, odziany w złocistą szatę. Na głowie ma diadem oraz charakterystyczne pawie pióra. Najważniejszym miejscem kultu Kryszny w Indiach jest Mathura i pobliski Wrindawan. Śiwa Śiwa (sansk. przyjazny, przychylny) jest drugim po Wisznu najważniejszym bóstwem hinduizmu, wchodzącym w skład hinduistycznej trójcy - Trimurti. Symbolizuje w niej unicestwiający i odnawiający aspekt boskości. Śiwaici uważają go za boga najważniejszego, któremu podporządkowani są Brahman i Wisznu. Jest według nich sprawcą wszystkich trzech działań kosmicznych a jego funkcja niszczycielska (jako niszczyciel zwany jest jako Hara) jest uważana za najważniejszą. Śiwa, tak jak Wisznu, właściciel 108 imion, przedstawiany jest często jako jogin i asceta, który z włosami upiętymi w kok i tygrysią skórą wokół bioder, siedzi w pozycji medytacyjnej. Spotyka się również jego wizerunek jako Nataradżę - boskiego tancerza, którego taniec symbolizuje ciągłe niszczenie i tworzenie wszechświata. Jako przedmiot kultu nazywany jest Maheśwarą (wielki pan) lub Mahadewą (wielki bóg). Z reguły przedstawiany jest z dwoma rękami, choć bywa że posiada dwie, trzy, cztery, osiem lub dziesięć rąk. Ważnym atrybutem Śiwy jest trójząb (triśula) - symbol trzech podstawowych elementów świata (guny) i trzech działań: stwarzania, podtrzymywania i niszczenia. Innymi atrybutami bóstwa są: trzecie oko, którym niszczy w pył pożądanie, ciemnoniebieska szyja - pozostałość po truciźnie którą wypił aby ratować świat, księżyc nad głową, będący pozostałością kultu Rudry, od którego Śiwa bierze swe początki i bębenek (damaru). Z jego głowy spływa święty Ganges, który właśnie w zmierzwionych włosach bóstwa ma mieć swoje źródła. Śiwa jest w mitologii indyjskiej postacią bardzo złożoną, która wchłonęła przez wieki wiele innych bóstw. Jest bogiem sprzeczności, łączącym w sobie opozycje i pary przeciwieństw. Jedną z form Śiwy jest Bhajrawa, uosabiający śmierć, zniszczenie i przemijalność i który utożsamiany jest ze śmiercią i przedstawiany w miejscu kremacji zwłok. W tej formie Śiwa jest zupełnie nagi a jego ciało posypane jest świętym popiołem. Żoną Śiwy jest Parwati, która reprezentuje bezpostaciową energię Siakti. Śiwa z Parwati często przedstawia się jako parę, która siedzi na byku Nandzie. Śiwę uważa za dobroczyńcę i głowę rodziny, choć w niektórych tradycjach ukazywano go jako boga wrogiego ludziom. Śiwę rzadko czci się w antropomorficznej postaci. Najczęściej obiektem kultu jest lingam (linga), zwany Śiwalinga. Lingam posiada kształt cylindrycznej kolumny, która jest u góry zaokrąglona. Uważa się go za symbol nieskończoności Boga i reprezentuje też twórczą moc Śiwy. Lingam został inkorporowany do hinduizmu prawdopodobnie od ludów nie aryjskich, propagujących kult fallusa. Takie skojarzenie wywołałoby jednak obecnie oburzenie wśród jego wyznawców. Podróżując po Indiach często można usłyszeć bardzo popularną mantrę (Om) Namaha Śiwaja sławiącą Śiwę, której nazwa oznacza dosłownie `adoracja Śiwy'. Pięć sylab (poprzedzonych świętą sylabą Om), z których się składa koresponduje z liczbą pięć, świętą liczbą Śiwy. Wyznawców Śiwy można poznać po 3 poziomych liniach namalowanych na czole. Za siedzibę Śiwy uznawana jest góra Kailaś w Tybecie. Inne święte miejsca związane z bóstwem to jaskinia Amarnath w Kaszmirze, gdzie znajduje się lodowy lingam (topniejący w lato) i miasto Waranasi. Dewi Bóg może manifestować się w postaci zarówno męskiej jak i żeńskiej. Żeńską energią Boga określa się mianem śakti. Kult śakti jest wciąż bardzo istotnym elementem życia duchowego Hindusów. Energia śakti przyjmuje formę Dewi - bogini matki, która czczona jest pod wieloma postaciami. Jej kult jest zupełnie inny niż kult Wisznu czy Śiwy. Jako ofiarę składa się jej zwierzęta, ale również ostre pożywienie, odzież, kosmetyki i biżuterię. Dewi, w swym groźnym aspekcie postrzega się jako zdolną do tworzenia jak i niszczenia życia, natomiast jej łagodne oblicze wyraża pomyślność i matczyną miłością. Najbardziej wyrazistą formą Dewi jest Durga (dosł. „niezgłębiona”). Posiada połączone moce wszystkich bóstw i jest niewidzialną formą natury, która triumfuje nad tymi, którzy próbują ją sobie podporządkować. W Kalkucie, gdzie cieszy się największą popularnością kobiety zanoszą jej prośby o męskie potomstwo. Popularnie przedstawiana jest w formie kobiety z wieloma rękoma, dosiadającej tygrysa.. Saraswati jest boginią wiedzy i sztuki i ucieleśnia mądrość Dewi. Jest boginią świtu, której promienie rozpraszają ciemności ignorancji. Bez niej na świecie zapanowałby chaos. Saraswati można rozpoznać po tym, że trzyma lutnię w rękach i siedzi na kwiecie lotosu w towarzystwie łabędzia. Lakszmi jest boginią dostatku i zamożności i reprezentuje piękny, obfity i szczodrobliwy aspekt Natury. Lakszmi pielęgnuje życie, akceptuje ludzkie słabości i rozumie kruchość istnienia. Na tych którzy zasługują na jej łaskę zsyła pomyślność i dostatek. Lakszmi może obdarować fortuną największego biedaka, dlatego o jej względy zabiegają wszyscy hinduiści. Przedstawiana jest z rozpuszczonymi, długimi włosami, siedząc na kwiecie lotosu i w jednej z czterech rąk trzyma muszlę. Parwati, żona Śiwy, nie cieszy się taką popularności jak Durga czy Lakszmi, jednak przypada jej ważna rola w mitologii. Dzięki Parwati nieobliczalny Śiwa rozpoczął bardziej ustabilizowane życie. Energia śakti zrównoważyła jego niszczycielską moc, co zaowocowało harmonią pomiędzy materią i duchem i stabilnością kosmosu. Parwati uważana jest za opiekunkę ogniska domowego, małżeństwa, macierzyństwa i rodziny. Czczona jest w dwóch postaciach, jako Gauri i jako Kali. Gauri, przedstawiana w zielonym sari i z dzieckiem w dłoniach, reprezentuje płodność Natury. Kali (dosł. „czarna”) jest przerażającą istotą, czczoną także jako „Bogini Matka”. Kali nosi naszyjnik z czaszek , pije krew i tańczy na ciele swojego małżonka. Reprezentuje przemoc i zabójczy aspekt Natury, która odbiera życie. Kali jest często przedstawiana w seksualnym połączeniu z Śiwą, co symbolizuje transcendentny aspekt rzeczywistości, prasiłę. Kali i Durga często spajają się w jedno bóstwo - Kali Durga, przerażającą postać, która domaga się krwawych ofiar ze zwierząt. Hanuman Hanuman to jedno z najbardziej popularnych bóstw dzisiejszego hinduizmu a jego pomalowane na pomarańczowo posągi można spotkać w licznych świątyniach i świątynkach. Hanuman był pomocnikiem Ramy w Ramajanie, gdzie przypisuje się mu nadnaturalne zdolności. Jako król małp pomógł Ramie w pokonaniu demona Rawany, a także odznaczył się nienaganną lojalnością. Uważany jest za kwintesencję obowiązkowości i oddania wobec swojego pana, która to cnota prowadzi prosto do bezwarunkowej miłości do Boga - bhakti. Według mitologii Hanuman został zrodzony z nasienia boga wiatru Waju i nimfy niebiańskiej. W rzeczywistości pochodzenia małpokształtnej postaci Hanumana należałoby się doszukiwać w jakiejś znaczącej historycznej osobowości. Hanumana uważa się za bóstwo opiekuńcze a małpy za jego poddanych, których dokarmianie przynosi karmiczną zasługę. Ganeśa Jako że Śiwa i Parwati są w Indiach bardzo popularną parą doczekali się też syna - Ganeśę, dzięki czemu stali się „bożą rodziną”. Ganeśę bardzo łatwo rozpoznać gdyż na otyłym, czwororękim korpusie osadzona jest głowa słonia. Istnieje kilka legend wyjaśniających to przedziwne połączenie. Jedna z nich mówi, że Parwati postawiła na straży chłopca (którego sama ukształtowała z pyłu), by nikt nie przeszkadzał jej w kąpieli. Zgodnie z jej rozkazem chłopiec zatrzymał Śiwę, który powodowany złością odciął chłopcu głowę. Widząc rozpacz Parwati Siwa „zainstalował” chłopcu z powrotem głowę pierwszej napotkanej istoty, którą był okazał się być słoń...Kult Ganeśi wywodzi się prawdopodobnie z wcześniejszego kultu świętego słonia. Uważany jest on za patrona uczonych, usuwać ma również wszelkie przeszkody i zapewniać powodzenie i dobrobyt, dlatego jest bardzo popularny wśród przedsiębiorców i bankierów. Oddaje mu się także cześć przed podjęciem każdego nowego przedsięwzięcia. Poza bóstwami integralną częścią hinduizmu jest oddawanie czci elementom natury, jak rzeki (Ganges, Jamuna, Narmada itd.), góry (np. Kailaś, Nanda Devi), drzewa, kamienie, zwierzęta. Obiektem kultu są również znani guru, których traktuje się jak półbogów. Do najbardziej znanych guru naszych czasów należeli Wiwekananda, Ramakriszna, Aurobindo, Sai Baba, Ramana Mahariszi, Oszo, a wśród żyjących obecnie niekwestionowanym liderem jest Satya Sai Baba. W obrębie hinduizmu jest też miejsce na ruchy, których nie da się łatwo zakwalifikować do żadnej kategorii, jak chociażby Arja Samadź (Arya Samaj), który odrzuca kult ikon i wielobóstwo a skupia się na Wedach i wedyjskich ofiarach ognia (yajna). Są też ruchy które wyrosły z jogi, jak również takie, które rozkwitły na bazie objawienia swojego guru, jak Ramakrishna Mission. Centrum życia religijnego w hinduizmie jest świątynia (mandir), w której wierni, przeważnie raz dziennie, uczestniczą w ceremonii pudży - oddawania czci bóstwu, które objawione jest w wizerunku wewnątrz garbagriha (sanctum sanctorum świątyni). W czasie pudży nawiązują kontakt wzrokowy z bóstwem (darśan) i przeważnie składają ofiarę z pożywienia (prasad). W każdym hinduistycznym domu jest wydzielone miejsce, gdzie w małej kapliczce umieszczone jest przewodnie bóstwo rodziny. O ustalonej godzinie, czasami kilka razy dziennie, zapala się kadzidła i w skupieniu odprawia modlitwy. Dym kadzidła można zobaczyć w wielu innych miejscach i sytuacjach. Ta krótka chwila łączności z bóstwem ma bezwzględny priorytet i na ten czas nieistotne stają się wszelkie inne sprawy. Niezwykle ważną cechą hinduizmu jest uczestnictwo w wielkich świętach i hucznych festiwalach. Ma ono wartość nie tylko religijną, ale pozwala też na spotęgowanie siły wspólnoty. Inną, bardzo obecnie popularną, częścią życia religijnego jest pielgrzymka do miejsc świętych, których na całym subkontynencie jest niezliczona ilość. Powstało mnóstwo klasyfikacji miejsc świętych, jednak wszystkie zgadzają się co do tego, że najważniejszym z nich jest Waranasi, które leży nad najświętszą indyjską rzeką Gangesem, nazywaną Matką Gangą. W czasie pielgrzymek pielgrzymi obowiązkowo wznoszą okrzyki wysławiające imię boga, Ramy, Kryszny czy też Śiwy. Szczególnie w tych miejscach licznie spotkać można, ubranych na pomarańczowo, świętych mężów - sadhu (popularnie zwani babu), którzy cieszą się w Indiach wielkim autorytetem. Aby zostać sadhu należy wyzbyć się wszelkich dóbr, porzucić doczesne przyjemności i całkowicie poświęcić się duchowym kontemplacjom. Sadhu odgrywają ciągle ważną rolę, szczególnie na wsi, gdzie udzielają nauk, dają błogosławieństwa i pośredniczą w sporach. Sadhu o uznanym autorytecie znani są jako guru i często posiadają swoje aśramy (rodzaj pustelni, klasztoru i świątyni), w których przebywają ze swoimi uczniami. Hindusi kremują swoich zmarłych. Wieży się że dusza jest w pewien sposób przywiązana do ciała i jeśli nie zostałoby ono spalone to dusza byłaby materialnie uwiązana i niezdolna do ponownych narodzin. Jako że śmierć jest tradycyjnie jednym z etapów życia, nie jest ona uważana za definitywny koniec egzystencji. Choć oczywiście członkowie rodziny są gorzko opłakiwani to przeświadczenie o wędrówce dusz i ponownych narodzinach pomaga przezwyciężyć ból straty. W ceremonii pogrzebowej ciało zmarłego zostaje najpierw obmyte a potem ubrane w świeże ubranie. Ciało smaruje się pastą z drzewa sandałowego a następnie dekoruje kwiatami i posypuje się twarz niewielką ilością złotego pyłu. Po odśpiewaniu oczyszczających hymnów ciało składa się na stosie, który podpala najstarszy syn. |