Ekonomika i zarządzanie przedsiębiorstw

Wykład I

Przedsiębiorstwo = kombinacja 3 podstawowych czynników prod.

1. praca

2. kapitał

3. ziemia

Zbiór zasobów, które wykorzystywane są do produkcji, pozyskiwania i organizowania najlepszej, najefektywniejszej działalności realizowanej przez nie.

Zasoby - rodzaje:

1. naturalne - mają charakter uniwersalny - to co przedsiębiorstwo otacza (przestrzeń, czas)

2. w postaci ziemi, gruntów

3. zasoby śr. rzeczowych (budynki, maszyny itp.)

4. zasoby śr. obrotowych (śr. finansowe, zapasy wyrobów gotowych, materiałów, środków)

5. czynnik ludzki - zasoby menedżerskie

6. zasoby pracy wykonawczej (pracownicy bezpośrednio wytwarzają dobro)

7. zasoby wiedzy

8. zasoby posiadanych i opanowanych przez przeds. stosunków handlowych, międzyludzkich, prawnych, które zapewniają przeds. zdolność integracji z otoczeniem

9. zasoby niematerialne - marka, patenty

Wg innych ekonomistów

Przedsiębiorstwo = zespół aktywów przeznaczonych do kreowania zysku.

1991r. Robert Coase - nagroda Nobla

• przeds. = powstaje w wyniku połączenia różnych jednostek, jednostki te - w celu koordynacji działania, aby zminimalizować koszty informacji

Przedsiębiorstwo wiąże się bezpośrednio z przedsiębiorcą czyli biorcą ryzyka - F.Knight

Art. 55 K.C. - zawiera def. przeds.

Przedsiębiorstwo jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji zadań gospodarczych obejmuje wszystko co wchodzi w skład przeds. w szczególności zaś:

1. firmę

2. znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przeds.

3. księgi handlowe

4. nieruchomości i ruchomości należące do przeds. w tym produkty i materiały

5. patenty, wzory użytkowe i zdobnicze

6. zobowiązania i obciążenia związane z prowadzeniem przedsięb.

7. prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsięb.

Wizerunek przedsiębiorstwa tworzą ludzie!!!

Kryteria podziału przedsiębiorstwa

1. Wg sekcji i działów gosp. nar.

2. Wg rodzajów prowadzonej działalności

3. Wg rynku w którym działają przedsiębiorstwa

4. Wg wielkości

5. Wg formy własności

Ad. 1) Wg sekcji i działów gosp. narodowej

1. przedsięb. sektora prywatnego

2. przedsięb. sektora publicznego

Ad. 2 Wg rodzajów prowadzonej działalności

1. rolnicze

2. łowieckie

3. leśnictwa

4. rybołówstwa i rybactwa

5. przemysłowe

6. budowlane

7. handlowe

8. transportowe, składowania i łączności

9. pośrednictwa finansowego

10. obsługi nieruchomości i firm

11. administracji publicznej

12. edukacji

13. ochrony zdrowia i opieki społecznej

14. działalności komunalnej i socjalnej

15. banki

16. fundusze emerytalne

Ad. 3 Wg rynku w którym działają przedsiębiorstwa

1. krajowe

2. zagraniczne

Ad. 4 Wg wielkości

1. najmniejsze wg GUS zatrudniające do 5 os.

2. małe - od 6-50 osób

3. średnie - od 51-500 osób

4. duże - powyżej 500 osób

Ad 5 Wg formy własności (forma rganizacyjno-prawna)

1. jednoosobowe

2. spółki

3. państwowe

4. spółdzielnie

Przedsięb. jednoosobowe ma 1 właściciela będącego os. fizyczną - może zatrudniać wiele osób. Przeds. takie prowadzi działalności w oparciu o przepisy K.C. Właściciel odpowiada w sposób wyłączny i bez ograniczeń za wszelkie zobowiązania swojej firmy. Ponosi pełną odpowiedzialność za funkcjonowanie przedsiębiorstwa. Utworzenie nie wiąże się ze spełnieniem jakichkolwiek wymagań kapitałowych. Działalność zostaje zarejestrowana w oddziale administracji. Wielkość przeds. nie jest określona. Prowadzą one działalność handlową i usługową przede wszystkim.

Spółki

Spółki - ekonom. - zrzeszenie osób lub kapitału celem prowadzenia działalności gosp.

prawne - umowa zawierana przez wspólników celem prowadzenia działalności

Kryteria podziału Spółek

1. ekonomiczne - podstawą utworzenia jest zakres odpowiedzialności wspólników

za zobowiązania spółki

2. źródło prawa - czy działalność jest regulowana przepisami K.C. czy Kodeksu

Handlowego

Ad. 1) Wg kryt. ekonom.

1. spółki osobowe : cywilne, jawne, komandytowe

2. spółki kapitałowe: z o.o. , akcyjna

Ad. 2 Wg kryt. źródło prawa

1. spółki cywilne: cywilne

2. spółki handlowe! Pozostałe spółki

Spółka cywilna - powstaje w wyniku zawarcia umowy między wspólnikami. Nie istnieje wymóg zawarcia umowy na piśmie. W umowie mówi się: o celu utworzenia spółki, określonym czasie trwania, określenie sposoby prowadzenia działalności, wskazanie rodzaju i wysokości wkładów (pieniężnych lub rzeczowych), przedstawić zasady udziału wspólników w stratach i zyskach, zasady rozwiązania spółki.

Majątek spółki jest majątkiem wspólników.

Każdy wspólnik jest uprawniony do prowadzenia spółki.

Spółka jawna - działalność regulowana jest przepisami K.H. powstaje w wyniku zawarcia umowy pisemnej. Spółka ta podlega rejestracji w sądzie w Rejestrze Handlowym.

Cechą charakterystyczną jest to, że wyodrębnia się w niej majątek, chociaż wspólnicy odpowiadają za zobowiązania majątkiem spółki i własnym. Zarejestrowanie spółki jawnej wymaga zapisu w Rejestrze Handlowym. Jest więc bardziej wiarygodna niż Spółka cywilna.

Spółka komandytowa - osobowa, stanowi formę pośrednią między spółkami osobowymi z kapitałowymi. Co najmniej 1 ze wspólników odpowiada wobec wierzycieli całym swym majątkiem, a odpowiedzialność co najmniej 1 z nich jest ograniczona (komandytariusze).

Ci którzy odpowiadają za spółkę bez ograniczeń noszą nazwę komplementariuszy.

Wymaga sporządzenia umowy na piśmie: wskazuje się komandytariuszy i komplementariuszy. Zawarcie umowy wymaga aktu notarialnego, podlega rejestracji w Rejestrze Handlowym w sądzie.

Spółka cywilna- osobowa

Wspólnik spółka cywilna wspólnik

Osoba fizyczna UMOWA

Osoba prawna

• brak zdolności rejestrowej

• nie posiada osobowości prawnej

• brak zdolności występowania w obrocie pod władzą firmy

• s-ka os. fizycznych podlega zgłoszeniu do ewidencji działalności gospodarczej

Wykład II

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - kapitałowa

• kapitał w wysokości min. 4000 zł.

• kapitał musi być w całości wniesiony w chwili założenia (aportu)

• dzieli się na udziały

• musimy zawrzeć umowę w formie aktu notarialnego:

• siedziba spółki

• przedmiot działania

• wysokość kapitału zakładowego

• liczba i wysokość udziałów poszczególnych wspólników

• wyst. następujące władze: Zgromadzenie Wspólników, Zarząd, Rada Nadzorcza

W niektórych - komisja rewizyjna tworzona, gdy jest to duża Spółka

Zgromadzenie Wspólników - może podejmować wszystkie decyzje w spawach spółki np. rozpatrzenie, zatwierdzenie, rachunek zysków i strat, udziela absolutorium Zarządowi, podejmuje decyzje dotyczące zbycia lub wydzierżawienia przeds. , podejmuje uchwałę dotyczącą udziału zysku, pokrywania strat.

Zarząd - oddział wykonawczy, 1 lub większa liczba członków to wspólnicy lub osoby spoza grona. Decyzje: bieżące sprawy spółki, reprezentowanie jej na zewnątrz.

Prawo nadzoru przysługuje wszystkim członkom .

Nadzór może określać:

• Rada Nadzorcza - stała kontrola nad działalnością spółki

• Komisja Rewizyjna - nadzór finansowo-księgowy w Spółce

Spółka akcyjna - (forma spółki kapitałowej)

• kapitał minimum 100.000 zł.

• kapitał musi być zgromadzony w całości przy założeniu (subskrypcja)

• kapitał może być pokryty gotówką bądź aportami (akcje - pap. wartościowe, stanowi podstawą praw nabycia: imienne, na okaziciela; są zbywalne; spółka może wydawać akcje uprzywilejowane np. do prawa głosu, dywidendy)

• utworzenie spółki akcyjnej wymaga ustanowienia statutu:

• przedmiot działalności

• wysokość kapitału akcyjnego

• sposób jego zebrania

• nominalna wartość i ogólna liczba akcji

• liczba akcji uprzywilejowanych

• organizacja władz zarządzających i nadzorczych

• struktura władz - obowiązek powołania Komisji Rewizyjnej

• założyciele: osoby fizyczne lub prawne, minimum 3 osoby fizyczne lub prawne, chyba ze założycielem jest Skarb Państwa lub samorząd terytorialny

• władze spółki:

• Walne Zgromadzenie -podejmowanie uchwał w sprawach przewidzianych w K.H. i innych przepisach oraz w statucie spółki, właściciele akcji na okaziciela

• Zarząd - powoływane przez Walne Zgromadzenie, 1 lub wieloosobowy

Przedsiębiorstwo państwowe

• ok. 20 % w str. przeds.

• działa w oparciu o ustawę z 25.09.1981r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa, do 1981r. przeds. były koordynowane w postaci dyrektyw

• przeds. zostało wyposażone w samofinansowanie, samorządność i samodzielność

• samodzielność przeds.- uprawnienia organu przeds. do podejmowania wszelkich decyzji, ograniczone oddziaływanie centrum na przeds.

• samofinansowanie - pokrywanie wszystkich wydatków przeds. ze wszystkich dochodów, przeds. przestaje być jednostką dotowaną.

Przedsiębiorstwo samo decyduje o tworzeniu funduszy. Centrum przestaje decydować.

• Samorządność - w przeds. org. samorząd. jest ogólne zebranie pracowników oraz rada pracownicza

∗ ogólne zebranie pracowników - uchwalanie statutu przeds., podział zysku osiągniętego przez przeds., uchwalanie planów wieloletnich

∗ rada pracowników - główne zadania decyzyjne, uchwalanie rocznego planu działalności przeds., podejmowanie uchwał w sprawie inwestycji, wyrażanie zgody na łączenie i podział przeds., powoływanie i odwoływanie dyrektora

• org. założycielskie: naczelne i centralne organy administracji państwowej np. ministerstwo, banki państwowe, wojewodowie

• przeds. państwowe zostaje wyposażone w środki państwowe z majątku

• w trakcie trwania powstają fundusze założycielskie

Spółdzielnie

• dobrowolne zrzeszenie o nieograniczonej liczbie członków, zmiennym składzie osobowym i zmiennym funduszu udziałowym

• spółdzielnie prowadzą dział. gosp. w celu zaspokajania potrzeb swoich członków

• demokracja w zarządzaniu: każdy członek spółdzielni ma jednakowe prawo głosu, bez względu na liczbę posiadanych udziałów

• utworzenie spółdzielni wymaga uchwalenia statutu przez członków - założycieli oraz wpisu w rejestrze sądowym

• w chwili rejestracji spółdzielnia otrzymuje osobowość prawną

• władze spółdzielni: Walne Zgromadzenie

Rada Nadzorcza

Zarząd

Do kompetencji Zgromadzenia członków należy:

• wybór członków Rady Nadz.

• uchwalenie kierunków działalności, rozwoju spółdzielni

• zatwierdzenie sprawozdań i rocznych bilansów

• dokonuje decyzji w sprawie nadwyżki finans. lub pokrycia strat

• podejmuje decyzje w sprawie nabycia, zbycia lub likwidacji całej spółdzielni

• uchwalenie zmian statutu

Rada Nadzorcza:

• nadzoruje i kontroluje działalność Zarządu spółdzielni

• co najmniej 3 członków spółdzielni

Zarząd spółdzielni:

• 1 lub wieloosobowy

• wybierany najczęściej przez Radę Nadz.

• reprezentuje na zewnątrz bieżącą działalność spółdzielni

Działalność spółdzielni prowadzona jest na zasadzie samowystarczalności.

Źródłami finansowymi największych spółdzielni są fundusze własne:

• fundusz udziałowy - powstaje z udziałów wnoszonych przez członków

• fundusz zasobowy - powstaje z wpisowego członków i przelewów części nadwyżki bilansowej

• fundusz wkładów - powstaje z wkładów rzeczowych np. inwentarz, ziemia, maszyny rolnicze

2 rodzaje spółdzielni:

1. sp-nie użytkowników: np. handlowe (PSS), handlu i przetwórstwa (mleczarskie), oszczędnościowo - pożyczkowe, mieszkaniowe

2. sp-nie wytwórcze: np. rolnicze sp-nie produkcyjne, sp-nie pracy (sp-nia inwalidów)

Tworzenie, przekształcanie i likwidacja przedsiębiorstw

Podejmowanie działalności gospodarczej regulują ustawy - z dnia 28.12.1988r. ustawa o działalności gospodarczej

Rozwiązanie i likwidacja sp. następuje:

1. z mocy prawa

2. wskutek uchwały wspólników

3. z mocy orzeczenia sądowego

4. ogłoszenie upadłości

Ad. 1)

S-ka rozwiązuje się gdy:

• cel s-ki zostaje osiągnięty, bądź okaże się, że jest on niemożliwy do osiągnięcia

• nastąpiło zdarzenie, które na podstawie umowy sp-ki powoduje jej rozwiązanie

• jeżeli w spółce osobowej miałby pozostać tylko 1 wspólnik

Ad.2)

Wyrażenie zgody przez wspólników w każdym czasie i trybie przewidzianym w umowie.

Ad. 3)

• kiedy spółka kiedy sąd orzeka o rozwiązaniu spółki

• kiedy sp. prowadzi dział. naruszającą prawo i zagrażającą interesom państwa

• jeśli członek lub wspólnik wystąpi z żądaniem jej rozwiązania a sąd uzna je za zasadne

• po zarejestrowaniu spółki stwierdzone zostaną istotne braki i nie zostaną one usunięte w wyznaczonym przez sąd terminie

Ad. 4)

• w toku likwidacji następuje upłynnienie majątku spółki, ściąga się wierzytelności i wypełnia zobowiązania

• majątek pozostały po spłacie długów dzielony jest między wspólników

• najczęściej bierze się pod uwagę wielkość udziałów

Przedsiębiorstwo państwowe ulega likwidacji w oparciu o przepisy:

1. ustawy o przedsiębiorstwach państwowych

2. ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych

Ad. a) (np. Huta w Skawinie)

• kiedy zysk przedsiębiorstwa po opłaceniu podatków nie wystarcza na opłacenie dywidendy obligatoryjnej,

• kiedy ponad 50% wartości majątku przedsiębiorstwa wniesiono do spółek lub wyemitowano ponad tę wartość obligacji,

• gdy zakazano prawomocnie przedsiębiorstwu działania we wszystkich obszarach stanowiących jego dotychczasowy przedmiot działalności a nie podjęło ono nowej działalności w innej dziedzinie

• decyzję o likwidacji przedsiębiorstwa podejmuje organ założycielski z własnej inicjatywy lub na wniosek Rady pracow. Wymagane jest również zgoda Ministra Skarbu.

Ad. b)

Może być zlikwidowane w celu prywatyzacji poprzez:

• sprzedaż przedsiębiorstwa lub zorganizowanych części jego mienia

• poprzez wniesienie przeds. lub zorganizowanych części mienia do spółki

• poprzez oddanie przeds. lub zorganizowanych części jego mienia do odpłatnego korzystania osobom fizycznym

Podstawowe zasady działalności przedsiębiorstwa

1. Zasada gospodarności.

2. Zasada przedsiębiorczości.

3. Zasada rentowności.

4. Zasada rachunku ekonomicznego.

Ad. 1)

Przedsiębiorstwo posiada określone środki i powinno nimi tak gospodarować, aby osiągnąć najlepsze wyniki.

Opiera się na 2 wariantach:

• zasada największej wydajności

• zasada oszczędności środków - optymalne użycie środków, wykluczenie ich marnotrawstwa

Ad. 2)

Przedsiębiorczość - skłonność do podejmowania zadań

• cecha psychiczna

Zasada ta oznacza gotowość do podejmowania oraz twórczego rozwiązywania problemów (umiejętność wykorzystania pojawienia się nowych możliwości i elastycznego przystosowania się do zmieniających się warunków)

Ad. 3)

Przedsiębiorstwo otrzymuje z nadwyżką zwrot nakładów - stosowanie jej oznacza osiąganie zysków ze sprzedaży.

Osiąganie zysku ze sprzedaży jest warunkiem tej zasady.

Ad. 4)

• narzędzie realizacji zasady gospodarności w przedsiębiorstwie

• sposób mierzenia nakładów i efektów działalności gospodarczej, który sprzyja podejmowaniu optymalnych decyzji

Wykład V

Postęp naukowo - techniczny

Postęp naukowo-techniczny - zwracamy uwagę na postęp naukowy z jednej strony i na

postęp techniczny z drugiej

Postęp techniczny - przyrost rozwoju techniki

- proces zmian rozwojowych techniki, wyrażający się wprowadzeniem

do procesu produkcji nowych, udoskonalonych maszyn, urządzeń,

narzędzi i nowych technologii

Cykl rozwoju postępu naukowo - technicznego

1. Prace naukowo - badawcze (badania)

2. Prace rozwojowe (rozwój)

3. Prace wdrożeniowe (wdrożenie)

Ad. 1)

Prace naukowo - badawcze możemy podzielić na:

• badanie podstawowe prace naukowe podejmowane i prowadzone dla rozszerzenia

wiedzy

• badania stosowalne na te badania składają się prace naukowe podporządkowane

określonemu celowi praktycznemu

Ad. 2)

Prace rozwojowe prowadzone są w celu sprawdzenia prawidłowości rezultatów prac naukowo - badawczych

Prace rozwojowe - zmierzają w kierunku bezpośredniego wprowadzenia odkryć do zastosowania.

Ad. 3)

Prace wdrożeniowe - związane z uruchomieniem produkcji nowych czy też zmodernizowanych wyrobów

Postęp techniczny dokonuje się poprzez innowacje techniczne.

Innowacje zmiany celowo wprowadzone przez człowieka

Innowacje techniczne obejmują:

• innowacje technologiczne

• innowacje organizacyjne

Podział innowacji technicznych:

• innowacje kreatywne (twórcze, oryginalne) po raz pierwszy zastosowane w gospodarce

• innowacje imitacyjne (odtwórcze, naśladowcze) polegają na naśladownictwie i odtwarzaniu oryginalnych zmian

Kierunku postępu technicznego:

1. tradycyjne kierunki postępu technicznego: (elektryfikacja, mechanizacja, automatyzacja, chemizacja)

2. nowoczesne kierunki postępu technicznego (komputeryzacja, badania kosmiczne, robotyzacja, współczesna chemizacja, biotechnologia, inżynieria materiałowa)

Źródło postępu technicznego:

1. wyniki prac naukowych krajowej bazy badawczo - rozwojowej

• PAN

• Uniwersytety, akademie

• Instytuty

• biura projektów

• zaplecza przedsiębiorstw (np. laboratoria)

2. import osiągnięć obcej myśli naukowo - technicznej

• importowanie maszyn i urządzeń

• współpraca naukowo - techniczna, kooperacyjna

• współpraca licencyjno - kooperacyjna

• prowadzenie wspólnych prac rodzajowych, badań naukowych

• wysyłanie ludzi na praktyki, szkolenia, kursy

Ssanie postępu technicznego - oparcie procesów innowacyjnych przedsiębiorstwa na inspiracji i rozwiązaniach technicznych pochodzących z rynku.

Tłoczenie postępu technicznego - mówimy, że występuje zwiększenie roli oddziaływań poza rynkowych na przedsiębiorstwo.

Luka technologiczna - jest skutkiem w różnym stopniu wykorzystywania osiągnięć postępu naukowo - technicznego

Wielkość luki technologicznej - największym miernikiem jest czas

• mierzymy również ustalając poziom nowoczesności gospodarki porównując metrykalny wiek maszyn i urządzeń, ustalając stopień zużycia moralnego

• bierzemy pod uwagę dysproporcje w poziomie użyteczności dóbr i efektywności metod wytwarzania

• o wielkości luki może decydować również system komunikacji z innymi krajami

Polityka personalna

Koncepcje

Należy zwrócić uwagę na pewne koncepcje wykorzystywane z tej polityce:

1. Polityka sita - koncepcja sita - celem polityki jest stopniowe wyselekcjonowanie najlepszych i na odsiew najstarszych za pomocą sita.

2. Koncepcja kapitału ludzkiego - zakłada, że człowiek całe życie się rozwija i najpotrzebniejsza dla człowieka jest samorealizacja.

3. Koncepcja mieszana.

Motywowanie pracowników

• ośrodki przymusu przymuszanie pracownika do woli i interesu przełożonego, ale bierzemy pod uwagę zagrożenie życia człowieka; chodzi tu o górnictwo, lutnictwo, gdzie istnieje duże zagrożenie dla życia człowieka w czasie pracy

• środki zachęty służą wzbudzeniu osobistego zainteresowania pracowników w wykonywaniu zadań:

∗ wzmocnienie pozytywne (każdy z nas lubi być chwalony)

∗ wzmocnienia negatywne (nagany dla pracowników

i uświadomienie im, że należy liczyć się z odpowiednimi

konsekwencjami za brak wykonywania zadań)

• środki perswazji stanowią one dopełnienie środków zachęty i przymusu - są to:

∗ konsultacje

∗ negocjacje

∗ doradzanie

∗ informowanie

Zatrudnionych z przedsiębiorstwie możemy podzielić na odpowiednie grupy (wg GUS):

I. podział

1. zatrudnionych na stanowiskach robotniczych

2. zatrudnionych na stanowiskach nierobotniczych

3. osoby wykonujące pracę nakładczą

4. .........

II. podział

1. wg powiązania działanie przedsiębiorstwa - odgrywa ważną rolę z punktu widzenia organizacji przedsiębiorstwa

2. wg struktury zawodowo - kwalifikacyjnej

3. wg struktury społecznej

Ad. 1)

• grupa przemysłowa

• grupa nieprzemysłowa (pracownicy, którzy obsługują stołówki, hotele)

• grupa rozwojowa (pracownicy zatrudnieni w dziale konstrukcyjnym

• uczniowie (pracownicy na podst. umowy o naukę zawodu)

• chałupnicy (wykonują prace w domu)

Ad. 2)

Wszyscy pracownicy zatrudnieni bezpośrednio i pośrednio przy realizacji działalności produkcyjnej

• robotnicy

• pracownicy inżynieryjno - techn.

• pracownicy obsługi

• straż

Ad. 3)

Dokonujemy podziału wg:

• płci

• wieku

• stażu pracy

• liczby osób pozostających na utrzymaniu pracownika

Wynagrodzenia pracowników:

Wynagrodzenia na pracę obejmują wszelkie wynagrodzenia pieniężne przysługujące z tyt. wykonywania pracy lub z tyt. pracy.

Do wynagrodzeń za pracę zaliczamy:

• wynagrodzenie osobowe(osobom ujętym w ewidencji z tyt. pracy)

• wynagrodzenia bezosobowe

• wynagrodzenie za prace wykonawcze np. umowa - zlecenie

• honorarium za prace twórcze, autorskie

• nagrody

Do wynagrodzeń nie zalicza się:

• świadczeń finansowanych przez ZUS

• świadczeń rzeczowych wynikających z przepisów BHP

• ryczałtów i ekwiwalentów za używanie własnych narzędzi i lokomocji do użytku służb.

• delegacje

• należności za projekty wynalazcze

• stypendiów i świadczeń z funduszu socjalnego i mieszkaniowego

2 formy wynagrodzenia: podstawowe

• czasowa

• akordowa

Dodatkowe formy wynagrodzeń:

• czasowo - akordowa (czas + liczba wytworzonych jednostek)

• czasowo premiowa (czas + premia)

• czasowo - prowizyjna

• prowizyjne (gdy pracownik dokonuje transakcji lub przyczynia się do dokonania transakcji)

• bonusowa (powiązanie premii z zyskiem przedsiębiorstwa)

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

---