1. Przedstaw w maksymalnie 12 zdaniach zasadnicze stanowiska w tzw. sporze o uniwersalia.
● za treść sporu o uniwersalia możemy uznać pytanie „JAK rzeczy istnieją- jeśli istnieją?”
● uniwersalia nazywa się też powszechnikami
● wśród sposobów istnienia wyróżnia się: istnienie rzeczywiste vs. Istnienie tylko pomyślane,
istnienie realne ( tj. w czasie i przestrzeni) vs. Istnienie idealne ( ani w czasie ani w przestrzeni), istnienie samoistne vs. Istnienie niesamoistne
● główne stanowiska w sporze o uniwersalia:
● skrajny realizm pojęciowy: uniwersalia istnieją rzeczywiście i samoistnie
● umiarkowany realizm pojęciowy: uniwersalia istnieją rzeczywiście, ale niesamoistnie; -> mają byt ufundowany w przedmiotach jednostkowych
● konceptualizm: uniwersalia istnieją w sposób tylko pomyślany, zatem niesamoistnie; -> są
znaczeniami nazw ogólnych
● nominalizm: istnieją tylko przedmioty jednostkowe; -> nie istnieją nawet pojęcia ogólne, lecz jedynie nazwy ogólne; -> nazwy ogólne nie mają wyraźnie określonej treści.
2. Dlaczego Platon uważał, że poza światem zmiennych rzeczy istnieje również świat niezmiennych idei?
(1) Poznajemy nie tylko przez zmysły, ale i przez pojęcia.
Pytanie: Co jest tą rzeczywistością, którą poznajemy przez pojęcia ?
(2) Każde pojęcie odnosi się do jakiegoś przedmiotu.
(3) Przedmioty, do których odnoszą się pojęcia, muszą mieć takie same własności, jak te pojęcia.
(4) Własnościami pojęć ogólnych są jedność i stałość (niezmienność).
(5) Przedmioty, które znamy dzięki doświadczeniu, są złożone i zmienne.
Wniosek 1: Pojęcia ogólne nie odnoszą się do przedmiotów znanych dzięki doświadczeniu.
Wniosek 2: Poza przedmiotami znanymi dzięki doświadczeniu istnieją również jakieś byty niezmienne - nazwijmy je ideami - i to ich właśnie dotyczą pojęcia ogólne.
3. Przedstaw w maksymalnie 12 zdaniach, czym różnią się poglądy Platona i Arystotelesa w sprawie istoty i sposoby istnienia uniwersaliów.
A) PLATON :
● przedstawiciel skrajnego realizmu pojęciowego
● uniwersalia noszą nazwę idei, które istnieją rzeczywiście i samoistnie
Idee partycypują w wielu przedmiotach jednostkowych naraz.
Idee są wzorcami rzeczy.
Idee są doskonalsze od rzeczy.
Rzeczy są niedoskonałymi kopiami idei.
IDEE SĄ DESYGNATAMI POJĘĆ OGÓLNYCH
B) ARYSTOTELES:
● przedstawiciel umiarkowanego realizmu pojęciowego
● uniwersalia istnieją rzeczywiście ale niesamoistnie; rzeczywiście, bo są zespołami cech przedmiotów jednostkowych; niesamoistnie, bo w przedmiotach jednostkowych mają swój
„fundament bytowy”
● uniwersalia są utożsamiane z istotami gatunkowymi przedmiotów jednostkowych ( „koń w ogóle” to zespół tych własności koni, które decydują, że są one końmi i, jako takie, są wspólne wszystkim koniom)
idee są utożsamiane z pojęciami?
4. Przedstaw mechanizm powstawania tzw. paradoksu kłamcy.
Zdanie „Zdanie w ramce jest fałszywe” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy zdanie w ramce jest fałszywe.
- podstawienie formuły T
Zdanie w ramce jest fałszywe wtedy i tylko wtedy, gdy zdanie
„Zdanie w ramce jest fałszywe” nie jest prawdziwe.
- prosta obserwacja
Wynika stąd, że:
Zdanie „Zdanie w ramce jest fałszywe” jest prawdziwe wtedy i tylko wtedy, gdy zdanie „Zdanie w ramce jest fałszywe” nie jest prawdziwe.
Paradoks kłamcy powstaje, gdy zdanie rozstrzyga o swojej wartości logicznej - o tym że jest fałszywe. To zdanie by być prawdziwe musi jednocześnie być prawdziwe.
5. Przedstaw w maksymalnie 10 zdaniach, dlaczego sceptycy uważali, że o żadnym zdaniu nie możemy rozstrzygnąć, czy jest ono prawdziwe.
● aby wiedzieć, że zdanie Z jest prawdziwe, musimy odwołać się do jakiegoś wiarygodnego
kryterium prawdy, o którym wiemy, że jest ono wiarygodne
● kryterium prawdy K jest wiarygodne tylko wtedy, gdy wiemy, że zdanie „Kryterium K jest
wiarygodne” jest prawdziwe
● aby wiedzieć, że kryterium K jest wiarygodne potrzebujemy kolejnego wiarygodnego kryterium prawdy, o którym również musimy wiedzieć, że jest wiarygodne ... i tak w nieskończoność.
6. Sformułuj tzw. klasyczną definicję wiedzy.
Definicja: x wie, że A wtedy i tylko wtedy, gdy:
1. zdanie "A" jest prawdziwe oraz
2. x jest przekonany, że A, a ponadto
3. x ma wystarczające uzasadnienie dla swego przekonania, że A.
7. Co to jest natywizm? Na jakie pytanie odpowiadają natywiści?
Natywiści odpowiadają na pytanie o pochodzenie pojęć i przekonań.
Natywizm to pogląd głoszący, iż istnieją pojęcia i przekonania wrodzone;
- mówiąc o wrodzoności, miano na myśli zwykle - chociaż nie zawsze - dyspozycje do utworzenia takich, a nie innych pojęć, oraz do żywienia takich, a nie innych przekonań,
- dyspozycje te aktualizują się w miarę rozwoju osobniczego, w pewnych - ale nie wszystkich - przypadkach pod wpływem doświadczenia zmysłowego.
• Uwaga 1: Natywiści nie twierdzili, że wszystkie pojęcia i przekonania są wrodzone!
8. Jakie fakty ma wyjaśniać hipoteza istnienia tzw. uniwersalnej gramatyki, wysunięta przez Chomskiego?
1. język jest używany w sposób innowacyjny: jesteśmy w stanie wypowiadać i rozumieć wypowiedzi, z którymi nigdy wcześniej się nie spotkaliśmy,
2. gramatyki języków - takie, jak opisuje je współczesne językoznawstwo - są dalece bardziej złożone, niż gramatyki „szkolne”,
3. dziecko uczące się języka uzyskuje z otoczenia stosunkowo mało informacji: w każdym razie na tyle mało, że trudno na serio mówić, że uczenie się języka przebiega - mówiąc ogólnie - poprzez naśladownictwo,
4. dziecko potrafi opanować każdy język, niezależnie od tego, kim są jego biologiczni rodzice.
• Chomsky twierdzi, że powyższe fakty najlepiej wyjaśnia hipoteza istnienia „uniwersalnej gramatyki”, która jest człowiekowi wrodzona i wbudowana w sam proces uczenia się języka. W procesie tym „gramatyka uniwersalna” przekształca się w gramatykę danego języka.
9. Przedstaw ogólny schemat sprawdzania empirycznego hipotez naukowych.
*Postawienie pytania „Czy H?”, gdzie H jest sprawdzaną hipotezą.
*Wyprowadzenie z H i ewentualnie założeń dodatkowych pewnych następstw (konsekwencji) obserwacyjnych.
*Uznanie lub odrzucenie tych następstw na podstawie ich konfrontacji z doświadczeniem.
*Wnioskowanie prowadzące od uznania, resp. odrzucenia owych następstw do uznania, resp. odrzucenia sprawdzanej hipotezy H.
Uwaga: schemat dotyczy hipotez, które same nie są zdaniami obserwacyjnymi.
10. Przedstaw w maksymalnie 12 zdaniach główne różnice między indukcjonizmem a hipotetyzmem.
Różnice pomiędzy indukcjonizmem a hipotetyzmem:
• Indukcjonizm:
- hipoteza jest stawiana na podstawie przeprowadzonych obserwacji
- hipoteza ostrożna
- przewidywania, które należy sprawdzić empirycznie
- gdy przewidywania zostaną potwierdzone, następuje akceptacja hipotezy
- gdy przewidywania zostaną obalone, następuje odrzucenie hipotezy
• Hipotetyzm:
- Brak doświadczenia, obserwacji, danych; mogą być, ale nie muszą
- „Śmiała” hipoteza
- Konfrontacja hipotezy z istniejącymi teoriami
- (Nowe)przewidywania i wyjaśnienia
- Możliwie surowe testy empiryczne
- Gdy hipoteza przejdzie testy z wynikiem pozytywnym, następuje tymczasowa akceptacja hipotezy, a następnie kolejne przewidywania i wyjaśnienia
- Gdy uzyskamy negatywy wynik testu, następuje falsyfikacja hipotezy i powstaje nowa hipoteza
11. Na czym polega asymetria między weryfikacją a falsyfikacją zdań ściśle ogólnych?
Aby sfalsyfikować zdanie ściśle ogólne należy znaleźć jedno zjawisko, które mu przeczy. Weryfikacja zdania ściśle ogólnego nie jest możliwa, bo trzebaby sprawdzić wszystkie zjawiska/sytuacje do których się to zdanie odnosi, co jest niemożliwe, bo zdanie to odnosi się do zjawisk istniejących i już/jeszcze nieistniejących.
12. Co to znaczy, że jakiś rezultat poznawczy jest intersubiektywnie komunikowalny oraz że jest on intersubiektywnie sprawdzalny?
● rezultat jest intersubiektywnie (międzypodmiotowo) komunikowalny wtedy i tylko wtedy gdy da się on zakomunikować w słowach rozumianych dosłownie, tj. bez przenośni, porównań i innych półśrodków przekazywania myśli; jego treść da się zakomunikować innym za pomocą zwyczajnych środków językowych
● rezultat poznawczy jest intersubiektywnie sprawdzalny wtedy i tylko wtedy gdy o jego trafności względem wiarygodności może się przekonać każdy, kto znajdzie się w odpowiednich warunkach zewnętrznych; każdy kto podejrzewa, że rezultat ten jest nietrafny czy niewiarygodny, może to sprawdzić, odwołując się do jakiejś dostępnej wszystkim metody.
13. Przedstaw w maksymalnie 12 zdaniach 2 wybrane sposoby rozumienia terminu „intuicja” w tradycji filozoficznej.
a) Intuicja:
-poznanie od razu, w jednym rzucie, całego przedmiotu, nie rozwija się w czasie,
-źródło pewności: oczywistość,
-akt prosty i przedmioty ujmowane w nim są proste,
-przedmioty ujmowalne w niej: (niektóre) przedm. ogólne, najprostsze obiekty, prawdy pierwotne i proste kroki rozumowania, proste wrażenia.
b) intuicja wg Bergsona:
-przeciwstawna intelektowi, lepiej nas zaznajamia z rzeczywistością,
-bezpośrednia znajomość rzeczy i wydarzeń oraz tego co w nich swoiste, jednostkowe i niepowtarzalne,
-jest wiarygodna, bo jest „uświadomionym instynktem” ,
-rezultaty pozn. Uzyskane dzięki niej nie muszą być intersubiektywnie sprawdzalne i komunikowalne.
14. Przedstaw w maksymalnie 10 zdaniach zasadnicze różnice między mistycyzmem Plotyna a mistycyzmem chrześcijańskim.
- U Plotyna dusza jest podzielona na 2 składniki (niższy, który pełni funkcje związane z ciałem i jest odpowiedzialny za wszystkie niedoskonałości i grzechy; oraz składnik wyższy, który jest niezależny od ciała i doskonalszy od niższego) a w mistycyzmie chrz. dusza ludzka nie jest podzielona.
- Sposób poznania prawdy u Plotyna poprzez obcowanie z Absolutem, z niego w procesie emanacji wyłaniają się pozostałe postacie bytu. W chrześc. poprzez obcowanie z Bogiem. Poznanie możliwe dzięki iluminacji (aby jej doświadczyć należy praktykować cnoty chrześcijańskie i ćw.duchowe,a także potrzeba łaski Bożej) - Bóg oświeca nasz umysł, „ wzmacniając” jego przyrodzone zdolności.
- Dążenia duszy: u Plotyna dwie drogi: w dół (ku materii) i wzwyż (ku Absolutowi), a w chrześcijańskim dążenie duszy do obcowania z Bogiem już za życia
- Sposób osiągnięcia celu:
Plotyn: by obcować z Absolutem należy(kolejne etapy): Odwrócić się od przyjemności zmysłowych, przy jednoczesnym praktykowaniu cnót obywatelskich, Zwrócić się ku mysleniu dyskursywnemu, które potem zastąpić przez poznanie intuicyjne,
Chrześcijański: dla poznania mistycznego potrzebna jest łaska boża, aby jej doznać, potrzebna jest pokora i miłość, szczyt pokory jest pierwszym stopniem poznania -poznajemy wówczas własną marność (vanitas). W drugim stopniu poznania poprzez zrozumienie własnej marności uzyskujemy współczujące zrozumienie marności bliźnich.
Na trzecim stopniu poznania cierpiąc nad marnością własną oraz bliźnich oczyszczamy swoją duszę i czynimy ją zdolną do „oglądania” rzeczy boskich, dopiero teraz poznanie mistyczne staje się możliwe.
- Plotyn- bezpośredni kontakt z Absolutem, poprzez nietrwałe „zjednoczenie” duszy z nim. Chrześc. - dusza nie łączy się z Bogiem, jest bytem odrębnym
15. Przedstaw w maksymalnie 10 zdaniach zasadnicze metafizyczne i epistemologiczne poglądy Plotyna.
- Istnieje Absolut, tj. byt doskonalszy od idei, z którego wyłaniają się - w procesie emanacji - pozostałe postacie bytu.
- Porządek malejącej doskonałości; wszystkie byty wyłaniają się z Absolutu - są jego emanacjami, proces czasowy.
- Dusza jest podzielona na 2 składniki (niższy, który pełni funkcje związane z ciałem i jest odpowiedzialny za wszystkie niedoskonałości i grzechy; oraz składnik wyższy, który jest niezależny od ciała i doskonalszy od niższego).
- Przed duszą ludzką stoją zawsze dwie drogi do wyboru: w dół (ku materii) i wzwyż (ku Absolutowi.
- Aby połączyć się z Absolutem w celu poznania Prawdy należy przejść kolejne etapy: Odwrócić się od przyjemności zmysłowych, zwrócić się ku myśleniu dyskursywnemu, które potem zastąpić przez poznanie intuicyjne.
16. Dlaczego Henri Bergson uważał, że intelekt, w przeciwieństwie do intuicji, nie dostarcza nam wiernego obrazu rzeczywistości?
1. unieruchamia rzeczy i rozkłada je na części, natomiast zmiany traktuje jako przegrupowania niezmiennych części - „kinematograficzna koncepcja poznania”,
2. upraszcza i ujednostajnia rzeczy, pomijając to, co w nich jednostkowe i swoiste,
3. ujmuje rzeczy ilościowo, pomijając istotne kwalifikacje jakościowe,
4. ma tendencję do pojmowania rzeczy i procesów jako mechanizmów,
5. relatywizuje rzeczy, określając je zawsze w stosunku do innych.
Intuicja z kolei jest bezpośrednią znajomością rzeczy, możemy dzięki niej poznać to co w rzeczach i wydarzeniach swoiste.
17. Dlaczego Kartezjusz uważał, że stwierdzenie „jestem, istnieję” (Cogito, ergo sum) jest pewne, w przeciwieństwie do wszystkich przekonań, które żywił wcześniej? W odpowiedzi użyj maksymalnie 10 zdań.
- Nasza wiedza pochodzi ze zmysłów, które, jak wiemy, są omylne. Nie możemy więc być pewni istnienia czegokolwiek (np. możemy być zwodzeni przez potężnego demona). Pewni możemy być wyłącznie swojego własnego istnienia, bo jego dowodem jest fakt, że myślimy (np. prowadzimy te rozważania).
18. Co to jest epistemologiczny idealizm transcendentalny?
- Epistemologiczny idealizm transcendentalny to pogląd zaprzeczający temu, aby jakikolwiek obszar rzeczywistości zewnętrznej był poznawalny. Uzasadnia to stanowisko poprzez zwrócenie uwagi na czynną rolę umysłu w poznaniu, przez co rezultaty poznawcze nie odzwierciedlają świata lecz strukturę umysłu.
19. Przedstaw w maksymalnie 10 zdaniach główne tezy stanowisk idealistycznych w epistemologii.
• Epistemologiczny idealizm transcendentalny to pogląd zaprzeczający temu, aby jakikolwiek obszar rzeczywistości zewnętrznej był poznawalny. Uzasadnia to stanowisko poprzez zwrócenie uwagi na czynną rolę umysłu w poznaniu, przez co rezultaty poznawcze nie odzwierciedlają świata lecz strukturę umysłu.
• Epistemologiczny idealizm immanentny głosi, że podmiot w aktach poznawczych nie może wykroczyć poza swoją sferę immanentną. Zatem cokolwiek podmiot poznaje, jest tylko jego przeżyciem, a nie jakimś przedmiotem pozapsychicznym (transcendentnym względem przeżyć).
20. Immanuel Kant był przekonany, ze pewne fakty możemy najlepiej wyjaśnić, stając na stanowisku epistemologicznego idealizmu transcendentalnego. Jakie to fakty?
- Idealizm transcendentalny wyjaśnia fakt, że doświadczenie nie zaprzecza lecz potwierdza sądy syntetyczne a priori, które Kant znajduje m.in. wśród twierdzeń geometrii Euklidesowej i wśród twierdzeń fizyki Newtonowskiej.
21. Dlaczego Immanuel Kant uważał, że świat zewnętrzny nie jest poznawalny? Odpowiedź zawrzyj w maksymalnie 10 zdaniach.
- Kant uważał, że świat zewnętrzny nie jest poznawalny (umysł nie poznaje rzeczy samych w sobie), bo do umysłu wiedza o świecie dociera ze zmysłów, które wprowadzają porządek czasowy i przestrzenny, przez co jawi się nam on jako zespół czasoprzestrzennych przedmiotów podlegających prawidłowościom, w tym prawom fizyki.
22. W jaki sposób, zdaniem Kanta, tworzymy reprezentacje poznawcze tzw. rzeczy samych w sobie? Czy są to reprezentacje wierne? Odpowiedź zawrzyj w maksymalnie 10 zdaniach.
- Tworzone przez nas reprezentacje rzeczy samych w sobie nie są wierne,a nawet podobne rzeczom samym w sobie.Reprezentacje te tworzone są dzięki postrzeganiu je przez zmysły,w których wprowadzany jest porządek czasowy i przestrzenny,co następnie jest organizowane przez umysł w taki sposób,że świat jawi się nam jako zespół
czasoprzestrzennych przedmiotów podlegających prawidłowościom,w tym prawom fizyki.
23. Jak Kant wyjaśnia zgodność z doświadczeniem sądów syntetycznych a priori?
- Kant twierdzi,że doświadczenie zawsze potwierdza sądy syntetyczne a priori,a wyjaśnia to stawiając tezę epistemologicznego idealizmu transcendentnego.Głosi ona,iż w poznaniu zawsze bierze udział nasz umysł, w którym przed doświadczeniem trzeba pewne rzeczy założyć, przyjąć pewne pojęcia. Tylko to poznajemy a priori, co sami w nie wkładamy. (a priori poznajemy te właściwości, które wprowadza nasz umysł) Następnie przedmioty będą się dopie
24. Czy stając na stanowisku realizmu naukowego, opowiadamy się tym samym po stronie realizmu epistemologicznego? Proszę uzasadnić odpowiedź.
Tak:
Uznając, że nauka trafnie tłumaczy rzeczywistość (terminy naukowe mają odniesienia przedmiotowe,a twierdzenia naukowe są na ogół, przynajmniej w przybliżeniu, prawdziwe), musimy też uznać, że rzeczywistość ta jest poznawalna (teza realizmu epistemologicznego).
25. Na czym polega tzw. argument sukcesu nauki i na rzecz jakiej tezy jest on argumentem?
- Argument sukcesu nauki jest argumentem realizmu naukowego(terminy naukowe mają odniesienia przedmiotowe,a twierdzenia naukowe są na ogół, przynajmniej w przybliżeniu, prawdziwe).Dowodzi on, że gdyby tak nie było to sukces nauki,jakim jest możliwość przewidywania zdarzeń,skuteczne działanie oraz projektowanie i konstruowanie urządzeń ,które funkcjonują tak jak tego oczekujemy, byłby cudem.
26. Na czym polega relatywizm poznawczy? W odpowiedzi użyj maksymalnie 12 zdań.
charakteryzuje się trzema cechami :
a. konstruktywny charakter poznania: świat poznawczo dostępny nie jest bezpośrednio daną
rzeczywistością, ale konstrukcją aktywnego poznawczo przedmiotu, dysponującego pewnym układem poznawczym
b. wielość układów poznawczych: istnieje wiele układów poznawczych, albowiem są one determinowane nie tylko przez biologiczne cechy gatunku i jednostki, ale również przez wpływ szeroko pojętych uwarunkowań kulturowych oraz przez aktywność jednostki; żaden z tych układów nie jest uprzywilejowany gwarantując adekwatne poznanie rzeczywistości
c. niewspółmierność układów poznawczych: mentalne reprezentacje świata konstytuowane w ramach różnych układów mogą okazać się zasadniczo nieporównywalne; nie istnieją absolutne kryteria oceny uzyskiwanych rezultatów poznawczych ; istnienie nieredukowalnych do siebie, dostępnych w poznaniu „światach”, których nie sposób uznać za fragmenty jednej rzeczywistości.
27. Sformułuj zasadę sprzeczności i zasadę wyłączonego środka.
● Zasada wyłączonego środka: zdanie jest albo prawdziwe, albo fałszywe.
○ Nie ma zdań "więcej" czy "mniej" prawdziwych: "częściowa prawda" to fałsz w sensie klasycznym.
○ Jeśli zdanie jest prawdziwe, to jego negacja jest fałszem. Jeśli zdanie jest fałszywe, to jego negacja jest prawdą.
● Zasada sprzeczności: zdanie nie może być jednocześnie prawdziwe i fałszywe.
28. Na jakie zarzuty trzeba odpowiedzieć, broniąc tezy idealizmu subiektywnego?
Każdy idealista subiektywny musi się zmierzyć z następującymi problemami:
1. Dlaczego w świecie przedmiotów fizycznych obserwujemy ciągłość i stałość, chociaż nasze postrzeganie nie jest ani ciągłe, ani stałe?
2. Dlaczego, przynajmniej na ogół, nie mamy wpływu na treść naszych postrzeżeń?
(Rozwiązanie podane przez Berkeleya jest następujące: istnienie przedmiotów fizycznych polega na tym, że są one postrzegane przez Boga. Różnica między przedmiotem fizycznym a fikcyjnym jest taka, że przedmiot fizyczny jest (nieustannie) postrzegany przez Boga i (czasami) przez człowieka, natomiast istnienie przedmiotu fikcyjnego polega na tym, że jest on „postrzegany” tylko przez człowieka.)
29. Przedstaw w maksymalnie 10 zdaniach poglądy Berkeleya na temat sposobu istnienia przedmiotów fizycznych.
Ich "być" - to być postrzeganym ( ich esse=percipi).
Przedmioty fizyczne są niezmienne: Różnica między przedmiotem fizycznym a fikcyjnym jest taka, że przedmiot fizyczny jest (nieustannie) postrzegany przez Boga i (czasami) przez człowieka, natomiast istnienie przedmiotu fikcyjnego polega na tym, że jest on „postrzegany” tylko przez człowieka.
30. Proszę wybrać dowolny przedmiot fizyczny i opisać go w kategoriach filozofii Arystotelesa.
Należy wyróżniać następujące cechy:
e. ciepło albo zimno, suchość albo wilgotność ( ciepły i suchy ogień, wilgotna i zimna woda itd.)
f. ruchy naturalne ( ogień wnosi się w powietrzu ku górze, kropla deszczu opada w dół); dzieje się tak dlatego, że każdy z elementów ma w świecie swoje miejsce naturalne i ciało, w którym dany element przeważa, dąży do zajęcia tego miejsca; miejscem naturalnym dla ciał ciężkich ( zbudowanych z ziemi lub wody) jest środek Ziemi, powietrze dąży do miejsca możliwie odległego od środka świata; ruchy te odbywają się po liniach prostych, w górę lub w dół
31. Czym, w świetle fizyki Arystotelesa, różnią się tzw. świat podksiężycowy i tzw. świat nadksiężycowy?
Podział świata na świat podksiężycowy i świat nadksiężycowy - w którym to podziale Arystoteles nawiązuje do innych myślicieli.
• To, co istnieje w świecie nadksiężycowym - a więc m.in. planety, Słońce i gwiazdy - jest zbudowane w piątego elementu, zwanego eterem.
W podksiężycowym - z ziemi, wody, ognia i powietrza.
O ile ciała występujące w świecie podksiężycowym powstają i giną, obiekty w świecie nadksiężycowym - zbudowane z eteru - są niezmienne i niezniszczalne.
Niezmienny jest też ruch planet, Słońca i gwiazd - poruszają się one względem nieruchomego środka Świata ruchem kołowym
• Ściśle rzecz biorąc, środek świata okrążają ruchem kołowym zbudowane z eteru sfery, w których znajdują się planety, Słońce i gwiazdy.
32. Przedstaw w co najwyżej 10 punktach zasadnicze cechy odróżniające naukę nowożytną od nauki starożytnej i średniowiecznej.
j. geocentryczny model świata w starożytności i średniowieczu ( Ziemia w centrum) i heliocentryczny w nowożytności ( Słońce w centrum)
k. w starożytności i średniowieczu : wszechświat skończony, ograniczony, w nowożytności :
wszechświat nieskończony
l. w starożytności i średniowieczu: podział na świat podksiężycowy- zmienny i nadksiężycowy - niezmienny; w nowożytności : obserwacja nieba przez lunetę, eksplozje gwiazd, zmienność świata nadksiężycowego
starożytność, średniowiecze: przypisywanie gwiazdom życia i inteligencji; nowożytność: zaprzeczenie
n. zmiany w metodologii, w nowożytności zaczęto wyrażać prawa natury językiem matematyki, budować matematyczne modele zjawisk.
o. ważny jest pomiar i mierzalność
p. w nowożytności dominuje pojęcie „praw natury”, zdarzenia są opisywane jako coś co dzieje się zgodnie z tymi prawami; w średniowieczu opis i wyjaśnianie zdarzeń odwołuje się do kategorii sympatii, antypatii i dążeń właściwych ciałom fizycznym, nieożywionym i ożywionym.
q. ważny staje się eksperyment myślowy
33. Co to jest tzw. zasada antropiczna?
Zasada antropiczna, wysunięta przez przyrodników w latach 70-tych XX wieku. Zwolennicy tej zasady zwracają uwagę na to, że wartości liczbowe podstawowych stałych fizycznych (takich jak stała grawitacji, stała Plancka, prędkość światła, stała Hubble'a i inne) są takie, że stosunkowo niewielka zmiana którejkolwiek z nich spowodowałaby, iż powstanie życia nie byłoby możliwe (szczegóły argumentacji oparte są na symulacjach prowadzonych w oparciu o teorie fizyczne). Samoistne powstanie takiego układu wartości jest niezmiernie mało prawdopodobne. Zwolennicy zasady antropicznej sugerują, że żyjemy w harmonijnym Wszechświecie. Wszechświat harmonijny to taki, który pozwala na istnienie życia takiego, jakie znamy. Wszechświat, który obserwujemy, musi być odpowiedni dla rozwoju inteligentnego życia, inaczej nie moglibyśmy tu być i obserwować go. Zasada antropiczna ma wiele wersji. Oto dwie z nich:
Słaba zasada antropiczna: obserwowane wartości podstawowych stałych fizycznych nie są przypadkowe, albowiem są one ograniczone wymaganiem, by istniały miejsca, w których może wyewoluować życie oparte na węglu i by Wszechświat był wystarczająco stary, by do tego doszło.
Silna zasada antropiczna: wszechświat musi posiadać właściwości pozwalające na rozwinięcie się życia na pewnym etapie swojej historii.
34. Podaj trzy (dowolnie wybrane) definicje pojęcia materii zaproponowane przez filozofów nowożytnych.
I Dla Newtona materia to substancja, której atrybutami są:
rozciągłość,
nieprzenikliwość,
bezwładność (pasywność, niezdolność do samoistnej zmiany prędkości), której miarą jest masa bezwładna,
(i ewentualnie) ważkość, której miarą jest masa grawitacyjna.
II Arystotelesa
To, co nie wchodzi w skład formy danego ciała fizycznego, jest jego materią.
(Forma jest tym, co decyduje, że dane ciało fizyczne jest ciałem tego, a nie innego rodzaju; tym, co wspólne wszystkim rzeczom czy organizmom danego rodzaju )
III Kartezjusz
Materią jest ogół ciał, których atrybutem jest rozciągłość
35. W jaki sposób można określić pojęcie materii tak, aby - w świetle przyjętej definicji - wszystkie obiekty badane przez nauki przyrodnicze zasługiwały na miano „materii”?
s. należy zdefiniować byt fizyczny jako byt, którego atrybutami są : zmienność, trwanie w czasie, rozciągłość w przestrzeni, podleganie prawom.
t. następnie należy zdefiniować materię jako ogół istniejących obiektywnie bytów fizycznych, które są poznawalne zmysłowo ( bezpośrednio lub pośrednio).
36. Przedstaw w maksymalnie 12 zdaniach poglądy Kartezjusza na stosunek duszy do ciała.
u. procesy zachodzące w ciele mogą wpłynąć na zmianę kierunku tego, co dzieje się w duszy, a zjawiska zachodzące w duszy na kierunek tego co zachodzi w ciele;
v. świat składa się z dwóch niezależnych dziedzin, mentalnej oraz materialnej, możliwe jest istnieje jednej przy nieobecności drugiej;
w. dusza jest samoistnie istniejącym podłożem zjawisk psychicznych;
x. zjawiska mentalne mogą być przyczynami zjawisk fizycznych, zjawiska fizyczne mogą być
przyczynami zjawisk mentalnych, zjawiska mentalne mogą być przyczynami zjawisk mentalnych.
Co to jest epifenomenalizm i jakie przyjmuje on formy?
Epifenomenalizm:
zjawiska mentalne mają charakter ubocznych produktów zjawisk ze swej natury fizycznych.
a. epifenomenalizm nie związany z dualizmem- zjawiska mentalne, jakkolwiek wchodzą w związki przyczynowe, to siłę sprawczą mają na mocy swoich cech fizycznych, nie mentalnych.
b. e. związany z dualizmem: zjawiska mentalne są jedynie skutkami, a nie przyczynami zjawisk fizycznych i - jako takie - nie są nawet przyczynami (innych) zjawisk mentalnych.
38. Co to jest fizykalizm w filozofii umysłu i jakie są jego główne formy?
Fizykalizm - jedna z propozycji rozwiązania problemu umysłu i ciała (mind-body problem), zakładająca, że:
•Zjawiska mentalne są identyczne ze stanami mózgu.
•Zdarzenia, własności i procesy mentalne można całkowicie wyjaśnić w terminach zdarzeń fizycznych, zachodzących przede wszystkim w mózgu.
•Wypowiedzi o zjawiskach mentalnych i wypowiedzi o stanach mózgu są różnymi sposobami odnoszenia się do tego samego przedmiotu.
Główne formy:
Teoria identyczności typów (inaczej: fizykalizm typiczny, materializm stanu centralnego, teoria stanu mózgu)
wszystkie zjawiska mentalne danego typu są stanami mózgu tego samego typu.
Teoria identyczności egzemplarzy - w przeciwieństwie do teorii identyczności typów, dopuszcza ona, że nie wszystkie zjawiska mentalne danego typu muszą być stanami mózgu tego samego typu: poszczególne „egzemplarze” zjawiska mentalnego danego typu nie muszą być stanami mózgu dokładnie tego samego typu. Teorię identyczności egzemplarzy uzupełniano czasami o stwierdzenie, iż procesy mentalne superweniują (≈ „są nadbudowane”) na stanach mózgu, oznacza to, że jeśli mózgi dwojga ludzi są dokładnie w takich samych stanach, mają oni takie same doznania/ myśli, ale - z drugiej strony - jeśli dwoje ludzi ma takie same doznania/ myśli, nie znaczy to, że ich mózgi znajdują się w takich samych stanach. (w prezentacji nr 17 jest jeszcze definicja tzw. mocnej superweniencji)
39. Przedstaw główne zarzuty kierowane pod adresem fizykalizmu w filozofii umysłu.
● nie dostarcza zadowalających rozwiązań pewnych problemów,
● nie wiadomo, jak w kategoriach fizykalistycznych opisać zjawisko świadomości, a zwłaszcza ten jej aspekt, który można by nazwać „ pierwszoosobowością” czy subiektywnością,
● niezmiernie trudne jest fizykalistyczne wyjaśnienie fenomenu intencjonalności zjawisk
psychicznych,
● istnieją często subiektywne aspekty doznań, tzw. qualia (smak cukru, zapach kawy) których opis i/lub wyjaśnianie w terminach fizykalnych wydaje się niemożliwe,
● fizykalizm nie wyjaśnia, w jaki sposób stany mentalne wyłaniają się ze stanów fizycznych mózgu, mówi jedynie, że stany mentalne są ostatecznie także stanami fizycznymi.
40. Jakie problemy szczegółowe wchodzą w skład kompleksu zagadnień określanego zbiorczym mianem zagadnienia umysłu i ciała (ang. mind-body problem)?
● czym jest umysł,
● jakie związki łączą umysł i zjawiska mentalne z mózgiem i ciałem- tym co fizyczne,
● czy to , co mentalne może wpływać przyczynowo na to, co fizyczne- a także na to co mentalne,
● czym jest świadomość? Czy jest ona redukowalna do tego, co fizyczne? Czy czysto fizyczny system może być świadomy,
● czy możemy w pełni wyjaśnić to, co subiektywne, odwołując się do wiedzy o budowie mózgu i procesach w nim zachodzących?