5. Rozważania o pojęciu wiedzy

Czynności i wytwory

Czynność

• biegać

• rozkazywać

• spostrzegać

• wyobrażać

• uzasadniać

• dowodzić

• poznawać

Wytwór

• bieg

• rozkaz

• spostrzeżenie

• wyobrażenie

• uzasadnienie

• dowód

• poznanie

- wiedza

Poznawać a poznać

Ostrzeżenie: W języku potocznym „poznawać” może znaczyć „studiować”, „rozpoznawać” czy też „spotkać się po raz pierwszy z kimś”. Te znaczenia nas tu nie interesują.

• Rozważmy dwa konteksty:

• x poznaje y [poznawanie]

• x poznał y [uzyskanie wiedzy o]

• Może być tak, że x poznaje y, ale x nie poznał y [tj. x nie uzyskał wiedzy o y].

• Tak więc wiedza to coś więcej niż

rezultat czynności poznawczej. Tylko co?

Wiedza bezpośrednia [by acquaintance]
i wiedza przez opis

• Zanim spróbujemy na to pytanie odpowiedzieć, rozróżnijmy (za Russellem; 1912 r.) dwa typy wiedzy.

• „Powiemy, że bezpośrednio znamy to, co uświadamiamy sobie wprost, bez pośrednictwa jakichś wnioskowań czy pewnej znajomości prawd. Tak więc, bezpośrednio znam dane zmysłowe, składające się na zjawisko mego, stojącego nieopodal stołu (…). W przeciwieństwie do tego, moja wiedza o stole jako przedmiocie fizycznym nie jest wiedzą bezpośrednią. […] Temu rodzajowi wiedzy, którego przykład stanowi moja wiedza o stole, nadamy miano `wiedzy przez opis'. […] Znamy opis i wiemy, że istnieje dokładnie jeden przedmiot, do którego się ów opis stosuje. W takim przypadku mówimy, że nasza wiedza o przedmiocie jest wiedzą przez opis”.

Bertrand Russell, Problemy filozofii

• Uwaga 1: Wiedzy bezpośredniej dostarczają ponadto pamięć i introspekcja.

• Uwaga 2: Russell precyzuje następnie pojęcie wiedzy przez opis poprzez odwołanie się do stworzonej przez siebie teorii deskrypcji, co tutaj pominiemy.

Wiedza propozycjonalna

• Dla potrzeb tego wykładu przyjmujemy następujące założenie/ uproszczenie: nośnikami wiedzy są zdania. Ponadto będzie nas interesować głównie kontekst:

gdzie na miejsce A wolno podstawić zdanie. Poza zasięgiem rozważań pozostaną zatem „wiedza jak”, „wiedza intuicyjna”, „wiedza instynktowna” oraz wiedza bezpośrednia w sensie Russella - o ile są one niewyrażalne w zdaniach.

to nas nie interesuje - chwilowo

Klasyczna koncepcja wiedzy

Definicja: x wie, że A wtedy i tylko wtedy, gdy:

1. zdanie „A” jest prawdziwe oraz

2. x jest przekonany, że A, a ponadto

3. x ma wystarczające uzasadnienie dla swego przekonania, że A.

Ⴎ ”prawdziwe” znaczy tutaj najczęściej (ale nie zawsze) „prawdziwe w sensie klasycznym”. Wówczas warunek 1 jest równoważny warunkowi:

1'. jest tak, że A

Ⴎ Platon i niektórzy inni filozofowie zastąpiliby warunek 3 warunkiem:

3'. jest niepowątpiewalne [pewne], że A

Formułując powyższą definicję, nie dążymy do tego, aby oddać,

co potocznie rozumiemy pod pojęciem wiedzy. Cel jest inny:

chodzi o przesądzenie, co zasługuje na miano Wiedzy, że.

Przykład 1: Zenobiusz wie, że Haga jest stolicą Holandii wtedy i tylko wtedy, gdy:

1. Zdanie „Haga jest stolicą Holandii” jest prawdziwe oraz

2. Zenobiusz jest przekonany, że Haga jest stolicą Holandii, a ponadto

3. Zenobiusz ma wystarczające uzasadnienie dla swego przekonania, że Haga jest stolicą Holandii.

Ⴎ gdy co najmniej jeden z tych warunków nie jest spełniony, musimy powiedzieć, że nie jest tak, iż Zenobiusz wie, że Haga jest stolicą Holandii

Przykład 2: Zenobiusz wie, że Ziemia jest płaska wtedy i tylko wtedy, gdy:

1. Zdanie „Ziemia jest płaska” jest prawdziwe oraz

2. Zenobiusz jest przekonany, że Ziemia jest płaska, a ponadto

3. Zenobiusz ma wystarczające uzasadnienie dla swego przekonania, że Ziemia jest płaska.

Ⴎ ponieważ Ziemia nie jest płaska, nie można wiedzieć, że Ziemia jest płaska. Można natomiast być co do tego przekonanym, co więcej, niekoniecznie bez uzasadnienia!

Pytanie: co to znaczy „mieć wystarczające uzasadnienie dla przekonania”? ნ ideały epistemiczne

Problem Gettiera: przykład

• Smith jest przekonany i ma ku temu wystarczające uzasadnienie, iż:

(1) Jones posiada Fiata.

• Smith ma kolegę, Browna, o którego losie nie ma żadnych informacji. Smith wybiera trzy przypadkowe nazwy miast i konstruuje następujące zdania:

(2) Jones posiada Fiata lub Brown jest w Bostonie.

(3) Jones posiada Fiata lub Brown jest w Barcelonie.

(4) Jones posiada Fiata lub Brown jest w Londynie.

• Smith jest świadom wynikania tych zdań ze zdania (1), a ponieważ (1) jest jego wystarczająco uzasadnionym przekonaniem, takiego samego charakteru nabierają zdania (2), (3) i (4). Smith nadal nie ma pojęcia, gdzie jest Brown.

• Przypuśćmy teraz, że zdanie (1) jest fałszywe, natomiast jest tak, że Brown jest w Barcelonie (o czym Smith nie wie). Wówczas:

• na mocy definicji wiedzy jest tak, że Smith wie, że Jones posiada Fiata lub Brown jest w Barcelonie,

• intuicyjnie rzecz biorąc, trudno jest nam przyjąć, że Smith to wie.

• Problem Gettiera to problem „czwartego warunku”, którym należy uzupełnić definicję wiedzy. Proponowano różne rozwiązania. Przykładowo:

• (zasada Lehrera) wystarczające uzasadnienie, o którym mowa jest w warunku 3 definicji wiedzy, nie zależy od jakiegokolwiek zdania fałszywego.

Prawda a wiedza

• Klasyczna definicja wiedzy czyni prawdziwość zdania niezbędnym warunkiem tego, aby wyrażało ono wiedzę. Niekiedy zastępuje się ten warunek innym, jak np. (odpowiednio doprecyzowanym) warunkiem siły świadectw na rzecz zdania, jednocześnie wzmacniając warunek 3. Wtedy jednak zmienia się treść pojęcia wiedzy.

Eksternalizm w teorii poznania szczególną wagę przypisuje następującym własnościom przekonań:

• prawdziwość

• wiarygodność

• podążanie za faktami

• możliwość spożytkowania przez innych

Internalizm w teorii poznania szczególną wagę przypisuje następującym własnościom przekonań:

• uzasadnienie

• spójność

• racjonalność

• brak zakwestionowania przez przekonania innych

Dygresja o logice epistemicznej

Niech KxA skraca „(osoba) x wie, że A”.

1. KxA Ⴎ A

2. Kx(A Ⴎ B) Ⴎ (KxA Ⴎ KxB)

3. Kx(A კ B) Ⴎ (KxA კ KxB)

4. …

I. KxA Ⴎ KxKxA (pozytywna introspekcja)

II. ~KxA Ⴎ Kx~KxA (negatywna introspekcja)

??? Jeżeli KxA oraz B wynika logicznie z A, to KxB (wszechwiedza logiczna)

??? KxA Ⴎ Kx(A ლ B)

??? …

----------------------------

A Ⴎ KxA

KxA ლ Kx~A

x wie, że A

Zenobiusz wie, jak uwieść Eulalię.

Zenobiusz zna Kalasantego.

---