5. Rozważania o pojęciu

wiedzy

Andrzej Wiśniewski

[e-mail]

Wstęp do filozofii

Materiały do wykładu

2

Czynności i wytwory

Czynność

• biegać
• rozkazywać
• spostrzegać
• wyobrażać
• uzasadniać
• dowodzić

• poznawać

Wytwór

• bieg
• rozkaz
• spostrzeżenie
• wyobrażenie
• uzasadnienie
• dowód

• poznanie

- wiedza

3

Poznawać a poznać

Ostrzeżenie: W języku potocznym „poznawać” może

znaczyć

„studiować”, „rozpoznawać” czy też „spotkać się po

raz pierwszy z

kimś”. Te znaczenia nas tu nie interesują.

• Rozważmy dwa konteksty:

– x poznaje y

[poznawanie]

– x poznał y

[uzyskanie wiedzy o]

• Może być tak, że x poznaje y, ale x nie poznał y [tj. x

nie uzyskał wiedzy o y].

• Tak więc wiedza to coś więcej niż
rezultat czynności poznawczej. Tylko co?

4

Wiedza bezpośrednia [by acquaintance]

i wiedza przez opis

• Zanim spróbujemy na to pytanie odpowiedzieć, rozróżnijmy

(za Russellem; 1912 r.) dwa typy wiedzy.

„Powiemy, że bezpośrednio znamy to, co uświadamiamy sobie

wprost, bez pośrednictwa jakichś wnioskowań czy pewnej

znajomości prawd. Tak więc, bezpośrednio znam dane zmysłowe,

składające się na zjawisko mego, stojącego nieopodal stołu (…). W

przeciwieństwie do tego, moja wiedza o stole jako przedmiocie

fizycznym nie jest wiedzą bezpośrednią. […] Temu rodzajowi

wiedzy, którego przykład stanowi moja wiedza o stole, nadamy

miano ‘wiedzy przez opis’. […] Znamy opis i wiemy, że istnieje

dokładnie jeden przedmiot, do którego się ów opis stosuje. W takim

przypadku mówimy, że nasza wiedza o przedmiocie jest wiedzą

przez opis”.

Bertrand Russell, Problemy filozofii

• Uwaga 1: Wiedzy bezpośredniej dostarczają ponadto pamięć i introspekcja.
• Uwaga 2: Russell precyzuje następnie pojęcie wiedzy przez opis poprzez

odwołanie się do stworzonej przez siebie teorii deskrypcji, co tutaj

pominiemy

.

5

Wiedza propozycjonalna

• Dla potrzeb tego wykładu przyjmujemy następujące

założenie/ uproszczenie: nośnikami wiedzy są zdania.

Ponadto będzie nas interesować głównie kontekst:

gdzie na miejsce A wolno podstawić zdanie. Poza zasięgiem

rozważań pozostaną zatem „wiedza jak”, „wiedza intuicyjna”,

„wiedza instynktowna” oraz wiedza bezpośrednia w sensie

Russella – o ile są one niewyrażalne w zdaniach.

to nas nie interesuje
- chwilowo

Zenobiusz wie, jak uwieść Eulalię.
Zenobiusz zna Kalasantego.

x wie, że A

6

Klasyczna koncepcja wiedzy

Definicja: x wie, że A wtedy i tylko wtedy, gdy:

1. zdanie „A” jest

prawdziwe

oraz

2. x jest

przekonany

, że A, a ponadto

3. x ma

wystarczające uzasadnienie

dla swego

przekonania, że A.

 ”prawdziwe” znaczy tutaj najczęściej (ale nie zawsze) „prawdziwe

w sensie klasycznym”. Wówczas warunek 1 jest równoważny

warunkowi:

1’.

jest tak, że A

 Platon i niektórzy inni filozofowie zastąpiliby warunek 3

warunkiem:
3’.

jest niepowątpiewalne [pewne], że A

Formułując powyższą definicję, nie dążymy do tego, aby oddać, co

potocznie rozumiemy pod pojęciem wiedzy. Cel jest inny:

chodzi o przesądzenie, co zasługuje na miano Wiedzy, że.

7

Klasyczna koncepcja wiedzy

Przykład 1: Zenobiusz wie, że Haga jest stolicą Holandii

wtedy i tylko wtedy, gdy:

1. Zdanie „Haga jest stolicą Holandii” jest

prawdziwe oraz

2. Zenobiusz jest przekonany, że Haga jest stolicą

Holandii, a ponadto

3. Zenobiusz ma wystarczające uzasadnienie dla

swego przekonania, że Haga jest stolicą Holandii.

 gdy co najmniej jeden z tych warunków nie

jest

spełniony, musimy powiedzieć, że nie jest tak, iż
Zenobiusz wie, że Haga jest stolicą Holandii

8

Klasyczna koncepcja wiedzy

Przykład 2: Zenobiusz wie, że Ziemia jest płaska wtedy i

tylko wtedy, gdy:

1. Zdanie „Ziemia jest płaska” jest prawdziwe oraz
2. Zenobiusz jest przekonany, że Ziemia jest płaska,

a ponadto

3. Zenobiusz ma wystarczające uzasadnienie dla

swego przekonania, że Ziemia jest płaska.

 ponieważ Ziemia nie jest płaska, nie można

wiedzieć, że Ziemia jest płaska. Można natomiast być

co do tego przekonanym, co więcej, niekoniecznie bez

uzasadnienia!

Pytanie: co to znaczy „mieć wystarczające

uzasadnienie dla przekonania”

?

 ideały

epistemiczne

9

Problem Gettiera: przykład

• Smith jest przekonany i ma ku temu wystarczające uzasadnienie, iż:

(1) Jones posiada Fiata.

• Smith ma kolegę, Browna, o którego losie nie ma żadnych informacji.

Smith wybiera trzy przypadkowe nazwy miast i konstruuje

następujące zdania:
(2) Jones posiada Fiata lub Brown jest w Bostonie.
(3) Jones posiada Fiata lub Brown jest w Barcelonie.
(4) Jones posiada Fiata lub Brown jest w Londynie.

• Smith jest świadom wynikania tych zdań ze zdania (1), a ponieważ

(1) jest jego wystarczająco uzasadnionym przekonaniem, takiego

samego charakteru nabierają zdania (2), (3) i (4). Smith nadal nie ma

pojęcia, gdzie jest Brown.

• Przypuśćmy teraz, że zdanie (1) jest fałszywe, natomiast jest tak, że

Brown jest w Barcelonie (o czym Smith nie wie). Wówczas:

– na mocy definicji wiedzy jest tak, że Smith wie, że Jones posiada

Fiata lub Brown jest w Barcelonie,

– intuicyjnie rzecz biorąc, trudno jest nam przyjąć, że Smith to

wie.

10

Problem Gettiera

• Problem Gettiera to problem „czwartego warunku”, którym

należy uzupełnić definicję wiedzy. Proponowano różne
rozwiązania. Przykładowo:

• (zasada Lehrera) wystarczające uzasadnienie, o

którym mowa jest w warunku 3 definicji wiedzy, nie
zależy od jakiegokolwiek zdania fałszywego.

Prawda a wiedza

• Klasyczna definicja wiedzy czyni prawdziwość zdania

niezbędnym warunkiem tego, aby wyrażało ono wiedzę.
Niekiedy zastępuje się ten warunek innym, jak np.
(odpowiednio doprecyzowanym) warunkiem siły świadectw
na rzecz zdania, jednocześnie wzmacniając warunek 3.
Wtedy jednak zmienia się treść pojęcia wiedzy.

11

Eksternalizm i internalizm

Eksternalizm

w

teorii poznania
szczególną wagę
przypisuje następującym
własnościom przekonań:

• prawdziwość
• wiarygodność
• podążanie za faktami
• możliwość spożytkowania

przez innych

Internalizm

w teorii

poznania szczególną
wagę przypisuje
następującym
własnościom przekonań:

• uzasadnienie
• spójność
• racjonalność
• brak zakwestionowania

przez przekonania innych

12

Dygresja o logice epistemicznej

Niech K

x

A skraca „(osoba) x wie, że A”.

1.

K

x

A  A

2.

K

x

(A  B)  (K

x

A  K

x

B)

3.

K

x

(A  B)  (K

x

A  K

x

B)

4.

…

I. K

x

A  K

x

K

x

A

(pozytywna introspekcja)

II. ~K

x

A  K

x

~K

x

A

(negatywna introspekcja)

???

Jeżeli K

x

A oraz B wynika logicznie z A, to K

x

B

(wszechwiedza

logiczna)

??? K

x

A  K

x

(A  B)

??? …

----------------------------

A  K

x

A

K

x

A  K

x

~A