Agnostycyzm – pogląd, według którego obecnie niemożliwe jest całkowite poznanie rzeczywistości. Czasami agnostycyzm oznacza tylko niemożliwość dowiedzenia się, czy Bóg lub bogowie istnieją czy też nie. Jednym z pierwszych przejawów agnostycyzmu było „Wiem, że nic nie wiem” Sokratesa. Thomas Henry Huxley wprowadził termin agnostycyzm, wykluczając możliwość poznawczą człowieka na polu „istoty” rzeczy jak i „istoty” związków przyczynowo-skutkowych. Agnostycyzm przybiera różne formy, i tak agnostyk może być ateistą jak i teistą, jak i żadnym z nich.

Aksjologia filozofia wartości; ogólna teoria wartości, nauka o wartościach moralnych, nauka rozpatrująca o wartościach nadrzędnych w stosunku do takich dyscyplin jak etyka, estetyka, ekonomia; klasyfikacja, hierarchizacja wartości

Anamneza – u Platona : poznanie przez przypominanie sobie idei, z którymi dysza obcowała przed połączeniem się z ciałem. Koncepcja poznania przez anamnezę zakłada wędrówkę dusz.

Antropocentryzm - pogląd filozoficzny i religijny, według którego człowiek stanowi centrum i cel wszechświata.W znaczeniu teoriopoznawczym termin ten oznacza styl filozofowania polegający na przyjmowaniu ludzkiej perspektywy – tzn. analizowaniu wszystkich zjawisk z punktu widzenia odbioru ich przez człowieka i odrzucaniu rozumowań wychodzących poza ludzką percepcję jako poznawczo nieuprawnionych lub pozbawionych praktycznego znaczenia.W znaczeniu ontologicznym antropocentryzm zakłada, że człowiek jest centrum wszechświata, który jest celowo tak skonstruowany, aby umożliwić istnienie człowieka. W skrajnej postaci antropocentryzm przyjmuje, że celem istnienia wszechświata jest człowiek, i że stanowi on ostateczny i najdoskonalszy produkt ewolucji wszechświata.

Antropologia filozoficzna - dział filozofii zajmujący się kwestiami natury człowieka, jego bytem osobowym, działalnością, wyjaśnieniem jego miejsca we wszechświecie,przyrodzie i społeczeństwie.

Apofatyczność – coś dane od Boga

Aposterioryzm, w filozofii stanowisko epistemologiczne, wg którego prawdziwe poznanie dokonuje się wyłącznie w oparciu o uprzednie doświadczenie (a posteriori) i potwierdzone może być tylko poprzez bezpośrednie lub pośrednie odwołania się do owego doświadczenia. 

Aprioryzm pogląd według którego możliwe jest poznanie a priori, tj. przed doświadczeniem, nie opierające się na nim.

Arché, zasada, prazasada– w filozofii przedsokratejskiej  termin oznaczający praprzyczynę wszystkich bytów, zasadę oraz najbardziej zasadnicze tworzywo^[1]. Pierwotna zasada kierująca światem, wszechświatem. Dla Talesa arché to woda, dla Anaksymandra arché jest bezkresem (apeiron), dla Anaksymenesa arché jest powietrzem, dla Pitagorasa liczbą.

Arete – cnota - najczęściej termin ten tłumaczy się jako "cnota" (rzadziej i przeważnie dawniej także jako "dzielność" lub "męstwo"), ale jego dokładne przetłumaczenie sprawia trudność, ponieważ w różnych czasach miał różne znaczenia. Początkowo oznaczał męstwo, bohaterstwo, później zdatność (sposobność) człowieka i każdej zresztą rzeczy do spełniania swojego właściwego zadania, wreszcie zaś zaletę moralną, czyli cnotę.

Ataraksja – obojętność wobec świata, nieuleganie emocjom, zasada głoszona przez szkołę epikurejską i stoicką,

Atomizm - (z greckiego "atomos" - niepodzielny), pogląd, wg którego każdego rodzaju rzeczywistość - zarówno tzw. materialna, jak duchowa (psychiczna) - tworzą elementy proste: atomy. Także sposób tłumaczenia zjawisk, polegający na rozkładaniu ich na czynniki pierwsze.

Dedukcja – metoda wnioskowania niezawodnego, która od prawdziwych przesłanek zawsze prowadzi do prawdziwego wniosku; takie wnioskowania przeprowadza się wg określonego prawa logiki.

Dialtektyka W starożytności i średniowieczu mianem dialektyki określano głównie sztukę prowadzenia dyskusji i dochodzenia do prawdy przez ukazywanie sprzeczności w sposobie myślenia rozmówcy lub przez obalanie zaprzeczeń dowodzonych tez (Sokrates, Platon, Arystoteles, Abelard).
W czasach nowożytnych, dialektykę pojmowaną jako teorię bytu, ukazującą rozwój rzeczywistości w postaci procesu ścierania się i jednoczenia przeciwieństw, wyznawali Giordano Bruno oraz klasycy filozofii niemieckiej, jak Schelling i Hegel.
Dialektykę heglowską przejął i znacząco rozwinął Karol Marks, tworząc z niej teorię rozwoju rzeczywistości materialnej i społecznej oraz podstawę wszelkich projektów ich przekształcania.

Dualizm – obok monizmu i pluralizmu, jedno z głównych stanowisk ontologicznych co do głównych klas substancji. Wyróżnia dwie: ciało (materię, substancję fizyczną) i ducha (substancję duchową).

Empiryzm doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przede wszystkim, bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie itp. są w stosunku do nich wtórne.

Epistemologia, dział filozofii dotyczący przedmiotów, treści, procesów, sposobów, granic i kryteriów poznania ludzkiego.

Eschatologia w religiach i niektórych systemach filozoficznych, dział traktujący o tzw. rzeczach ostatecznych człowieka, jak i świata (śmierci, końca świata). Eschatologia zajmuje się również życiem pośmiertnym człowieka, w którym to dusza zostanie osądzona i otrzyma karę lub nagrodę.

Estetyka – nauka o pięknie i o tym co piękne, jedna z dziedzin filozofii teorii wartości obok etyki, która zajmuje się zagadnieniami piękna i brzydoty, harmonii i dysharmonii. 

Etyka – filozofia moralności, nauka o moralności. Próbuje opisać, wyjaśnić czym jest dobro i powinność moralna, sumienie, odpowiedzialność

Fenomenalizm – pogląd filozoficzny głoszący iż bezpośrednio dostępne są ludziom tylko układy doznań zmysłowych i emocjonalnych (nazywane fenomenami) i nie istnieje możliwość bezpośredniego poznania bytów "samych w sobie". 

Fideizm – wiara i religia są ważniejsze niż to, co podpowiada człowiekowi rozum, gdyż rozum nie może ogarnąć wszystkiego

Filozofia kultury - dział filozofii, który wyjaśnia wytwory i przejawy kultury, ontologia, epistemologia, aksjologia kultury. Ściśle związana z estetyką.

 Filozofia społeczna próbuje wyciągnąć wnioski z etyki dla organizacji społeczeństwa.

Filozofia umysłu to teoretyczne dociekania dotyczące natury umysłu, jego funkcji, właściwości, zdarzeń mentalnych i świadomości, a także tego czy jest jakiś związek między różnymi aspektami umysłu a ciałem: tzw. body-mind problem.

Fizykalizm – właściwym przedmiotem poznania są tylko przedmioty fizyczne, czyli ciała. Wszystkie wypowiedzi naukowe, niedające się sprowadzić do języka fizykalnego, czyli o ciałach, są niewiarygodne.

Gnoza – poznanie samo w sobie, intuicyjne, oparte na (zakładanej) znajomości istoty człowieka, mające prowadzić do wiedzy absolutnej, która by objęła wszelką rzeczywistość. Poznanie to pozwoliłoby rozwiązać wszystkie zagadnienia filozoficzne i religijne dot.boskości, człowieka i świata; miałoby być ono samo przez się zbawcze.
Poznanie obsolutne, wiedza, którą Bóg za pośrednictwem Chrystusa przekazał tylko nielicznym.

Historiozofia – dziedzina ogólnych rozważań nad podstawowymi kierunkami rozwoju ludzkości, sensem ludzkich dziejów jako całości, granicami poznania historycznego.

Idealizm– system filozoficzny głoszący realność świata idei i nierealność bądź wtórność świata materialnego w stosunku do idei. W skrajnych postaciach (spirytualizm) odrzuca w ogóle istnienie świata materialnego, uważając go za złudzenie.

Immanentyzm - filoz. przeświadczenie, że wszelkie doświadczenia to tylko przeżycia wewnętrzne, a nie zmysłowe (realne). Pogląd ten doznania rzeczywiste odrzuca i neguje

Indukcja – wnioskowanie zawodne (w przeciwieństwie do dedukcji), wyprowadzenie wniosków od szczegółu do ogółu tj. kiedy konkluzja wynika z przesłanek jednostkowych.

Konwencjonalizm - w filozofii pogląd wprowadzony przez sofistów, którzy twierdzili, że nie ma prawdy powszechnej, gdyż dla każdego prawda jest inna. Jeżeli przeto uznaje się pewne prawdy za powszechnie obowiązujące, to jest to jedynie wynikiem umowy - konwencji.

Kosmologia – wyobrażenie, próby tłumaczenia sobie przez ludzi (za pomocą mitów, albo przypowieści religijnych) prapoczątków swiata i człowieka

Logika -  Zajmuje się badaniem ogólnych praw, według których przebiegają wszelkie poprawne rozumowania, w szczególności wnioskowania.

Materializm – pogląd, według którego istnieje tylko materia. Jedynym tworem rzeczywistości jest materia. Materializm praktyczny – opozycja idealizmu etycznego, posiadanie bogactw materialnych i doznawanie przyjemności to największy dar w życiu człowieka.

Metafizyka klasyczna albo filozofia pierwsza (gr. τα μετα τα φυσικά ta meta ta physika – "to, co po fizyce/ponad fizyką"; zob. ontologia) – dziedzina wiedzy ukonstytuowana przez Arystotelesa, rozważająca byt jako byt oraz jego istotne własności i ostateczne przyczyny 

Metoda majeutyczna – stworzona przez Sokratesa metoda prowadzenia dyskusji, której celem było uświadomienie sobie posiadanej wiedzy prawdziwej. Słowo pochodzi od greckiego "μαιευτικός" odnoszącego się do sztuki położniczej. Według Sokratesa, każdy człowiek nosi w sobie prawdziwą wiedzę, jednak nie jest tego świadom. Dlatego też potrzebny mu jest nauczyciel ("położnik"), który pomoże mu odnaleźć w sobie tę wiedzę. Sokrates robił to zadając swoim rozmówcom proste pytania, które nie wymagały wiele samodzielności, by na nie odpowiedzieć i sprowadzały się do powiedzenia: tak lub nie. Odpowiedzi na proste pytania etyczne musiały wypadać trafnie, gdyż odpowiedź na nie wymagała jedynie rozsądku, który każdy posiada.

Monada - w pewnych systemach filozoficznych jest substancją prostą, podstawową jednostką. Monady – byty duchowe; nie mają charakteru czasowego (nie mogą powstawać w sposób naturalny drogą złożenia ani rozkładać się, ale mogą być w jednej chwili w całości unicestwione lub stworzone) ani przestrzennego.

Monizm (gr. mónos jedyny) – filozoficzny pogląd według wąskiej definicji uznający naturę wszelkiego bytu za jednorodną: materialną, duchową lub materialno-duchową

Nominalizm pojęciowy – pogląd filozoficzny odmawiający realnego (to znaczy poza umysłem i poza mową ludzką) istnienia pojęciom ogólnym (uniwersaliom), uznający je za nazwy, służące jedynie komunikacji językowej. Nominalizm często wiąże się z empiryzmem oraz pozytywizmem. Przeciwstawnym poglądem jest realizm pojęciowy. Według nominalistów każdemu pojęciu odpowiadają jednostkowe konkretne przedmioty, czyli desygnaty.

Ontologia lub metafizyka (por. metafizyka klasyczna) – podstawowy (obok epistemologii) dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni,konieczności i możliwości.

Pragmatyzm - system filozoficzny, którego podstawowym elementem jest pragmatyczna teoria prawdy, uzależniająca prawdziwość tez od praktycznych skutków, przyjmująca praktyczność za kryterium prawdy. Pragmatyzm przyjmuje wynikające z przyjmowania tez skutki i ich użyteczność za kryterium prawdy.Potocznie pragmatyzmem nazywana jest także postawa, polegająca na realistycznej ocenie rzeczywistości, liczeniu się z konkretnymi możliwościami i podejmowaniu działań, które gwarantują skuteczność.

Przewrót Kopernikański (Kant) - Dotychczas starano się dochodzić istoty rzeczy. Kant przeniósł punkt ciężkości dociekań filozoficznych na badanie warunków poznania rzeczy. Idealizm krytyczny różni się od zwykłego tym właśnie, że zwraca się ku analizie mechanizmów poznawczych. Poprzednicy Kanta uważali, że doświadczenie umożliwia pojęcia – on to odwrócił, stwierdzając, iż to pojęcia umożliwiają doświadczenie. Ten rewolucyjny zabieg nazwał przewrotem kopernikańskim w filozofii.

Racjonalizm Racjonaliści przyjmują tylko te spośród elementów wiedzy i wierzeń, które dają się uzasadnić na podstawie czysto logicznego myślenia oraz empirycznego poznania.

Realizm atomistyczny – pogląd, według którego istnieją tylko poszczególne, jednostkowe byty, które ludzie mają tendencje łączyć w pewne wspólne pojęcia, a następnie przypisywać tym pojęciom istnienie realne, zapominając, że są to wytworzone przez nich samych konstrukcje.

Realizm epistemologiczny – pogląd, zgodnie z którym przedmioty dane w doświadczeniu istnieją niezależnie od podmiotu poznania.

Realizm metafizyczny – stanowisko uznające istnienie rzeczywistości obiektywnej

Relatywizm – pogląd filozoficzny, wedle którego prawdziwość wypowiedzi można oceniać wyłącznie w kontekście systemu, w którym są one wypowiadane. Tym samym relatywizm stwierdza, że nie istnieją zdania niosące absolutną treść, których ocena byłaby identyczna i niezależna od jej kontekstu. Prawdziwość dowolnego sądu zależy od przyjętych założeń, poglądów czy podstaw kulturowych.

Scholastyka,
1) metoda rozumowania charakterystyczna dla filozofii średniowiecznej, polegająca na dokładnym stosowaniu ustalonej procedury składającej się z komentowania tekstu (lectio), związanej z nim dyskusji (disputatio) oraz formułowania wniosków (determinatio). W pełni została zastosowana po raz pierwszy przez P. Abelarda, posługiwali się nią św. Tomasz z Akwinu i Duns Szkot.
2) typ filozofowania charakterystyczny dla okresu od IX do XV w., w którym najważniejszym problemem było rozumowe uzasadnianie prawd religijnych. Nadmiar formalizmów i abstrakcyjnych dociekań doprowadził stopniowo do oderwania się scholastyki od rozwijających się nauk empirycznych i w konsekwencji utraciła ona swoje znaczenie.

Semantyka – dział semiotyki, nauka zajmująca się teorią języka, bada relacje miedzy wyrażeniami językowymi, a ich desygnatami, tj. przedmiotami, zjawiskami określanymi przez te wyrażenia.

Sensualizm to pogląd filozoficzny głoszący, że wszelka wiedza pochodzi od wrażeń zmysłowych (poznanie odbywa się poprzez przeprowadzanie logicznych doświadczeń) i jest tylko bardziej lub mniej złożonym kompleksem spostrzeżeń.

Sofizmat - na pozór logiczne, zachowujące pozory prawdziwości sformułowanie, które zawiera jednak trudny do wykrycia błąd, np. "nie zgubiłeś rogów, a jeżeli czegoś nie zgubiłeś, to masz tę rzecz, a więc masz rogi".

Solipsyzm, pogląd filozoficzny, wg którego nie można bezpośrednio poznać żadnej innej rzeczywistości poza własną świadomością (umysłem).

Synkretyzm – połączenie różnych, często rozbieżnych i sprzecznych poglądów

Tautologia – wyrażenie zbudowane ze stałych logicznych, które przy każdej interpretacji zmiennych, staje się zdaniem prawdziwym, z fil. Punktu widzenia tautologie są najbardziej bezspornym przykładem twierdzeń apriori, czyli takie, które są niezależne od jakiegokolwiek doświadczenia.

Transcendencja istnienie przedmiotu poznania poza umysłem poznającym, bądź bytu absolutnego poza rzeczywistością poznającego".

Uniwersalia – pojęcia uniwersalne oraz odpowiadające im nazwy ogólne, które dają się orzekać o wszystkich jednostkach danej klasy (rodzaju, gatunku)
Spór o uniwersalia - filozoficzny problem dotyczący statusu pojęć ogólnych (uniwersaliów, powszechników), historycznie przybierał formę dyskusji wokół istnienia idei.

Utylitaryzm (łacińskie utilis - użyteczny) – postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku, kierunek etyki zapoczątkowany w XVIII wieku, wg którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być „największe szczęście największej liczby ludzi".

Wariabilizm - pogląd filozoficzny, według którego wszystko jest zmienne, czy też, jak to określił Heraklit z Efezu wszystko płynie 

Woluntaryzm – wola jest główną siłą psychiczną, która odgrywa pierwszoplanową rolę we wszelkich aktach poznawczych, a także w duchowym życiu człowieka