Cykl koniunkturalny- średniookresowe wahania aktywności gospodarczej w kraju, wokół trendu długookresowego.

Aby wyodrębnić cykl koniunkturalny, należy:

- wyeliminować krótkookresowe wahania przypadkowe i sezonowe;

- wyznaczyć funkcję trendu długookresowego (funkcja opisująca dążność danej zmiennej do

utrzymania się na określonej stopie zmian

Klasyczny cykl koniunkturalny składa się z czterech faz:

- recesji

- depresji

- ekspansji

- rozkwitu (boomu)

Podział produktu krajowego wg. Składników popytu globalnego

Y=C+I+G+NX

Y- popyt krajowy

C- popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych (popyt)

I - popyt inwestycyjny przedsiębiorstw prywatnych

G- popyt publiczny państwa (wydatki państwa na sferę budżetową - wojsko, policja itd.)

NX - popyt zagraniczny netto na krajowe towary

Popyt autonomiczny (pierwotny)- popyt niezależny od bieżących dochodów

Cechy recesji- spadek popytu, ograniczenie produkcji, spadek zysków przedsiębiorstw i płac pracowników, zmniejszenie dochodów budżetu państwa z tytułu podatków, większe wydatki państwa na cele socjalne, spadek zatrudnienia, wzrost bezrobocia, obniżka cen, bankructwa wielu firm (zwłaszcza małych i średnich), spadek cen akcji, deficyt budżetowy, obniżka stopy procentowej

Cechy depresji-

Cechy ekspansji (odwrotność recesji)- nadwyżka budżetowa, mniejsze wydatki państwa na cele socjalne, wzrost cen (inflacja) itd.

W którymś momencie ekspansji, produkcja w kraju osiąga poziom potencjalny(przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych - siła robocza, kapitał, mienia) i stabilizuje się na wysokim poziomie. Gospodarka wchodzi w fazę rozkwitu, w której składniki makroekonomiczne z fazy ekspansji stabilizują się.

Zmiany przebiegu cyklu koniunkturalnego w ciągu ostatnich dwustu lat:

- klasyczny cykl koniunkturalny (J.Juglara) w XIX w. i pierwszych 30 latach XX w.: czas trwania cyklu to przeciętnie od 8 do 12 lat, występowanie wszystkich czterech faz cyklu, niewielka amplituda wahań koniunkturalnych (słabe konsekwencje makroekonomiczne),

- wielki kryzys lat 30 XX w. : bardzo duża amplituda wahań koniunktury i bardzo silne konsekwencje makroekonomiczne dla gospodarki,

-współczesny cykl koniunkturalny (1945-1973): skrócenie czasu trwania cyklu (przeciętnie 5-6 lat) , zanik faz statycznych cyklu (depresja, rozkwit), dominacja „lepszej fazy cyklu”

- współczesny cykl koniunkturalny po 1973r. : krótki czas trwania cyklu (przeciętnie 5-6 lat), zanik faz statycznych cyklu, zmiana objawów dynamicznych faz cyklu,

Przykład 1: inflacja we wszystkich fazach cyklu.

STAGFLACJA = INFLACJA + STAGNACJA

Przyczyny:

Oligopolizacja rynku towarów przemysłowych, ingerencja państwa na rynku produktów rolnych, wysokie bezrobocie we wszystkich fazach cyklu, współczesne bezrobocie ma przede wszystkim charakter strukturalny w wyniku postępu technicznego i globalizacji

Przykład 2: deficyt budżetowy we wszystkich fazach cyklu

- nowy wielki kryzys finansowo-gospodarczy od 2008 r.

Mierniki cyklu koniunkturalnego

- mierniki współbieżne - na bieżąco informujące o stanie koniunktury, np. PKB, produkcja przemysłowa, sprzedaż w handlu detalicznym

- mierniki pilotujące - z wyprzedzeniem informujące o zmianie kierunku aktywności gospodarczej, np. poziom cen akcji na giełdzie, sprzedaż aut, inwestycje mieszkaniowe, testy koniunktury

- mierniki reagujące z opóźnieniem na zmiany koniunktury, np. przeciętna płaca realna (przeciętny koszt siły roboczej), bazowe stopy procentowe banku centralnego

Teorie wyjaśniające przyczyny cyklu koniunkturalnego

Ogólną przyczyną CK są tzw. szoki popytowe lub szoki podażowe. Pierwotne zmiany popytu lub podaży są wzmacniane (?) przez samonapędzający się mechanizm mnożnikowy

TEORIE:

1. teorie podażowe, np.

- teorie meteorologiczne np. J.Jeronsa. Cykl koniunkturalny jest skutkiem zmian aktywności słońca (plamy na słońcu)

-teoria realnego cyklu koniunkturalnego (R.Lucasa). Cykl koniunkturalny to skutek nieregularnych szoków podażowych (zwłaszcza szoków technologicznych), które zakłócają stan równowagi między popytem, a podażą w gospodarce, a następnie wywołują optymalizujące reakcje gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

2. teorie popytowe, np.

- teoria cyklu politycznego, cykl koniunkturalny jest skutkiem zmian polityki ekonomicznej władz gospodarczych, wywołujących wahania popytu globalnego przy pomocy narzędzi fiskalnych i monetarnych

STRATEGIA:

Przed wyborami rząd prowadzi ekspansywną politykę fiskalną, czyli zwiększa wydatki budżetowe i zmniejsza podatki, a bank centralny (BC) prowadzi ekspansywną politykę monetarną, tzn. obniża stopy procentowe i zwiększa podaż pieniądza. Po wyborach rząd zaczyna prowadzić restrykcyjną politykę fiskalną, czyli zmniejsza wydatki, a zwiększa podatki, a bank centralny prowadzi restrykcyjną politykę monetarną, czyli podwyższa stopy procentowe i zmniejsza podaż pieniądza.

BUDŻET I POLITYKA FISKALNA

Polityka fiskalna- posługiwanie się przychodami i wydatkami budżetu państwa w celu oddziaływania na gospodarkę.

Narzędzia polityki fiskalnej zostały zasegregowane do trzech podstawowych instrumentów budżetowych:

- przychody podatkowe (TA)

- publiczne zakupy dóbr i usług (G)

- publiczne transfery (TR)

Przychody podatkowe (TA) - przymusowe, bezzwrotne, nieekwiwalentne świadczenia pieniężne na rzecz państwa

Wydatki publiczne (GS) dzielą się na:

- publiczne zakupy dóbr i usług (G)

- wydatki państwa (rzeczowe i osobowe) na sferę budżetową czyli płace zatrudnionych w sferze budżetowej, np. szkolnictwo, służba zdrowia

- pieniądze przeznaczone na inwestycje w jednostkach budżetowych (szkoły, szpitale, koszary)

Publiczne transfery (TR) - wydatki państwa nie będącymi zapłatą za wykonaną działalność gospodarczą. Płatności transferowe trafiają do gospodarstw domowych w postaci rent, zasiłków czy stypendiów oraz do przedsiębiorstw w formie dotacji. Transfery są płatnościami nieekwiwalentnymi, nie wymagają od świadczeniobiorców dostarczenia państwu produktów i usług.

W ujęciu makroekonomicznym możliwe są trzy warianty relacji między wydatkami i przychodami budżetu państwa:

- równowaga budżetowa TA=G+TR

- nadwyżka budżetowa TA>G+TR

- deficyt budżetowy TA<G+TR

Saldo (deficyt lub nadwyżka) sektora finansów publicznych (budżet centralny, budżety lokalne, budżety funduszy celowych) jako procent PKB.

Dług publiczny jako % PKB

Dług publiczny - suma wszystkich zobowiązań finansowych sektora publicznego z tytułu zaciągniętych pożyczek.

Cele(funkcje) polityki fiskalnej

1. Funkcja tradycyjna - zebranie środków pieniężnych w celu sfinansowania podstawowych zadań państwa jako organizacji społeczno-politycznej, czyli obronności kraju (wojsko), porządku publicznego (policja, aparat sprawiedliwości), administracji, oświaty, służby zdrowia, infrastruktury gospodarczej.

2. Funkcja stabilizująca - posługiwanie się instrumentami fiskalnymi w celu zmniejszenia amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego.

Zasady polityki stabilizacyjnej:

- w okresie recesji i depresji czyli niedostatecznego popytu globalnego, władze gospodarcze powinny prowadzić ekspansywną politykę fiskalną czyli zwiększać wydatki budżetowe oraz zmniejszać przychody podatkowe.

- w okresie ekspansji i rozkwitu czyli nadmiernego popytu globalnego, grożącego przegrzaniem koniunktury i wysoką inflacją, władze gospodarcze powinny prowadzić restrykcyjną politykę fiskalną czyli zmniejszać wydatki budżetowe i zwiększać przychody podatkowe.

Stabilizacyjna polityka fiskalna jest skuteczna jeśli rząd prowadzi restrykcyjną politykę fiskalną w okresie rozkwitu i generuje nadwyżkę budżetową, którą może wykorzystać w okresie recesji do prowadzenia ekspansywnej polityki fiskalnej, zapobiegając nadmiernemu deficytowi budżetowemu.

3. Funkcja redystrybucyjna - wtórny podział dochodu narodowego między obywateli przy pomocy instrumentów fiskalnych (progresywnych podatków i transferów). Celem państwowej redystrybucji i dochodów ludności jest zmniejszenie dysproporcji w poziomie życia i zapewnienie minimum egzystencji każdemu obywatelowi.

Koszty społeczne biedy (bierny palacz, mieszkaniec w okolicy cementowni)

Przykłady

1. Przestępczość

2. Choroby i epidemie

3. Strajki, demonstracje, rewolucje

Argumenty przeciw:

- zaawansowana redystrybucja (ZR) osłabia motywację do działalności gospodarczej (biednych i bogatych)

- ZR ogranicza oszczędności i inwestycje, hamuje wzrost gospodarczy

4. Funkcja alokacyjna- redystrybucja dochodu narodowego między branżami gospodarki i regionami kraju przy pomocy instrumentów fiskalnych. Celem tych działań jest kształtowanie odpowiedniej struktury gospodarki poprzez stymulowanie rozwoju określonych branż i regionów.

Instrumenty redystrybucji międzybranżowej - wysokie podatki nakładane na rentowne branże i transfery do nierentownych branż.

Przyczyny: Niektóre branże chociaż nierentowne, są potrzebne, np. rolnictwo

Instrumenty redystrybucji międzyregionalnej - wysokie podatki nakładane na bogate regiony i transfery dla biednych regionów.

Przyczyny- koszty społeczne biedy

Pasywna polityka fiskalna- posługiwanie się automatycznymi stabilizatorami koniunktury, w celu zmniejszenia amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego.

ASK- instrumenty fiskalne stabilizujące koniunkturę, reagujące na zmiany aktywności gospodarczej bez potrzeby każdorazowego podejmowania decyzji o ich życiu.

Przykładowe ASK

- niezmieniane progresywne stawki podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT)

- niezmieniane progresywne płatności transferowe na rzecz gospodarstw domowych

ZALETY ASK

- działają natychmiast, prawie bez opóźnień

WADY ASK

- słabo oddziałują na wielkość popytu globalnego (słabo zmniejszają amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego)

Aktywna (dyskrecjonalna) polityka fiskalna- posługiwanie się nieautomatycznymi stabilizatorami koniunktury(gospodarki) w celu zmniejszenia amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego.

Nieautomatyczne stabilizatory koniunktury (NASK)- instrumenty fiskalne stabilizujące koniunkturę, których wykorzystanie każdorazowo wymaga decyzji rządu.

Przykładowe NASK:

- publiczne zakupy produktów i usług (G) wykorzystywane w celach stabilizacyjnych

- zmiany stawek podatkowych (TA)

- zmiany zasad przyznawania płatności transferowych (TR)

ZALETY NASK:

- silnie oddziaływają na wielkość popytu globalnego (silnie zmniejszają amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego)

WADY NASK:

1. Opóżnienia:

- diagnostyczne- strata czasu na zebranie potrzebnych informacji przez odpowiednie instytucje państwowe;

- decyzyjne - strata czasu na ocenę informacji i wybór odpowiednich metod i wybór odpowiednich metod działania przez władze gospodarcze

- reakcji- czas pomiędzy wprowadzeniem instrumentów fiskalnych, a uzyskaniem pożądanych reakcji podmiotów gospodarczych

2. Mała elastyczność aktywnej polityki fiskalnej:

- ustawę budżetową uchwala się raz do roku,

- niesymetryczność polityki fiskalnej

Rządy za często i za długo stosują ekspansywną politykę fiskalną, a za rzadko i za krótko stosują restrykcyjną politykę fiskalną.

- ograniczone możliwości sterowania dochodami podatkowymi budżetu ze względu na krzywą Laffera.

Krzywa Laffera - funkcja ilustrujące zależność między stopami podatkowymi, a dochodami podatkowymi budżetu państwa.

- stagflacja - połączenie recesji z inflacją jest wyzwaniem dla polityki fiskalnej. Skuteczne stymulowanie koniunktury w okresie recesji utrudnia walkę z inflacją

- deficyt budżetowy - ekspansywna polityka w okresie recesji najczęściej prowadzi do deficytu budżetowego i problemów z jego finansowaniem.

Sposoby (źródła) finansowania deficytu budżetowego

1) pożyczki krajowe i zagraniczne

Zalety: nie powoduje inflacji

Wady: pożyczone pieniądze należy oddać łącznie z odsetkami (tymczasowe rozwiązanie)

2) dodatkowa emisja pieniądza

Zalety: Szybki i tani sposób pozyskania pieniądza

Wady: powoduje inflację

Rynek pieniężny i polityka monetarna

Pieniądz- powszechnie akceptowany ekwiwalent wszystkich dóbr

Funkcje pieniądza:

- środek wymiany - pieniądz jest pośrednikiem w wymianie towarów

- miernik wartości (jednostka obrachunkowa) - pieniądz ułatwia porównanie wartości różnych towarów, pozwalając dokonać ich wyceny.

- środek tezauryzacji (środek skarbienia). Pieniądz jest rodzajem aktywu (składnikiem majątku), który zachowuje wartość w czasie

- środek płatniczy- pieniądz zwalnia od zobowiązań finansowych powstałych w przeszłości z tytułu, np. zaciągniętego kredytu, oraz zobowiązań poza transakcyjnych, np. podatki. Pieniądz jest więc środkiem odroczonych płatności.

FORMY PIENIĄDZA

- pieniądz towarowy - to dobro, które pozostaje środkiem płatniczym, posiada równocześnie zastosowanie bądź to produkcyjne (np. złoto), bądź konsumpcyjne (bydło, sól, muszle, płótno)

- pieniądz symboliczny - środek płatniczy, którego siła nabywcza znacznie przewyższa koszt jego wytworzenia (zwłaszcza koszt materiałowy)

- pieniądz bezgotówkowy (skryptualny) - księgowy zapis wierzytelności podmiotu gospodarczego na koncie w banku

STRUKTURA ZASOBÓW PIENIĄDZA (agregaty pieniężne)

Zasoby pieniądza (podaż pieniądza) - suma wszystkich (gotówkowych i bezgotówkowych) form pieniądza posiadanych przez społeczeństwo danego kraju w określonym momencie czasu ( w odróżnieniu od pieniędzy posiadanych przez banki).

Zasoby pieniężne społeczeństwa podzielono na kilka zbiorów, wg. dwóch kryteriów:

- płynności (możliwości zmiany jednego aktywu na drugi bez kosztów i kłopotów - głównie utraty czasu.

- dochodowości, zdolności do przynoszenia dochodu.

Agregaty pieniężne:

Mo - baza monetarna , składa się z:

- gotówki w obiegu poza bankowym (u ludności i przedsiębiorstwach) oraz gotówki w kasach banków komercyjnych

- depozytów gotówkowych banków komercyjnych w NBP

M1 = gotówka w obiegu poza bankowym (część bazy monetarnej) + depozyty złotowe i walutowe (a'vista) gospodarstw domowych (ROR) i przedsiębiorstw, czyli pieniądz bezgotówkowy

M2 = M1 + krótkoterminowe depozyty (złotowe i walutowe) gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

M3 = M2 + długoterminowe depozyty (złotowe i walutowe) gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

Mechanizm kreacji pieniądza bezgotówkowego

Pieniądz symboliczny (gotówka) jest emitowany przez bank centralny.

Pieniądz bezgotówkowy jest kreowany przez banki komercyjne i ich klientów.

Banki komercyjne to koncesjonowani przez państwo pośrednicy finansowi, pomiędzy osobami mającymi w danej chwili za dużo pieniędzy, a podmiotami gospodarczymi mającymi za mało pieniędzy.

Bieżące dzienne wpłaty i wypłaty gotówki z kas banku mniej więcej się równoważą.

Działalność banków komercyjnych oparta jest na zasadzie cząstkowych rezerw gotówkowych.

Mnożnik pieniężny - relacja (iloraz) podaży pieniądza do bazy monetarnej

M=M3/Mo

Mnożnik pieniężny = liczba określająca, o ile zmieni się podaż pieniądza w gospodarce, jeśli baza monetarna zmieni się o jednostkę.

---