Klasa III gimnazjum

Temat: Na wszystko jest przysłowie - ćwiczenia frazeologiczne

Cele:

- powtórzenie wiadomości o przysłowiach, ich pochodzeniu, zastosowaniu,

funkcjach i cechach,

- wyrabianie umiejętności stosowania zdobytej wiedzy w praktyce,

- uwrażliwianie na piękno i różnorodność języka.

Metody:

• podająca i poszukująca (heureza),

• zajęć praktycznych (ćwiczenia związane z przysłowiami).

Formy: indywidualna i zbiorowa

Materiały i pomoce:

- Słownik języka polskiego,

• „Księga przysłów polskich”,

• ćwiczenia przygotowane przez nauczyciela.

Przebieg lekcji :

1. Część wstępna

Pogadanka z podaniem celu lekcji

2. Co to jest przysłowie?

Wypowiedzi uczniów, potem porównanie ze słownikiem i zapis w zeszycie.

3. Kiedy stosujemy przysłowia?

Wypowiedzi uczniów - jaka jest ich funkcja? (głównie ekspresywna)

4. Podanie cech przysłów:

- skrótowość

- obrazowość (posługują się obrazem, a nie formułą)

- alegoria

- głębsza, uniwersalna, ponadczasowa treść

5. Wypowiedzi sławnych ludzi o przysłowiach, np.

Julian Krzyżanowski, „Przysłowie jest najkrótszym utworem literackim”

Francis Bacon, „Wielkość, mądrość i duch narodu przejawiają się w jego

przysłowiach” 6. Pochodzenie przysłów funkcjonujących w naszym języku (kultura

ludowa, Biblia, literatura polska i obca i inne źródła)

7. Przypomnienie znanych uczniom przysłów łacińskich (np. Cogito, ergo

sum; Veni, vidi, vici; Historia vitae magistra est i inne)

8. Wykonanie ćwiczeń przygotowanych przez nauczyciela (dokończenie

znanych przysłów, objaśnianie sensu, porządkowanie przemieszanych

części przysłów, podawanie przysłów na podany temat i inne), w razie

trudności korzystanie z „Księgi przysłów polskich”.

9. Część końcowa

Podsumowanie i podanie zadania domowego:

Znajdź jak najwięcej przysłów związanych z nauką.

ĆWICZENIA

I. Dokończ przysłowia:

1. Góra z górą się nie zejdzie, ale...

2. Kto nie ma w głowie, ten ma w...

3. Wyrwał się jak...

4. Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym...

5. Kiedy wejdziesz między wrony...

6. Jeśli nie potrafisz...

II. W poniższych przysłowiach przemieszały się części.

Przywróć każdemu pierwotne brzmienie:

1. Kruk krukowi nie zagląda w zęby.

2. Śmieje się jak z cebra.

3. Niedaleko pada baba z wozu.

4. Nie pchaj palca jak wół do karety.

5. Na bezrybiu i koniom lżej.

6. Pierwsze jaskółki mało mleka dają.

7. Pasuje jak głupi do sera.

8. Jaka praca, tak się wyśpisz.

10. Krowa, która dużo ryczy, nie czyni wiosny.

11. Jak sobie pościelesz, taki kram.

12. Uderz w stół, a głupiemu radość.

13. Jaki pan, taka płaca.

III. Objaśnij sens następujących przysłów:

1. Nie ma dymu bez ognia.

2. Głupia ta owca, która wilkowi wierzy.

3. Im dalej w las, tym więcej drzew. 4. Tonący brzytwy się chwyta.

5. Pokorne cielę dwie matki ssie.

IV. Podaj przysłowia, do których nawiązują poniższe pytania. Wyjaśnij

sens tych przysłów.

1. Kiedy myszy mają zwyczaj urządzać zabawę taneczną?

2. Na jakim wierzchowcu zwykła jeździć łaska pańska?

3. Jaki ptak pyszni się swoim ogonem?

4. Czym się charakteryzuje każdy dudek?

5. Jaki owad gryzie każdego z nas?

V. Podaj przysłowia o następującym znaczeniu:

1. Należy się zadowalać czymś mniejszym, ale pewnym.

2. Pierwsze próby są zwykle nieudane, nie mają znaczenia.

3. Gdzie się zbyt wiele osób zajmuje jedną sprawą, tam efekty są

mizerne.

4. Pouczenia utrwaliły się w czyjejś pamięci, nie poszły na marne.

5. O człowieku, któremu złe czyny długo uchodzą bezkarnie, aż

wreszcie się wykrywają.

6. Wrodzone skłonności biorą górę nad zasadami wpojonymi przez

wychowanie czy wykształcenie.

VI. Wskaż archaizmy w następujących przysłowiach:

1. Mądrej głowie dość dwie słowie.

2. Przyjdzie koza do woza.

3. Czekaj tatka latka, aż kobyłę wilcy zjedzą

---