Akcja utworu.
Rzecz dzieje się w prowincjonalnym rosyjskim miasteczku. Mamy tam cały zastęp urzędników, z horodniczym na czele, którym nieobce są wszelakie nadużycia i zaniedbania obowiązków, które oni sami nazywają "grzeszkami", bynajmniej się ich nie wstydząc. Na ludzi tych pada jednak blady strach, gdy niespodziewanie dowiadują się o zamierzonej inspekcji. W tym właśnie czasie w tamtejszym zajeździe zatrzymuje się niejaki Chlestakow, niski urzędnik jadący z Petersburga do domu. Młodzieniec ten, żyjący ponad stan, lubiący gry karciane i wskutek tego bez pieniędzy, uznany zostaje za oczekiwanego rewizora, który przybył incognito. Od tego momentu wszyscy starają się go sobie zjednać, a Chlestakow, gdy wreszcie orientuje się w sytuacji, nie zamierza wyprowadzać ich z błędu, a raczej co nieco na tym skorzystać...
Treść tej komedii oparta jest na anegdocie dotyczącej wydarzenia, które podobno miało miejsce w Rosji, ale tak naprawdę zdarzyć się mogło wszędzie. Zresztą przed "Rewizorem" powstało wiele utworów opartych na podobnym temacie. Mimo to Gogol potrafił stworzyć dzieło wyjątkowe, nie powtarzające wcześniejszych schematów, z wieloma ciekawymi postaciami, które poznajemy bardzo dokładnie w czasie trwania akcji. Przede wszystkim jednak, jest to utwór autentycznie zabawny, jak na komedię przystało. Choć sztuka ta miała swoją premierę w 1836 roku i była satyrą na stosunki panujące w Rosji cara Mikołaja I, jednak i dzisiaj nie straciła na aktualności. Wszak i dziś mamy do czynienia z korupcją, niedbałością i zwykłą głupotą urzędników. Wszystko to z humorem napiętnowane zostało w "Rewizorze".
Jeśli wymienione powody nie są dość przekonujące dla tych, którzy jeszcze utworu nie czytali, dodam jeszcze, że sztukę czyta się szybko i z przyjemnością, a do tego jest to dzieło uznane za jedną z najlepszych komedii, jakie powstały w ogóle.
Zachęcam zatem do zapoznania się z tym znakomitym utworem
„Rewizor” M. Gogola - obraz urzędniczej Rosji.
Pisarz musi kierować się dobrem społecznym. Tak zakładał M. Gogol w swej twórczości. Starał się wykorzystywać śmiech jako narzędzie do poruszania ludzkich uczuć. Jednak śmiech, który wywołują jego utwory, to śmiech "przez łzy", powodujący wyrzuty sumienia. Autor po teatralnej premierze "Rewizora" napisał o sztuce:
"Zdecydowałem się zebrać razem wszystko zło rosyjskie, jakie wówczas znałem, wszystkie niesprawiedliwości, które zdarzają się w miejscach i w przypadkach najbardziej wymagających sprawiedliwości od człowieka, i wyśmiać je wszystkie od razu"
Wymowa utworu bardzo długo powodowała kontrowersje. Autor bezlitośnie ośmiesza wady ludzkie. Zło Rosji, przekupstwo, oszustwa, korupcje pokazane są w sztuce w bardzo dobitny sposób. Gogol, po premierze dzieła, sam starał się pokazać interpretacje utworu. Pojawiło się nawet coś w rodzaju sprostowania, a może usprawiedliwienia w postaci epilogu.
Utwór przedstawia mały świat pewnego miasteczka, w którym pojawia się mężczyzna, mylnie przez mieszkańców brany, jako jakaś kontrola "z zewnątrz".
Natychmiast zostaje otoczony szczególnymi przywilejami przez małą społeczność. Absurd polega na tym, że bohater nie posiada żadnych pozytywnych cech. Osiąga "szczyty" nie starając się o to. Bardzo dobrze czuje się w swojej roli i nie ma zamiaru nikomu unaoczniać pomyłki. Bez żadnych skrupułów korzysta ze swego danego przez farsę immunitetu.
Współczesny autorowi świat, był pełen niesprawiedliwych i okrutnych nadużyć ze strony sprawujących władzę. Na porządku dziennym miała miejsce korupcja i nie do przejścia urzędnicza biurokracja. Ludzie byli przyzwyczajeni do utartych schematów. Tworzone bezsensowne systemy i reguły zapadają w świadomość ludzi i bardzo trudno jest je wykorzenić. W Rosji, przez ponad pięćdziesiąt lat, świat ze sztuki Gogola, był rzeczywistością.
REWIZOR temat do komedii poddał Gogolowi Puszkin. Pomysł fabularny utworu polega na wykorzystaniu motywu fałszywego rewizora. Do prowincjonalnego miasteczka przybyć ma rewizor w celu przeprowadzenia kontroli. W wyniku błędnego rozpoznania miejscowa elita z Horodniczym Dmuchanowskim na czele jako rewizora traktuje skromnego urzędnika Chlestakowa, znajdującego się w poważnych tarapatach finansowych. Chlestakow tym chętniej wciela się w przypisywaną mu rolę, przyjmuje sowite łapówki, a nawet podejmuje romans z żoną i córką udzielającego mu gościny Horodniczego. Przyłapany na umizgach oświadcza się o rękę córki. Oświadczyny zostają przyjęte, a Chlestakow urasta w oczach prowincjuszy do roli człowieka, który wszystko może. W ostatniej chwili, kiedy sytuacja staje się niebezpieczna, Chlestakow czmycha, przejęty zaś przez miejscowych notabli jego prywatny list ujawnia straszną prawdę, że padli ofiarą zbiorowej mistyfikacji. Horodniczy czuje się ośmieszony i poniżony (jakiś pismak może go do komedii włożyć). Tymczasem żandarm oznajmia, że z najwyższego rozkazu przybył rewizor z Petersburga. Gogol zapewniał po latach, że to sprawiedliwość przybyła. Nic jednak nie upoważnia do takiego wniosku, wszystko zdaje się wskazywać, że kontredans prowincjonalny zaczyna się od początku, tyle tylko, że tym razem z prawdziwym rewizorem. Ostrość satyryczna komedii, odsłonięcie prowincjonalnych matactw, sieci przekupstwa, wzajemnych zależności i panującego bezprawia uczyniło tę komedię symbolem "samodzierżawia". Jej walory ponadczasowe polegają na uwypukleniu zasady podporządkowania i strachu jako naczelnych reguł systemu, a o scenicznym powodzeniu przez następne lat sto kilkadziesiąt po napisaniu utworu zadecydowała umiejętność nakreślenia soczystych portretów prowincjonalnych notabli, ludzi bezwzględnie walczących o swoje korzyści, gotowych do zdrady, nienawidzących się nawzajem, ale zarazem ściśle ze sobą związanych pajęczą siecią nadużyć i wspólnego wszystkim lęku przed zwierzchnością.