OCENA RYZKA ZAWODOWEGO W MAŁYM ZAKŁADZIE PRACY
Rozważania specjalistów zajmujących się oceną ryzyka zawodowego, dotyczące sposobu jego wykonania odnoszą się przeważnie do dużych lub małych „ale bogatych” zakładów pracy, gdzie bezpieczeństwem i higieną pracy (bhp) zajmują się komórki tej służby (jedno lub wieloosobowe). Zazwyczaj wszystkie osoby wchodzące w skład zakładowej służby bhp posiadają fachową wiedzę odnośnie sposobu wykonania przedsięwzięć dotyczących wykonania oceny ryzyka zawodowego, którą posiedli na kursach oceny ryzyka zawodowego lub kończąc studia z zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.
Zdecydowanie gorzej przedstawia się to w małych zakładach pracy, a w szczególności związanych z usługami, zatrudniającymi kilku lub kilkunastu pracowników, którzy wykonują w ramach jednego stanowiska pracy czynności, jakie gdzie indziej przewidziane są dla kilku pracowników.
Ustawodawca w kolejnej nowelizacji Kodeksu pracy z 2002 roku, ograniczył znacznie potrzebę utrzymania służby bezpieczeństwa i higieny pracy zezwalając pracodawcy na wykonywania jej zadań przy liczbie zatrudnionych do 100 pracowników i nie określając kwalifikacji potrzebnych do wykonywania tej trudnej pracy, obwarowanej przecież wielką liczbą przepisów w postaci ustaw i rozporządzeń do tych ustaw.
Dostosowanie prawa związanego z bezpieczeństwem i higieną pracy do wymogów zgodności z przepisami Unii Europejskiej spowodowało, że nawet dla specjalistów z dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy, znających przecież bardzo dobrze tą problematykę, pojawiły się pewne problemy dotyczące interpretacji niektórych nowych lub zmienionych przepisów prawa.
Wyprostowanie niekorzystnych zmian i ustalenie zasad powoływania służby bezpieczeństwa i higieny pracy po 1 stycznia 2004 r., a także przygotowywana nowelizacja rozporządzenia o służbie bezpieczeństwa i higieny pracy pozwolić powinny na profesjonalne podejście do wykonania zadań tej służby.
Udział w ocenie ryzyka zawodowego jest jednym z wielu zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Praktyka w zasadniczej większości przypadków wykazuje jednak, że pracownik, któremu pracodawca powierzył wykonanie zadań służby bezpieczeństwa i higieny pracy, zazwyczaj po kursie podstawowym dla tej służby nie ma dostatecznej wiedzy do dogłębnego i zgodnego z zasadami przeprowadzenia oceny ryzyka zawodowego.
Pracodawcy bardzo często, na sugestie właśnie swoich pracowników służby bhp, nie czujących się na siłach do przeprowadzenia oceny, zlecają jej przeprowadzenie specjalistom z poza zakładu, wierząc że spełnione zostaną wymogi związane z poprawnością takiej oceny.
Ustawowy zapis (art. 226 Kodeksu pracy), po nowelizacji, nakazuje pracodawcy ocenić i udokumentować ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosować niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, a także poinformować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.
Takie sformułowanie art. 226. pozwala (chociaż i poprzednio też pozwalało) Inspektorowi Państwowej Inspekcji Pracy wydawać nakaz wykonania oceny ryzyka zawodowego. Jest tajemnicą poliszynela, że znaczna ilość małych pracodawców nie oceniła do tej pory ryzyka zawodowego w swoich zakładach pracy, traktując zapis jako „wymysł uczonych niczemu nie służący” (sformułowanie użyte w rozmowie z autorem przez jednego z takich pracodawców).
W związku z tym, że w zasadniczej większości pracodawcy nie są przygotowani do przeprowadzenia oceny samodzielnie a ich służba bhp to pracownik, któremu pracodawca powierzył wykonanie zadań służby bhp, wykonujący pracę na swoim zasadniczym stanowisku, pojawia się przeważnie konieczność wydatkowania środków finansowych na wykonanie nakazu oceny ryzyka zawodowego i budzi to ich sprzeciw.
Upraszczanie oceny sugerowane przez niektórych, mówienie np. - po co oceniać ryzyko dla stanowiska sprzątaczki?, to tak prosta praca, jakie są w niej niebezpieczeństwa?, świadczy o niezrozumieniu problemu.
Być może umiejętne wykorzystywanie braku poinformowania o ryzyku zawodowym przez pracowników powodujących wypadek przy pracy z ich winy i stwierdzenie, że „gdyby poinformowano mnie o ryzyku zawodowym, to wiedziałbym, że tak postępować nie wolno” w celu zapewnienia sobie, że postępowanie pracownika nie było wyłączną przyczyną wypadku, (pozwala to zachować prawo do świadczeń z tytułu wypadku przy pracy), uświadomi osobom upraszczającym problem konieczność wykonania oceny zgodnie z zasadami. Gdyby w takim wypadku przesunięto konieczność zapłacenia świadczeń przez pracodawcę, ponieważ nie dopełnił on ustawowego obowiązku oceny ryzyka zawodowego, na pewno nie mielibyśmy takiej ilości zakładów, w których oceny do tej pory nie dokonano.
Do oceny ryzyka zawodowego odnosić musi się zespół powypadkowy określając środki profilaktyczne oraz wnioski, w szczególności wynikające z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek. Obowiązek ten wprowadza nowelizacja Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy. (Dz. U. Nr 115, poz. 744 z późn zm.). Jak zespół ma wykonać ustalenia tego zapisu jeśli w zakładzie oceny nie przeprowadzono?. Może tylko wykazać naruszenie przepisów prawa przez pracodawcę w związku z tym, że faktycznie nie ma się do czego odnieść, ale czy to odniesie skutek?.
Udział w ocenie ryzyka zawodowego specjalisty spoza zakładu pracy pozwala na przeprowadzenie jej poprawnie.
Aby poprawnie wykonać ocenę ryzyka zawodowego w zakładzie pracy należy zrealizować co najmniej następujące przedsięwzięcia:
podjęcie decyzji o konieczności wykonania ryzyka zawodowego,
zaplanowanie sposobu wykonania przedsięwzięcia,
powołanie zespołu oceny ryzyka zawodowego,
przeszkolenie zespołu oceny ryzyka zawodowego,
wybór metody oceny ryzyka zawodowego,
sporządzenie wykazu stanowisk na podstawie struktury organizacyjnej zakładu,
opisanie stanowisk pracy w związku z wykonywanymi na nich czynnościami,
identyfikacja zagrożeń,
szacowanie ryzyka zawodowego,
wartościowanie ryzyka zawodowego,
opracowanie informacji dla pracownika,
opracowanie planu poprawy w zakresie określenia możliwości zmniejszenia ryzyka zawodowego,
zarządzanie ryzykiem zawodowym.
Przedstawiam proponowane i stosowane w mojej praktyce dokumenty związane z organizowaniem oceny ryzyka zawodowego oraz sposobem informowania pracowników o ryzyku zawodowym.
Podjęcie decyzji o wykonaniu oceny ryzyka zawodowego powinno być potwierdzone zapisem w formie np. zarządzenia pracodawcy lub jego upoważnionego przedstawiciela. Zlecenie wykonania tego przedsięwzięcia firmie zewnętrznej nie powinno opierać się tylko na wykonaniu przedsięwzięć oceny ryzyka zawodowego przez przedstawicieli tej firmy. Ocenę ryzyka zawodowego wykonuje zespół. Pracodawca powinien powołać zespół, którym kierować będzie sam lub jego upoważniony przedstawiciel a w składzie będą przedstawiciele zakładu pracy posiadający najlepszą wiedzę, dotyczącą sposobu wykonania pracy na stanowiskach oraz wiedzę o zagrożeniach jakie związane są ze sposobem wykonania pracy.
Poniżej przedstawiam możliwe do zastosowania dokumenty wprowadzające w życie proces oceny ryzyka zawodowego w zakładzie. Mając na uwadze możliwość wprowadzenia w zakładzie systemu zarządzana bezpieczeństwem i higieną pracy, przedstawiam również wersję procedury zarządzania ryzykiem zawodowym w tym zakładzie.
W jaki sposób dokumentować ocenę ryzyka zawodowego. Najczęstszym spotykanym przeze mnie dokumentem obrazującym wyniki oceny ryzyka zawodowego jest jedna, czasami dwie kartki formatu A4, nazwane oceną ryzyka zawodowego, na której słowami prostymi lub częściej bardzo specjalistycznymi przedstawiane są wyniki oceny. Dokument ten otrzymuje pracownik i po przeczytaniu ma podpisać. Wypełniono ustawowy obowiązek informowania o ryzyku zawodowym.
Wiemy dobrze, że nie ma obowiązujących wzorów dokumentów dotyczących oceny ryzyka zawodowego i nawet taki, o którym mówię może być oceną i to zrobioną poprawnie. Wielokrotnie rozmawiałem z pracownikami, którzy czytali przedstawiane im karty analizy i oceny ryzyka zawodowego. Ocena zazwyczaj była taka sama - język jakim obrazowano ocenę był dla przeciętnego pracownika niezrozumiały. Stwierdzali, że niektóre zagrożenia np. pożar są oczywiste i nie potrzeba opisywać tego zagrożenia ale inne powinny być przedstawiane bardziej opisowo z przedstawieniem skutków zdrowotnych jakie mogą spowodować (np. hałas infradźwiękowy). Wiedza pracowników o zagrożeniach, wyniesiona ze szkoleń nie jest w małych zakładach zadowalająca. Skłoniło mnie to do poszerzenia dokumentacji, szczególnie w opisie zagrożeń i sposobie przeciwdziałania zagrożeniom. Na podstawie zebranych opinii, po skonsultowaniu z pracownikami, opracowałem Informację o ryzyku zawodowym, którą zamieszczam za każdą kartą analizy i oceny ryzyka zawodowego. Informacja ta jest bardzo pomocna w czasie instruktażu ogólnego w czasie zapoznawania pracownika z zagrożeniami, sposobem przeciwdziałania zagrożeniom i oceną ryzyka zawodowego. Zarzut, że dokumentów tych jest za dużo, kto to przeczyta?, nie jest prawdziwy. Oczywiście część pracowników podpisze bez czytania ale ci, którzy przeczytają mogą rzeczywiście zastanowić się, że na pozór prosta praca stwarzać może znaczące zagrożenia, a wiedza jak im przeciwdziałać lub jak ich unikać pozwoli na bezwypadkową pracę.