Wewnętrzne zabezpieczenia kontraktów

W treści kontraktów można zawierać dodatkowe klauzule umowne, które z reguły wzmacniają pozycję wierzyciela - jednej ze stron lub obu stron kontraktu. Ich rolą jest także dodatkowe zabezpieczenie interesu jednej ze stron poprzez możliwość odstąpienia od umowy jednostronnym działaniem. Klauzule te mogą wzmacniać lub osłabiać więź kontraktową . Tradycyjnie zalicza się do nich:

- zadatek

- umowne prawo odstąpienia

- odstępne

- karę umowną.

Stanowią one integralną część umowy, (dlatego należy odróżniać je od tzw. zewnętrznych zabezpieczeń kontraktorów), które zabezpieczają interes wierzyciela poprzez kreowanie dodatkowej czynności prawnej o charakterze zabezpieczającym (poręczenie, hipoteka).

Zadatek ( sensu largo) oznacza sumę pieniężną lub rzecz, którą jedna ze stron daje drugiej przy zawarciu umowy. Skutki zadatku wyznaczają postanowienia umowy lub zwyczaj. Jeżeli na ich podstawie nie da się ustalić następstw prawnych zadatku to znajduje zastosowanie atr. 394 k.c., zgodnie z którym zadatek jest dodatkowym zastrzeżeniem umownym o charakterze realnym, spełniającym funkcję surogatu odszkodowania na wypadek, gdy umowa zawarta między stronami nie została wykonana. Rola zadatku polega więc na wzmocnieniu stanowiska strony, która dąży do wykonania umowy. W razie niewykonania umowy przez drugą stronę może ona bowiem według swojego wyboru albo dochodzić wykonania umowy, albo bez wyznaczenia dodatkowego terminu od umowy odstąpić i pobrany zadatek zatrzymać, a jeżeli sama go dała, może domagać się jego zwrotu w podwójnej wysokości.

W wypadku niewykonania umowy zadatek dany w rzeczach, które są przedmiotem świadczenia, zostaje zaliczony na poczet należności. Zadatek dany w rzeczach innego rodzaju musi być zwrócony w naturze stronie, która go dała.

Umowne prawo odstąpienia

Umowne prawo odstąpienia polega na tym, że strony okresowej umowy zastrzegają dla jednej lub obu stron możliwość odstąpienia od umowy (art. 395 § 2 k.c.).

Przesłanką skuteczności takiego zastrzeżenia jest podanie terminu w ciągu którego uprawniony może odstąpić od umowy. Zastrzeżenie prawa odstąpienia jest osłabieniem zawartej umowy.

Wykonanie prawa odstąpienia następuje przez jednostronne oświadczenie złożone drugiej stronie. Musi ono być bezwarunkowe i raz dokonane nie może ulec odwołaniu bez zgody drugiej strony. Wykonanie prawa odstąpienie powoduje, że umowę uważa się za niezawartą - działa więc ono z mocą wsteczną ex tunc.

Zgodnie z art. 395 § 2 k.c., to co strony już świadczyły przez wykonaniem prawa odstąpienia, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Szczególnym rodzajem umownego prawa odstąpienia jest. tzw. lex commissoria. Klauzula ta polega na zastrzeżeniu, że strona może odstąpić od umowy, jeżeli druga strona nie spełni świadczenia lub je spełni nienależycie.

Odstępne

Odstępne stanowi również pewną odmianę umownego prawa odstąpienia. Zastrzeżenie to pozwala jednej lub obu stronom na odstąpienie od umowy za zapłatą oznaczonej sumy pieniężnej. Według art. 396 k.c. wykonanie prawa odstąpienia od umowy przy zastrzeżeniu odstępnego jest skuteczne tylko wtedy, gdy zapłata umówionej sumy pieniężnej następuje równocześnie ze złożeniem oświadczenia o odstąpieniu. Odstępne tym różni się od zadatku, że jest wręczane nie w celu wzmocnienia zawieranej umowy ( przy jej zawarciu), ale przy odstąpieniu od niej.

Kara umowna (odszkodowanie umowne)

Polega na tym, że strony w umowie zastrzegają, że jedna zapłaci drugiej określoną kwotę pieniężną w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego (art. 483 § 1 k.c.). Ważnym jest, że dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. Funkcja kary umownej jest to, iż ma ona zastąpić odszkodowanie przysługujące stronie na zasadach ogólnych, chyba że strony umówiły się inaczej. W razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania zastrzeżenie kary umownej ułatwia wierzycielowi realizację jego uprawnienia. Nie musi on bowiem wykazywać ani tego, że szkoda została wyrządzona, ani tez jej wysokości.

Obniżenie wysokości raz zastrzeżonej kary jest w zasadzie niedopuszczalne. K.c. zezwala na nie tylko w dwóch przypadkach:

- gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane

- gdy kara jest rażąco wygórowania

Według art. 484 § 1 zd. 2 k.c. wierzyciel nie może też w braku odmiennej umowy dochodzić odszkodowania w tej części, która wykracza ponad wysokość zastrzeżonej kary.

Zastrzeżenie własności rzeczy sprzedanej

Zastrzeżenie, że własność rzeczy przejdzie na kupującego dopiero po zapłaceniu ceny rzeczy sprzedanej, występuje najczęściej w sytuacji, gdy sprzedaż połączona jest z elementem kredytowym tzn, gdy zapłata całości lub chociażby części ceny ma nastąpić w przyszłości. Zastrzeżenie takie stanowi dodatkowe zabezpieczenie dla sprzedającego, które uniemożliwia kupującemu swobodne rozporządzenie rzeczą przed zapłatą całej ceny, w szczególności zbycie jej osobom trzecim. Przedmiotem zastrzeżenia własności może być jedynie rzecz ruchoma.

Zachowanie odpowiedniej formy dla zastrzeżenia własności jest uzasadnione ochroną bezpieczeństwa obrotu minimalizacja negatywnych konsekwencji związanych z rozbieżnością między tytułem prawnym do rzeczy, a stanem posiadania. Zgodnie z art. 590 k.c., jeżeli rzecz zostaje kupującemu wydana, zastrzeżenie własności powinno być stwierdzone pismem - forma pisemna zastrzeżona dla celów dowodowych.

Umowa przedwstępna

Zawarcie umowy w drodze umowy przedwstępnej:

Umowa przedwstępna jest instytucją przygotowującą zawarcie właściwej umowy między tymi samymi stronami. Polega ona na tym, że jedna lub obie jej strony zobowiązują się do zawarcia w przyszłości oznaczonej umowy (art. 389 k.c.). Przedmiotem świadczenia w umowie przedwstępnej jest zawarcie umowy przyrzeczonej. Umowa przedwstępna powinna określać istotne postanowienia przyszłej umowy (umowy przyrzeczonej). Nie jest koniecznej w jej treści zawarcie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej, nie wymaga też ona szczególnej formy. Gdy jednak termin zawarcia umowy przyrzeczonej nie został oznaczony przez strony, umowa przyrzeczona powinna być zawarta w stosownym terminie, wyznaczonym przez stronę uprawnioną (art. 389 § 2 k.c.).

Jeżeli obie strony są uprawnione do żądania zawarcia umowy przyrzeczonej i każda z nich wyznaczyła inny termin, strony wiąże termin wyznaczony przez stronę, która wcześniej złożyła stosowne oświadczenie. Ponadto jeżeli w ciągu roku od dnia zawarcia umowy przedwstępnej nie został wyznaczony termin do zawarcia umowy przyrzeczonej, nie można żądać jej zawarcia (art. 389 § 2 zd. 2 k.c.).

Skutki niedochowania zobowiązań z umowy przedwstępnej.

Jeżeli umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy tej umowy, to strona uprawniona z umowy przedwstępnej może przymusowo dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej, a wyrok sądowy zapadły w procesie będzie równoznaczny ze złożeniem oświadczenia przez drugą stronę, która nie wykonała umowy przedwstępnej (skutek mocniejszy umowy przedwstępnej)

Skutek słabszy umowy przedwstępnej polega na tym, że strona uprawniona może dochodzić jedynie odszkodowania za niezawarcie umowy przyrzeczonej. Realizacja tego skutku zależy od wykazania przez uprawnionego faktu poniesienia szkody, jeżeli doznał ją przez to, że liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej (art. 390 § 1 k.c.). Odpowiedzialność ta występuje w granicach tak zwanego ujemnego interesu umowy. Strony jednak mogą w umowie odmiennie określić zakres odszkodowania.

Przeważa pogląd, iż w umowie przedwstępnej można zawierać postanowienia charakterystyczne dla treści umowy definitywnej takie jak zadatek i karę umowną. Kwestią sporna jest natomiast, czy uprawnienia wynikające z klauzul dodatkowych przedawniają się w terminie rocznym określonym przez art. 390 § 3 k.c.).

Należy ponadto podkreślić, że zdaniem SN tak zwana umowa deweloperska, na podstawie której zamawiający jest zobowiązany do zapłaty całej należności za wybudowanie lokalu, ustanowienie jego odrębnej własności i przeniesienie jej na zamawiającego, nie jest umową przedwstępną.

Umowy odnoszące się do osób trzecich.

Do umów odnoszących się do osób trzecich zalicza się:

1. Umowę o świadczenie na rzecz osoby trzeciej (pactum in favorem tertii)

2. Umowę o świadczenia przez osobę trzecią

3. Umowę o zwolnienie dłużnika z obowiązku świadczenia.

Ad. 1 Umowy o świadczenia na rzecz osoby trzeciej wprowadzają wyjątek od zasady, iż stosunki zobowiązaniowe są skuteczne inter partes i w związku z tym osoby trzecie nie mogą wywodzić z ich treści uprawnień, ani też nie mogą one nakładać na osobę trzecią obowiązków. Ten rodzaj umowy reguluje art. 393 k.c. Polega ona na tym, że dłużnik ( przyrzekający ) zobowiązuje się wobec wierzyciela ( zastrzegającego) spełnić świadczenie na rzecz osoby trzeciej, a osoba ta może żądać od przyrzekającego spełnienia świadczenia. Uprawnienie osoby trzeciej do bezpośredniego domagania się spełnienia świadczenia od przyrzekającego może być wyłączone w umowie między przyrzekającym, a zastrzegającym, np. umowa przesyłki pocztowej, ubezpieczenia posagowe. Nikogo jednak nie można zmuszać do przyjęcia jakiejkolwiek korzyści i dlatego też definitywne nabycie uprawnienia przez osobę trzecią uzależnione jest od jej oświadczenia, że chce ona z dokonanego na jej rzecz zastrzeżenia skorzystać. Do tego czasu zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej może być - bez jej zgody odwołane lub zmienione.

Ad. 2 Umowa o świadczenie przez osobę trzecią polega na tym, iż jedna ze stron (gwarant ) przyrzeka drugiej stronie (beneficjentowi gwarancji), że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie. Umowa taka nie wywiera żadnych skutków prawnych wobec osoby trzeciej. Jej skutek polega jedynie na tym, iż ten kto uczynił wyżej wymienione przyrzecznie, jest odpowiedzialny za szkodę którą ponosi druga strona przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Przyrzekający może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody, jeżeli sam spełni świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.

Ad. 3 Strony umowy mogą postanowić, że osoba trzecia będąca wierzycielem jednej z nich nie będzie od dłużnika dochodzić spełnienia świadczenia. Jeżeli osoba trzecia zobowiązała się przez umowę z dłużnikiem zwolnić go z obowiązku świadczenia, to jest ona odpowiedzialna względem dłużnika za to, że wierzyciel nie będzie od niego żądał spełnienia świadczenia (art. 392 k.c.). Umowa ta nie ma wpływu na stosunki wierzyciela z dłużnikiem. Skutkiem takiej umowy jest prawo żądania dłużnika od swojego kontrahenta, by ten zwolnił go z obowiązku świadczenia. Jeżeli zwolnienie dłużnika z długu nie nastąpiło, kontrahent ma obowiązek naprawienia dłużnikowi z tego tytułu szkody.

Wykonanie zobowiązania

Wykonanie zobowiązania następuje przez spełnienie świadczenia tj. uczynienie zadość godnemu ochrony interesowi wierzyciela. Z art. 354 k.c. wynika, że zobowiązanie ma być wykonane przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania, w sposób odpowiadający celowi społeczno - gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeśli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom. W taki sposób powinien współdziałać przy wykonywaniu zobowiązania wierzyciel.

Przy wykonywaniu zobowiązania obowiązuje zasada pacta sunt servanda (zmiana stosunków w okresie między powstaniem zobowiązania, a jego wykonaniem nie ma wpływu na treść zobowiązania i zakres obowiązków dłużnika). W wyjątkowych okolicznościach sztywne przestrzeganie tej zasady może prowadzić jednak do rażącego pokrzywdzenia jednej ze stron stosunku obligacyjnego. W obecnie obowiązującym kodeksie cywilnym istniej klauzula rebus sic stantibus (art. 357 ¹ k.c.). Zgodnie z tym przepisem nadzwyczajna zmiana stosunków w okresie między zawarciem umowy, a momentem spełnienia świadczenia pozwala sądowi po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, na zmianę sposobu wykonania zobowiązania, zmianę wysokości świadczenia lub orzeczenie o rozwiązaniu umowy. Przesłanką powyższej ingerencji sądu, jest sytuacja, gdy z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia było połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziło jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy.

Osobisty charakter świadczenia dłużnika

Wierzyciel może domagać się, ażeby dłużnik spełnił osobiście świadczenie tylko wtedy, gdy wynika to z treści czynności prawnej, z ustawy lub z właściwości świadczenia (art. 356 § 1 k.c.). Poza wyżej wskazanymi przypadkami świadczenie może spełnić również osoba inna aniżeli dłużnik, o ile tylko działa ona za wiedzą i zgodą dłużnika. W odniesieniu natomiast do wymagalnych zobowiązań pieniężnych obowiązuje zasada, że mogą być one wykonywane przez osoby trzecie, chociażby działały bez wiedzy dłużnika (art. 356 § 2 k.c.).

Osoby uprawnione do odbioru świadczenia

Odebrać świadczenie mogą oprócz wierzyciela jedynie osoby przez niego uprawnione. Upoważnienie takie może nastąpić także już po odbiorze świadczenia w postaci potwierdzenia (art. 452 k.c.) Spełnienie świadczenia do rąk osoby nie uprawnionej do odbioru świadczenia w zasadzie nie zwalnia dłużnika z zobowiązania. Takie spełnienie zwalnia dłużnika jednak w takim zakresie, w jakim wierzyciel skorzystał ze świadczenia spełnionego do rąk osoby nieuprawnionej.

Przedmiot wykonania zobowiązania

Treść zobowiązania wskazuje przedmiot wykonania. Prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika wymaga spełnienia świadczenia w całości. Świadczenie może być jednak spełnione częściami, jeżeli wynika to z ustawy, orzeczenia sądowego lub z treści zobowiązania. Wierzycielowi wolno odmówić przyjęcia świadczenia częściowego tylko wtedy, gdy przyjęcie części zamiast całości świadczenia naruszałoby jego uzasadniony interes.

Dłużnik powinien spełnić świadczenie należytej jakości, która określona jest najczęściej w treści zobowiązania. Jeżeli czynność prawna lub właściwe przepisy nie oznaczają jakości świadczenia, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.

Jeżeli dłużnik zobowiązany jest do kilku świadczeń tego samego rodzaju wobec tego samego wierzyciela, a świadczy w rozmiarze niewystarczającym na pokrycie wszystkich należności, to musi zostać rozstrzygnięta kwestia, na poczet których z nich ma być zarachowane to co świadczył. O tym decyduje dłużnik (art. 451 § 1 k.c.), ale wierzycielowi wolno zaliczyć to co dłużnik świadczy, na związane z długiem należności uboczne (np. odsetki) oraz na zalegające świadczenia główne. Gdy dłużnik nie wskazał, który dług uiszcza, wierzyciel może zarachować świadczenie wg swojego uznania. W braku oświadczenia zarówno dłużnika jak i wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest ich kilka - na poczet długu najbardziej wymagalnego.

Miejsce wykonania zobowiązania

Dla oznaczenia miejsca wykonania zobowiązania podstawowe znaczenia ma treść zobowiązania (ustawa, czynność prawna, właściwość zobowiązania). Jeżeli powyższe nie określa miejsca wykonania zobowiązania, to jest nim miejsce gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał swoje miejsce zamieszkania lub siedzibę (art. 454 § 1 k.c.). W wypadku, gdy zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa. Wszystkie świadczenia z reguły mają charakter odbiorczy tzn. wierzyciel powinien sam zgłosić się do dłużnika w celu odebrania przedmiotu świadczenia.

Wyjątek stanowi świadczenie pieniężne, które powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia. To świadczenie ma charakter oddawczy, to znaczy, że powinien być przesłany wierzycielowi przez dłużnika na jego koszt.

Czas wykonania zobowiązania

Termin wykonania zobowiązania powinien być oznaczony bądź ścisłą datą kalendarzową, bądź przez inne określenie dnia, w którym świadczenie powinno być spełnione. Z chwilą nadejścia terminu wykonania zobowiązania, roszczenie wierzyciela kierowane do dłużnika o spełnienie świadczenia staje się wymagalne. Termin wykonania określonego zobowiązania oznaczany jest najczęściej przez same strony w treści tego zobowiązania albo też wynika z ustawy, z właściwości zobowiązania. Jeżeli powyższe źródła nie wyznaczają terminu wykonania zobowiązania art. 455 k.c. nakazuje spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania świadczenia. Wezwanie to jest oświadczeniem woli złożonym dłużnikowi przez wierzyciela.

Termin wykonania zobowiązania może być niekiedy zastrzeżony na korzyść dłużnika co oznacza, że dłużnik nie musi spełniać świadczenia przed jego nadejściem, ale może to zrobić. Termin może też być zastrzeżony na korzyść wierzyciela, co oznacza, że przed nadejściem wykonania zobowiązania ani dłużnik nie może spełnić świadczenia, ani wierzyciel nie może żądać jego spełnienia. Według art. 457 k.c. termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika.

Dowody wykonania zobowiązania

Ciężar udowodnienia faktu wykonania zobowiązania spoczywa na dłużniku, gdyż on z tego faktu wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.)

Dłużnik wiec spełniając świadczenie może żądać od wierzyciela wydania pokwitowania (art. 462 k.c.) takie pokwitowanie jest nie tylko dowodem spełnienia przez dłużnika świadczenia głównego, ale łączy się z nim również domniemanie, iż spełnione zostały świadczenia okresowe wymagalne wcześniej oraz, że dłużnik uiścił także należności uboczne np. odsetki. W wypadku, gdy istnieje dokument stwierdzający zobowiązanie dłużnik może spełniając świadczenie - domagać się zwrotu dokumentu lub uczynienia na nim odpowiedniej wzmianki. Jeżeli wierzyciel odmówił zwrotu dokumentu lub uczynienia na nim odpowiedniej wzmianki, to dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. .

Skutki niewykonania lub niewłaściwego wykonania zobowiązania

Istotą stosunku zobowiązaniowego jest obciążająca dłużnika powinność spełnienia świadczenia wierzycielowi. Jeżeli dłużnik nie spełnia świadczenia lub spełnia je nienależycie, wierzyciel może domagać się przymusowego spełnienia świadczenia. W wypadku, gdy uzyskanie świadczenia w drodze przymusowej egzekucji nie jest możliwe, lub gdy uzyskanie świadczenia In natura z powodu np. nadmiernego opóźnienia utraci dla wierzyciela jakiekolwiek znaczenie, wierzytelność przekształca się w roszczenie o naprawienie szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania. Gdy dłużnik spełnia świadczenie w sposób nienależyty, roszczenie wierzyciela o naprawienie szkody wynikłej z nienależytego wykonania zobowiązania dołącza się do roszczenia o spełnienie świadczenia. Ten rodzaj odpowiedzialności dłużnika nazywamy reżimem odpowiedzialności kontraktowej ex contractu art. 471 i nast. k.c.).

Przesłanki i zasady kontraktowej odpowiedzialności dłużnika

Przesłankami powstania odpowiedzialności kontraktowej są

1. Wyrządzenie wierzycielowi szkody rozumianej jako uszczerbek majątkowy

2. Powstanie szkody spowodowane przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika

3. Istnienie adekwatnego związku przyczynowego miedzy niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą.

4. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

W procesie wierzyciel dochodzący odszkodowania na podstawie art. 471 i nast. K.c. ma obowiązek udowodnić jedynie istnienie przesłanek 1-3. Co do przesłanki 4 to istnieje ustawowe domniemanie, że powstanie szkody jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiada. Dłużnik, jeżeli chce się uwolnić od odpowiedzialności to musi powyższe stwierdzenie obalić poprzez wykazanie że nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

Zasady odpowiedzialności kontraktowej

Wiodącą zasadą w sferze odpowiedzialności kontraktowej jest zasada winy (Wskazuje to art. 472 k.c., stanowiący, że jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności). W doktrynie przeważa pogląd, że winę tworzą dwa elementy: obiektywny i subiektywny. Element obiektywny to bezprawność wyrażająca się w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu zobowiązania. Element subiektywny winy wyraża się w podjęciu i przeprowadzeniu przez dłużnika decyzji, którą należy uznać za niewłaściwą, bądź w braku podjęcia decyzji, którą dłużnik powinien podjąć i zrealizować.

Pojawia się także w tym reżimie odpowiedzialności, odpowiedzialność na zasadzie ryzyka (art. 474 k.c.)Według tego przepisu dłużnik ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za szkody wyrządzone przez osoby, przy pomocy których wykonuje on zobowiązania lub którym wykonanie zobowiązania powierza, oraz za szkody wyrządzone przez jego przedstawicieli ustawowych.

Polski kodeks cywilny przeprowadza zdecydowane rozróżnienie między reżimem odpowiedzialności kontraktowej (art. 471 i nast. k.c.)i odpowiedzialności deliktowej (art. 415 k.c. i nast. k.c.) Jeżeli jedno i to samo zdarzenie prawne wyrządzające szkodę spełnia przesłanki powstania zarówno odpowiedzialności kontraktowej i deliktowej to poszkodowany może według swego wyboru dochodzić odszkodowania bądź w ramach reżimu odpowiedzialności kontraktowej, bądź według reżimu odpowiedzialności deliktowej (art. 443 k.c.). Poszkodowanemu nie wolno jednak dowolnie dobierać pewnych elementów z obu tych reżimów odpowiedzialności.

---