Podatki i prawo podatkowe

Wykład II:

1. opłata - ma takie same cechy jak podatek, z tym, że podatek ma charakter nieodpłatny i nieekwiwalentny, a opłata ma charakter odpłatny i ekwiwalentny, np. opłata skarbowa za odpis aktu urodzenia, duplikat dowodu osobistego.

Opłata targowa - nie ma elementu ekwiwalencji (jest to typowy podatek), taksa klimatyczna też nie ma elementu ekwiwalencji. Nie zawsze opłatą jest to co nazywamy opłatą.

2. cło - ma charakter zarówno podatku jak i opłaty.

3. dopłaty - melioracyjna opłata adiacencka , są uiszczane przez zobowiązaną jako partycypację w kosztach inwestycji.

4. opłata adiacencka - pobierana jest od wzrostu wartości działki w związku z inwestycją, np. drogą.

5. obowiązek podatkowy - art. 4 ordynacji podatkowej, zgodnie z jego treścią obowiązek podatkowy jest wynikającą z ustaw podatkowych nie skonkretyzowaną powinnością przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.

6. zobowiązanie podatkowe - art. 5 OP, wynika z obowiązku podatkowego, jest to podatek do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, gminy, powiatu lub województwa w wysokości, terminie oraz miejscu określonym w przepisach prawa podatkowego.

ustawa podatkowa obowiązek podatk. zobow. podatk. zapłata podatku

(obowiązek podatkowy wynika z ustawy, ustawa wskazuje zdarzenie, z którego wynika obowiązek)

nieskonkretyzowana powinność - czyli jest abstrakcyjna, gdyż obowiązek podatkowy określa tylko zdarzenie

Podatek od spadku i darowizn - wyraźnie określa obowiązek podatkowy, moment z chwilą sporządzenia aktu notarialnego, akt spełnienia darowizny (realnego).

Obowiązek podatkowy przekształca się w zobowiązanie podatkowe - powyżej kwoty wolnej od podatku (np. 10.000zł).

Zobowiązanie podatkowe konkretyzuje obowiązek podatkowy do osoby podatnika, wysokośc podatku, termin tego zapłaty.

7. Podmioty występujące w stosunku zobowiązaniowym są nierówne. Są to podmiot uprawniony i podmiot zobowiązany.

Podmioty zobowiązane:

a) podatnik - to osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, która na podstawie przepisów prawa podatkowego podlega obowiązkowi podatkowemu.

Art. 7 ust. 2: ustawodawca skazuje inne osoby - na podstawie przepisów szczególnych, np. podatkowa grupa kapitałowa - w podatku od osób prawnych.

b) płatnik - art. 8 OP, to osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, która na podstawie przepisów prawa podatkowego jest zobowiązana do obliczenia wysokości i pobrania od podatnika podatku oraz jego terminowego wpłacenia na rzecz właściwego organu podatkowego. Płatnik ma trzy obowiązki:

• obliczyć podatek (funkcja organu podatkowego)

• pobrać podatek (funkcja organu podatkowego)

• w terminie wpłacić podatek.

Płatnik jako osoba fizyczna - zakłady rentowe, notariusz, zakład pracy.

Podatnik sam nie może ustalić sobie płatnika. Korzystanie z instytucji płatnika jest obligatoryjne.

c) inkasent - to osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, która jest zobowiązana do dwóch czynności:

- pobrania podatku od podatnika

- w terminie przekazania na rachunek właściwego organu podatkowego.

Przykładem inkasenta jest sołtys, pracownik administracyjny osiedla.

Podmioty zobowiązane ponoszą odpowiedzialność za podatki wynikające ze zobowiązania podatkowego.

Podatnik: odpowiada całym majątkiem. Jeżeli:

• pomiędzy małżonkami nie ma wspólności ustawowej to podatnik odpowiada swoim majątkiem odrębnym

• zniesiono wspólność małżeńską (intercyza) to każdy z małżonków odpowiada we własnym zakresie

• istnieje wspólność majątkowa to podatnik odpowiada swoim majątkiem odrębnym oraz majątkiem wspólnym.

Płatnik, inkasent: odpowiadają całym majątkiem za niedopełnienie swoich obowiązków:

Płatnik: za nieprawidłowe wyliczenie i nie wpłacenie w terminie

Inkasent: za podatek pobrany i nie przekazany w terminie

Odpowiedzialność płatnika i inkasenta jest taka sama jak podatnika. Mogą się oni zwolnić od odpowiedzialności, jeżeli wykażą, że wadliwe wyliczenie podatku i niepobranie wystąpiło z winy podatnika.

Podmiot uprawniony - narzuca swoją wolę (podmiot, czyli państwo reprezentowane przez organy podatkowe jednostek samorządu terytorialnego).

8. Postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne:

Organy I instancji:

• naczelnik urzędu skarbowego

• naczelnik urzędu celnego

• wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, marszałek województwa

Organy II instancji:

• dyrektor izby skarbowej

• dyrektor izby celnej

• samorządowe kolegium odwoławcze.

Ograny podatkowe są zobowiązane z urzędu o przestrzeganie właściwości rzeczowej i miejscowej.

9. Powstawanie zobowiązania podatkowego - art. 21 - występują dwa sposoby powstawania zobowiązań podatkowych:

1. ex lege - z mocy przepisów prawa - zobowiązanie powstaje z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania. Występuje w przypadku podatku VAT, dochodowego od osób fizycznych, od osób prawnych.

Jeżeli przepisy podatkowe nakładają na podatnika obowiązek złożenia deklaracji to podatek wykazany w treści deklaracji jest podatkiem należnym do zapłaty. Jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że wadliwie wykazano wysokość podatku, wyda decyzję, w której określi wysokość zobowiązania podatkowego. Decyzja ta ma charakter decyzji deklaratoryjnej potwierdzającej.

2. w drodze decyzji ustalającej - zobowiązanie powstaje z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego ustalającego wysokość tego zobowiązania. Decyzja określająca zobowiązanie ma charakter deklaratoryjny. Występuje w przypadku podatku od spadku i darowizn, dla osób fizycznych w podatku rolnym, leśnym i od nieruchomości.

Decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego ma charakter konstytutywny. Oznacza, że zobowiązanie powstaje z chwilą doręczenia decyzji, tworzy po stronie adresata decyzji nową sytuację prawną, osoba staje się podatnikiem.

10. Terminy zapłaty:

• jeżeli podatnik jest zobowiązany sam obliczyć i zapłacić podatek za termin płatności uważa się ostatni dzień, w którym zgodnie z przepisami prawa podatkowego wpłata powinna nastąpić, dotyczy to podatku VAT, podatku dochodowego od osób fizycznych, osób prawnych

• jeżeli zobowiązanie powstaje w drodze decyzji ustalającej to termin płatności wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej, np. w podatku od spadku i darowizn

• dla osób fizycznych w podatku rolnym, leśnym i od nieruchomości ustawodawca przewidział zapłacenie tych podatków w 4 proporcjonalnych ratach i określił ich terminy płatności (15. marzec, maj, wrzesień i listopad). Organ podatkowy powinien doręczyć decyzję z co najmniej 14-dniowym wyprzedzeniem.

Odraczanie terminów płatności występuje na wniosek podatnika z ważnych powodów. Decyzja ta ma charakter decyzji uznaniowej. W przypadku nie zapłacenia podatku w terminie powstanie zaległość podatkowa. Brak wpłaty zaliczki czy I raty powoduje te same konsekwencje.

Zaległością jest również nadpłata podatku, nienależny zwrot podatku lub podatek zwrócony w kwocie wyższej od należnej. Powstanie zaległości podatkowych powoduje:

• naliczanie odsetek za zwłokę

• możliwość wszczęcia postępowania egzekucyjnego

• doprowadzenie do zabezpieczeń na majątku podatnika:

- hipoteki na nieruchomość

• zastaw skarbowy na rzeczach ruchomych i prawach majątkowych.

11. Odsetki od zaległości podatkowych to nie są odsetki ustawowe. Odsetki skarbowe od zaległości podatkowych swoją podstawę mają w przepisach ordynacji podatkowej (odsetki ustawowe reguluje k.c.). Różnią się one wysokością, zawsze wyższe są odsetki skarbowe. Inny jest ich charakter:

a) art. 55 § 2 i art. 56: określa zasady dokonywania wpłaty - odsetki są bezpośrednio związane z zaległością.

b) art. 67 dotyczy umorzenia zaległości podatkowych - § 2 umorzenie zaległości podatkowych powoduje również umorzenie odsetek.

3. zgodnie z KC - najpierw spłaca się odsetki, a następnie kwotę główną.

12. Wygasanie zobowiązań podatkowych:

Art. 59 Ordynacji Podatkowej - wskazuje sposoby wygaśnięcia zobowiązań podatkowych dla podatnika, płatnika i inkasenta. Zobowiązania podatkowe wygasają na 2 sposoby:

- efektywny,

- nieefektywny.

Podział ten zależy od tego czy zostaje zaspokojony interes podmiotu publiczno-prawnego (sposób efektywny) czy też interes nie został zaspokojony (sposób nieefektywny).

Przykłady efektywnego sposobu wygaśnięcia zobowiązań podatkowych podatnika:

1. zapłata podatku,

2. pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta,

3. potrącenie,

4. przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych,

5. zaliczenie nadpłaty lub zwrotu podatku,

6. przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym.

Przykłady nieefektywnego sposobu wygaśnięcia zobowiązań podatkowych podatnika:

1. zaniechanie poboru,

2. umorzenie zaległości podatkowych,

3. przedawnienie.

Do efektywnych sposobów wygaśnięcia zobowiązań płatnika i inkasenta zaliczamy:

1. wpłata podatku

2. zaliczenie nadpłaty zaliczenie zwrotu podatku

3. przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym.

Do nieefektywnych sposobów wygaśnięcia zobowiązań podatkowych płatnika i inkasenta zaliczamy:

1. umorzenie

2. przedawnienie.

13. Zapłata podatku odbywa się:

a) w sposób podstawowy:

• w formie gotówkowej - za termin zapłaty podatku uważa się dzień wpłacenia podatku w kasie organu podatkowego lub na rachunek organu w banku, placówce pocztowej lub SKO

• w formie bezgotówkowej - za dzień zapłaty uważa się dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika na podstawie polecenia przelewu.

Z zapłatą zrównano dzień poboru podatku przez płatnika lub inkasenta.

Jeżeli na podatniku ciąży kilka zobowiązań, a dokonana wpłata nie pokrywa wszystkich zobowiązań, wówczas wpłatę zachowuje się na poczet tego zobowiązania, które wskazał podatnik. Jeżeli podatnik nie wskazał to organ podatkowy z urzędu zalicza wpłatę na poczet podatku począwszy od zobowiązania o najwcześniejszym terminie płatności.

Podatnicy prowadzący działalność gospodarczą i obowiązani do prowadzenia podatkowej księgi lub książki przychodów i rozchodów, mają obowiązek rozliczania się w formie bezgotówkowej.

b) pomocniczy sposób zapłaty:

• urzędowy blankiet wekslowy

• znaki skarbowe

• znaki akcyzy

• papiery wartościowe

14. Potrącenie - pomiędzy podatnikiem a Skarbem Państwa, podatnikiem a gminą muszą występować wzajemne bezsporne i wymagalne wierzytelności z tytułów wykazanych w ordynacji podatkowej.

Tytuły uprawniające podatnika do potrąceń wobec Skarbu Państwa:

1. prawomocny wyrok sądowy wydany na podstawie art. 417 lub 419 KC

2. prawomocna ugoda sądowa zawarta w sprawie także na podstawie art. 471 lub 419 KC (odpowiedzialność odszkodowawcza SP za szkodę wyrządzoną przez urzędnika państwowego)

3. nabycie przez SP nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub wywłaszczenie nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami

4. odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie uzyskane na podstawie kodeksu postępowania karnego

5. odszkodowanie uzyskane na podstawie przepisów o uznaniu za nieważnie orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz bytu państwa polskiego

6. odszkodowanie orzeczone w decyzji organu administracji rządowej

7. wierzytelności podatnika wobec państwowych jednostek budżetowych z tytułu robót budowlanych, dostaw i usług wykonywanych w trybie zamówień publicznych.

Tytuły potrąceń w przypadku gminy:

1. prawomocny wyrok sądowy wydany na podstawie art. 420 KC

2. prawomocna ugoda sądowa zawarta na podstawie art. 420 KC (odpowiedzialność JST za szkodę wyrządzoną przez urzędnika)

3. nabycie przez gminę, powiat lub województwo nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub wywłaszczenie nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce nieruchomościami

4. odszkodowanie orzeczone w decyzji wydanej przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starostę lub marszałka

5. wierzytelności wobec samorządowych jednostek budżetowych z tytułu robót budowlanych, dostaw i usług wykonywanych w trybie zamówień publicznych.

Potrąceń dokonuje się na wniosek podatnika lub z urzędu. Odmowa potrącenia następuje w drodze decyzji organu podatkowego.

Potrącenie następuje z dniem złożenia wniosku, który został uwzględniony lub wydano z urzędu postanowienie o potrąceniu.

15. Przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych:

może nastąpić albo na rzecz Skarbu Państwa albo na rzecz JST w zamian za zaległości podatkowe, które stanowią dochody tych budżetów.

Przeniesienie własności występuje na wniosek podatnika w sposób następujący:

• jeżeli przeniesienie występuje na rzecz SP to na podstawie umowy zawartej za zgodą naczelnika urzędu skarbowego pomiędzy podatnikiem a starostą,

• jeżeli umowę zawiera podatnik z wójtem, burmistrzem, prezydentem miasta, zarządem powiatu lub zarządem województwa

Umowa wymaga formy pisemnej, a jeżeli dotyczy nieruchomości to aktu notarialnego.

16. Nadpłata: za nadpłatę uważa się nadpłacony lub nienależnie zapłacony podatek. Nadpłatę zalicza się z urzędu na poczet zaległych lub bieżących zobowiązań podatkowych i w ten sposób wygasa zobowiązanie. Jeżeli brak tych zobowiązań to nadpłatę zwraca się podatnikowi, chyba, że złoży on wniosek o zaliczenie nadpłaty w poczet przyszłych zobowiązań podatkowych.

17. Nieefektywne sposoby wygasania zobowiązań podatkowych:

art. 22 - zaniechanie poboru; wyst. 2 tryby:

a) minister finansów w drodze rozporządzenia dokonuje zaniechania w całości lub części

b) na wniosek podatnika.

Przesłanki dla wydania rozporządzenia:

• uzasadniony interes publiczny

• ważny interes podatników

Przesłanki zaniechania poboru na wniosek:

• pobór podatku zagraża ważnym interesom podatkowym, a w szczególności jego egzystencji.

18. Umorzenie:

Umorzenie może się odbyć na wniosek podatnika ze względu na przesłankę ważnego interesu podatkowego lub interesu publicznego.

Organ może w całości lub części umorzyć zaległości podatkowe lub same odsetki za zwłokę, a także opłatę prolongacyjną.

Jeżeli umorzeniu podlegają zaległości podatkowe w całości lub w części to automatycznie umarzane są odsetki.

Organy podatkowe mogą także umarzać zaległości podatkowe z urzędu, jeśli:

a) zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uzyska się kwoty przewyższającej wydatki egzekucyjne

b) kwota zaległości nie przekracza pięciokrotnej wartości kosztów upomnienia

c) kwota zaległości nie została zaspokojona w zakończonym postępowaniu likwidacyjnym lub upadłościowym,

4. podatnik zmarł nie pozostawiając żadnego majątku.

19. Przedawnienie:

Występują dwa rodzaje przedawnień:

1. zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności. Zobowiązanie za rok 2004 od osób fizycznych przedawni się 01.01.2011 r. Bieg terminu przedawnienia przerywa każda czynność egzekucyjna.

2. Zobowiązanie podatkowe, które powstaje w drodze doręczenia decyzji ustalającej nie powstanie, jeżeli decyzja ta została doręczona po upływie 3 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy. Jeżeli podatnik jednak nie złożył deklaracji lub nie ujawnił wszelkich danych niezbędnych do ustalenia wysokości zobowiązania to termin przedawnienia wynosi wówczas 5 lat.

---