Finanse to proces gromadz. i rozdziału zasobów pien., bądź ogół zjawisk pien. powst. w związku z dział. gosp. i społ. człowieka.

Fin.pub. to proces gromadz. wydatkowania publ. zasobów finans. Przedmiotem są zjawiska oraz procesy związane z powstawaniem i rozdysponowywaniem pieniężnych śr. publ. zapewniających funkcjonowanie sektora publicznego.

Gosp. fin. obejmuje wszelkie formy działania w zakresie zjawisk pieniężnych:

1. przygotowanie przeprowadzenia wszelkiego rodzaju operacji pieniężnych (w tym ich planowanie)

2. faktyczna realizacja operacji pieniężnych - i w tej części gospodarka finansowa obejmuje w całości definicję finansów

3. ewidencja i analiza przebiegu operacji pieniężnych w przeszłości w celu wyciągnięcia wniosków co do dalszych działań w tym obszarze.

METODY GOSPODAROWANIA:

M. bezzwrotna polega na nieodpłatnym i bezzwrotnym wyposażeniu poszczególnych podmiotów w środki pieniężne i ma zastosowanie głównie do jednostek budżetowych, których działalność polega nie na produkcji, lecz na świadczeniu usług i to nieodpłatnie. Takimi dziedzinami są: oświata, nauka, kultura czy ochrona zdrowia.

M. zwrotna polega na tworzeniu, gromadzeniu i rozdzielania zasobów pieniężnych na czas oznaczony, z obowiązkiem ich zwrotu po upływie oznaczonego terminu. Typowym podmiotem jest przedsiębiorstwo, które pokrywa swoje wydatki głównie z uzyskanych przychodów ze sprzedaży wyrobów, towarów i usług.

Polityka fin.-dokonywanie wyboru celów, które mają być osiągnięte w wyniku gosp. finan. a także metody i sposoby ich osiągnięcia. Inaczej można powiedzieć, że polityka finansowa to działalność podmiotu, który dąży do osiągnięcia określonych celów za pomocą narzędzi pieniężnych. Domena państwa. Prowadzona jest w dwóch obszarach: monetarnym i fiskalnym.

Cele polityki fin. Polityka fin. zależy od podmiotu, który ją realizuje. Np.:wzrost gospodarczy (przyrost PKB);tworzenie nowych miejsc pracy; stabilizacja gospodarki; wspieranie konkurencyjności gospodarki; zachowanie realnej wartości pieniądza (walka z inflacją);bezpieczeństwo wewnętrznego syst. fin.; bezpieczeństwo zewnętrznego syst. fin.

Klasyfikacja zjawisk finansowych

KRYTERIUM PRZEDMIOTOWE - wyodrębnienie zjawisk fin. bez względu na podmiot je realizujący.

Strumienie ekwiwalentne (materialne)- następuje powiązanie wydatku pieniężnego ze strony jednego podmiotu ze wzajemnym świadczeniem ze strony drugiego. Strumienie te są regulowane przez mechanizmy rynkowe, jednak ich działanie jest zakłócane przez interwencyjne działanie państwa.

Strumienie redystrybucyjne (transfery) są to przepływy pieniężne bez wzajemnego świadczenia ze strony podmiotu który otrzymuje (jest beneficjentem) środki pieniężne od innego podmiotu. A więc będą to np.:stypendia;zasiłki;subwencje;dotacje,renty;emerytury;podatki;opłaty

Strumienie kredytowe związane z akcją kredytową banków czy innych instytucji finansowych

KYTERIUM PODMIOTOWE:

1) Fin. przeds. 2)Fin. ludności, 3)fin. publ. 4)fin. banków i innych instytucji fin. 5)finanse ubezpieczeń.

System finansowy - ogół norm prawnych oraz zespół instytucji fin., których zadaniem jest gromadzenie, dzielenie oraz wydatkowanie zasobów pieniężnych w państwie.

ZASADY FIN.PUBL. Zasady podatkowe w zakresie systemu dochodów publicznych (o charakterze podatkowym), ale także zasady budżetowe dotyczące kontroli wydatkowania publicznych środków.

Zasady ogólne obejmują zasady gromadzenia i wydatkowania środków publicznych: 1)legalności, 2)celowości, 3)planowości, 4) równowagi dochodów i wydatków publ. w ramach sektora fin. publ., z dopuszczalnością deficytu i długu publ. w ograniczonych rozmiarach, 5)obligatoryjności powiązań finansowych urządzeń sektora fin. publ. z budżetem państwa, 6)jawności i przejrzystości środków publicznych oraz zachowania tajemnicy skarbowej, 7)rachunkowości (bilans), sprawozdawczości i kontroli, 8)nadrzędności interesu finansowego państwa nad interesami indywidualnymi, 9)zdolności finansowej podmiotów biernych oraz zapewnienia i ochrony sądowej, 10)praworządności postępowania organów finansowych.

Legalność- oznacza wymóg oparcia procesów gromadzenia i wydatkowania publicznych środków pieniężnych na podstawach prawnych, w tym zwłaszcza na ustawach. Wymóg taki zawiera Konstytucja RP oraz ustawy o finansach publicznych. Realizują go ustawy podatkowe oraz inne ustawy o dochodach i wydatkach publicznych.

Celowość oznacza nakaz gromadzenia i wydatkowania publ. śr. pieniężnych jedynie dla osiągnięcia wytyczonego celu społ., gosp. lub politycznego państwa. Z zasady tej wynika tym samym zakaz wprowadzenia takich ciężarów publicznych i wydatków publicznych, które nie są związane z powinnością państwa.

Planowość wyraża wymóg ujmowania procesów gromadzenia i wydatkowania publ. środków pieniężnych w ramach planów fin. o charakterze makro- o mikroekonomicznym. Pierwsze dotyczą całego sektora fin. publ. lub poszczególnych jego segmentów. Natomiast drugie dotyczą jednostek sektora finansów publicznych.

Jawność finansów publicznych ma realizować jedną z cech demokracji. Fin. publ. obejmują dochody i wydatki publ., wobec tego nie mogą być tajne dla społeczeństwa, które tworzy dochody i które korzysta z wydatków.

Przejrzystość stanowi rozwinięcie wymogu jawności, nakazuje bowiem jawność materialną.

Rachunkowość to system, dzięki któremu procesy gromadzenia i wydatkowania publ. środków mogą być ewidencjonowane. Zasada ta umożliwia analizę i kontrolę procesów fin. oraz oddziaływanie na ich pożądany przebieg. Dostarcza materiału, na podstawie którego można ocenić funkcjonowanie fin. publ. oraz podjąć ewentualne działania korygujące. Kontrola fin. publ. umożliwia sprawdzenie, czy i w jakim stopniu są przestrzegane inne zasady fin. publ.

Nadrzędność interesu fin. państwa- to dyrektywa, którą należy kierować się, tworząc prawo o dochodach i wydatkach publ., a także stosując je w praktyce. Ta zasad odróżnia prawo finansowe od innych działów prawa.

Zdolność fin. podmiotów biernych prawa fin. i ich ochrony sądowej- chodzi bowiem o uwzględnienie nie tylko interesu państwa, ale też zdolność adresatów tych norm do wypełnienia nakładanych na nich obowiązków prawnofinansowych, w tym także ochrona sądowa. Z tej zasady wynika więc zasada praworządności, czyli aby działalność państwa zgodna była z obowiązującymi przepisami prawa.

Dyscyplina fin. publ. jest konieczna ze względu na to, że dotyczy dochodów i wydatków publicznych, przejawia się więc w terminowości, oszczędności, przyznawanych limitów.

Zasady finansów publicznych:

1. zasada niefunduszowania, tj., niewiązania dochodów publ. z poszczególnych tytułów na sfinansowanie imienne określonych wydatków

2. zasadę prognostycznego charakteru dochodów ujętych w budżetach jednostek sektora fin. publ. i dyrektywnego charakteru ich wydatków i rozchodów,

3. zasadę pobierania dochodów i ponoszenia wydatków określonych w budżecie państwa na podstawie odrębnych ustaw, nie zaś na podstawie ustawy budżetowej,

4. zasadę dokonywania wydatków publicznych w sposób celowy, oszczędny i terminowy oraz w zgodności z budżetem i planem fin. jednostki sektora finansów publicznych,

5. zasadę odrębnego traktowania bezzwtotnych środków pochodzących ze źródeł zagranicznych.

FUNKCJA ALOKACYJNA. Alokacja oznacza rozmieszczenie czynników produkcji w różnych rodzajach działalności. W gospodarce rynkowej proces alokacji odbywa się za pośrednictwem finansów, czyli poprzez gromadzenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych. Alokacja czynników produkcji odbywa się za pomocą mechanizmu rynkowego na zasadzie strumieni ekwiwalentnych.

FUNKCJA REDYTRYBUCYJNA

Aspekt makroekonomiczny redystrybucji dochodów - dotyczy redystrybucji PKB, ogólnej struktury dochodów i wydatków realizowanych przez władzę publiczną w ramach redystrybucyjnej funkcji fin. publ. W tym ujęciu redystrybucja przez swoje globalne rozmiary, wywołuje określony (pozytywny czy też negatywny) wpływ na całą gospodarkę, jej poszczególne działy, sektory, gałęzie, branże, regiony (aspekt przestrzenny).

Społeczny aspekt redystrybucji dochodów - to analizowanie skutków tego rodzaju działalności państwa w odniesieniu do poszczególnych grup społecznych: emerytów, rencistów, pracowników sektora publicznego (tzw. budżetówki), grup zawodowych, sektora prywatnego itp.

Teorię efektywności redystrybucji śr.publ. sformułował V.PARETO.

REDYSTRYBUCJA BUDŻETOWA to dokonywanie zmian w strukturze doch. poszczególnych grup obywateli i firm. Redystrybucja powoduje zazwyczaj zmniejszenie rozpiętości dochodowych w społeczeństwie i gospodarce.

Niewidoczne świadczenia jako redystrybucja budżetowa

Wyjątek stanowi redystrybucja przez ulgi, zwolnienia podatkowe i odroczenia podatków. Przy czym są to tzw. niewidoczne formy redystrybucji, gdyż jedyny ich ślad jest w aktach personalnych podatnika - zeznaniach podatkowych osoby, która korzysta z danej preferencji podatkowej.

Ukryta redystrybucja realizowana poprzez dofinansowanie czy wręcz finansowanie ze środków publicznych wybranych usług świadczonych przez jednostki sektora publicznego.

Tolerowanie zaległości płatniczych Akceptacja faktu, iż pewne pewni dłużnicy podatkowi , np. kopalnie, czy PKP nie wywiązują się ze swoich zobowiązań podatkowych, co stanowi swego rodzaju dotowanie.

Zagrożenia nadmiernej redystrybucji

Redystrybucja jest zbyt duża generuje to niebezpieczeństwa, np. utrzymywanie wysokich podatków; osłabienie motywacji do poszukiwania pracy i do zwiększenia wydajności pracy; ograniczenie inwestycji oraz oszczędności.

FUNKCJA STABILIZACYJNA oddziaływanie za pomocą instrumentów polityki finansowej i monetarnej na:

• globalny popyt,

• wzrost gospodarczy,

• obniżanie bezrobocia - kreację nowych miejsc pracy,

• zapewnienie odpowiedniej siły nabywczej pieniądza,

• zachęcanie do oszczędzania, itp.

Natomiast główne instrumenty polityki stabilizacyjne państwa to podatki i wydatki budżetowe.

ZASOBY PUBLICZNE:a) def.prawna-to środki przeznaczone zasadniczo na wykonywanie usługi publ., oddane do dyspozycji osoby publ. lub pochodzące z kasy publicznej nawet, jeżeli wypłynęły z niej w sposób nieprawidłowy" lub też „są to fundusze i walory należące do organów publ. lub im powierzonych” czyli, że cechami charakterystycznymi są zasobami publ.: pieniądze i walory; przynależność do organów publicznych.

b) profil polityczny - czyli takie „które pozwolą państwu na prowadzenie swej polityki na podstawie mocy dysponowania nimi.”

OPERACJE PUBLICZNE-CECHY CHARAKTERYSTYCZNE

1. oparcie na podstawach naukowych, decyzje dotyczące operacji fin. są podejmowane na podstawie danych statystycznych i studiów ekonomicznych. Podejmujący decyzje nie mają w tym względzie całkowitej swobody. W sprawach fin. rola organu politycznego, parlamentu jest drugorzędna względem ministerstwa fin. (organu technicznego), i to niezależnie od ustroju politycznego. Parlament może jedynie dążyć do sprawowania kontroli, decyzje o podstawowym znaczeniu często wymykają się spod bezpośredniej kontroli, a członkostwo w UE jeszcze bardziej to ogranicza na korzyść organów wspólnotowych.

2. objęcie ścisła kontrolą- płynność środków publ. i pokusa ich przekształcenia w środki prywatne implikują wysiłki do jej zwielokrotnienia. W przypadku operacji środkami publ. wskazuje się na dwoistość. Istnieją mianowicie kontrole operacji finansowych oraz kontrole poprzez operacje finansowe.

Kontrola administracji finansowej państwa może nastąpić:

a) w momencie uchwalania wydatków, czyli przyznawania kredytów (budżet)

b)podczas wykonywania wydatków (rachunkowość publiczna),

c) w momencie przyznawania zaliczek, pożyczek lub gwarancji (Skarb Państwa),

d)przy okazji rozliczeń podatkowych (podatek i techniki uzgodnień).

3. powiązanie z gospodarką

KLASYFIKACJA OPERACJI ZASOBAMI PUBLICZNYMto przede wszystkim przesunięcia środków wewnętrzne między poszczególnymi kasami publicznymi oraz zewnętrzne a zatem wpłat i wypłat środków z kas publicznych. Operacje zewnętrzne można podzielić na dwa rodzaje.

Pierwszym są przemieszczenia zasobów mające charakter czasowy, zwrotny: po wypłacie środków publicznych prędzej lub później następuje ekwiwalentna wpłata. Taki charakter mają depozyty, zasilające czasowo kasy publiczne o mogą być w każdym momencie wycofane, a także emisja i zwrot pożyczek. Są to operacje zwane skarbowymi - które to operacje mają zapewnić stałą wypłacalność Skarbu Państwa.

Drugim rodzajem są przemieszczenia nieodwracalne, bezzwrotne, mające charakter ostateczny (definitywny). Przykładem jest pobór podatku, który nigdy nie zostanie zwrócony podatnikowi, wynagrodzenie dla funkcjonariuszy państwowych za ich służbę lub też dla przedsiębiorcy za wykonane kontrakty - roboty publiczne.

KLASYFIKACJA OBCIĄŻEŃ PUBLICZNYCH

administracyjna: wg części, działów, rozdziałów i paragrafów

• klasyfikacja funkcjonalna - czyli publiczne zasoby pieniężne nie są już źródłem opłacania dostaw i usług niezbędnych do funkcjonowania administracji, lecz także narzędziem realizacji polityki rządu, czyli kwalifikacja wydatków publicznych wg podstawowych obszarów działalności państwa. Komisja E.Hoovera w USA opracowała tę metodę klasyfikacji.

• klasyfikacja polityczna - wyróżnia wydatki neutralne, nie wpływające bezpośrednio na środowisko społ. i gosp., oraz wydatki aktywne, których skutkiem jest modyfikacja tego środowiska.

• klasyfikacja ekonomiczna- przyjmuje się dwa kryteria wydatków publicznych. Pierwsze z nich, stosowane również także w finansach prywatnych, przeciwstawia wydatki kapitałowe, czyli interwencyjne, wydatkom bieżącym (na działalność). Drugie stosowane tylko w finansach publicznych, przeciwstawia wydatki na usługi administracyjne wydatkom redystrybucyjnym (transferom)

• klasyfikacja finansowa - wyróżnia obciążenia definitywne, czyli wydatki charakterystyczne dla operacji dystrybucyjnych, większość obciążeń państwa ma właśnie charakter ostateczny i dotyczy to zarówno budżetu ogólnego, jak i budżetów aneksów, a nawet rachunków specjalnego przeznaczenia państwa; obciążenia czasowe i operacje skarbowe; operacje wirtualne, które wymagają spełnienia dodatkowych warunków, brak wywiązania się z określonych wytycznych spowoduje, że obciążenie nie stanie się rzeczywista operacją.

KLASYFIKACJA WPŁYWÓW PUBLICZNYCH

• klasyfikacja prawna - kryterium to oparte jest na rozróżnieniu, czy w technikach pozyskiwania tych wpływów podmioty publiczne wykorzystywały swą władzę, czy tez nie.

1. podatki i wpływy z grzywien,

2. wynagrodzenia za świadczone usługi, czynsze, fundusze wsparcia, darowizny, zapisy

3. dochody z majątku i udziałów finansowych oraz należna państwu część dochodów z przedsiębiorstw państwowych

4. zwrot pożyczek i zaliczek

5. inne dochody mające swe źródło w rozlicznych działaniach administracyjnych

• klasyfikacja finansowa- oparte jest na fakcie, że niektóre spośród zasobów publicznych stają się bezpośrednio częścią majątku podmiotów publicznych i nie podlegają żadnym obciążeniom ani obowiązkowi zwrotu. Są to tzw. stałe wpływy publiczne, inne wpływy to o charakterze czasowym, także wpływy nadzwyczajne i zwyczajne

• klasyfikacja ekonomiczna - opiera się na rodzaju bogactwa, którego dotyczy pobranie, lub na rodzaju wywoływanych przez owo pobranie następstw gospodarczych - przede wszystkim podatki

Prawo WAGNERA - prawo stale rosnących potrzeb finansowych

Wzrost wydatków nie jest równoznaczny ze wzrostem bogactwa publicznego (czy PKB)

Konsekwencje wzrostu wydatków

• natury politycznej - konsolidacja państw

• finansowej - granica wydatków - najpierw dokonuje się wydatków: niezbędnych; użytecznych oraz mających cechy luksusu

• naukowej - podejście politologiczne, socjologiczne i finansowe

Fiskalizm podatkowy - jego granice - optymalny punkt opodatkowania to, gdy korzyści społeczne z rosnących wydatków przeważają nad niekorzystnymi następstwami społecznymi rosnącego opodatkowania.

ROLA - operacji publicznymi zasobami finansowymi

zasada neutralności finansów publicznych - unikanie interwencji w sprawy gospodarcze kraju, żądano swobody gry sił ekonomicznych

interwencjonizm państwowy - a więc takie kształtowanie gospodarką aby było to zgodne z jej celami politycznymi, to oznacza przyjęcie pewnej strategii finansowej. W tym względzie państwo może posłużyć dwoma technikami:

arbitralne techniki interwencji, rząd w sposób bezpośredni wykorzystuje swoje przywileje i stara się skierować grę sił ekonomicznych w kierunku pożądanym dla prowadzonej polityki.. Wyróżniamy tu: ceny urzędowe, reglamentację sprzedaży w celu obniżenia konsumpcji, stosowanie przymusu jako środka zaradczego w razie braku siły roboczej, nakładanie kontyngentów produkcji oraz kontrolę dystrybucji.

pośrednie techniki interwencji - pozwalają na pozostawienie swobody działania podmiotom, starają się jednak kształtować ich decyzje w sposób pożądany przez kierujących gospodarką; wśród technik pośrednich wyróżniamy: subwencje, ułatwienia kredytowe, ulgi podatkowe lub zwyżki podatkowe- przyjmują one postać przede wszystkim finansową

BUDŻET PAŃSTWA - instytucja ekonomiczna, prawna i polityczna. Jest terminem wieloznaczeniowym:

• w ujęciu ekonomicznym - jest to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z realizacją funkcji państwa;.

• w ujęciu prawnym - jest to akt normatywny, ma formę i moc ustawy, zawierający wiążące ustalenia w zakresie rocznych dochodów/wydatków państwowych.; zatem cele i zadania są określane z góry.

• w ujęciu finansowym - jest to plan finansowy państwa (władz ustawodawczych jak i władz wykonawczych) obejmujący dochody i wydatki państwa, uchwalanym na okres jednego roku budżetowego, który w większości państw pokrywa się z rokiem kalendarzowym,

SYSTEM BUDŻETOWY - reguluje organizację finansowych organów państwa i instytucji objętych gospodarką budżetową oraz zasady pobierania dochodów pieniężnych na rzecz budżetu państwa i zasady ich wydatkowania.

GOSPODARKA BUDŻETOWA - w ujęciu ogólnym oznacza ona: planowanie budżetowe, gromadzenie dochodów budżetowych, dokonywanie wydatków budżetowych, kontrolę przestrzegania dyscypliny finansowej ( budżetowej); w ujęciu węższym polegać ona: na działalności budżetowej, czyli pobieraniu dochodów i dokonywaniu wydatków.

PRAWO BUDŻETOWE - działalność budżetowa państwa jest regulowana za pomocą aktów normatywnych określających pod względem merytorycznym, formalnym i organizacyjnym uchwalanie, opracowywanie budżetu państwa oraz samorządu terytorialnego;

CECHY BUDŻETU

• budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań (funkcji państwa),

• gromadzenie środków budżetowych odbywa się - przeważnie - w sposób przymusowy, co wynika z atrybuty władzy,

• szczególna rola budżetu w funkcjonowaniu państwa,

• proces gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu implikują zasady ustrojowo-konstytucyjne; chodzi o zakres uprawnień władzy ustawodawczej i wykonawczej w określaniu źródeł, wysokości i rodzajów dochodów oraz kierunków wydatków; wymaga to nadania budżetowi państwa formy aktu prawnego wysokiej rangi - ustawy - forma normatywna;

• procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny, lecz także społeczny; wyraża się to w przejmowaniu części produktu społecznego i dysponowaniu nim, co wpływa na sytuację dochodową i socjalną osób, grup społecznych itp.

• dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów, czyli że dochody budżetowe są gromadzone bezzwrotne,

• budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości, stąd też zawsze jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry określony czas;

• budżet musi cechować specjalizacja, polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym;

• wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że w istocie budżet państwa tworzą strumienie dochodów i strumienie wydatków

• strumieniowy charakter budżetu oznacza, z reguły, konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów, jak również obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego; cecha ta powoduje istotne skutki dla racjonalności budżetu;

• budżet państwa nie jest jedynym „urządzeniem”, w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalność państwa, co oznacza, że nie może on być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa.

FUNKCJE BUDŻETU

1. redystrybucyjna albo rozdzielczą

2. stabilizacyjną (wyrównawczą lub kompensacyjną)

3. alokacyjną,

4. fiskalną albo skarbową,

5. ustrojową,

6. demokratyczną,

7. kontrolną (ewidencyjno-kontrolną),

8. bodźcową,

9. planowaną,

10. prawną,

11. kredytową,

12. administracyjną,

13. koordynacyjną.

FUNKCJE BUDŻETU

Redystrybucyjna - budżet jest narzędziem redystrybucji doch. narodowego. Działalność w tym zakresie sprowadza się do regulowania dochodów podstawowych podmiotów występujących w gospodarce. W ramach redystrybucyjnej działalności państwo dokonuje też korekty bardzo wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa. W ramach tej funkcji gromadzone są dochody w postaci podatków.(jest zewnętrzny wyraz tej funkcji). Wewnętrzny aspekt polega na rozdzielaniu publicznych zasobów pieniężnych w postaci różnego rodzaju transferów.

Stabilizacyjna - budżet wykorzystuje się jako narzędzie łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarki. Można powiedzieć, iż polega ona na stworzeniu warunków skłaniających poszczególne podmioty gospodarcze do podejmowania lub zaniechania określonych działań, czyli na bieżącym sterowaniu za pomocą instrumentów budżetowych procesami gospodarczymi.

Bodźcowa - sprowadza się ją do pozytywnego zachowania się podmiotów wobec stosowanych przez państwo instrumentów budżetowych, zwłaszcza w zakresie ciężarów podatkowych. Problem jednaj sprowadza się do tego, że podatki (Quasi-podatki) wywołując odwrotne działanie. Pozytywna funkcja bodźcowa ogranicza się jedynie do stosowania przez państwo ulg, zwolnień, odpisów w podatkach i quasi-podatkach w zakresie podmiotowym, przedmiotowym i dopiero wówczas można oddziaływać stymulującą na określoną dziedzinę życia gospodarczego.

Kontrolna - polega ona na wykorzystywaniu procesów i zjawisk pieniężnych do obserwacji oraz analizy zjawisk i procesów rzeczowych. Oznaczać to może analizę przyczyn (rzeczowych) niewykorzystania budżetu po stronie dochodów lub wydatków, czyli że pewna część zadań publicznych nie jest realizowana.

Polityczne są wyrazem relacji między władzą ustawodawczą a władza wykonawczą lub inaczej parlamentem i rządem. F. USTROJOWA to określenie w ustawie zasadniczej (konstytucji) zakresu uprawnień władzy ustawodawczej i władzy wykonawczej w sprawach budżetowych.

Demokratyczna - jedna z ważniejszych; polega na zainteresowaniu społeczeństwa opracowaniem i wykonaniem budżetu i wpływie na to. Inspirować to ma do wyboru właściwych przedstawicieli do władz uchwalających budżet i kontrolujących jego wykonanie.

Zasady budżetowe są to postulaty nauki pod adresem ustawodawstwa i praktyki dotyczącej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań.

Zasada równości oznacza o takie ukształtowanie wydatków, aby nie przekraczały one wysokości dochodów, tzn. aby nie wystąpił deficyt budżetowy. W ujęciu klasycznym była ona traktowana jako „złota zasada gospodarki budżetowej”. Współcześnie z reguły realizowane są pośrednie koncepcje , bardziej umiarkowane, jak np. teoria budżetu cyklicznego (w zależności od cykli gospodarczych, naturalne są zarówno deficyty, jak i nadwyżki, lecz w dłuższych okresach winny się one bilansować ) i teoria impasu (deficyt budżetowy jest dopuszczalny, ale tylko w określonych warunkach i granicach).

Zasada zupełności (powszechności lub budżetowania brutto)- wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków państwa, co zapewnić ma kontrolę parlamentu nad działaniami rządu. Zasadę tę burzą jednak zakłady użyteczności publicznej. W prawie dopuszcza się wiele wyjątków od tej zasady np.. w Polsce w postaci tzw. budżetowania netto występującymi pod nazwą zakładów budżetowych, środków specjalnych, gospodarstw pomocniczych i funduszy celowych.

Zasada realności postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych.

Zasada jedności - wszystkie dochody i wydatki państwa objęte były jednym, całościowym planem (aktem prawnym) tj. ustawą budżetową. Najczęściej występującymi odstępstwami od tej zasady są: odrębne budżety bieżące i inwestycyjne, budżety załącznikowe, plany finansowe funduszy celowych zwane parabudżetami.

W ramach tej zasady wyróżnia się jedność formalną, która osiąga się dzięki budowaniu skonsolidowanego bilansu systemu finansów publicznych, obejmującego budżet władz centralnych i budżety władz regionalnych oraz jedność materialną budżetu czyli dochody tworzące fundusz budżetowy mają przeznaczenie ogólne

Zasada niefunduszowania (zasada jedności materialnej budżetu) postuluje aby budżet zorganizowany był na zasadzie jednej puli (zbiornika) środków, której całość dochodów przeznaczona jest na całość wydatków. Alternatywnym rozwiązaniem jest przeznaczenie konkretnych dochodów na konkretne wydatki i określa się to mianem funduszowania.

Zasada specjalizacji (zasada szczegółowości), oznacza, że:

1. dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, lecz z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczenia wydatków,

2. środki budżetowe powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie,

3. środki budżetowe powinny być wydatkowane w określonym czasie.

Zasada operatywności - wymaga opracowywania budżetu w układzie podmiotowym zarówno co do wydatków jak i dochodów. Zgodnie z tą zasadą budżet powinien być tak skonstruowany, aby umożliwiał ścisłe ustalenie, które podmioty są odpowiedzialne za wykonanie poszczególnych zdań budżetowych i jakie środki otrzymają one na sfinansowanie tych zadań.

Zasada jawności tzn. aby budżet był ujawniany obywatelom w fazie planowania, uchwalania =i wykonywania.

Zasada przejrzystości (jasności budżetu) - postuluje ona uporządkowanie dochodów i wydatków budżetowych w odpowiednim systemie podziałek. Zasada ta wymaga merytorycznie stosowania nie tylko jednolitych kryteriów klasyfikacji, lecz także jasnych i jednolitych zasad rachunkowości i sprawozdawczości budżetowej oraz czytelnych i logicznych zasad konstrukcji budżetu. Klasyfikacja budżetowa to prawnie ustalone zasady grupowania oraz podziału dochodów i wydatków budżetowych, oparte na kryterium podmiotowym (wykonawcy budżetu) i przedmiotowym (rodzaje dochodów i przeznaczenie wydatków).

PROCEDURA BUDŻETOWA

Układ prac nad pokektem ustawy budżetowej 1) do 30.09 uchwalony przez RM projekt budżedu złożony w Sejmie; RPP przedkłada Sejmowi założenia polityki pieniężnej; 2) do 20.10 dysponenci środków budżetowych informują JST o wysokości proponowanych dochodów, wydatków i dotacji; 3) do 1.12 JST przekazują swoje plany finansowe dysponentom głównym

Zasada wyłącznej kompetencji RM do przygotowania i przedłożęnia projektu ustawy budżetowej Jedynie RM ma wystrczające możliwości organizacyjne, kadrowe i techniczne, by opracować projekt budżetu i zainicjować proces ustawodawczy.

Zasada ustrojowej regulacji procedur budżetowych . Dotyczy ona trybu opracowania projektu budżetu państwa, stopnia jego szczegółowości oraz wymogów, którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej

DOCH. BUDŻETU PAŃSTWA SĄ:

1. podatki i opłaty, które na mocy odrębnych ustaw nie stanowią dochodów JST, funduszy celowych oraz innych podmiotów sektora finansów publicznych,

2. cła,

3. wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,

4. dywidendy,

5. wpłaty z zysku NBP

6. wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych oraz części zysku gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych,

7. dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe,*

8. dochody z najmu i dzierżawy oraz z innych umów o podobnym charakterze składników majątkowych Skarbu Państwa,*

9. opłaty od poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa.

10. odsetki od środków na rachunkach bankowych państwowych jednostek budżetowych, *

11. odsetki od lokat terminowych ustanowionych ze środków zgromadzonych na centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa,

12. odsetki od udzielonych z budżetu państwa pożyczek krajowych i zagranicznych,

13. grzywny, mandaty i inne kary pieniężne, o ile na mocy odrębnych przepisów nie stanowią dochodów innych jednostek sektora finansów publicznych,

14. spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz Skarbu Państwa,

15. inne dochody publiczne.

WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA:

1. realizację zadań wykonanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały,

2. subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,

3. dotacje celowe za zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,

4. dofinansowanie zadań własnych JSM,

5. dotacje na zadania określone ustawami,

6. współfinansowanie programów realizowanych ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi.

Wydatki państwa na rzecz JST. Są to cztery rodzaje wydatków:

1. subwencje ogólne,

2. dotacje celowe na zadania zlecone,

3. dofinansowanie zadań własnych,

4. dotacje na zadania określone ustawami.

Deficyt budżetowy - wydatki budżetowe są większe od dochodów.

Dług publiczny - finansowe zobowiązanie władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek.

Dług publiczny nominalny to wartość bieżących zobowiązań władz publicznych w danym momencie.

Dług publiczny realny, czyli jaka jest wartość realna długu publicznego przy uwzględnieniu procesów inflacyjnych.

PRZYCZYNY POWSTAWANIA DŁUGU PUBLICZNEGO

1. uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy, który przekształca się w dług publiczny,

2. okresy wzmożonych wydatków publicznych, zwłaszcza okresy wojen i głęboki kryzysów gospodarczych, odbudowa gospodarki czy też procesy transformacji gospodarczych

3. realizowana doktryna ekonomiczna, która może zakładać świadome utrzymywanie deficytu budżetowego i długu publicznego jako narzędzi interwencjonizmu państwowego

4. osiąganie celów politycznych rządzących elit, które nie decydują się na podnoszenie podatków ale nie dokonują również cięć w wydatkach publicznych

5. wpadnięcie władz publicznych w pułapkę zadłużenia.

Weksle skarbowe są to krótkoterminowe pap, wart. emitowane przez państwo w celu pokrycia bieżących potrzeb płatniczych. Są one podstawowy instrumentem operacji otwartego rynku. Ich termin zapadalności jest do 1 roku

Obligacje skarbowe - jest to papier wartościowy, który zawiera zobowiązanie emitenta do zapłaty posiadaczowi obligacji jej nominalnej wartości wraz z oprocentowaniem, za przedstawienie kuponów odsetkowych na warunkach podanych w obligacji lub w ogólnych zasadach subskrypcji.

• skarbowe, czyli o stałym i zmiennym oprocentowaniu w połączeniu z dodatkowymi przywilejami podatkowymi

• municypalne, emitowane są przez władze lokalne, ale także przez ich agencje

3

---