FiNANSE J ST -ZALICZENIE WŁAŚCIWY, GWSH, 3 sem, Finanse publiczne


Finanse jednostek samorządu terytorialnego

FINANSE SAMORZĄDOWE II RZECZYPOSPOLITEJ

Okres chaosu politycznego i organizacyjnego pierwszych lat niepodległości oraz lata inflacji nie sprzyjały tworzeniu norm o charakterze stałym. Stąd system finansów samorządowych w okresie międzywojennym nie był oparty na zwartej logicznie ukształtowanej koncepcji. Finanse samorządowe w II Rzeczypospolitej powstały na bazie różnych systemów organizacyjnych i mozaiki przepisów obowiązujących w różnych zaborach Polski porozbiorowej.

W okresie międzywojennym różna była konstrukcja finansów komunalnych. W zaborze austriackim system finansowy oparty był na podatkach samoistnych oraz dodatkach do podatków.

W byłym Królestwie Kongresowym, na mocy ukazu carskiego głównym źródłem dochodów były dochody z majątku, składki gminne, dochody z zapomóg państwowych oraz opłaty zwyczajne.

W zaborze pruskim obowiązywała ustawa o daninach komunalnych. Na mocy tej ustawy wszystkie związki komunalne utrzymywały się z majątku własnego, z różnych opłat i składek, z dotacji państwowych, z podatków bezpośrednich i pośrednich. Ponad to gminy i powiaty otrzymywały dodatki do podatków państwowych.

Dopiero w 1923 r. (na mocy ustawy o tymczasowym regulowaniu finansów komunalnych) nastąpiło ujednolicenie źródeł dochodów samorządowych II Rzeczypospolitej, przy czym ten charakter tymczasowy przetrwał aż 16 lat, a sama ustawa była 44 razy nowelizowana. Ustawa regulowała źródła dochodów samorządów lokalnych, a także kwestię wymiaru i poboru oraz niektóre obszary gospodarki budżetowej.

Dochody samorządowe dzieliły się na :

  1. dodatki do podatków państwowych,

  2. udziały w państwowym podatku dochodowym,

  3. samoistne podatki komunalne,

  4. opłaty,

  5. zapomogi, dotacje, pożyczki.

Wkrótce po uchwaleniu ustawy o finansach komunalnych następowały ograniczenia źródeł dochodów samorządowych. Było to podyktowane fatalnym stanem budżetu państwa. W 1921 r. deficyt państwa wynosił 55 proc. dochodów, a w 1922 94 proc. dochodów. Natomiast od połowy 1923 r. istniejąca inflacja przybrała zastraszające tempo i przekształciła się w hiperinflację.

Samorząd terytorialny III Rzeczypospolitej

III Rzeczypospolita to właściwie okres odbudowy samorządu lokalnego w Polsce. W okresie PRL budżety gmin stanowiły część składową budżetu państwa i podlegały w pełni zasadom gospodarki budżetowej i kontroli administracji centralnej. Przed 1990 r. władzą lokalną były terenowe organy administracji państwowej, działające w imieniu państwa i finansowane przez budżet państwa uchwalany przez Sejm. W 1990 r. utworzono gminy wiejskie i miejski, które przetrwały do końca 1998 r.

Od 1 stycznia 1999 r. przyjęto trójszczeblową strukturę JST. Jednostki te wykonują zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność. Posiadają osobowość prawną, a ich samodzielność podlega ochronie sądowej

ST (samorząd terytorialny) jest formą samoorganizacji społeczeństwa , związkiem publicznoprawnym czyli wyodrębnionym (niezależnym) od państwa podmiotem prawa. W obecnym porządku prawnym owa niezależność znajduje wyraz np. w uchwalonej w 1985 roku Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego (dokument ratyfikowany przez Polskę) , w której w art. 3 stwirdza się że „ Samorząd terytorialny oznacza prawo i zdolność społeczności lokalnych , w granicach określonych prawem , do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców”. Czyli samorząd działa samodzielnie ale tylko w granicach prawa stanowionego (ratyfikowanego) przez państwo.

Zeletą takiego podziału władzy w państwie jest to że ST lepiej niż państwo może wypełniać zadania publiczne ze względu na lepszą znajomość warunków lokalnych oraz bezpośrednie zainteresowanie efektami działań w skali lokalnej. Natomiast wadą decyzji podejmowanych przez ST jest to że nie mogą być konfrontowane z ogólniejszymi uwarunkowaniami , nie mogą być porównywane w skali ogólniejszych potrzeb i możliwości co wymusza podział kompetencji pomiędzy państwem a ST.

Otóż sprawy bliskie obywatelowi powinny pozostawać w kompetencji społeczności lokalnej a pozostałe w rękach regionu lub państwa. Zadania ST współcześnie obejmują tzw zadania własne oraz zadania zlecone przez państwo przy czym należy pamiętać że tylko państwo ustala co należy do zadań własnych, jakie są formy finansowania oraz formy i zakres nadzoru nad działalnością ST.

ST mają dużą samodzielność samodzielność wykonywaniu zadań publicznych, dysponują wyodrębnioną własnością, (tzw mieniem komunalnym) i przyznanymi im środkami z danin publicznych (głównie z podatków i opłat).

Zadania własne to zaspokajanie podstawowych potrzeb społecznych takie jak zaopatrzenie w wodę ,kanalizację , oczyszczanie, oświetlenie, komunikacja lokalna ,drogi lokalne ,ochrona przeciwpożarowa , opieka społeczna , oświata ,podstawowa ochrona zdrowia, ochrona środowiska. Czasem zadania w tych obszarach zostały umocowane prawnie jako obligatoryjne.

Z kolei zadania zlecone przez państwo to zadania przekazane samorządom do zrealizowania na mocy ustawy z jednoczesnym przyznaniem na ich wykonanie odpowiednich środków. Celem tego typu zadań jest najczęściej dążenie władzy państwowej do zapewnienia wszystkim obywatelom możliwie takich samych warunków bytu na różnych obszarach kraju niezależnie od lokalnych uwarunkowań czy rozwoju infrastruktury.

Oprócz tego samorządy mogą podejmować działalność z własnej inicjatywy zgodnie z zasadą że wolno robić wszystko co nie jest zakazane a zwłaszcza , co nie jest zastrzeżone do wyłącznej kompetencji organów państwa. Jest to tzw zasada subsumpcji

Podział zadań pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego .

Przyjęte po 1990 roku zmiany ustrojowe sprzyjają rozwojowi samorządu terytorialnego, oraz przekazywaniu mu zadań ze szczebla centralnego . Decentralizacja władzy oraz zadań publicznych na rzecz jst. jest jednym z najistotniejszych elementów polskiej transformacji ustrojowej. Potwierdzeniem tego są zapisy ustawy zasadniczej z 2 kwietnia 1997 art. 15 opierające ustrój terytorialny na decentralizacji władzy publicznej . Konstytucja jednoznacznie wskazuje na znaczenie jst. w stosunku do państwa i obywateli oraz określa na ich rzecz trzy podstawowe domniemania w zakresie wykonywania zadań publicznych

Kwestie zadań i praw samorządu terytorialnego reguluje również EKSL (europejska Karta Samorządu Lokalnego) ratyfikowana w całości przez Polskę ,mająca rangę ponad ustawową. Formułuje ona w art. 4 ust 3 definicję zasady subsydiarności stanowiąc iż „ generalnie odpowiedzialność za sprawy publiczne powinny ponosić przede wszystkim te organy które znajdują się najbliżej obywateli. Powierzając te funkcje innemu organowi władzy należy uwzględnić zakres i charakter zadnia oraz wymogi efektywności gospodarczej.”- tak więc nie przekazanie tych zadań jst przez państwo powinno być odpowiednio uzasadnione.

Rodzaje zadań realizowanych przez wszystkie jst.

Zapisy ustaw o samorządzie gminnym , powiatowym oraz wojewódzkim określają m.in. zadania poszczególnych jst. Cześć z nich jest podobna dla gminy powiatu jak i województwa. Są to zadania z zakresu:

W zapisach ustaw są również zadania które są wyłączną kompetencją tylko jednego szczebla jst..

Do wyłącznych zadań własnych samorządu gminnego zaliczyć można

- wodociągi i zaopatrzenie w wodę

- kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych

- utrzymanie czystości i po-rządku oraz urządzeń sanitarnych

-zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz

-gminne budownictwo mieszkaniowe

- targowiska i hale targowe

-zieleń gminna i zadrzewienia

- cmentarze gminne

Do wyłącznych obszarów kompetencyjnych powiatu zaliczyć można

-rolnictwo leśnictwo i rybactwo śródlądowe

- wspieranie osób niepełnosprawnych

- geodezja ,kartografia i kataster

-administracja architektoniczno-budowlana

-zapewnienie wykonywania określonych w ustawie zadań i kompetencji kierowników powiatowych inspekcji i straży

Z kolei do wyłącznych zadań województwa należą

- określenie strategii rozwoju województwa mającej na celu m.in ; pielęgnowanie polskości, , pobudzanie aktywności gospodarczej, podnoszenie konkurencyjności gospodarki województwa

- prowadzenie polityki rozwoju województwa tj. m.in ;tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, wspieranie rozwoju nauki i postępu technologicznego i innowacji, utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim.

Zadania własne jst mogą mieć charakter zadań obligatoryjnych i fakultatywnych. Obligatoryjność określonych zadań wynika , w przypadku gmin z tzw gminnej ustawy kompetencyjnej( ustawa z 17 maja 1990 o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych innych ustaw)

Obligatoryjne zadania powiatów i województw wynikają zaś z licznych ustaw z których kluczowe znaczenie ma tzw ustawa kompetencyjna z 24 lipca 1998 o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej, w związku z reformą ustrojową państwa

Pomimo że w ustawach ustrojowych powyższe zadania tylko w przypadku gmin zostały określone jako zadania własne to w przypadku powiatów i województw też za takowe (z pewnymi wyjątkami ) się je uznaje.

W zakresie zadań własnych wyróżnić można zdania własne obligatoryjne i własne fakultatywne.

Do zadań obligatoryjnych należą te z nich które jst obowiązkowo muszą (zgodnie z ustawami) realizować.

Podstawowym aktem prawnym określającym te zadania w przypadku gmin jest ustawa z 17 maja 1990r "o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy i organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych innych ustaw ",z kolei w przypadku województw i powiatów zadania tych jst wynikają z różnych ustaw ale najistotniejszą jest ustawa z 24 lipca 1998" o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje

organów administracji publicznej- w związku z reformą ustrojową państwa"

Drugą grupą zadań mających konstytucyjne oparcie są zadania zlecone. Art 166 Konstytucji RP. stanowi że jeżeli wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa

Ustawa może zlecać jst wykonywanie zadań publicznych. Z kolei art 167 określa że zmiany w zakresie zadań i kompetencji jst następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych. Obydwa artykuły chronią zapobiegają pochopnemu przerzucaniu zadań na jst np, zadań uciążliwych, kosztownych

lub pracochłonnych.

Zadania zlecane mogą być również wykonywane na podstawie porozumienia z organami administracji rządowej ,a nie tylko zlecane ustawami. Na wykonanie takich zadań jst powinna otrzymać środki niezbędne do ich wykonania.

Pomiędzy zadaniami własnymi i zleconymi generalnie występują trzy grupy różnic. Są to różnice w źródłach i sposobie finansowania ,nadzorze i kontroli wydatków na ich realizację ,oraz zasadach planowania budżetowego i wykonania budżetu w zakresie obydwu grup zadań.

Zadania własne - są finansowane z własnych dochodów (przychodów) np. podatków samorządowych, udziału w podatkach państwowych, dochodów z majątku, dochodów zwrotnych (w tym kredytów i obligacji) oraz z subwencji i dotacji na zadania własne.

Z kolei zadania zlecone ustawami finansowane są z dotacji celowych , a zdania zlecone w drodze porozumień ze źródeł ustalonych w tych porozumieniach.

Zasady i terminy przekazywania środków na zdania zlecone określone są odpowiednio w ustawach lub porozumieniach.

Jeśli chodzi o nadzór i kontrolę nad wydatkami na realizację zadań, to w przypadku wydatków na zadania własne podlegają one nadzorowi z punktu widzenia ich

zgodności z prawem natomiast zdania zlecone także z punktu widzenia ich celowości rzetelności i gospodarności.

W zakresie planowania wydatków budżetowych również występują odmienne zasady. Wydatki na zadania zlecone ustawami są ujęte w odrębnym planie finansowym , będącym elementem budżetu gminy ,powiatu i województwa. Plan ten opracowywany jest przez organ wykonawczy jst. według szczególnych zasad ustalonych przez Ministra Finansów , a sprawozdanie z jego wykonania sporządzone jest odrębnie wobec zbiorczego sprawozdania z wykonania budżetu jst

Z dniem 1 stycznia 2004 roku dokonana została reforma dochodów samorządowych. Została ona przeprowadzona w celu polepszenia warunków realizacji zadań własnych jst szczególnie w aspekcie możliwości ich finansowania.

Reforma dokonała dwóch zasadniczych przekształceń

1 ) niektóre dotychczasowe zadania zlecone jst z zakresu administracji rządowej zostały przekształcone w zadania własne jst lecz w okresie przejściowym nadal jest finansowane dotacjami celowymi z budżetu państwa na zadania własne.

2) niektóre zadania własne jst finansowane dotychczas dotacją celową z budżetu państwa na zadania własne są obecnie finansowane dochodami własnymi jst pochodzącymi głównie ze zwiększonych udziałów w podatkach dochodowych.

Zadania poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego

Samorząd wojewódzki

Podstawowym zadaniem samorządu wojewódzkiego jest kierowanie rozwojem regionu oraz wykonywanie usług o charakterze i zasięgu regionalnym. Kompetencją województwa jest określenie strategii rozwoju województwa i prowadzenie polityki rozwoju regionalnego.

Województwo ma wyodrębniony zakres działania nie naruszający samodzielności powiatu i gminy.

Polityka rozwoju województwa polega na tworzeniu warunków rozwoju gospodarczego w tym kreowaniu rynku pracy , pozyskiwaniu i łączeniu publicznych i prywatnych środków finansowych w celu realizacji zadań z dziedziny użyteczności publicznej oraz promocji walorów i możliwości rozwojowych województwa.

Samorząd wojewódzki odgrywa również kluczową rolę w absorbcji środków pochodzących z UE w ramach realizacji własnych zadań inwestycyjnych oraz współfinansowanych ze środków samorządu powiatowego i gminnego

Kompetencje samorządu województwa to wykonywanie zadań w takich dziedzinach jak:

Szczegółowe zadania województwa określone są kilkudziesięciu ustawach dotyczących powyższych dziedzin .

Zmiany w ustawach oznaczają coraz większą liczbę szczegółowych zadań województwu co nie sprzyja koncentrowaniu się na celach strategicznych

Samorząd powiatowy

Samorząd powiatowy jest łącznikiem między gminą a administracją rządową

9 bez uprawnień kierowniczych lub nadzorczych wobec gminy. Powiatu mają wykonywać zadania przekraczające możliwości gmin.

Chodzi tu głównie o takie obszary jak ochrona zdrowia , bezpieczeństwo , porz adek publiczny , oświata ponadpodstawowa , zwalczanie bezrobocia , zapobieganie klęskom żywiołowym, ochrona środowiska , pomoc społeczne.

Zadania publiczne o charakterze ponad gminnym realizowane przez powiaty dotyczą takich dziedzin jak ;

Odpowiednie przepisy mogą powierzać powiatom zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez powiat. Powiat na uzasadniony wniosek gminy może przekazać jej zadania z zakresu swojej właściwości na warunkach ustalonych w porozumieniu.

Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gminy..

Samorząd gminny

Gminy to podstawowe ogniwo systemu samorządowego. Do zakresu ich działalności należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, niezastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów. Zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty należy do zdań własnych gminy przy czym odpowiednie ustawy szczegółowo określają które z tycz zadań są obowiązkowe.

Na gminy może być nałożony obowiązek wykonywania zadań zleconych z zakresu administracji rządowej , organizacji przygotowania i przeprowadzania wyborów powszechnych oraz referendów . Zadania z zakresu administracji rządowej gmina może wykonać również na podstawie porozumienia z organami tej administracji. Gmina może również wykonywać zadania z zakresu właściwości powiatu lub województwa na podstawie porozumień z tymi jednostkami.

Zadania gmin obejmują sprawy takich obszarach jak :

Zadania dotyczące poszczególnych jst obejmują te same dziedziny i wydaje się że się pokrywają. Jednakże każda z jednostek - gmina powiat czy województwo wypełnia zadania w innym zakresie lub też realizuje (zgodnie z zasadą subsydiarności) inną ich część

Na przykład edukacja to obszar zadań wszystkich jst ale gminy to przede wszystkim szkolnictwo podstawowe i na szczeblu gimnazjalnym

,powiat to szkolnictwo średnie (ponad gimnazjalne) ,a województwo to szkolnictwo specjalistyczne i szkolnictwo wyższe.

Dochody samorządu terytorialnego

O samodzielności finansowej jst decyduje kilka czynników wśród których jednym z najważniejszych jest wielkość zasobów pieniężnych przekazanych im do samodzielnej dyspozycji oraz zakres swobody tych jednostek w kształtowaniu swych dochodów .

Prawidłowy podział dochodów pomiędzy poszczególne szczeble finansów publicznych jest podstawowym elementem efektywnego funkcjonowania tego systemu.

W wyniku reformy samorządowej przeprowadzonej w 1998 roku znaczna część zadań publicznych wykonywana dotąd przez administrację rządową została przekazana gminom , powiatom i województwom.

Istotne w tym względzie znaczenie ma zasada adekwatności (wielkość posiadanych środków powinna odpowiadać ilości powierzonych zadań) zdefiniowana w 167 art Konstytucji RP oraz w 9 art p 2 EKSL.

Generalnie wyróżniamy trzy modele dotyczące kształtowania się dochodów jst z punktu widzenia relacji z władzą publiczną:

1. Model oparty na samowystarczalności jst - zakładający pełny rozdział pomiędzy dochodami jst i dochodami państwa

2. model oparty na całkowity finansowaniu jst przez państwo

3. modele mieszane ,zakładające posiadanie przez jst własnych dochodów , dochodów wspólnych z państwem oraz dofinansowanie jst przez państwo.

W praktyce, obecnie większość państw stosuje różne kombinacje modelu mieszanego , dotyczy to również Polski.

Dochody z opłat i podatków samorządowych

Ustawa z dnia 13 listopada 2003 roku o dochodach jst jedynie wymienia podatki i opłaty lokalne stanowiące dochód budżetu gmin zaś szczegółowe regulacje dotyczące ich ustalania i pobierania ustalone są w innych ustawach . Podatki i opłaty lokalne posiadają niejednolity i niespójny system podstaw prawnych . Tylko niektóre podatki i opłaty i podatki lokalne ugruntowane dłuższą tradycją zasługują na nazwę ` podatki i opłaty lokalne” i zostały unormowane wspólną ustawą z 12 stycznia o podatkach i opłatach lokalnych. Są to podatek od nieruchomości , podatek od środków transportowych ,podatek od posiadania psów ( obecnie opłata), oraz opłaty targowa miejscowa i uzdrowiskowa,. Pozostałe podatki i opłaty samorządowe zostały uregulowane odrębnymi ustawami .

Daniny publiczne takie podatki i opłaty lokalne ze względu na tryb i warunki ich płatności można podzielić na dwie grupy

- podatki i opłaty stanowiące dochody jst i wpłacane bezpośrednio do ich budżetów ( podatek od nieruchomości, podatek od środków transportowych , podatek rolny , leśny oraz opłaty targowa miejscowa uzdrowiskowa .

Druga grupa to podatki i opłaty stanowiące w całości dochody jst lecz pobierane są przez urzędy skarbowe : podatek od spadków i darowizn , podatek od działalności gospodarczej osób fizycznych , opłacany w formie karty podatkowej , podatek od czynności cywilnoprawnych,

Udzielanie ulg, odraczanie , umarzanie , rozkładanie na raty , oraz zaniechanie poboru w zakresie podatków i opłat z pierwszej grupy należy do kompetencji wójt , burmistrza, lub prezydenta miasta. Z kolei w przypadku podatków z drugiej grupy naczelnik urzędu skarbowego może odraczać , umarzać , rozkładać na raty , zwalniać płatnika z pobrania i wpłaty zaliczek na podatek , wyłącznie na wniosek i za zgodą wójta , burmistrza lub prezydenta miasta.

Podatek od nieruchomości

Podatek ten jest najważniejszym źródłem dochodów lokalnych we wszystkich krajach wysoko rozwiniętych a także w Polsce, gdzie ma najistotniejsze znaczenie dla budżetów gmin.

Opodatkowaniu tym podatkiem podlegają

1. grunty

2. budynki i ich części

3. budowle lub ich części związane z prowadzeniem działalności gospodarczej

Podatnikami podatku od nieruchomości są osoby fizyczne , osoby prawne, i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej ,które są

- właścicielami nieruchomości i obiektów budowlanych

- posiadaczami samoistnymi nieruchomości lub obiektów budowlanych

- użytkownikami wieczystymi gruntów

Podstawę opodatkowania dla budynków i ich części stanowi powierzchnia użytkowa,

Dla gruntów powierzchnia tych gruntów ,dla budowli ich wartość obliczona na dzień 1 stycznia roku podatkowego.

Stawki podatku od nieruchomości określają corocznie uchwały rad gmin przy zachowaniu górnych granic ustawowych corocznie podwyższanych przez Ministra finansów .

Kształt polskiego podatku od nieruchomości którego podstawa opodatkowania oparta jest na powierzchni jest w Unii Europejskiej.

Dlatego już od kilku lat trwają w Polsce prace nad przekształceniem tej podstawy na podstawę ''ad valorem" tzn . podatek ten będzie nawiązywał do wartości rynkowej nieruchomości a nie np. jej powierzchni użytkowej. Reforma tego podatku polegała będzie m.in. na utworzenie na utworzeniu ewidencji w postaci numerycznego fiskalnego katastru nieruchomości oraz zastąpieniu podatku od nieruchomości , podatku rolnego i podatku leśnego podatkiem od wartości (podatkiem katastralnym).

Podatek od środków transportowych

Obowiązek podatkowy w tym podatku ciąży na osobach fizycznych i osobach prawnych , będących właścicielami środków transportowych jak również na jednostkach organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej na które pojazd jest zarejestrowany.

Przedmiotem opodatkowania są środki transportowe jak np. samochody ciężarowe ,ciągniki siodłowe , przyczepy i naczepy do pojazdów ciężarowych, autobusów

Wysokość stawek uchwala corocznie rada gminy z tym że roczna stawka podatku od jednego środka transportowego nie może przekroczyć stawek maksymalnych określonych w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych (u.p.o.l.)

Podatek rolny

Podatek ten nie jest regulowany jak dwa powszednie podatki ustawą u.p.o.l. ale ustawą o podatku rolnym z 15 listopada 1984 roku, dlatego mimo że w całości stanowi dochód budżetu gminy nie jest zaliczany do podatków lokalnych.

Przedmiotem opodatkowania są grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych z wyjątkiem gruntów zajętych na działalność gospodarczą inną niż rolnicza.

Podatnikami są osoby fizyczne osoby prawne , jednostki organizacyjne w tym spółki nie posiadające osobowości prawnej będące właścicielami , posiadaczami samoistnymi, lub zależnymi gruntów będących przedmiotem opodatkowania podatkiem rolnym.

Podstawą opodatkowania jest liczba hektarów przeliczeniowych (dla gruntów gospodarstw rolnych) lub liczba hektarów fizycznych (dla pozostałych gruntów). Stawki w tym podatku mają charakter kwotowy i zostały uzależnione od aktualnej ceny kwintala żyta.

Podatek leśny

Opodatkowaniu tym podatkiem podlegają lasy określone w ustawie o podatku leśnym z wyjątkiem lasów zajętych na działalność gospodarczą inną niż leśna.

Podatnikami są osoby fizyczne, osoby prawne , oraz jednostki nie posiadające osobowości prawnej będące właścicielem , posiadaczem samoistnym ,użytkownikiem wieczystym lasów lub posiadaczem lasów stanowiących własność skarbu państwa lub

jst. Podatek jest również pobierany od lasów pozostających w zarządzie Państwowego gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe" oraz wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Pastwa.

Podstawę opodatkowania stanowi liczba hektarów fizycznych wynikających z ewidencji gruntów i budynków.

Stawka podatku jest kwotowa i wynosi od 1 ha równowartość pieniężną 0,220 m3(metra sześciennego) drewna obliczaną wg. średniej ceny drewna uzyskanej przez nadleśnictwa za pierwsze trzy kwartały, roku poprzedzającego rok podatkowy.

Podatek od spadków i darowizn

Podatek ten jest regulowany ustawą z 28 lipca 1983 roku o podatku od spodków i darowizn

Jest to podatek majątkowy wymierzany od przyrostu majątku nabytego w sposób nieodpłatny.

W całości stanowi on dochód gminy mimo tego pobierany jest przez urzędy skarbowe. Opodatkowaniu tym podatkiem podlega

- nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy i praw majątkowych tytułem dziedziczenia , zapisu , dalszego zapisu, polecenia testamentowego , , darowizny , polecenia darczyńcy , zasiedzenia, nieodpłatnego zniesienia współwłasności, , zachowku, oraz nieodpłatnej ; renty, użytkowania i służebności .

- nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci .

Podatnikami tego podatku są osoby fizyczne

Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (tzw czysta wartość)

Stawki podatku mają charakter progresywny , procentowy i procentowo kwotowy a ich wysokość jest odmienna dla każdej z trzech grup podatkowych. Grupy te związane są ze stopniem pokrewieństwa spadkodawcy i spadkobiercy lub darczyńcy i obdarowanego.

Podatek od czynności cywilno - prawnych

Podatek został wprowadzony z dniem 1 stycznia 2001 na mocy ustawy z 9 września 2000 roku o podatku od czynności cywilno - prawnych . Do czynności cywilno prawnych opodatkowanych podatkiem należą m.in. umowa sprzedaży , umowa dożywocia, umowa pożyczki , ustanowienie hipoteki ,umowa spółki (akty założycielskie).

Obowiązek podatkowy ciąży solidarnie na stronach takich czynności . Podstawę opodatkowania w zależności od przedmiotu opodatkowania stanowi może cena sprzedaży , wartość rynkowa rzeczy, wartość długów i ciężarów, wartość wkładów wniesionych do majątku spółki. Stawki maja charakter procentowy lub kwotowy.

Karta podatkowa

Karta podatkowa to uproszczona forma opłacania podatku dochodowego od osób fizycznych. Formę tą reguluje ustawa z 20 listopada 1998 roku o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Podatnicy rozliczający podatek za pomocą karty podatkowej zwolnieni są z prowadzenia ksiąg składania zeznań podatkowych , deklaracji o wysokości osiągniętego dochodu oraz wpłacania zaliczek na podatek dochodowy. Z opodatkowania w tej formie mogą skorzystać osoby fizyczne prowadzące jeden z rodzajów działalności gospodarczej wymienionych w art 23 ustawy

Stawki podatku mają charakter kwotowy i uzależnione są od rodzaju działalności jej zakresu, ilości zatrudnionych osób oraz ilości mieszkańców gminy w której działalność jest prowadzona. Kwota podatku na dany rok podatkowy ustalana jest decyzją naczelnika urzędu skarbowego.

Opłaty

Opłata skarbowa

Opłata skarbowa uregulowana jest ustawą z dnia 16 listopad 2006 roku o opłacie skarbowej. Opłacie tej podlegają

- określone czynności w sprawach indywidualnych z zakresu administracji publicznej ( dokonanie czynności na podstawie zgłoszenia lub na wniosek , wydanie zaświadczenia na wniosek, wydanie zezwolenia , pozwolenia , koncesji.

- złożenie dokumentu potwierdzającego udzielenie pełnomocnictwa lub prokury albo jego odpisu , wypisu lub kopii - w sprawie z zakresu administracji publicznej lub w postępowaniu sądowym.

Tak więc przedmiotem tej opłaty są albo sprawy indywidualne a zakresu administracji publicznej lub niektóre dokumenty

Stawki mają charakter kwotowy i uzależnione sa od przedmiotu opłaty.

Opłata targowa

Płata ta ma największe znaczenie fiskalne wśród innych opłat lokalnych. Pobiera się ją za pośrednictwem inkasenta od osób fizycznych , osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej dokonujących sprzedaży na targowiskach, przy czym jako targowiska uznaje się wszelkie miejsca w których zwyczajowo prowadzi się sprzedaż np. chodnik ,przejście podziemne itd.

Od opłaty tej zwolnione są osoby będące podatnikami podatku od nieruchomości w związku z przedmiotami opodatkowania położonymi na targowisku.

Opłata miejscowa

Opłata miejscowa ma charakter podatku konsumpcyjnego pobieranego od osób fizycznych przebywających dłużej niż dobę w celach wypoczynkowych , szkoleniowych lub turystycznych, w miejscowościach turystycznych i uzdrowiskowych uznanych za takie decyzją wojewody, wydaną na wniosek gminy. Opłatę pobiera się za każdy dzień pobytu w takich miejscowościach. Zwolnieniu podlegają osoby znajdujące się w szpitalach , osoby niewidome oraz ich opiekun, zorganizowane grupy dzieci i młodzieży szkolnej.

Opłata uzdrowiskowa

Opłata ta jest analogiczna w dużej mierze do opłaty miejscowej różnica polega na tym , że dotyczy ona miejscowości znajdujących się na obszarach którym nadano status uzdrowiska na zasadach określonych w ustawie o lecznictwie uzdrowiskowym , uzdrowiskach i obszarach uzdrowiskowych a także w gminach uzdrowiskowych .

Opłata eksploatacyjna

Pobierana jest od przedsiębiorców wydobywających kopalinę ze złoża na podstawie ustawy prawo geologiczne i górnicze z 4 lutego 1994

Ustala się ją jako iloczyn stawki opłaty eksploatacyjnej dla danego rodzaju kopaliny i ilości kopaliny wydobytej w okresie rozliczeniowym

Stawki opłaty dla poszczególnych rodzajów kopaliny określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia.

Ustawa o dochodach jst przewiduje jako dochód budżetów gmin również "inne opłaty pobierane na podstawie odrębnych ustaw"

Do opłat takich zaliczyć można :

- Opłaty adiacenckie - pobierane od właścicieli gruntów zobowiązanych do uczestniczenia w kosztach budowy urządzeń infrastruktury technicznej (urządzenia energetyczne lub gazowe) , odpowiednio do wzrostu wartości nieruchomości w wyniku wybudowania na tych gruntach wymienionych urządzeń . Pobiera się je również od osób które otrzymały wydzielone działki budowlane w wyniku postępowania gminy , związanego ze scalaniem i podziałem nieruchomości. Wysokość tej opłaty nie powinna być większa niż 50% różnicy wartości nieruchomości.

- Opłaty za parkowanie pojazdów , są wprowadzane i ustalane przez rady gmin na obszarach charakteryzujących się znacznym deficytem miejsc postojowych ( ustawa z 21 marca 1985 o drogach publicznych)

Oprócz opłat pobieranych wyłącznie przez gminy w systemie opłat samorządowych znajdują się również takie które zasilają budżety (lub fundusze celowe lub środki specjalne ) kilku szczebli samorządu terytorialnego. np;

Opłaty za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych - wnoszone przez przedsiębiorców prowadzących sprzedaż napojów alkoholowych na rachunek gminy w każdym roku kalendarzowym objętym zezwoleniem.(ustaw a z 26 października 1982 0 wychowaniu w trzeźwości. Ustaw ta daje również prawo marszałkowi województwa do poboru tej opłaty za zezwolenia na obrót hurtowy w kraju napojami alkoholowymi. Dochody gmin i województw z tych opłat muszą być przeznaczane na cele profilaktyki i rozwiązywanie problemów związanych z alkoholizmem.

- Opłaty związane z gospodarczym korzystaniem ze środowiska

Opłata pobierana jest na podstawie ustawy z 27 kwietnia 2001 Prawo ochrony środowiska , np. za wprowadzanie gazów i pyłów do powietrza , za pobór wód, za składowanie odpadów itd. Opłaty te wnoszone są przez podmioty korzystające ze środowiska na rachunek właściwego urzędu marszałkowskiego, Wpływy z opłaty stanowią przychody odpowiednich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej np wpływy z opłat i kar za składowanie i magazynowanie odpadów w 50% stanowią przychód funduszu gminnego, w 10% funduszu powiatowego i funduszu wojewódzkiego i narodowego.

- Opłaty za zajęcie pasa drogowego

stawki tej opłaty ustalane są w drodze uchwały organu stanowiącego jst. i stanowią przychody środka specjalnego zarządu dróg odpowiedniego szczebla samorządu.

- Opłaty za usuwanie przemieszczanie i parkowanie pojazdów

Wysokość tych opłat ustala w drodze uchwały organ stanowiący jst na podstawie ustawy z 20 czerwca 1997 Prawo o ruchu drogowym

Opłaty za zarząd nieruchomościami jst. sprawowany przez samorządowe jednostki organizacyjne , które naliczane są wg stawki, procentowej od ceny nieruchomości ustalanej zgodnie z zapisami ustawy o gospodarce nieruchomościami (20 sierpnia 1997)

Niektóre z opłat pobierane są wyłącznie na szczeblu powiatu . Należą do nich ;

- tzw opłaty komunikacyjne- np opłaty za dowody i tablice rejestracyjne pojazdów , opłaty z wydawane prawa jazdy

- opłaty za dzienniki budowy , opłaty za karty wędkarskie

Reasumując wśród wszystkich powyższych opłat i podatków samorządowych największym władztwem podatkowym dysponuje gmina w odniesieniu do tzw podatków i opłat lokalnych , opłat adiacenckich , i opłat za parkowanie pojazdów .

Udziały jst w podatkach dochodowych

Reforma dochodów jst . dokonana ustawą z 13 listopada 2003 sprowadza się głównie do zwiększenia udziału gmin powiatów i województw we wpływach z oby podatków dochodowych ,od osób fizycznych PIT oraz osób prawnych CIT . Zgodnie z ustawą dochody te należą do dochodów własnych i wiele z nowych zadań przyznanych ustawą jst będzie finansowanych zwiększonymi udziałami w podatkach dochodowych.

Jednocześnie ustawa przyznała tym dochodom nie tylko funkcję lecz również funkcję instrumentu stymulującego wydatki na określony cel.

Istotną cechą obecnej konstrukcji udziałów jst w podatkach dochodowych jest to że nie zawiera ona elementy „lokalności” tzn elementu przewidującego jakikolwiek instrument wpływu jst na wysokość dochodów z tego tytułu.

Udziały jst w PIT I CIT stanowią szczególną konstrukcję prawną podziału dochodów płynących z jednego wspólnego dla państwa i jst źródła .

Udziały jst w podatku PIT wynoszą

gmina 39,34 %

powiat 10,25%

województwo 1,6%

Udziały w podatku CIT

gmina 6,71 %

powiat 1,40 %

województwo 15,9 %

Sposób obliczania udziałów w podatku PIT nawiązuje do następujących wskaźników ; -

-ogólna kwota planowanych wpływów z PIT w roku budżetowym, należny PIT za rok poprzedzający rok budżetowy poprzedzający od osób zamieszkałych na terenie danej jst. , należny PIT za rok poprzedzający rok budżetowy w kraju oraz odpowiedni wskaźnik dla gmin 0,3934 , powiatów 0,1025, województw 0,016.

Z kolei w przypadku gmin i województw w podatku dochodowym od osób prawnych , ustalane są proporcjonalnie do liczby osób zatrudnionych w wyodrębniony zakładach lub oddziałach osób prawnych

Subwencja ogólna

Europejka Karta Samorządu Terytorialnego zaleca aby wśród transferów z budżetu centralnego dominującą rolę odgrywała subwencja ogólna a nie dotacje celowe .

Konstytucja RP wymienia subwencję jako jeden z trzech rodzajów dochodów jst . Subwencja przysługuję wszystkim jst a ich organy samodzielnie decydują o sposobie ich wykorzystania.

Zasadniczymi cechami subwencji jest ich ogólność i obiektywność co przejawia się w obiektywnych metodach ich obliczania oraz określaniu ustawowych zasad i kryteriów jej przyznawania . W wyniku reformy od 1 stycznia 2004 wartość subwencji ogólnej dla jst uległa zmniejszeniu, z jednoczesnym zwiększeniem dochodów własnych jst głównie poprzez większe udziały w podatkach dochodowych .

Zgodnie z art 7 ustawy o dochodach jst. subwencja ogólna dla gmin i powiatów składa się z części wyrównawczej równoważącej i oświatowej , natomiast subwencja ogólna dla województw składa się z części; wyrównawczej, regionalnej i oświatowej.

Część oświatowa subwencji jest jedyną częścią która posiada zagwarantowaną wysokość w wydatkach budżetu państwa. Kwota przeznaczana na część oświatową co roku ustalana jest w ustawie budżetowej w wysokości nie mniejszej niż przyjęta w roku poprzedzającym rok budżetowy i skorygowanej o kwoty innych wydatków z tytułu zmiany realizowanych zadań oświatowych.

Naliczanie subwencji odbywa się na podstawie liczby uczniów uczęszczających do szkół i placówek prowadzonych bądź dotowanych przez poszczególne gminy , powiaty i województwa samorządowe,

Sposób podziału części oświatowej subwencji ogólnej określa co roku Minister Edukacji Narodowej w drodze rozporządzenia po zasięgnięciu opinii Ministra Finansów ,oraz Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego. Mechanizm podziału części oświatowej podlega ciągłemu ulepszaniu , w celu zachowania zasady adekwatności przekazywanych środków do rzeczywistych potrzeb danej jst. Mimo tego ustalona dla każdej jst część oświatowa subwencji ogólnej z reguły nie pokrywa ogromnych wydatków dokonywanych przez jst. ramach takich działów jak ; Oświata i wychowanie , Edukacja i opieka wychowawcza które stanowią przeciętnie 50% wydatków budżetowych jst.

Kwota części oświatowej subwencji ogólnej dla gmin ustalana jest przy uwzględnieniu tzw wag dla zadań szkolnych (Liczba uczniów na terenach wiejskich , liczba uczniów w poszczególnych typach szkół i placówek oświatowych, racjonalizacja sieci szkół , awans zawodowy nauczycieli , oraz tzw wag dla zadań poza szkolnych (liczba niepełnosprawnych wychowanków przedszkoli , liczba wychowanków internatów i burs, umożliwienie nauki w formach pozaszkolnych.)

Z ogólnej kwoty części oświatowej , wyodrębnia się rezerwę w wysokości 0,6% którą dysponuje Minister Finansów po zaciągnięciu opinii MEN , oraz Strony Samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego i której podział następuje najpóźniej do 30 listopada każdego roku.

Część wyrównawcza subwencji ogólnej

Część wyrównawcza ma na celu wyrównywanie różnic dochodowych istniejących między jst danego szczebla , a także ochronę jednostek najsłabszych ekonomicznie. Wysokość wydatku budżetu państwa w postaci części wyrównawczej nie jest zagwarantowana ustawowo lecz uzależniona wyłącznie od wskaźników przyjmowanych w mechanizmie jej obliczania . Podobnie jak część oświatowa jest to część występująca na wszystkich szczeblach jst. Część wyrównawcza składa się z dwóch kwot ; kwoty podstawowej której wysokość zależy od tzw `dochodowości podatkowej' danej jst . oraz kwoty uzupełniającej , której wysokość zależy od wskaźnika przyjętego odmiennie dla danego szczebla samorządu terytorialnego.

Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla gmin składa się z :

1 - kwoty podstawowej - otrzymują ją gminy w których wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca ( wskaźnik G) jt mniejszy niż 92% wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich gmin (wskaźnik Gg)

2 - kwoty uzupełniającej - kwotę tę otrzymują tylko te gminy w których gęstość zaludnienia ustalona przez GUS wg. Sanu na dzień 31 grudnia roku poprzedzającego rok bazowy jest niższa od średniej gęstości zaludnienia w kraju i dochód podatkowy na jednego mieszkańca jest nie wyższy niż 150 % średniego dochodu podatkowego na jednego mieszkańca w kraju. Jeśli zaś dochód podatkowy będzie wyższy niż 150% obliczona dla tej gminy kwota uzupełniająca zwiększa część równoważącą subwencji ogólnej dla gmin.

Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla powiatów składa się z :

- kwoty podstawowej otrzymują ją powiaty w których wskaźnik dochodów podatkowych na 1 mieszkańca (wskaźnik P) jest mniejszy niż wskaźnik dochodów podatkowych dla wszystkich powiatów ( wskaźnik Pp)

Wysokość należnej kwoty oblicza się mnożąc liczbę mieszkańców powiatu przez liczbę stanowiącą 88 % różnicy pomiędzy wskaźnikiem Pp a wskaźnikiem P.

- kwoty uzupełniającej - kwotę tę otrzymują powiaty w których wskaźnik bezrobocia w powiecie (wskaźnik B) obliczony jako iloraz stopy bezrobocia w powiecie i stopy bezrobocia w kraju jest wyższy od 1,10.

Im wyższy jest ten wskaźnik tym wyższa jest kwota uzupełniająca w przeliczeniu na 1 mieszkańca danego powiatu.

Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla województw składa się z :

- kwoty podstawowej - otrzymują ją województwa w których wskaźnik dochodów podatkowych na jednego mieszkańca w województwie (wskaźnik W) jest mniejszy od wskaźnika dochodów podatkowych dla wszystkich województw (wskaźnik Ww) Wysokość należnej województwu kwoty podstawowej ustala się mnożąc liczbę mieszkańców województwa przez liczbę stanowiącą 70% różnicy pomiędzy wskaźnikiem Ww a wskaźnikiem W.

- kwoty uzupełniającej - otrzymują ją województwa w których liczba mieszkańców nie przekracza 3 milionów. Wartość należnej kwoty oblicza się mnożąc liczbę stanowiącą 9% wskaźnika Ww przez tzw. przeliczeniową liczbę mieszkańców.

Część równoważąca subwencji ogólnej.

Część równoważąca dla gmin i powiatów oraz część regionalna dla województw mają na celu wyrównywanie ewentualnych różnic w dochodach jst w związku z wprowadzeniem zmian w systemie finansowania zadań. Stanowią one realizację systemu wyrównawczego którego koszty finansowe ponoszą jst mające wysoki poziom tzw „dochodowości podatkowej” i zobowiązane są z tego tytułu do dokonywania wpłat do budżetu państwa na utworzenie części równoważącej lub regionalnej subwencji ogólnej

Część równoważąca subwencji dla gmin

-stanowi przede wszystkim sumę wpłat gmin do budżetu państwa dokonywanych przez gminy w których wskaźnik G jest większy niż wskaźnik Gg . Część równoważącą subwencji ogólnej dzieli się między gminy w celu uzupełnienia dochodów w związku ze zmianą finansowania zadań . , uwzględniając w szczególności wysokości wydatków związanych z realizacją zadań z zakresu pomocy społecznej w tym wydatków związanych z wypłatą dodatków mieszkaniowych. Wypłata dodatków mieszkaniowych w wyniku reformy stała się zadaniem własnym gminy finansowanym z dochodów własnych a nie jak uprzednio z dotacji celowej z budżetu państwa . od 2005 roku szczegółowy sposób podziału tej części subwencji między gminy określa Minister Finansów po zasięgnięciu opinii Strony Samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Część równoważąca subwencji dla powiatów

- stanowi łączną kwotę wpłat powiatów do budżetu państwa . Wpłat tych dokonują powiaty w których wskaźnik P jest większy niż 110% wskaźnika Pp. Część równoważącą subwencji ogólnej dzieli się między powiaty w celu uzupełnienia dochodów w związku ze zmianą finansowania zadań . , uwzględniając w szczególności wysokość wydatków związanych z realizacją zadań z zakresu pomocy społecznej oraz zróżnicowaniem sieci dróg powiatowych (długości dróg powiatowych). Od 2005 roku szczegółowy sposób podziału tej części subwencji między powiaty określa Minister Finansów po zasięgnięciu opinii Strony Samorządowej Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu Terytorialnego.

Część regionalna subwencji dla województw

Województwa w odróżnieniu od powiatów i gmin nie otrzymują części równoważącej ale tzw część regionalną subwencji ogólnej. Jest ona sumą wpłat dokonywanych przez województwa do budżetu państwa przez województwa w których w skalnik W jest większy od 110% wskaźnika Ww . Tylko 30% części regionalnej dzieli się między województwa w celu uzupełnienia dochodów w związku ze zmianą sposobu finansowania zadań czego podobnie jak w przypadku gmin i województw dokonuje Minister Finansów w drodze rozporządzenie uwzględniając w szczególności wysokość wydatków związanych z realizacją zadań z zakresu regionalnych kolejowych przewozów pasażerskich. Pozostałe środki części regionalnej rozdzielane są z uwzględnieniem czynników makroekonomicznych ; takich jak stopa bezrobocia i PKB , a także z uwzględnieniem powierzchni dróg przypadających na 1 mieszkańca w danym województwie.

Rezerwa subwencji ogólnej i jej przeznaczenie

Zgodnie z art. 26 ustawy o dochodach jst w budżecie państwa tworzy się rezerwę subwencji ogólnej o podwójnym znaczeniu;

1 ) na uzupełnienie dochodów jst szczególnie na zadania związane z pomocą społeczną oraz wyrównanie różnic w dochodach jst po zmianie systemu finansowania zadań w wysokości 2% sumy planowanych części wyrównawczych dla gmin powiatów i województw.

2) na dofinansowanie

- budowy i modernizacji, utrzymania ochrony i zarządzania drogami krajowymi i wojewódzkimi w granicach miast na prawach powiatu.

- inwestycji na drogach publicznych powiatowych i wojewódzkich oraz na wszystkich drogach publicznych w granicach miast na prawach powiatu.

- utrzymanie rzecznych przepraw promowych

W wysokości nie mniejszej niż kwota rezerwy przyjętej na dofinansowanie powyższych zadań w ustawie budżetowej na rok poprzedzający rok budżetowy, skorygowanej w przypadku zmiany zakresu realizowanych zadań.

Dotacje celowe

W obecnym systemie finansów jst dotacje celowe odgrywają drugorzędną rolę , dając pierwszeństwo dochodom własnym, udziałom w PIT i CIT , oraz subwencji ogólnej dla jst. Spośród wszystkich dotacji celowych ustawa o dochodach jst przypisuje najważniejszą rolę dotacjom celowym z budżetu państwa. Art. 8 u.d.j.s.t. stanowi że mogą one być przyznawane na;

  1. zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone ustawami

  2. zadania realizowane przez jst na mocy porozumień zawartych z organami władzy rządowej

  3. usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego , skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych

  4. finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych jst

  5. realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.

Ustawa odrębni wymienia stanowiące dochód powiatu dotacje celowe na realizację zadań powiatowych straży i inspekcji nadając im charakter obligatoryjny.

Dotacja celowa z budżetu państwa jest szczególną konstrukcją wydatku budżetowego na rzecz jst o ściśle określonym przeznaczeniu i wysokości który ma na celu finansowanie lub dofinansowanie konkretnego zadania budżetowego realizowanego przez jst. Dotacje celowe jako źródło dochodów jst cechuje uznaniowość lub uzależnienie od spełnienia określonych warunków przez jednostkę dotowaną , a także skonkretyzowany cel oraz obowiązek zwrotu kwot zawyżonych, nienależnych lub niewykorzystanych lub wykorzystanych niezgodnie z przeznaczeniem

Dochody majątkowe jst

Art 165 Konstytucji RP mówi m.in. mówi o prawie jst do posiadania prawa własności i innych praw majątkowych

Co za tym idzie jst będąc właścicielami majątku mogą czerpać z niego pożytki powstałe w wyniku zarządzania tym majątkiem.

Proces nabywania mienia przez jst oraz zasady zarządzania nim określone zostały w różnych regulacjach prawnych .

Mienie którym władają jst jest kategorią własności publicznej dlatego może być wykorzystywane wyłącznie w celu realizacji zadań samorządowych. Istotna regulacją w tym względzie jest ustawa o gospodarce nieruchomościami z 21 sierpnia 1997 roku. Ustawa ta określa zasady gospodarowania nieruchomościami Skarbu Państwa oraz nieruchomościami jst. Zgodnie z ustawą zasobem nieruchomości Skarbu Państwa gospodarują starostowie wykonujący zadania z zakresu administracji rządowej Dochodem powiatu jest 25% udziału we wpływach osiąganych ze sprzedaży ,opłat z tytułu trwałego zarządu użytkowania ,użytkowania wieczystego , czynszu dzierżawnego , i najmu nieruchomości Skarbu Państwa .

Zgodnie z art 165 ust 3 (dodanym do ustawy o finansach publicznych w wyniku nowelizacji z 2006 r. ) do dochodów majątkowych jst. zalicza się wyłącznie

- dotacje i środki otrzymane na inwestycje

-dochody ze sprzedaży majątku

- dochody z przekształcania prawa użytkowania wieczystego w prawo własności

Jest to nowa definicja dochodów która pomija część dochodów uznawanych dotychczas jako majątkowe np dochody z dzierżawy czy najmu mienia. Należy więc ją traktować jako definicję sunsu stricto tzn w wąskim ujęciu natomiast wraz z pozostałymi źródłami majątkowymi należy ją traktować jako definicję sensu largo tzn w szerokim ujęciu.

Największą samodzielność dochodową związaną z władaniem nieruchomościami , jst posiadają w zakresie ich wynajmowania i dzierżawienia. Ustawy ustrojowe nakazują aby zasady wynajmowania i wydzierżawienia nieruchomości na okres dłuższy niż trzy lata były ustalane w drodze uchwały przez organy stanowiące jst .

Do dochodów majątkowych związanych z władaniem mienia można zaliczyć

- wpływy z najmu i dzierżawy lokali budynków lub ich części gruntów lub innych rzeczy lub praw będących własnością jst.

-wpływy ze sprzedaży składników majątkowych

- opłaty z tytułu oddania nieruchomości w trwały zarząd na rzecz jednostek nie posiadających osobowości prawnej

- opłaty za korzystania z obiektów i urządzeń użyteczności publicznej

- opłaty adiacenckie opłaty za parkowanie pojazdów

Jst może uzyskiwać również dochody w związku z prowadzoną działalnością gospodarcza . Chodzi tu głównie o działalność w sferze użyteczności publicznej , a nawet wykraczającą poza jej granice w przypadku gminy i województwa.

Jst mogą prowadzić działalność gospodarczą w oparciu o ustawę z 20 grudnia 1996 roku o gospodarce komunalnej . Zgodnie z nią działalność taka ma polegać wyłącznie na wykonywaniu przez jst zadań własnych , w celu zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej w drodze świadczenia usług powszechnie dostępnych. Gospodarka komunalna w szczególności prowadzona jest w formie ;

zakładu budżetowego, spółek zoo i SA , lub w formie przystępowania do tych spółek.

W związku z powyższym do pozostałych dochodów jst zaliczamy;

- Dywidendy od przedsiębiorstw komunalnych i wypłaty z zysku , do których mają zastosowanie przepisy o przedsiębiorstwach państwowych,

-dochody z dywidend z tytułu posiadanych akcji w spółkach akcyjnych w spółkach z.o.o.

- dochody z tytułu sprzedaży akcji i udziałów w spółkach prawa handlowego.

- nadwyżki finansowe wpłacane przez zakłady budżetowe

- przychody ze sprzedaży przedsiębiorstw, ze sprzedaży akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa, lub z oddania do odpłatnego korzystania przedsiębiorstwa lub jego części.

A także różnego rodzaju odsetki np.

- dochody z pożyczek udzielanych przez jst

- dochody z odsetek od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochód jst

- dochody z odsetek od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych jst.

Oprócz dochodów jst uzyskuje również środki finansowe ze źródeł które określamy jako przychody . Zgodnie z art 168 ustawy o fin. publ. przychodami jst są wpływy pochodzące z ;

- sprzedaży papierów wyemitowanych przez jst

- kredytów

- pożyczek

- prywatyzacji majątku jst

- nadwyżki budżetu z lat ubiegłych

- wolnych środków jst wynikających z rozliczeń kredytów i pożyczek z nlat ubiegłych.

W kategorii przychodów dominujące znaczenie odgrywają tzw przychody zwrotne .

Ustawa o finansach publicznych przewiduje liczne ograniczenia zaciągania zobowiązań przez przez jst. Zgodnie z u.f.p. jst. mają prawo zaciągać kredyty i pożyczki , a także emitować papiery wartościowe na ;

  1. Pokrycie występującego w ciągu roku deficytu budżetowego- podlegają one spłacie lub wykupowi w tym samym roku , w którym zostały zaciągnięte lub wyemitowane ,ich suma nie może przekroczyć kwoty określonej w budżecie - są to kredyty lub pożyczki krótkoterminowe lub obligacje jednoroczne

  1. Finansowanie planowanego deficytu budżetowego- koszty ich obsługi muszą być ponoszone co najmniej raz w roku , są to wię c kredyty lub pożyczki długoterminowe lub obligacje wieloletnie

  2. Spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań tytułu emisji papierów wartościowych oraz zaciągniętych kredytów i pożyczek.

Ustawa o finansach publicznych okręśla również limity związane z procesem zadłużania się jst:

  1. limit łącznej kwoty długu nie może przekroczyć 60% dochodów jst w danym roku budżetowym

  2. limit wielkości dopuszczalnych spłat rat kredytów i pożyczek oraz potencjalnych spłat kwot wynikających z udzielonych poręczeń wraz z należnymi w danym roku odsetkami , które nie mogą przekroczyć 15% , a w szczególnych przypadkach 12% planowanych na dany rok dochodów budżetowych jst.

  3. górne ograniczenia relacji deficytu każdej jst do jej dochodów , stosowane w przypadku uruchomienia procedur ostrożnościowych i sanacyjnych

Budżet irocedura budżetowa JST (Jednostek Samorządu terytorialnego)

1.Pojęcie budżetu j.s.t

Budżety j.s.t. są podstawą ich samodzielnej gospodarki finansowej. Budżet j.s.t. zgodnie z definicją zawartą w ustawie o finansach publicznych to publiczny plan finansowy obejmujący zestawienie dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów danej j.s.t. uchwalany przez organ stanowiący jednostki samorządowej w formie uchwały budżetowej na rok budżetowy czyli rok kalendarzowy.

Dochody j.s.t -np. subwencje , dotacje , udziały w CIT i PIT, dochody własne z opłat i podatków lokalnych, środki z budżetu UE itd.

Przychody j.s.t. to środki pochodzące ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych ,środki pochodzące z prywatyzacji majątku j.s.t. , środki pochodzące z otrzymanych przez j.s.t. pożyczek i kredytów oraz środki uzyskane ze spłat pożyczek udzielonych przez j.s.t. . Przychodami zakładów budżetowych ,gospodarstw pomocniczych , środków specjalnych i funduszy celowych są wszelkie środki jakie uzyskują te formy organizacyjno - prawne w związku z prowadzoną przez nie działalnością .

Rozchodami budżetów jst są spłaty otrzymanych kredytów i pożyczek ,wykup papierów wartościowych, udzielone pożyczki, płatności wynikając z odrębnych ustaw których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku j.s.t.

Wydatki budżetów samorządowych przeznaczone są na realizaję ich zadań określonych w ustawach. Są to przede wszystkim zadania własne tych jednostek , zadania z zakresu administracji rządowej i inne zlecone jednostkom samorządowym ustawami .

Uchwała budżetowa składa się z

-budżetu jst

-załączników

Uchwała budżetowa (art. 212 określa)

- kwotę planowanych dochodów oraz wydatków z (podziałem na majątkowe i bieżące)

- kwotę planowanego deficytu lub nadwyżki

-kwotę planowanych przychodów oraz rozchodów jst

-limit zobowiązań z tytułu pożyczek , kredytów oraz wyemitowanych papierów wartościowych

- kwotę wydatków przypadających do spłaty w danym roku budżetowym zgodnie z zawartą umową , z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez jst.

-szczególne zasady wykonywania budżetu jst wynikające z odrębnych ustaw

- uprawnienia jednostki pomocniczej do prowadzenia gospodarki finansowej w ramach budżetu gminy

- inne postanowienia , których obowiązek zamieszczania w budżecie wynika z postanowień organu stanowiącego jst.

Uchwała budżetowa może zawierać upoważnienie (wydane przez organ stanowiący ) dla zarządu jst do zaciągania kredytów i pożyczek oraz emitowania papierów wartościowych także dokonywaniazmian w budżecie

W załącznikach do uchwały budżetowej zamieszcza się

- zestawienie planowanych kwot dotacji udzielanych z budżetu jst

- plan dochodów rachunku dochodów samorządowych jednostek budżetowych

( prowadzących działalność określoną w ustawie o systemie oświaty) oraz wydatków nimi finansowanych

- plany przychodów i kosztów samorządowych zakładów budżetowych

Zestawienia w załącznikach dokonuje się w podziale na dotacje dla jednostek sektora finansów publicznych i dla jednostek spoza tego sektora, poza tym w zestawieniu tym wyodrębnia się przedmiotowe podmiotowe i celowe związane z realizacją zadań jst.

Określenie dochody majątkowe oznacza

- dochody i środki przeznaczone na inwestycje

-dochody ze sprzedaży majątku

- dochody tytułu przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności

Natomiast dochody bieżące to wszystkie pozostałe dochody nie

będące dochodami majątkowymi.

2.Uchwalanie budżetu JST

Normatywne zasady opracowywania projektu budżetu w jst wynikają z różnych aktów . Podstawowe regulacje zawiera zarówno ustawa o finansach publicznych (ufp.) jak i poszczególne samorządowe ustawy ustrojowe

Jednak szczegółowy tryb pracy nad projektem uchwały budżetowej oraz szczegółowość dołączanych do niego materiałów informacyjnych określany jest przez organ stanowiący - radę gminy, radę powiatu lub sejmik wojewódzki. Stąd też niektóre szczegółowe reguły związane z planowaniem budżetowym siłą rzeczy będą nieco odmienne w poszczególnych samorządach . Mimo to można wskazać pewne podstawowe obowiązujące wszystkie jst. zasady projektowania budżetowego.:

  1. Wyłączna kompetencja do opracowywania projektu uchwały

-budżetowej

-o prowizorium budżetowym

- o zmianie uchwały budżetowej

Przysługuje wyłącznie organowi wykonawczemu jst.

(gminach wójtowi ,burmistrzowi , prezydentowi , w powiatach i województwach - zarządowi )

Bez zgody zarządu jst organ stanowiący nie może wprowadzić w projekcie uchwały zmian powodujących zmniejszenie dochodów lub zwiększenie wydatków i jednocześnie zwiększenie deficytu budżetowego jst.

2. - Organ wykonawczy wraz z projektem uchwały budżetowej zobowiązany est przedłożyć uzasadnienie do projekty uchwały budżetowej oraz inne materiały np.-materiały informacyjne

Dokumenty te są dołączane do projektu budżetu .

Jeśli chodzi o zawartość informacji i o stanie mienia komunalnego ustawodawca skupił się na prawach przysługujących jst z jednoczesnym pominięciem obowiązków , obciążeń związanych z tymi prawami

3 . - Termin przedłożenia przez organ wykonawczy projektu uchwały budżetowej organowi stanowiącemu oraz RIO do zaopiniowania to 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy.

Opinię RIO o projekcie zarząd jest zobowiązany przedstawić , przed uchwaleniebudżetu jst organowi stanowiącemu.

Z prawnego punktu widzenia termin ten ma charakter instrukcyjny . Poza tym ufp. Zawiera dyspozycję mówiącą że w przypadku nie uchwalenia budżetu przed rozpoczęciem roku podstawą prowadzenia gospodarki finansowej jest projekt uchwały budżetowej .W wyniku powyższych faktów faktycznie ostatecznym terminem przedłożenia projektu uchwały budżetowej jest 31 grudnia roku bazowego. Brak sankcji za niezachowanie ustawowego terminu ( 15 listopada ) powoduje że np. w 2005 roku tylko 52,8% zarządów jst . w skali kraju wypełniło obowiązek zachowania powyższego terminu. Po przedłożeniu projektu radzie rozpoczyna ona prace nad przyszłym budżetem . Odpowiednie komisje rady( sejmiku ) opiniują otrzymany dokument , wnoszą formułowane przez siebie wnioski i opimie do których oczywiście powinien ustosunkować się organ wykonawczy . Projekt wraz ze stosownymi załącznikami przesyłany jest również do RIO w celu jego zaopiniowania. RIO wydaje dwie opinie :

-o projekcie budżetu i

- o dołączonej prognozie kwoty długu.

Ocena zawartości przedstawionych dokumentów dokonywana jest przy uwzględnieniu głównie kryterium legalności . Opinię tą zarząd powinien przedstawić radzię (sejmikowi) przed uchwaleniem budżetu. Negatywna opinia izby obrachunkowej nie wstrzymuje procedury uchwalania budżetu ale zarząd zobowiązany jest wówczas odpowiedzieć na zawarte w niej zarzuty. Istnieje również możliwość odwołania się od negatywnej opinii o uchwale budżetowej . Odwołanie takie rozpatruje w ciągu 14 dni kolegium regionalnej izby obrachunkowej. Odwołanie również nie wstrzymuje procedury uchwalania budżetu.

4- Organ wykonawczy jest zobligowany do przekazania podległym jednostkom danych niezbędnych do opracowania ostatecznych wersji projektów ich planów finansowych w terminie 7 dni od dnia przekazania projektu uchwały budżetowej radzie( sejmikowi).

Kierownicy jednostek organizacyjnych jst dostosowują projekty swoich planów finansowych do uzyskanych danych po czym przekazują zaktualizowane wersje z powrotem do zarządu , który dokonuje ich weryfikacji.

Organ stanowiący danej j.s.t. uchwala budżet przed rozpoczęciem roku budżetowego. W szczególnie uzasadnionych przypadkach ( nadzwyczajne wydarzenia spowodowane siłą wyższą np.klęska żywiołowa) uchwała budżetowa może być podjęta już w trakcie roku budżetowego - nie później niż do 31 stycznia. Do czasu uchwalenia ustawy budżetowej (nie później niż do 31 stycznia) gospodarka finansowa j.s.t prowadzona jest w oparciu o przedłożony przez zarząd projekt uchwały budżetowej. Ustawa o finansach publicznych pozwala także na uchwalenie prowizorium budżetowego dla j.s.t. Możliwość taka występuje wówczas gdy Rada Ministrów uchwali projekt ustawy o prowizorium budżetowym. Rada lub sejmik uchwala wtedy prowizorium na okres obowiązywania prowizorium dla państwa.

Jeżeli organ stanowiący nie uchwali budżetu do 31 stycznia roku budżetowego wówczas regionalna izba obrachunkowa w terminie do końca lutego dokonuje zastępczego ustalenia budżetu. Ustalenie to obejmuje jedynie zdania własne i zadania zlecone.

Zastępcze ustalenie budżetu przez regionalną izbę obrachunkową ma miejsce również wówczas , gdy część lub całość uchwały budżetowej nie może być realizowana z uwagi na orzeczenie o jej nieważności.

3.Wykonanie budżetu

Za wykonanie budżetu j.s.t jest odpowiedzialny jej organ wykonawczy czyli zarząd . Zarząd sprawuje ogólny nadzór nad realizacją określonych uchwałą budżetową dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów.Zarząd określa szczegółowe zasady sposób itryb przyznawania i korzystania ze służbowych kart płatniczych przy dokonywaniu wydatków z budżetu jst. Oraz innych samorządowych jednostek organizacyjnych i osób prawnych a akże zasady rozliczania tych płatności z uwzględnieniem konieczności zapewniwnia prawidłowości i gospodarności dokonywania wydatków W terminie 7 dni od daty przekazania projektu uchwały budżetowej organowi stanowiącemu zarząd przekazuje podległm jednostkom informacje niezbędne do opracowania ch planów finansowych. Jednostki te opracowują pjektypanów finansowych w tewrmine 30 dni oddnia otrzymania informacji od zarządy nie póżniej niż do 22 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy.

W terminie 21 dni od podjęcia uchwały budżetowej zarząd jst -

- przekazuje podległym jednostkom informacje o sotatecznych kwotach dochodów i wydatków tych jednostek oraz wysokości dotacji i wpłat do budżetu.

- opracowuje plan finansowy zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych jednostce jst odrębnymi ustawami biorć jako podstawe tegio planu kwotę przyznanych na ten cel dotacji oraz wielkość dochodów związanych z realizacjią tych zadań które podlegają przekazaniu do budżetu państwa.

Jednostki organizacyjne jst dostosowują plany finansowe do uchwały budżetowej.

W trakcie realizacji gospodarki finansowej jst. często są dokonywane zmiany uchwały budżetowej , co jest związane z koniecznością dostosowywania tego aktu do zmieniaj ących się warunków i okoliczności związanych z prowadzeniem gospodarki finansowej jst. Zmian w planie dochodów i wydatków budżetowych jeżeli jest to związane z uzyskiwaniem kwot dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa lub budżetów innych jst.

Ponadto rada lub sejmik mogą upoważnić organ wykonawczy do dokonywania określonych zmian.

W trakcie realizacji budżetu jednostkę samorządu terytorialnego obowiązują następujące zasady gospodarki finansowej

- Pełna realizacja zadań następuje w określonych prawem terminach i zgodnie z opracowanym przez zarząd danej j.s.t. harmonogramem realizacji dochodów i wydatków jeżeli został on opracowany

- Ustalenie ,pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetowych następuje na zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów,

- Wydatki dokonywane są granicach kwot określonych w planie finansowym ,z uwzględnieniem prawidłowo dokonanych przeniesień, zgodnie z przeznaczeniem oraz w sposób celowy i oszczędny z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów.

- Zlecanie zdań winno następować w wyniku wyboru najkorzystniejszej oferty z uwzględnieniem przepisów ustawy o zamówieniach publicznych a w odniesieniu do organizacji pozarządowych z uwzględnieniem zapisów art. 43 i art. 221 u.f.p

Naruszenie tych zasad może prowadzić m.in. do poniesienia odpowiedzialności wykonawców budżetu za naruszenie dyscypliny finansów publicznych,

Wydatki nieprzewidziane których obowiązkowe płatności wynikają z tytułów wykonawczych, wyroków sądowych, lub ugód, , mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych zaplanowanych na ten cel , wynikłe z tego ubytki powinny być refundowane w trybie przeniesień wydatków z innych podziałek klasyfikacji wydatków lub rezerw celowych.

Możliwość wystąpienia nieprzewidzianych zdarzeń w trakcie roku budżetowego wymusiła konieczność uwzględnienia procedur ograniczonej elastyczności w realizacji budżetu.

Wyrazem tego są regulacje pozwalające na dokonywanie zmian w planie dochodów i wydatków czy np. tzw blokowanie wydatków

Blokowanie wydatków oznacza okresowy lub obowiązujący do końca roku budżetowego zakaz dysponowania częścią lub całością planowanych wydatków. Zablokowane wydatki zarząd może po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej do spraw budżetu organu stanowiącego - przenieść do nowo utworzonej rezerwy celowej.Rezerwa taka nie może być przeznaczona na finansowanie wynagrodzeń i uposażeń

Zarząd może podjąć decyzję o blokowaniu planowanych wydatków budżetowych. Z instytucji tej zarząd może korzystać w przypadku;

- niegospodarności w określonych jednostkach

- opóźnień w realizacji zadań

- nadmiaru posiadanych środków

- naruszanie zasad gospodarki finansowej

Budżet j.s.t. podlega regule roczności- art. 263 (zasada wygasania wydatków). Oznacza ona że niezrealizowane kwoty wydatków zamieszczonych w budżecie wygasają z upływem roku budżetowego.Jednakże organ wykonawczy może ustalić w drodze uchwały wykaz wydatków do których nie stosuje się tego przepisuoraz określić ostateczny termin dokonania każdego wydatku ujętego w tym wydatku w następnym roku budżetowym. Ostateczny termin dokonania wydatków które nie wygasają z upływem roku budżetowego upływa 30 czerwca roku następnego. Środki na realizację takich wydatków gromadzone są na specjalnym sub koncie rachunku podstawowego jst. Środki finansowe niewykorzystane w terminie wskazanym przez organ stanowiący podlegają przekazaniuna dochody budżetu jst w terminie 7 dni od tego terminu. Zasada ta nie obowiązuje w przypadku wydatków, których planowanym źródłem

Wszelkie operacje finansowe związane z realizacją dochodów i wydatków przyjętych w uchwale budżetowej odbywają się za pośrednictwem rachunków bankowych . Kasową obsług budżetu wykonuje bank wybrany przez organ stanowiący danej j.s.t.

Wyboru banku dokonuje się zgodnie z postanowieniami ustawy o zamówieniach publicznych . Jednocześnie rada może upoważnić zarząd do zaciągania kredytów oraz lokowania wolnych środków budżetowych na rachunkach w innych bankach niż bank prowadzący obsługę kasową budżetu.

4.Kontrola wykonania budżetu

Zarząd odpowiadając za realizację budżetu zobowiązany jest również do sporządzania odpowiedniej informacji i sprawozdania ze swojej działalności.

W świetle obowiązujących regulacji w tym zakresie wyróżnićdwa podsystemy sprawozdawczości które częściowo są ze sobą skorelowane.

Pierwszy podsystem obejmuje tzw. sprawozdania budżetowe ,których formy Finansów terminy Finansów sposoby sporządzania określa rozporządzenie Ministra Finansów z 27.06.2006 w sprwie sprawozdawczości budżetowej wraz z załącznikami zawierającymi wzory sprawozdań. Tego typu sformalizowane sprawozdania obejmują :

Do drugiego podsystemu sprawozdawczości należy zaliczyć dokumenty opracowywane przez organy wykonawcze jst i podkładane radom (sejmikom) oraz RIO , których zawartość oraz forma nie są sformalizowane przepisami . Jednakże terminy i ogólnr zasady ich sporządzania zawarte są w ustawie o finansach publicznych . Art. 198 tej ustawy zobowiązuje zarząd (wójt , burmistrz , prezydent) do opracowania i przedstawienia organowi stanowiącemu oraz RIO informacji o przebiegu wykonania budżetu.

Kontrola wykonania budżetu odbywa się w dwóch etapach.

W pierwszym etapie - jeszcze w trakcie wykonywania budżetu , w terminie do 31 sierpnia zarząd przedstawia organowi stanowiącemu i regionalnej izbie obrachunkowej informację o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze roku budżetowego w szczegółowości nie mniejszej niż w uchwale budżetowej

, informacji o przebiegu planów finansowych samorządowych SP ZOZ, instytucji kultury i innych osób prawnych. Zakres i forma tej informacji określana jest przez właściwą radę (sejmik ) w drodze uchwały. . Regionalna izba obrachunkowa wydaje opinię na temat przedłożonej przez zarząd informacji. O negatywnej opinii izby zarząd powiadamia organ stanowiący , przedstawiając jednocześnie odpowiedź na zawarte w opinii zarzuty.

Drugi etap kontroli wiąże się z obowiązkiem sporządzenia przez zarząd rocznego sprawozdania z wykonania budżetu. Roczne sprawozdanie składane jest w terminie do 31 marca roku następującego po roku budżetowym i zawiera zestawienie dochodów i wydatków wynikających z zamknięć rachunków budżetowych jednostki samorządu terytorialnego w szczegółowości nie mniejszej niż w uchwale budżetowej

-roczne sprawozdanie z wykonania budżetu

Z kolei jednostki których organem założycielskim jest jst np. samorządowe jednostki budżetowe ,czy samorządowe zakłady budżetoweprzedstawiają właściwemu zarządowi w terminie do

-31 lipca Rb informację przebiegu wykonania planu finansowego za pierwsze półrocze uwzględniającą stan należności i zobowiązań w tym wymagalnych

- 28 lutego roku nast. Po roku budżetowym sprawozdania rocznego z wykonania planu finansowego.oraz spawoadania z wykonania planów finansowych

Roczne sprawozdanie finansowe jst w której liczba mieszkańców na dzień31 grudnia roku poprzedzającego rok budżetowy przekracza 150000 podlega kontroli biegłego rewidenta.

Sprawozdanie finansowe jst zarząd przekazuje organowi stanowiącemu jst w terminie do 31 maja roku następującego po roku budżetowym.

Następnie komisja rewizyjna organu stanowiącego rozpatruje sprawozdanie

Do 15 czerwca komisja rewizyjna przekazuje wniosek w sprawie absolutorium dla zarządu.

Organ stanowiący jst rozpatruje i zatwierdza sprawozdanie finansowe jednostki wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu w terminie do 30 czerwca roku następującego .

Nie póżniej niż 30 czerwca organ stanowiący podejmuje uchwałę w sprawie absolutorium dla zarzadu jednostek nie objętych uchwałą budżetową ( SP ZOZ, instytucje kultury i innych samorządowych osób prawnych. W przezciwiewieństwie do sprawozdań półrocznych o szczegółowości czy formie .sprawozdania rocznego decyduje wyłącznie zarząd danej jst. Opinie na temat przygotowanego sprawozdania przygotowuje regionalna izba obrachunkowa. Rada (sejmik ) rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu w terminie do 30 kwietnia roku następnego po roku sprawozdawczym. Przedłożone sprawozdanie stanowi podstawę do podjęcia uchwały w sprawie udzielenia

(lub nie udzielenia ) zarządowi absolutorium z wykonania budżetu.

Istotną rolę odgrywa tu opinia regionalnej izby obrachunkowej , aczkolwiek organ stanowiący nie jest nią związany

Uchwałę dotyczącą absolutorium organ stanowiący podejmuje bezwzględną większością głosów ustawowego składu.

Odrzucenie w głosowaniu uchwały o udzieleniu absolutorium jest jednoznaczne z przyjęciem uchwały o nieudzielaniu absolutorium. Uchwała o nieudzielaniu absolutorium jest równoznaczna ze złożeniem wniosku o odwołaniu zarządu.

Organ stanowiący rozpoznaje sprawę odwołania zarządu na sesji zwołanej nie wcześniej niż po upływie 14 dni od podjęcia uchwały o przedmiocie nie udzielenia zarządowi absolutorium. Po zapoznaniu się z opinią regionalnej izby obrachunkowej i po wysłuchaniu wyjaśnień zarządu , organ stanowiący może odwołać zarząd większością co najmniej 3/5 głosów ustawowego składu rady (sejmiku) .

Obydwa podsystemy sprawozdawczości są ze sobą powiązane - organy wykonawcze opracowując informacje i sprawozdania z jednej strony korzystają z danych sformalizowanych sprawozdań budżetowych z drugiej niepożądana jest sytuacja w której dane z obydwu sprawozdań nie są tożsame w zakresie danych liczbowych

5.Nadzór nad działalnością finansową j.s.t.

Konstytucja RP oraz obowiązujące ustawy ustrojowe nawiązują do określonego w Europejskiej Karcie Samorządu Terytorialnego wzorca kontroli. Zgodnie z aktualnym stanem prawnym organami nadzoru nad działalnością j.s.t. są prezes rady ministrów i wojewodowie .

W zakresie spraw finansowych nadzór nad działalnością j.s.t. sprawują regionalne izby obrachunkowe. Generalnie nadzór odbywa się na podstawie kryterium legalności (zgodności z prawem ) , przy czym powyższe organy nadzorcze mogą wkraczać w działalność samorządów tylko w przypadkach określonych ustawowo.

Regionalne izby obrachunkowe (RIO) są państwowymi organami nadzoru i kontroli gospodarki finansowej j.s.t. jako państwowe jednostki budżetowe są w całości finansowane z budżetu państwa. Działalność izb nadzoruje Prezes Rady Ministrów na podstawie kryterium zgodności z prawem . RIO są organami dość wyjątkowymi . Wśród ich kompetencji można wyróżnić czynności - nadzorcze, kontrolne , oraz kontrolno- opiniodawcze.

Do podstawowych uprawnień izby należy nadzór nad uchwałami organów stanowiących j.s.t w sprawach

- procedury uchwalania budżetu

- budżetu i jego zmian

- zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego j.s.t.

- zasad zakresu przyznawania dotacji

- podatków i opłat lokalnych

- absolutorium dla zarządu

RIO prowadząc postępowanie nadzorcze w sprawie uznania uchwały organu stanowiącego za nieważną, wskazuje na nieprawidłowości , sposób i termin ich usunięcia. Jeżeli właściwy organ nie usunie nieprawidłowości w oznaczonym terminie izba jest uprawniona do wydania orzeczenia o nieważności uchwały w całości lub w części.

W przypadku nieistotnego naruszenia prawa izba nie stwierdza nieważności uchwały , lecz ogranicza się do wskazania , iż uchwałę wydano z naruszeniem prawa.

Szczególne kompetencje izba posiada w odniesieniu do kształtowania planu finansowego j.s.t. Jeżeli organ stanowiący nie uchwali budżetu do 31 marca roku budżetowego , wówczas w terminie do 30 kwietnia tego samego roku - izba dokonuje zastępczego ustalenia budżetu danej gminy, powiatu czy województwa. Zastępcze ustalenie budżetu obejmuje obligatoryjne zadania własne oraz zadania z zakresu administracji rządowej , wykonywane przez samorząd na podstawie ustaw lub porozumień (zadania zlecone i powierzone). Ustalenie budżetu przez izbę następuje również w przypadku stwierdzenia nieważności uchwały budżetowej organu stanowiącego.

Zarządzanie dochodami i wydatkami jednostek samorządu terytorialnego

1.Zarządzanie dochodami

Generalnie jst mają dość ograniczone możliwości zarządzania dochodami. Wynika to z ustawowego określenia możliwości źródeł zasilania budżetu jst. , a także przyznanym jst kompetencjom co do ich wpływy na wysokość tych dochodów ( ogólna zasada nie działania w celu osiągania zysku.). Pewnym wyjątkiem jest samorząd gminny , który może na swym terenie realizować określoną politykę podatkową oczywiście w granicach wyznaczonych normami prawa. Np. w zakresie podatku od nieruchomości , podatku od środków transportowych, także opłat lokalnych ( targowej ,miejscowej, od psów) rada gminy zobowiązana jest do ustalenia stawek podatkowych nie przekraczając stawek maksymalnych określony w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych. Ma również możliwość różnicowania stawek dla poszczególnych przedmiotów opodatkowania. Gminy mogą również wprowadzać inne niż ustawowe zwolnienia o charakterze przedmiotowym od wymienionych podatków i opłat.

Niezależnie od powyższych kompetencji przyznanych radom gmin organy wszystkich szczebli jst mogą i powinny intensyfikować działania w celu pozyskania bezzwrotnych środków pomocowych (głównie z UE) przeznaczanych na współfinansowanie zadań głównie inwestycyjnych.

Racjonalizacja wpływów budżetu jst powinna mieć na celu maksymalizację dochodów , jednakże wzrost wielkości budżetu nie powinien być rozpatrywany jedynie w okresie rocznym. Może się bowiem okazać że dane źródło zasilania nie ma takiej wydajności jaką mogłoby mieć przy prowadzeniu polityki długofalowej ( np. pochopnie przeprowadzona prywatyzacja, lub zbyt wysoka stawka w podatku od nieruchomości , lub od środków transportowych)

Racjonalizacja dochodów jst uzależniona jest od ;

- obowiązujących norm prawnych dotyczących danego szczebla jst,

- charakteru danej jst (np. gmina wiejska , miejska , powiat , miasto na prawach powiatu)

- bazy ekonomicznej i demograficznej( liczba i struktura podmiotów gospodarczych , stan na rynku pracy , migracja ludności)

- poziomu i jakości zagospodarowania danej jst.(stan infrastruktury , określone warunki zagospodarowania przestrzennego, wielkość i kierunki nakładów inwestycyjnych)

- przyjętej strategii rozwoju oraz inicjatywy jst w zakresie pozyskiwania środków na realizację zadań w ramach kontraktów wojewódzkich także współfinansowania ze środków bezzwrotnych ( głównie unijnych).

2 Zarządzanie wydatkami.

Podobnie jak w przypadku dochodów zarządzanie wydatkami oznacza przede wszystkim ich racjonalizację , czyli ich skuteczne wykorzystanie w celu realizacji zadań publicznych.

Planowanie wydatków zależy od wielu elementów ,

Po pierwsze samorządy muszą przewidzieć odpowiednią ilość środków na wykonywanie zadań obligatoryjnych. Natomiast przy finansowanie innych zadań - wybór priorytetów działalności oraz wielkości koniecznych do ich realizacji środków uwarunkowany jest przez;

- regulacje prawne ( jst. poszczególnych sczebli mogą wykonywać wyłącznie zadania publiczne przypisane do właściwości danego szczebla samorządu)

- kształt polityki prowadzonej przez władze samorządowe( zależne jest to m.in. od opcji którą prezentuje większość radnych przyjętej strategii rozwoju.

- wielkość możliwych do pozyskania zasobów finansowych (w tym głównie dochodów)

Racjonalizacja wydatków jst powinna być rozpatrywana w dwóch aspektach . Po pierwsze istotny jest prawidłowy rozdział środków na najważniejsze dziedziny oraz zadania jst.. Po drugie przydzielone środki powinny być racjonalnie wykorzystywane przez poszczególne samorządowe jednostki organizacyjne oraz władze jst.

Podstawowymi instrumentami które wspomagają racjonalizację wydatków rozpatrywaną w powyższych aspektach są;

- metody programowania budżetowego w tym opracowywanie wieloletnich planów inwestycyjnych

- opracowywana strategia rozwoju jst z którą w kolejnych latach powinien być skorelowany budżet.

-dokonywanie analiz finansowych jst. oraz analiz korzyści i kosztów na etapie wyboru sposobu i realizacji zadań

- bieżące monitorowanie wykonywania poszczególnych wydatków pod kątem ich legalności, gospodarności i celowości

- przeprowadzanie kontroli wykonanych wydatków ( w tym audytu wewnętrznego)

Ustawa o finansach publicznych zawiera regulacje które powinny się przyczynić do racjonalizacji wydatków budżetowych w jst.

Otóż u.f.p. zawiera ogólny zakaz wiązania poszczególnych źródeł dochodów z dokonywanymi wydatkami , choć istnieją w tym zakresie wyjątki określone ustawowo ( np. fundusze celowe)

Zawarte w budżetach i planach finansowych jednostek sektora finansów publicznych wydatki stanowią nieprzekraczalne limity , stąd też zaciągane zobowiązania do sfinansowania w danym roku nie mogą ich przekraczać .

Jeśli zaś chodzi o ogólne zasady jakie powinny być przestrzegane przy realizacji wydatków u.f. p. mówi o celowości , oszczędności , efektywności wydatkowania, terminowości realizacji zadań , zachowaniu terminów i wysokości wydatków zgodnie z zaciągniętymi zobowiązaniami .

Naruszanie powyższych zasad skutkuję odpowiedzialnością za naruszenie dyscypliny finansów publicznych.

3 . Równowaga i nierównowaga w budżetach samorządowych.

Klasycznym ujęciu zasada równowagi budżetowej oznacza stan w którym wydatki nie przewyższają dochodów. W takim ujęciu można przyjąć że również budżet nadwyżkowy tj. kiedy wydatki są mniejsze od dochodów można określić jako zrównoważony.

Relacja pomiędzy podstawowymi wielkościami budżetowymi ( dochodami i wydatkami) występująca na etapie planowania budżetu jst. jest związana z różnymi czynnikami m.in.

- prowadzoną polityką w zakresie kształtowania dochodów i wydatków budżetowych

- aktualną sytuacją finansową jst. ( np. zdolność kredytowa lub jej brak)

-stan infrastruktury komunalnej i obraną taktykę jej rozwoju

-zapotrzebowanie społeczności lokalnej na określone dobra i usługi

Bezpośrednio jednak brak równowagi budżetowej jest zwykle następstwem decyzji dotyczących wielkości i rodzaju wydatków , ponieważ strona dochodowa jest w dużym stopniu ograniczona natomiast potrzeby są zawsze nieograniczone, tak więc i zarządzanie wydatkami jest tutaj elementem kluczowym.

Ustawa o finansach publicznych zezwala na to aby budżet jst. był niezbilansowany a więc aby występował deficyt lub nadwyżka budżetowa

Deficyt budżetowy - Jest stanem w którym część sumy ustalonych wydatków będzie pokrywana innymi niż dochody budżetowe środkami finansowymi( np. pożyczkami lub kredytami) .Istnienie deficytu nie musi oznaczać braku dostatecznych środków do sfinansowania koniecznych wydatków a co za tym idzie świadczyć o złej kondycji finansowej jst. Często bowiem planowany i realizowany w toku wykonywania budżetu deficyt spowodowany jest wielkością nakładów inwestycyjnych , które nie mogą być sfinansowane normalnymi dochodami budżetowymi . Zdarzają się również sytuacje w których jst. zwiększa na dany rok wydatki ( w tym np. na inwestycje) i określa deficyt ponieważ pozostała jej do wykorzystania kwota środków pieniężnych poprzednich okresów w postaci nadwyżki budżetowej z lat ubiegłych.

U.f.p. określa zamknięty katalog przychodów którymi może być finansowany deficyt budżetowy. Przyjmując jako kryterium źródło ich pochodzenia możemy tu wymienić

  1. środki (zwrotne) w tym ze źródeł obcych (pożyczki , kredyty, emisja obligacji, spłaty pożyczek udzielonych z budżetu)

  2. środki pieniężne będące w posiadaniu jst. ( nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych i wolne środki tzn. środki pieniężne pozostałe z niewykorzystania w całości zaciągniętych w poprzednich latach pożyczek i kredytów)

  3. Środki własne pochodzące z prywatyzacji majątku jst.

Nadwyżka budżetowa -to stan w którym w danym roku budżetowym dochody przewyższają wydatki . w przypadku planowanej nadwyżki istnieje obowiązek wskazania jej przeznaczenia.

Występowanie nadwyżki budżetowej nie zawsze musi świadczyć o dobrej kondycji finansowej jst. Szczególnie jeśli uwzględni się następujące aspekty prowadzenia gospodarki finansowej.

- jst. Podobnie jak inne podmioty sektora finansów publicznych nie działają w celu maksymalizacji zysku,

- występowanie nadwyżki budżetowej (szczególnie długotrwałej) może świadczyć o zły zarządzaniu sami publicznymi i o złym wykonywaniu zadań

- uchwalenie budżetu nadwyżkowego może być w danej jst. niejako wymuszone nienajlepszą sytuacją finansową (np. gdy jst zaciągnęła długoterminowe zobowiązania w poprzednich okresach a osiągnięte w ich wyniku pułapy zadłużenia nie pozwalają na zaciągniecie nowych zobowiązań ,w takiej sytuacji koniczne jest cięcie limitów wydatków aby wygospodarować nadwyżkę z przeznaczeniem na spłatę istniejących zobowiązań.

4 Zarządzanie długiem w jst .

Na dług składają się zobowiązania z następujących tytułów..

- wyemitowane papiery wartościowe opiewające na wierzytelności pieniężne ( obligacje komunalne)

- zaciągnięte kredyty i pożyczki

- przyjęte depozyty

- wymagalne zobowiązania , które wynikają z odrębnych ustaw oraz prawomocnych orzeczeń sądów lub ostatecznych decyzji administracyjnych , bądź też uznanych za bezsporne przez jednostkę będącą dłużnikiem

Tak więc uzyskiwanie wpływów zwrotnych (pożyczki, kredyty, obligacje) przez jst. nie jest jedynym źródłem zaistnienia długu choć należy podkreślić że są główną jego składową.

Powstanie długu wiąże się z zapotrzebowaniem na dodatkowe środki które są niezbędne w celu ;

- pokrycia deficytu budżetowego

- spłaty wcześniej zaciągniętych zobowiązań

- wykonania innych operacji związanych z długiem

-sfinansowania udzielonych przez jst. pożyczek

- przeprowadzenie postępowania ostrożnościowego lub naprawczego

Ważnym źródłem zadłużania się jst jest długookresowy deficyt budżetowy ale nie mniejsze znaczenie ma tendencja wzrostowa wydatków publicznych a także realizowana polityka ekonomiczna zakładająca utrzymywanie deficytu jako narzędzia interwencjonizmu, a także popadnięcie władz w tzw ` pułapkę zadłużenia'

Decyzje o finansowaniu zwrotnym budżetu podejmowane są z powodu braku dostatecznej ilości środków własnych (dochodów , nadwyżki z poprzednich okresów, wpływów z prywatyzacji ) powinny być uwarunkowane uprzednim rozważeniem

-efektywności wykorzystania tego rodzaju środków

- najkorzystniejszych w danych warunkach instrumentów dłużnych

- kosztów pozyskania środków finansowych

- możliwości spłaty ,

- skutki zadłużenia i sposoby zarządzania powstałym długiem.

jst. mają prawo zaciągać kredyty i pożyczki , a także emitować papiery wartościowe na ;

  1. Pokrycie występującego w ciągu roku deficytu budżetowego- czyli sytuacji okresowego niedoboru środków finansowych , niezależnie od planowanych w budżecie . Dochodzi do tego z powodu nieregularności niektórych rodzajów wpływów (zaplanowanych w budżecie) oraz jednocześnie koniecznością dokonywania zaplanowanych wydatków , bez względu na ilość posiadanych w danej chwili środków.

  2. Finansowanie planowanego deficytu budżetowego- deficyt planowany w przeciwieństwie do przejściowego jest stanem w uchwalonym przez radę ,(sejmik) budżecie wysokość planowanych wydatków jest większa niż planowanych dochodów

  3. Spłatę zobowiązań dłużnych zaciągniętych we wcześniejszych okresach ( tzw rolowanie długu)

Zaangażowanie przez jst przychodów zwrotnych jako źródła finansowania działalności powoduje konieczność spłat rat kapitałowych( tzw rozchody budżetowe) zaciągniętych zobowiązań ale także innych należności związanych z uzyskaniem możliwości korzystania z otrzymanych środków finansowych stanowiących wydatki budżetowe. Do wydatków tych należą ; oprocentowanie kredytu lub pożyczki, oprocentowanie i dyskonto od wyemitowanych papierów wartościowych, czyli tzw należności uboczne zaliczane do wydatków na obsługę długu , a także inne wydatki bieżące budżetu np. koszty;

-prowizji od udzielonego kredytu lub pożyczki

-ustanowienia lub zniesienia zabezpieczenia spłaty zobowiązania

-zmiany warunków umowy - warunków trakcji jej trwania

- prowizji dla agenta emisji papierów wartościowych

- opłat za czynności techniczne dokonywane w trakcie trwania umowy i bezpośrednio dotyczące zaciągniętych zobowiązań

-wszelkiego rodzaju opłat za analizy zewnętrzne czy też pośrednictwo

Obsługa długu obejmuje także dokonywanie z budżetu spłaty kwot wynikających z udzielonych przez jst poręczeń i gwarancji ( np. poręczenia dla zadłużających się placówek ZOZ)

5 . Warunki zarządzania długiem i obsługą zadłużenia

Pojęcie zarządznia długiem dotyczy procesu podejmowania decyzji przede wszystkim w zakresie;

- planowania wielkości zadłużenia i jego obsługi

-wyboru najbardziej korzystnego źródła zasilania zwrotnego czy reorientacji zadłużenia istniejącego

Zgodnie z art. 9 EKST społeczności lokalne powinny mieć dostę p do krajowgo rynku kapitałowego w granicach określonych prawem.

W Unii Europejskiej nie ma jednolitej zasady co do możliwości zadłużania się jst. Natomiast występują w tym względzie pewne tendencje.

Jedna z nich to generalny zakaz zadłużania się jst. na pokrycie wydatków bieżących ( Austria , Dania , Niemcy, Słowacja ,Estonia) czyli w państwach tych samorządy zadłużają się wyłącznie w celu sfinansowania inwestycji. Zgodnie z inną tendencją jst. Mogą się zadłużać zarówno w celach inwestycyjnych jak i w celu realizowania zadań bieżących ( Czechy, Węgry , Luksemburg, Polska). Stosowane są też inne rozwiązania w tym zględzie np. - coroczne określanie dopuszczalnych limitów zadłużenia jst przez władzę centralną (wielka Brytania), czy też zakaz zaciągania zobowiązań w walutach obcych (Wielka Brytania , Holandia, Irlandia, Niemcy).

W Polsce można zaciągać zobowiązania dłużne zarówno na finansowanie wydatków bieżących jak i inwestycyjnych. Natomiast ufp zawiera limity oraz ograniczenia dotyczące zadłużania się przez jst . oraz obsługi zadłużenia.

Art. 170 ufp stanowi że łączna kwota długu danej jst nie może przekroczyć 60% wykonanych dochodów ogółem tej jednostki.

Na kwotę długu składają się sumy nominalnych ( bez wydatków na bieżącą obsługę) zobowiązań z tytułu zaciągniętych kredytów , pożyczek oraz wyemitowanych papierów wartościowych.

Niezależnie od wyznaczenia górnego pułapu zadłużenia w ufp został także określony dopuszczalny limit , związany z realizacją zobowiązań .

Zgodnie z nim łączna kwota przypadających w danym roku budżetowym rat kredytów pożyczek długoterminowych oraz wykupy papierów wartościowych wraz z należnymi odsetkami odsetek od kredytów pożyczek krótkoterminowych potencjalnych spłat udzielonych przez jst poręczeń i gwarancji nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jst. Wskaźnik ten ulega obniżeniu do pułapu12% gdy państwowy dług publiczny w relacji do PKB przekroczy 55% .

Obowiązujące sztywne pułapy zadłużenia budzą pewne zastrzeżenia , ponieważ niejednokrotnie jednostki z „niewielkim „ budżetem mimo iż daleko im do osiągnięcia pułapu zadłużenia mają problemy z zachowaniem płynności finansowej natomiast inne jst w których poziom zadłużenia jest wysoki , utrzymują płynność finansową i co więcej mogłyby się dalej zadłużać ( tzn spłata dodatkowych zobowiązań następowała by bez zakłóceń i bez zachwiania płynności finansowej)- dzieje się tak np. w jst o wysokim udziale dochodów własnych w stosunku do wydatków bieżących.

Innymi słowy podmioty podejmujące decyzję o zadłużeniu jst powinny nie tylko brać pod uwagę regulacje prawne ( np. limity) ale przede wszystkim kondycję finansową jednostki , kształtowaną przez strukturę dochodów bieżących do dochodów ogółem oraz wydatków bieżących do wydatków ogółem, a także wzajemne relacje pomiędzy poszczególnymi kategoriami wydatków i dochodów budżetu.

Istotny jest też wybór źródła finansowania ze względu na koszty uzyskania środków.

Przy czym powinna być tu brana pod uwagę nie tylko wysokość należności pobocznych tj oprocentowania lub dyskonta ale również inne wydatki związane z uzyskanie pieniędzy i obsługą zadłużenia (prowizje, opłaty itd.)

Istotny jest tutaj aspekt efektywności i skuteczności zaangażowania wpływów zwrotnych w finansowanie zadań publicznych realizowanych przez jst. co nie jest łatwe biorąc pod uwagę ogólną zasadę że działalność jst nie może być nastawiona na zysk. Jednakże przy dokonywaniu oceny należy uwzględnić czy środki zostaną należycie wykorzystane a także jakie jest prawdopodobieństwo osiągnięcia celu ( i w jakim terminie) oraz jak będzie się kształtować poziom zaspokojenia potrzeb społeczności lokalnej w związku z realizacj ą zadań (które nie mogły być zrealizowane bez wpływów zwrotnych)

6. Poziom zadłużenia jst w Polsce

W 2006 roku poziom zadłużenia wszystkich jst w Polsce w stosunku do dochodów budżetowych wyniósł średnio 21,3 % przy dopuszczalnym limicie 60%

Pomimo tego dobrego wyniku w praktyce mają miejsce przypadki w których niektóre jst. zbliżyły się lub przekroczyły górny pułap zadłużenia .

wszystkich strukturze przedmiotowej wszystkich zobowiązań w 2006 roku dominowały pożyczki i kredyty-83,9% , przy niewielkim udziale wyemitowanych papierów wartościowych -15,1%, przy czym z emisji papierów wartościowych korzystały przede wszystkim powiaty i miasta na prawach powiatów . Niewielki był stan zobowiązań wymagalnych -0,9% co może sugerować że samorządy terminowo regulują zobowiązania ( np. z tytułu wykonanych na ich rzecz usług i dostaw , natomiast potencjalnym zagrożeniem dla wypłacalności jst jet zadłużenie podmiotów nadzorowanych przez jst ,których plany finansowe nie są objęte budżetem ( głównie zoz -y, i instytucje kultury). W przypadku bowiem konieczności likwidacji lub przekształcenia powyższych jednostek w inną formę organizacyjno-prawną jst musiałaby przejąć ich zobowiązania.

Zakładając taką ewentualność relacja długu wszystkich jst do dochodów budżetowych wzrosłaby w 2006 roku z 21,3 % do 26,3 %

POLSKIE FINANSE LOKALNE NA TLE STANDARDÓW EUROPEJSKICH

1 Normatywne standardy finansowania samorządu w UE

W zakresie finansów lokalnych w zależności od przyjętych kryteriów można wyróżnić dwie grupy standardów europejskich które Polska powinna brać pod uwagę przy ocenie i reformowaniu naszych finansów.

Jako pierwszą grupę można wymienić standardy normatywne i paranortmatywne, które mają charakter konwecji międzynarodowych jak np.; Europejska Karta Samorządu Lokalnego lub projektów takich konwencji jak Europejka Karta Samorządu Regionalnego.

Do drugiej grupy można zaliczyć podstawowe rozwiązania stosowane w Unii Europejskiej , zwłaszcza te które są typowe dla większości krajów tej grupy

Z kolei z punktu widzenia mocy wiążącej podmiotowych standardów dla Polski można je podzielić na trzy grupy;

-Te które mają moc bezwzględnie wiążącą jak EKSL

- ta które nabiorą takiej mocy w najbliższym czasie np. EKSR

- te które żadnej mocy wiążącej nie mają a służyć mają jedynie jako dobre wzory oparte na sprawdzonych doświadczeniach innych krajów.

Zbiór standardów międzynarodowych w zakresie finansowania samorządu terytorialnego zawiera art. 9 EKSL ( Europejskiej Kartu Samorządu Lokalnego. Jest To konwencja międzynarodowa przyjęta w Strasburgu 15.10.1985 a weszła w życie 01.01.1988.

EKSL zawiera elastyczną formułę zakresu jej obowiązywania

Można ją przyjąć albo w całości i bez zastrzeżeń wówczas w zakresie finansowania samorządu terytorialnego wiążące jest wszystkie 8 punktów zawartych w art. 9 , lub częściowo przy akceptacji minimum jej zawartości co w zakresie finansowania samorządu terytorialnego obejmuje 3 pierwsze punkty art. 9 ( Polska przyjęła wszystkie z 8 punktów)

Art. 9 EKSL dotyczy następujących kwestii (8 punktów)

1 Społeczności lokalne mają prawo w ramach narodowej polityki gospodarczej do posiadania własnych zasobów finansowych , niezbędnych do wykonywania uprawnień i decydują samodzielnie o przeznaczeniu tych zasobów (zasada subsydiarności) i ( zsada samodzielności wykorzystania własnych zasobów jst)

2 wysokość zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna być dostosowana do zakresu uprawnień przyznanych przez Konstytucję lub przez ustawę (zasada adekwatności)

3 Przynajmniej część zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna pochodzić z opłat i podatków , których wysokość społeczności te mają prawo ustalać w zakresie określonym ustawą .( zasada autonomii podatkowej w granicach ustaw)

4 Systemy finansowania na jakich opierają się dochody pozostające do dyspozycji społeczności lokalnych , powinny być zróżnicowane i elastyczne( zasada zróżnicowania i elastyczności systemów finansowania jst.)

5 Ochrona społeczności lokalnych finansowo słabszych wymaga zastosowania procedór wyrównawczych lub rozwiązań równoważnych mających na celu skorygowanie skutków nierównego podziału potencjalnych źródeł dochodów , a także wydatków jakie te społeczności ponoszą . Procedury lub rozwiązania tego typu nie powinny ograniczać swobody podejmowania decyzji przez społeczności lokalne w zakresie ich uprawnień własnych ( zasada solidarnośći )

6 Społeczności lokalne powinny być konsultowane w odpowiednim trybie , w przedmiocie form przyznawania im zasobów pochodzących z redystrybucji ( zasada konsultacji jst.)

7 Jeśli jest możliwe subwencje przyznane społecznościom lokalnym nie powinny być przeznaczane na finansowanie specyficznych projektów. Przyznanie subwencji nie może być użyta przeciwko podstawowej wolności społeczności lokalnej do prowadzenia własnej polityki w zakresie przyznanym jej przez prawo (zasada ograniczonego stosowania dotacji celowych)

8 Na potrzeby finansowania nakładów inwestycyjnych społeczności lokalne powinny mieć dostęp do narodowego rynku kapitałowego w granicach określonych ustawą

Formuła pozwalająca przyjmować EKSL w węższym bądź szerszym zakresie powoduje wielką różnorodność regulacji i zobowiązań dotyczących różnych krajów które ją podpisały i ratyfikowały. Wiele państw które przyjęły EKSL do swego porządku prawnego ma problemy z dotrzymaniem zobowiązań z niej wynikających.

Jest to istotne ponieważ jakość samorządu terytorialnego w poszczególnych państwach ma ścisły związek z zakresem ratyfikacji art. 9 EKSL a zwłaszcza ze stopniem realizacji przez dany kraj zobowiązań przyjętych w tym zakresie.

2 Nienormatywne standardy finansowania samorządu terytorialnego w Europie.

Poza standardami mającymi charakter obowiązujących norm prawnych można znaleźć standardy, wzorce , lub postulaty nie mające obowiązującego charakteru

Cechuje je znaczne zróżnicowanie co do sposobu artykulacji ( spisane lub nie) jak i zakresu , stopnia uporządkowania i szczegółowości. Typowym przykładem jest tu Europejska Karta Samorządu Regionalnego (EKSR) , Jest ona projektem konwencji międzynarodowej dotyczącej m.in. standardów finansowania regionów. Jednakże ze względu na różnice co do kształtu regionalizacji i roli regionów w Europie nadanie EKSR normatywnego charakteru będzie procesem bardzo trudnym . Zasady zawarte w tym projekcie mają zdecydowanie bardziej restrykcyjny charakter niż zasady EKSL.

Innym przykładem standardów mniej sformalizowanych niż EKSL , które należy rozpatrywać w charakterze pożądanych tendencji są zalecenia instytucji unijnych w zakresie ewidencji i opodatkowania nieruchomości stawką ad walorem ( projektowany w Polsce tzw podatek katastralny nawiązujący do wartości katastralnej nieruchomości) Problem ten jest o tyle istotny w polskich warunkach że jego rozwiązanie może dać samorządowi nowe wydajne źródło dochodów oraz realne władztwo podatkowe.

Innym przykładem standardów o charakterze zaleceń są zapisy Traktatu z Maastricht w przedmiocie pułapu narodowego deficytu budżetowego i długu publicznego . Aby je respektować państwa w różnym zakresie ograniczają deficyty i dług publiczny samorządu terytorialnego.

3 Tendencje rozwoju finansów lokalnych w Państwach Unii Europejskiej

Od przeszło w dwudziestu lat w większośći krajów będących członkami tzw starej Unii Europejskiej obserwuje się zjawisko decentralizacji władzy publicznej, którego jednym z najbardziej dynamicznych elementów jest proces tworzenia regionów .

Proces decentralizacji władzy publicznej jest zjawiskiem dynamicznym a od połowy lat 90 - tych decentralizacja zadań ( i towarzysząca jej decentralizacja wydatków publicznych uległa dalszemu rozszerzeniu zaś w kilku państwach UE są lub będą prowadzone reformy mające na celu dalsze zwiększenie decentralizacji na rzecz władz lokalnych np.( wielka Brytania , Hiszpania Francja Włochy, Belgia ,Szwecja)

Inną tendencją obserwowaną w latach 90 tych jest centralizacja strategii finansowej władzy publicznej. Tendencje te spowodowane były obiektywnym zjawiskiem wzrostu zapotrzebowania na usługi publiczne związanym m.in. ze wzrostem liczby ludzi starszych w strukturze populacji ,zwiększoną aktywnością zawodową kobiet, podwyższeniem poziomu i standardów konsumpcji zbiorowej , także restrykcyjne wymogi Unii Gospodarczej i Walutowej (EMU) dotyczące m.in. finansów publicznych zmusiły kraje członkowskie do wprowadzenia ogólnokrajowych ograniczeń i mechanizmów kontroli całych finansów publicznych .Ogromną rolę odgrywają tu mechanizmy konsultacji i współpracy w ustalaniu źródeł finansowania między władzą centralną oraz władzami lokalnymi i regionalnymi.

O ile w latach 70 tych ze strony jst występowało dążenie do maksymalnej samodzielności finansowej i rozluźnienia kontroli jst to od lat dziewięćdziesiątych występuje dążenie do współdziałania różnych szczebli władz publicznych a także sektora niepublicznego racjonalizacji finansów lokalnych i regionalnych oraz występuje przyzwolenie władz lokalnych i regionalnych na konieczne centralizacyjne rozwiązań w celu ochrony równowagi całych finansów publicznych .

Dodatkowo współpracę i koordynację w dziedzinie finansów publicznych stymulują coraz szersze powiązania władz lokalnych i regionalnych z instytucjami Unii Europejskiej oraz rozwój euroregionów czemu towarzyszy zwiększona konkurencja w skali międzynarodowej zwłaszcza w dostępie do funduszy przez poszczególne jednostki lokalne i regionalne.

9

34


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
PODATKI ZALICZENIE - ściąga2, GWSH, 4 sem, Podatki i prawo podatkowe, Podatki i prawo podatkowe
pytania fin. publiczne zaliczenie, GWSH, 3 sem, Finanse publiczne
F, GWSH, 3 sem, Finanse publiczne
Finanse publiczne - ćwiczenia 19.12.10, GWSH, 3 sem, Finanse publiczne
Finanse publiczne - ćwiczenia 18.12.10, GWSH, 3 sem, Finanse publiczne
Rach.fin - zaliczenie z 16.03.2011[1], GWSH, 3 sem, Rachunkowość finansowa
Finanse publiczne - ćwiczenia 04.12.10, GWSH, 3 sem, Finanse publiczne
dla studentów W.PUBLICZNE, GWSH, 3 sem, Finanse publiczne
FINANSE PUBLICZNE(1), GWSH, 3 sem, Finanse publiczne
publiczne - wykład, GWSH, 3 sem, Finanse publiczne
Finanse publiczne - ćwiczenia 20.11.10, GWSH, 3 sem, Finanse publiczne
ściąga fin przeds, GWSH, 3 sem, Finanse przedsiębiorstw
finanse publiczne sem 2 psciaga dobra[1]
NA tescie z finansow u susmarskiego dzienni na I roku mieli, STUDIA, WZR I st 2008-2011 zarządzanie
F I N A N S E P U B L I C Z N E GWSH, finanse publiczne, F I N A N S E P U B L I C Z N E
Test zaliczeniowy z finansow publicznych
Zagadnienia egzaminacyjne - finanse publiczne - Politologia 2008, st. Politologia materiały

więcej podobnych podstron