Zakres materiału:
Pojęcie i funkcje finansów
Budżet i zasady budżetowe
Procedura budżetowa
Dochody budżetowe
Wydatki budżetowe
Deficyt budżetowy i dług publiczny
Finanse lokalne
Ubezpieczenia społeczne
Pojęcie finansów pochodzi z łaciny, początkowo fimire-finare-finatio (orzeczenia sądowe, świadczenia pieniężne z nimi związane).
Z pojęciem finansów łączono dochody i wydatki budżetu.
Finanse są to zjawiska i procesy pieniężne.
Finanse stanowią ogół zjawisk związanych z gromadzeniem i podziałem zasobów pieniężnych.
Cechy finansów:
pieniężny charakter
obustronny charakter
Finanse występują tam gdzie mamy do czynienia z pieniądzem i ruchem pieniądza.
W przypadku finansów mamy do czynienia z gromadzeniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych.
Pieniądz może występować w postaci strumieni, bądź zasobów, ale pieniądz służy również do ewidencji.
Nie obejmuje się pojęciem finanse wykorzystania pieniądza jako statystycznej lub planistycznej miary procesów spożycia i produkcji.
Przedmiotem zainteresowania nauki finansów jest przede wszystkim ruch pieniądza czyli:
jego tworzenie (kreacja) w systemie bankowym
cyrkulacja (krążenie) między różnymi jednostkami gospodarującymi i ich grupami
„osiadanie” pieniądza w postaci oszczędności i rezerw pieniężnych
Fiskus (fiscus) - w Cesarstwie Rzymskim koszyk do którego zbierano daniny, później kasa cesarza, obecnie fiskus to Skarb Państwa.
Skarb Państwa pełni dwie funkcje: kasjera i bankiera, jako kasjer Skarb Państwa prowadzi obsługę kasową budżetu państwa, jako bankier udziela pożyczek, albo zaciąga pożyczki w celu pokrycia deficytu lub długu państwowego.
Z pojęciem fiskusa wiąże się fiskalizm - pobór podatkowy, polityka finansowa państwa, polityka finansowa państwa ma na celu oddziaływanie na różne przejawy życia społecznego i gospodarczego.
Z pojęciem fiskalizmu wiąże się parafiskalizm, czyli gromadzenie przez organy samorządu składek i danin o charakterze przymusowym z upoważnienia państwa.
Polityka finansowa - dokonywanie wyboru celów, które mogą być osiągnięte w wyniku gospodarki finansowej jak i sposobów oraz metod ich osiągania.
System finansowy państwa (system finansowy gospodarki) - ogół instytucji i instrumentów finansowych za pomocą których państwo finansuje swe zadania.
Gospodarka finansowa obejmuje wszystkie działania w dziedzinie zjawisk pieniężnych.
Zawiera ona działania związane z:
przygotowaniem i przeprowadzeniem wszelkiego rodzaju operacji pieniężnych (w tym również ich planowanie)
faktyczną realizację tych operacji
ewidencją i analizą przebiegu operacji pieniężnych w przeszłości w celu wyciągnięcia wniosków do dalszych działań w tym obszarze
Gospodarka finansowa to pojęcie szersze niż finanse (które odpowiadają tylko faktycznej realizacji operacji pieniężnych).
Zjawiska finansowe:
wg kryterium przedmiotowego - dochody i wydatki ekwiwalentne, transferowe, kredytowe
wg kryterium podmiotowego - finanse przedsiębiorstw, ludności (gospodarstw domowych), publiczne, banków, ubezpieczeń społecznych
Funkcje finansów wg R.Musgrave'a:
alokacyjna - wynika z realizowanych przez państwo zadań, które można podzielić na publiczne i społeczne, zadania publiczne to utrzymywanie administracji państwowej, zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, utrzymanie systemu kontroli i wymiaru sprawiedliwości, obsługę wewnętrznych i zewnętrznych zobowiązań państwa, realizacja tych zadań nie może być wykonana przy pomocy mechanizmu rynkowego, potrzeby społeczne dotyczą ochrony zdrowia, oświaty, opieki, przy zaspokajaniu potrzeb społecznych mógłby zostać wykorzystany mechanizm rynkowy, powoduje to jednak powstanie niebezpieczeństw związanych z jego niesprawnością, niebezpieczeństwa te to m.in.: nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek, które może powodować brak dostępu jednostek uboższych do takich usług jak oświata i ochrona zdrowia, nadmierna swoboda wyboru jaką zapewnia mechanizm rynkowy, może prowadzić do rezygnacji z korzystania z pewnych usług np. oświatowych, z zakresu ochrony zdrowia, jak również gromadzenia oszczędności na starość, działalność przedsiębiorstw powoduje wytwarzanie dóbr i usług, przy tych procesach następuje zanieczyszczenie środowiska naturalnego, w związku z powyższym przy zaspokajaniu potrzeb zbiorowych mechanizm rynkowy zostaje zastąpiony administracyjnym mechanizmem zaspokajania potrzeb, podstawą tego mechanizmu są finanse publiczne.
redystrybucyjna- redystrybucja to ponowny podział, w celach redystrybucji, państwo sięga do dochodów innych podmiotów lub zaciąga pożyczki, redystrybucję można rozważać w dwóch aspektach: makroekonomicznym i makrospołecznym, w pierwszym aspekcie dotyczy PKB i ogólnej struktury dochodów i wydatków realizowanych przez władze publiczne, redystrybucja wywiera wpływ na gospodarkę, poszczególne jej działy i regony kraju, redystrybucja w ujęciu makrospołecznym wywiera wpływ na sytuacje poszczególnych osób i grup osób, w wyniku tej redystrybucji następuje zmniejszanie się nierówności dochodów między poszczególnymi członkami społeczeństwa, instrumentami redystrybucji są podatki i wydatki w związku z tym redystrybucja może być bezpośrednia bądź pośrednia, państwo zwiększa bądź ogranicza wydatki (bezpośrednia), zróżnicowane opodatkowanie poszczególnych dóbr np. dobra luksusowe są opodatkowane wyżej niż dobra powszechnego użytku (pośrednia).
stabilizacyjna (regulowania koniunktury) - cele tej funkcji to zapewnienie możliwie wysokiego poziomu zatrudnienia, zapewnienie względnej stabilizacji cen, zapewnienie równowagi bilansu płatniczego, zapewnienie wzrostu gospodarczego, instrumenty wykorzystywane przez państwo to podatki i wydatki budżetowe.
Sprzeczności między powyższymi funkcjami - nadmierna redystrybucja dochodów podmiotów gospodarczych może prowadzić do trudności w wykorzystaniu finansów w funkcji stabilizacyjnej, funkcja stabilizacyjna może pozostawać w sprzeczności z funkcją alokacyjną, wystąpi to wówczas gdy cele stabilizacji gospodarki uniemożliwią zgromadzenie odpowiednich dochodów dla alokacji dóbr publicznych i społecznych.
System finansów publicznych i jego elementy - system definiuje się jako zbiór elementów w którym zachodzą określone zależności, występują dwa sektory w gospodarce rynkowej: sektor prywatny (przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe), publiczny (jednostki administracji i jednostki świadczące usługi), między dwoma sektorami występują różnorodne złożone zależności, ogniwem które łączy te podmioty jest system finansowy gospodarki, regulujący zachowania podmiotów w obu sektorach, w gospodarce występują finanse prywatne i publiczne.
Przedmiotem finansów publicznych są zjawiska i procesy związane z gromadzeniem i rozdysponowaniem funduszy publicznych.
Finanse publiczne a prywatne:
gromadzenie funduszy publicznych dokonywane jest na zasadzie przymusu i ma na celu realizację zadań publicznych i społecznych przez państwo natomiast finanse prywatne umożliwiają zaspokajanie potrzeb osobistych
zakres finansów publicznych jest znacznie szerszy aniżeli prywatnych
operacje finansowe dokonywane w zakresie finansów publicznych wpływają na równowagę ogólną finansów państwa
Elementy systemu finansów publicznych:
wg kryterium podmiotowego
władze ustawodawcze (Sejm, Rada Gminy itd.)
władze wykonawcze (rząd, zarząd powiatu itd.)
aparat skarbowy - zajmuje się realizowaniem dochodów i wydatków publicznych, ich kontrolą, zarządza budżetem, długiem publicznym itd.
jednostki sektora publicznego - sfera budżetowa - np. szkoły, szpitale, policja, wymiar sprawiedliwości
wg kryterium prawnego
konstytucja - ustawa zasadnicza, precyzuje zasady tworzenia i podziału funduszy publicznych
prawo budżetowe - reguluje zasady budowy ustroju budżetowego
ustawy budżetowe
uchwały podatkowe
ustawy o pozabudżetowych funduszach publicznych
ustawy o finansach samorządowych
ustawy regulujące działalność Ministra Finansów
ustawa karno-skarbowa
wg kryterium instytucjonalnego
budżet państwa
budżety samorządowe
fundusz ubezpieczeń społecznych
pozostałe fundusze celowe
fundacje publiczne
Za pośrednictwem budżetu gromadzona jest największa część funduszy publicznych.
Z budżetu państwa dokonywane są transfery na rzecz innych elementów systemu finansów publicznych.
Budżet jest ważnym instrumentem międzynarodowych stosunków finansowych. Stanowi on źródło pożyczek udzielanych innym krajom.
wg kryterium instrumentalnego
podatki centralne i lokalne
opłaty
cła
dochody z majątku publicznego
składki na ubezpieczenia społeczne
subwencje
dotacje
kredyty państwowe i pożyczki publiczne
System finansów publicznych stanowi podstawowy element systemu finansowego gospodarki.
System ten bazuje na własności publicznej.
Ma on sprecyzowaną funkcję celu, która polega na zaspokojeniu określonych potrzeb społecznych za pomocą funduszy publicznych.
Zorganizowanie tych funduszy wymaga działalności różnych podmiotów, określenie podstaw prawnych ich działalności, zastosowania różnych instrumentów do gromadzenia i rozdysponowania funduszy publicznych.
BUDŻET PAŃSTWA I ZASADY BUDŻETOWE
Geneza budżetu państwa
Pierwszy budżet został skonstruowany w Anglii.
1215 - Wielka Karta Narodów - zawierała zapis mówiący, że bez zgody parlamentu nie mogą być nakładane podatki
1273 - Edward I potwierdza ten zapis
1370 - Izba Gmin zażądała od ówczesnego panującego, ażeby przy uchwalaniu podatków, przedstawiał wykaz przewidywanych wydatków
1629 - Karol I rozwiązał parlament
1640 - ponowne zwołanie parlamentu, który nie wyraził zgody na większe podatki, co doprowadziło do wybuchu rewolucji, na czele buntowników stanął Cromwell, wojska królewskie zostały rozbite
1649 - Karol I został ścięty
1688 - koniec walk między panującymi a parlamentem, została wydana ustawa o prawach „WILL OF RIGHTS” uprawnienia do nakładania podatków posiada tylko parlament, oraz do decydowania o przeznaczeniu wydatków na okres 1 roku
Pierwszy budżet w Polsce 5 III 1768
Francji 1817
Prusach 1842
Pojęcie i cechy budżetu
Budżet państwa jest to plan finansowy obejmujący dochody i wydatki państwa, jako podmiotu władzy, uchwalany na rok kalendarzowy, w formie ustawy, w celu realizacji założeń polityki społeczno-gospodarczej państwa przyjętych przez Sejm. Może wystąpić deficyt, nadwyżka, równowaga.
Cechy budżetu:
budżet państwa jest funduszem zcentralizowanych zasobów pieniężnych, gromadzonych i dzielonych przez państwo, w związku z realizacją zadań publicznych i społecznych
gromadzenie środków budżetowych odbywa się w sposób przymusowy
procesy gromadzenia i dzielenia dochodów realizowane są zgodnie z zasadami ustrojowo-konstytucyjnymi
procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie mają charakter nie tylko ekonomiczny, ale również społeczny. Państwo przejmuje znaczną część produktu społecznego i dzieli ten produkt co wywiera wpływ na dochody i sytuację socjalną poszczególnych osób i grup osób
plan sporządzony na okres 1 roku
dochody gromadzone w budżecie mają charakter bezzwrotny
występuje wiązanie dochodów i wydatków z działalnością państwa w zamkniętym okresie czasu (w ciągu roku) czyli dochody i wydatki budżetowe mają charakter strumieniowy
strumieniowy charakter budżetu oznacza konieczność wyegzekwowania dochodów i zrealizowania wydatków przed upływem roku budżetowego
Rozwój instytucji budżetu państwa
Rozwój stosunków towarowo pieniężnych - pojawienie się pieniądza, produkcji, wymiany towarowej. Wzrost bogactwa i w konsekwencji wzrost budżetu, a jednocześnie większa liczba funkcji państwa, a z nimi potrzeby fiskalne. Następował ilościowy rozwój budżetu. W następnych okresach rozwój jakościowy. Oddzielenie majątku państwa od majątku panującego. Spowodowało to powstanie dwóch sektorów - państwowego i prywatnego. Dzięki temu jasna stała się odpowiedzialność za majątek, oraz możliwe stało się uniknięcie negatywnych konsekwencji w sferze gospodarczej i społecznej. Rozwój parlamentaryzmu - stopniowe ograniczanie możliwości nakładania nowych lub powiększania istniejących podatków przez panującego, obiektywna redystrybucja dochodów (większa grupa ludzi decydowała o podatkach) Rozwój socjalnych funkcji państwa - ochrona zdrowia, nauka itd. Rozwój gospodarczych funkcji państwa związany z wielkim kryzysem 1929-1933. Rozwój międzynarodowych stosunków gospodarczych i finansowych wywiera różnorodny wpływ na budżet państwa, np. konieczność zaciągania pożyczek w celu ograniczenia długu publicznego, udzielanie pożyczek innym krajom, realizacja wspólnych inwestycji z zakresu infrastruktury, procesy integracyjne zachodzące we współczesnym świecie (m.in. EWG 1957 FRA, GER, ITA, BEL, HOL, LUX).
Funkcje budżetu państwa
alokacyjna - związana z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i społecznych
redystrybucyjna - budżet państwa jest państwowym instrumentem redystrybucji dochodu narodowego, w ramach tej redystrybucji za pośrednictwem budżetu dokonuje się korekty dochodów społeczeństwa, za pośrednictwem budżetu dokonywany jest transfer dochodów do innych podmiotów sektora publicznego
stabilizacyjna - za pośrednictwem budżetu państwa można wpływać na łagodzenie wahań koniunktury oraz zapewnić zrównoważony wzrost gospodarczy
Zasady budżetowe
Czynnikiem wpływającym na treść zasad budżetowych były warunki ustrojowe. Zasady te były niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania gospodarki budżetowej.
równowagi budżetowej (złota zasada) - dochody równe wydatkom
Teoria systematycznego deficytu - bazowała na dwóch tezach: deficyt nie jest złem, ponieważ przy występowaniu deficytu rosną wydatki (korzysta społeczeństwo), deficyt jest korzystny, bo rosną wydatki bieżące i inwestycyjne, następuje ożywienie w gospodarce.
Zastrzeżenia do teorii: ze wzrostem deficytu państwo zaciąga pożyczki za granicą, ograniczona wiarygodność danego kraju, coraz trudniej uzyskać pożyczki za granicą, uzyskanie pożyczek na coraz gorszych warunkach.
Teoria budżetu cyklicznego - równowaga w gospodarce nie musi występować w roku tylko w ciągu cyklu koniunkturalnego. I faza - dobra koniunktura dochody > wydatki = nadwyżka. II faza - zła koniunktura (recesja) dochody < wydatki = deficyt.
Teoria impasu - stanowi nadwyżkę ustalonych w ustawie wydatków nad ustalonymi w ustawie budżetowej dochodów. Dopuszcza występowanie deficytu w pewnych granicach i pod warunkami: w okresie ożywienia gospodarczego emisja dodatkowego pieniądza niezbędnego do pokrycia wydatków objętych impasem jest kompensowana dodatkową produkcją. Nadwyżka wydatków publicznych służy finansowaniu wydatków produktywnych.
Zastrzeżenia do teorii impasu: trudno określić wysokość impasu w powiązaniu ze stanem gospodarki. Przy występowaniu procesów inflacyjnych stosowanie impasu może przyspieszyć procesy.
powszechności (zupełności) budżetu - zasada postuluje aby wszystkie jednostki państwowe wchodziły do budżetu całością swoich dochodów i wydatków czyli były budżetowane brutto.
Zalety: możliwość pełnej kontroli wydatków rządu przez parlament, uniemożliwia administracji ukrywanie jakichkolwiek wydatków przed parlamentem.
Wady: nie składnia kierowników jednostek do podnoszenia jakości pracy, zwiększone w wyniku poprawy jakości pracy dochody wpływają w całości do budżetu państwa, uniemożliwia ustalanie czystych kosztów działalności jednostek.
jedności budżetu - budżet był sporządzony w postaci jednego aktu prawnego.
Zalety: łatwość zorientowania się w sytuacji budżetu, eliminuje rachunki pozabudżetowe które nie są publikowane, eliminuje pozorne oszczędności w wyniku przepływu wydatków z jednego budżetu do innego., zwiększa przejrzystość i rzetelność dokumentów budżetowych, pozwala ustalić globalną kwotę wydatków i porównać ją z wydatkami w innych krajach, umożliwia władzom budżetowym ocenę celowości i pilności dokonywania poszczególnych wydatków i na tej podstawie pozwala dokonywać racjonalnych wyborów. Na szczeblu gminy sporządzany jest budżet gminy oraz plan finansowania zadań państwowych.
niefunduszowania - postuluje żeby budżet był skonstruowany w postaci puli środków, całość dochodów na pokrycie całości wydatków, łączenie dochodów z wydatkami nazywa się funduszowaniem, środki pochodzące z określonych źródeł i przeznaczone na określone cele noszą nazwę funduszy celowych.
Wady zasady funduszowania: uniemożliwia przerzucanie środków między zadaniami, usztywnia gospodarkę budżetową, utrudnia podejmowanie racjonalnych decyzji.
Zalety zasady niefunduszowania: umożliwia ustalenie wydatków zgodnie z aktualnymi potrzebami, czyni gospodarkę budżetową bardziej elastyczną, stwarza możliwość organom planującym i uchwalającym budżet swobodę ustalania priorytetów i hierarchii potrzeb w zakresie wydatków.
Zasada nie jest stosowana w Polsce ponieważ występują fundusze celowe.
Argumenty funduszy celowych: fundusz celowy jest powoływany ustawą, gospodarka funduszu celowego prowadzona jest na podstawie planów przychodów i rozchodów (wchodzą w skład ustawy budżetowej, szczegółowe zasady gospodarki budżetowej funduszy celowych określa minister finansów w drodze rozporządzenia, każdy fundusz posiada rachunek w banku, żaden fundusz nie może wydatkować więcej środków niż wynoszą jego przychody.
szczegółowości (specjalizacji) - postuluje żeby budżet zawierał szczegółowe ujęcie dochodów i wydatków, wtedy będzie jasny i przejrzysty.
Klasyfikacja budżetowa: działy, rozdziały, paragrafy, części.
Działy odpowiadają poszczególnym dziedzinom działalności np. szkolnictwo wyższe, kultura i ochrona dziedzictwa narodowego.
Rozdziały odpowiadają grupom jednostek i zadaniom budżetowym np. działalność dydaktyczna, pomoc materialna dla studentów, teatry muzyczne.
Paragrafy obejmują określone dochody (np. podatek dochodowy od osób fizycznych, prawnych, akcyzowy, VAT) wydatki (np. wynagrodzenia, dotacje, subwencje).
Części dotyczą dochodów i wydatków naczelnych organów władzy (np. kancelarii Sejmu, kancelarii Senatu, prezydenta) i naczelnych organów administracji (np. Ministerstwo Finansów).
jednoroczności budżetu - łatwiej jest parlamentowi kontrolować gospodarkę budżetową w ciągu jednego roku, łatwiej jest skonstruować budżet na okres jednego roku.
Prerogacja budżetu - przedłużenie budżetu na rok następny, wystąpiło we Francji w 1923 na 1924 i 1947 na 1948.
jawności budżetu - jest zawsze publikowany projekt budżetu, dyskusje w mediach, transmisja budżetu, publikacja w dzienniku ustaw.
PROCEDURA BUDŻETOWA
Tryb przygotowania budżetu
Obowiązek spoczywa na organach władzy wykonawczej (rząd). Budżet państwa zawiera zestawienie dochodów i wydatków oraz ujęty liczbowo program rządu, w tym programie ustalane są określone cele np. ograniczenie bezrobocia, inflacji, zapewnienie równowagi budżetowej. Prace inicjuje minister finansów, który przygotowuje założenia polityki społeczno-gospodarczej, prognozę inflacji, kursu walutowego itp. Poszczególni ministrowie przygotowują materiały do projektu własnej części i przekazują ministrowi finansów. Przeprowadza on kontrolę pod względem formalnym i merytorycznym. Zbiorczy projekt przekazuje radzie ministrów wraz z uzasadnieniem, dołączone są wydatki kancelarii Sejmu, Senatu, prezydenta. Rada ministrów rozpatruje projekt budżetu. Do 30 września projekt budżetu powinien być przekazany do Sejmu (Marszałka Sejmu).
Tryb uchwalenia budżetu
Prowizorium budżetowe - projekt dochodów i wydatków przygotowany na określoną część roku. Traci swoją moc z chwilą uchwalenia ustawy budżetowej (powstaje ono po 30 września).
Marszałek Sejmu przydziela poszczególne fragmenty budżetu komisjom branżowym np. komisji zdrowia, kultury. Mają one obowiązek zapoznania się z fragmentami budżetu. Wnioski przekazują do komisji finansów publicznych. Mają one dwa tygodnie na zapoznanie się z fragmentami budżetu.
Pierwsze czytanie budżetu rozpoczyna minister finansów referując projekt budżetu. Przewodniczący komisji finansów publicznych przedstawia stanowisko parlamentu wobec projektu budżetu. Po zamknięciu obrad komisja przygotowuje sprawozdanie, które przedstawia wszystkim posłom wraz z poprawkami.
Drugie czytanie - przewodniczący komisji finansów publicznych zgłasza propozycje poprawek, a parlament głosuje. Posłowie zgłaszają poprawki, komisja przygotowuje dodatkowe sprawozdanie, w którym umieszcza dodatkowe poprawki.
Trzecie czytanie zaczyna się od przyjmowania lub odrzucania poprawek do budżetu. Po zakończeniu trzeciego czytania komisja finansów publicznych wprowadza poprawki z trzeciego czytania do projektu budżetu, następnie marszałek Sejmu przekazuje projekt marszałkowi Senatu. Senat ma 20 dni na zapoznanie się z projektem i poprawkami i zgłoszenie własnych. Projekt wraca do Sejmu, który ustosunkowuje się do poprawek wniesionych przez członków Senatu. Może je zatwierdzić bądź odrzucić. W ten sposób kończy się uchwalanie budżetu, projekt budżetu przyjmuje postać uchwały budżetowej i jest przekazywany prezydentowi do podpisu. Prezydent ma na to 7 dni. Konstytucja nie przewiduje odrzucenia budżetu przez prezydenta. Może zaskarżyć ustawę bądź fragmenty do Trybunału Konstytucyjnego. Może to zrobić gdy jest sprzeczna z konstytucją.
Tryb wykonania budżetu
Obowiązek wykonania budżetu spoczywa na rządzie. Może wydatkować środki, ale z zachowaniem zasady oszczędności i gospodarności. Nad całością budżetu czuwa Rada Budżetu. Minister finansów kontroluje realizację dochodów i wydatków, czuwa nad równowagą budżetową. Może mieć miejsce blokada wydatków budżetowych - jest to częściowy lub całkowity zakaz realizacji wydatków budżetowych do końca roku. Decyzję o blokadzie może podjąć minister finansów, poszczególni ministrowie, wojewodowie, rada gminy. Przyczyny: niegospodarność, opóźnienie realizacji zadań, naruszenie zasad wykonywania budżetu. Minister finansów podejmuje taką decyzję z powodu niebezpieczeństwa naruszenia równowagi budżetowej. Zablokowane środki minister finansów przerzuca na rezerwy.
Jakie przyczyny powodują konieczność aktualizacji budżetu:
zmiana sytuacji politycznej, gospodarczej i społecznej. Może dojść do przeniesienia wydatków budżetowych np. pomiędzy zadaniami. Uprawnienia do tego posiada minister finansów, poszczególni ministrowie i wojewodowie. Minister finansów może przenosić środki pomiędzy częściami budżetu i działami budżetu. Ministrowie i wojewodowie pomiędzy rozdziałami w danej części budżetu i między paragrafami w danym dziale budżetu.
zaplanowano zna określone zadania zbyt szczupłe środki, pojawiły się zadania których nie można było przewidzieć w trakcie przygotowywania budżetu (np. powódź)
Na aktualizację w drugim przypadku środki czerpie się z rezerw budżetowych. Dzielimy je na dwie grupy:
rezerwy ogólne - 0,2% wydatków budżetowych na dany rok, jest wykorzystywana na zadania których nie przewidziano, albo na zadania na które przewidziano zbyt małe środki
rezerwy celowe - 5% wydatków budżetowych - przeznaczone np. na pokrycie kosztów integracji z UE
Do 31 XII rząd może wydatkować środki.
Do 31 XII środki przechodzą na następny rok, powoduje to niegospodarność.
Tryb kontroli wykonywania budżetu
Kontrolę wykonania sprawuje sejm, budżetu gminy rada gminy. Minister finansów ma obowiązek przekazania sejmowi sprawozdania z wykonania budżetu.
Kontrolę wykonania budżetu prowadzi także NIK. Sprawozdanie przedstawia sejmowi, posłowie zapoznają się z nim i zgłaszają wotum nieufności, bądź akceptują wynik czyli zgłaszają absolutorium.
W wyniku może okazać się, że została naruszona dyscyplina budżetowa - np. wydatkowanie środków z budżetu niezgodne z przeznaczeniem.
Kary: upomnienie, nagana z wpisem do akt, potrącenie 3-krotnej średniej pensji krajowej, zakaz sprawowania przez 3 lata funkcji kierowniczych na stanowisku związanym z wykorzystaniem środków publicznych.
DOCHODY BUDŻETOWE
Rodzaje dochodów:
kryterium ekonomiczne
źródło pochodzenia - dochody budżetowe powstające w wyniku pierwotnego podatku i powstające w wyniku wtórnego podziału dochodu
charakter pochodzenia dochodów - rzeczywiste i rozliczeniowe (transferowe - z budżetu centralnego do innych budżetów
kryterium prawne
przymusowe i dobrowolne (dary pieniężne lub towarowe)
bezzwrotne (podatki) i zwrotne (dług publiczny, pożyczki zagraniczne)
zasadnicze (podatki) i uboczne (kary, grzywny pieniężne)
kryterium organizacyjne
państwowe i samorządowe
zwyczajne (podatki) i nadzwyczajne (podatek stabilizacyjny, pożyczka państwowa na odbudowę kraju)
PRZYCHODY BUDŻETOWE
sprzedaż bonów skarbowych
sprzedaż obligacji skarbowych
prywatyzacja
PODATKI
Przyczyny powstania:
powstania prywatnych środków produkcji
powstania instytucji państwa
powstanie źródła zapłaty podatków
Wraz z pojawieniem się własności prywatnej pojawił się podmiot na który można nałożyć podatek, instytucja państwa to podmiot który może nakładać podatki, źródłem z którego można czerpać podatki jest dochód.
Podatek stanowi przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne świadczenie pieniężne pobierane przez państwo od określonych podmiotów, przeznaczone na pokrycie wydatków budżetowych.
CECHY STAŁE PODATKU:
przymusowość - przymusowy charakter podatku wynika z istniejących norm prawnych
bezzwrotność - wpłacający podatek nie otrzymuje jego zwrotu (chyba że został błędnie naliczony)
nieodpłatny - podatnik w zamian za wpłacony podatek nie może domagać się ekwiwalentnego świadczenia
charakter pieniężny - podatek płacony jest pieniądzem
jednostronny - jest ustalany przez państwo jednostronnie (państwo samo ustala podatki)
świadczenie zasadnicze - dostawca dochodów budżetowi państwa
ogólny charakter - podatek nie może być wymierzony indywidualnie, podatek obejmuje generalnie wszystkie podmioty znajdujące się w określonej sytuacji lub prowadzące określoną działalność, która powoduje pobranie podatku.
ELEMENTY ZMIENNE PODATKU:
podmiot podatku
przedmiot podatku
podstawa opodatkowania
stawki podatkowe
warunki płatności podatku (sposób zapłaty, terminy, stosowane ulgi i zwolnienia
Wyróżnia się podmiot czynny i podmiot bierny podatku. Podmiot czynny jest upoważniony do nakładania i pobierania podatku. Podmiot bierny to osoba fizyczna lub prawna która ponosi ciężar podatku.
Z pojęciem podatnika wiąże się pojęcie płatnika i inkasenta. Płatnik nalicza podatek, potrąca i wpłaca do organu podatkowego. Inkasent pobiera podatek i wpłaca do organu podatkowego.
Przerzucalność podatku może być dokonywana w przód albo w tył. W przód polega na zawyżaniu cen przez producentów sprzedawanych produktów - ciężar podatku ponosi odbiorca. W tył - sytuacja odwrotna.
Przedmiotem podatku jest zjawisko, może ono obejmować rzeczy, fakty, działalność, sytuacje.
Podstawę opodatkowania stanowi ilościowo lub wartościowo określony jego przedmiot.
Wartościowo wyrażoną podstawę opodatkowania stanowi DOCHÓD LUB MAJĄTEK.
Podatek można ustalić księgowo, szacunkowo lub ryczałtowo (stała kwota podatku)
Kumulacja podatkowa - polega na łączeniu różnych podstaw opodatkowania, w celu zwiększenia ciężaru podatkowego. Może mieć charakter:
czasowy - sumuje się wszystkie dochody podatkowe w ciągu roku i od tego liczy podatek
terytorialny - sumuje się dochody podatnika uzyskane w kraju i za granicą albo sumuje się dochody ze źródeł na obszarze różnych jednostek administracyjnych (np. w różnych województwach)
podmiotowy - kumuluje się dochody osób związanych wspólnym interesem lub więzami rodzinnymi
przedmiotowy - wlicza się dochody tego samego podatnika osiągnięte z różnych źródeł
Stawkę podatkową stanowią kwoty podatku do podstawy opodatkowania, mogą być wyrażane procentowo lub kwotowo. Stawki mogą zmieniać się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania lub niezależnie od zmian podstawy opodatkowania (obciążenie podatkowe proporcjonalne).
Stawki podatkowe zmienne, których wysokość jest uzależniona od wielkości podstawy opodatkowania ujmowane są w skale podatkowe, będące zbiorem kolejnych wielkości podstawy opodatkowania i odpowiadającym im stawek opodatkowania.
Skale podatkowe: progresywne, regresywne, degresywne.
PROGRESYWNA - stawki rosną w miarę wzrostu podstawy. Kwota podatku rośnie szybciej niż podstawa. Można wyodrębnić dwa rodzaje:
progresja globalna - stawka podatkowa odnosi się do całej podstawy opodatkowania
szczeblowana - stawka dotyczy tylko danego szczebla, podstawa opodatkowania występuje w dwóch elementach: kwota (dotyczy wszystkich poprzednich stopni skali opodatkowania) i stawka procentowa (dotyczy wycinka)