Pojęcie bezrobocia i jego rodzaje

W skali makrospołecznej i mikroekonomicznej najczęściej stosowanymi wyznacznikami pojęcia „bezrobocie” jest tzw. przedmiotowe i podmiotowe podejście do problemu”.

Bezrobocie traktowane jako kategoria rynku pracy, stanowiące zewnętrzny przejaw nierównowagi na tym rynku, wynikającej z nadwyżki podaży pracy nad popytem na pracę, to właśnie ujęcie przedmiotowe. W tym rozumieniu, wskazującym na przyczyny zjawiska, bezrobocie jest problemem ekonomicznym.

W ujęciu podmiotowym bezrobocie jest analizowane od strony osób nim dotkniętych i oznacza stan bezczynności zawodowej osób mogących i chcących pracować, dla których podstawą egzystencji są dochody z pracy. Takie określenie bezrobocia odnosi się do jego społecznych aspektów i wskazuje, że jest ono także kwestię społeczną.

Pomimo faktu, że bezrobocie można rozpatrywać na wielu płaszczyznach, m. in. ekonomicznej, społecznej czy politycznej, to jednak „w większości charakterystyk tego zjawiska kwestie społeczne i psychologiczne są wspólnym punktem odniesienia”. W związku z tym w literaturze ekonomii bezrobocie definiowane jest najczęściej w ujęcia podmiotowym.

Jest ono określane jako zjawisko polegające na tym, że osoby w wieku produkcyjnym (w Polsce przyjmuje się przedziały wiekowe: 18 - 59 lat dla kobiet i 18 - 64 lata dla mężczyzn), które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy, odpowiadającej typowym warunkom w gospodarce, pozostają bez pracy pomimo podjętych poszukiwań1.

Rozmiary bezrobocia można wyrazić w wielkościach absolutnych (liczbą osób bezrobotnych) lub w wielkościach relatywnych (procentowo). Jedną z miar relatywnych jest wskaźnik stopy bezrobocia, wyrażający relację liczby bezrobotnych do liczby aktywnych zawodowo. Wskaźnik ten jest to odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, lecz chce i jest w stanie pracować.

Rodzaje bezrobocia

Złożony charakter bezrobocia, różnorodność wykorzystywanych danych statystycznych o bezrobociu, a także odmienne poglądy na przyczyny tego zjawiska są powodem mnogości występujących w literaturze klasyfikacji bezrobocia. Jedną z najczęściej spotykanych jest tradycyjna klasyfikacja bezrobocia, oparta na kryterium przyczyny jego powstawania zgodnie, z którą wyodrębnia się:

• bezrobocie frykcyjne

Jest to „niemożliwy do obniżenia minimalny poziom bezrobocia, występujący w każdym dynamicznym społeczeństwie”. Powstaje ono jako rezultat opóźnień w przystosowywaniu struktury podaży pracy i struktury popytu na pracę, związanych z niedoskonałym funkcjonowaniem rynku pracy.Główną cechą tego bezrobocia jest krótkotrwałość pozostawania bez pracy i jego przejściowość.

• bezrobocie strukturalne

Pojęcie „bezrobocie strukturalne” nie jest jednoznaczne i proste do zinterpretowania. W teorii przedmiotu można spotkać dwa ujęcia bezrobocia strukturalnego: w szerokim i wąskim znaczeniu. Ten drugi termin jest stosowany dla określenia niedopasowań struktury podaży pracy i popytu na pracę. W szerokim ujęciu oznacza zaś składową trzech elementów: bezrobocia frykcyjnego, bezrobocia strukturalnego sensu stricto oraz bezrobocie instytucjonalnego, które wynika ze specyficznych relacji między pracownikami, pracodawcami, a bezrobotnymi. Jest ono wynikiem rozbieżności struktury podaży pracy i zmieniającego się popytu na pracę, na poszczególnych mikrorynkach, spowodowanych zmianami strukturalnymi gospodarki. W przeciwieństwie jednak do bezrobocia frykcyjnego, niedopasowania te mają charakter długotrwały.

bezrobocie cykliczne (koniunkturalne).wynikające z osłabienia ogólnej aktywności gospodarczej. W literaturze ten typ bezrobocia jest często łączony z nazwiskiem J. M. Keynesa.Zgodnie z teoriami nurtu keynesistowskiego, w fazie pogorszenia się koniunktury następuje spadek popytu, produkcji i zatrudnienia. Bezrobocie cykliczne wystąpi wówczas, gdy popyt agregatowy spadnie poniżej poziomu charakterystycznego dla istnienia bezrobocia frykcyjnego i strukturalnego

* bezrobocie krótkookresowe (do 3 miesięcy) - bezrobocie średniookresowe (3-6 miesięcy) - bezrobocie długookresowe (6-12 miesięcy) - bezrobocie chroniczne(powyżej 12 miesięcy)

* bezrobocie jawne (bezrobotny ujawniający swoje bezrobocie rejestracja w Urzędzie Pracy) - bezrobocie ukryte (występuje, gdy zwiększanie liczby pracowników nie powoduje zwiększenia produkcji. Wówczas krańcowa produkcyjność pracy jest równa zero.

* bezrobocie strukturalne - bezrobocie technologiczne

* bezrobocie cykliczne

* bezrobocie klasyczne (oznacza rodzaj bezrobocia pojawiający się wtedy, kiedy płaca jest utrzymywana powyżej poziomu, przy którym krzywe podaży pracy i popytu na pracę się przecinają. Wynika więc z niedostatecznie elastycznego mechanizmu cenowego rynku pracy. ) - bezrobocie neoklasyczne (wielu ekonomistów uważa, że w długim okresie podstawową przyczyną bezrobocia jest nieelastyczny rynek, który powoduje, że płace są nieelastyczne w długim okresie. Niska elastyczność oznacza, że płace nie dostosowują się do zmian warunków rynkowych i w ten sposób nie zapewniają równowagi popytu i podaży)

Podstawy instytucjonalno-prawne funkcjonowania banku

System bankowy określa prawo bankowe, które w szerokim znaczeniu jest zbiorem norm prawnych, ujętych w kilku ustawach oraz licznych aktach wykonawczych, regulujących działalność banków. W wąskim znaczeniu prawo bankowe jest podstawową ustawą określającą działalność i organizację krajowych banków. Obok niej także ustawa o NBP reguluje nie tylko jego działalność, ale także działalność pozostałych banków. Łącznie tworzą one podstawę systemu bankowego.
Z prawem bankowym związane jest ściśle prawo dewizowe, a także normy prawa handlowego i spółdzielczego, które dotyczą problemów ustrojowych banków występujących w formie spółki akcyjnej i spółdzielczych. Podobnie jest też z prawem czekowym i wekslowym. Również wiele norm prawa cywilnego odnosi się do zasad zawierania i wykonywania umów bankowych.
Nowe prawo bankowe, obowiązujące od 1 stycznia 1988 roku z późniejszymi zmianami określa zasady działalności bankowej, tworzenia i organizacji banków oraz zasady sprawowania nadzoru bankowego, postępowania naprawczego i likwidacji banków.
Normatywnymi źródłami prawa są ustawy i wydane na ich podstawie akty wykonawcze. Ustawy uchwala Sejm RP i SA one ogłoszone w Dzienniku Ustaw RP. Powszechnie obowiązujące zarządzenia wykonawcze są ogłaszane w Monitorze Polskim. Natomiast Uchwały Rady Polityki Pieniężnej oraz Zarządu NBP, które dotyczą przede wszystkim banków, są ogłaszane w Dzienniku Urzędowym NBP.
Ważne znaczenie mają przepisy wydawane przez prezesów poszczególnych banków w formie regulaminów bankowych, które są nienormatywnymi aktami prawnymi. Regulamin bankowy może być wydany tylko w granicach i na podstawie upoważnienia wynikającego z normatywnych aktów prawnych (taki regulamin powinien być przedstawiony Klientowi przed zawarciem konkretnej umowy.
Podobny do regulaminów charakter mają ogólne warunki umów, z którymi klient powinien być zapoznany przez bank przed zawarciem indywidualnej umowy.
Księgi bankowe, wyciągi z tych ksiąg podpisane przez banki i opatrzone pieczęcią oraz wszelkie wystawione w ten sposób oświadczenia, zawierające zobowiązania, zwolnienia ze zobowiązań, zrzeczenie się praw lub pokwitowania odbioru należności bądź stwierdzające udzielenie kredytu, jego wysokości i warunki spłaty mają moc prawna dokumentów urzędowych. Tym samym stanowią podstawę dokonywania wpisów w księgach wieczystych i rejestrach publicznych.
Banki mają obowiązek przestrzegania tajemnicy obrotów i stanów rachunków bankowych, w tym udzielonych kredytów.
Dyrektywy obowiązujące w UE są rodzajem regulacji prawnych, mających na celu harmonizacje przepisów prawa państw członkowskich. Dyrektywy są publikowane w Dzienniku Urzędowym Wspólnoty Europejskiej. Państwa członkowskie obowiązuje wiele dyrektyw i tzw. Ogólnych zaleceń uchwalonych przez Radę Ministrów UE.
Kodeks Dobrej Praktyki Bankowej uchwalony na zgromadzeniu Związku Banków Polskich - nie ma obowiązku przestrzegania jednak Związek apeluje o to. Banki powinny kierować się przepisami prawa, normami przewidzianymi w Kodeksie, uchwałami samorządu bankowego oraz dobrymi zwyczajami kupieckimi, uwzględniając, że są instytucjami zaufania publicznego.
Nadzór bankowy - czynności podejmowane w ramach nadzoru polegają na analizowaniu działalności banku, badaniu jego sytuacji finansowej oraz płynności płątniczej i dochowaniu obowiązujących w tym zakresie norm.

Budżet państwa i zasady jego tworzenia

Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, uchwalanym w formie ustawy budżetowej na okres jednego roku kalendarzowego, zwanego rokiem budżetowym.

Budżet państwa, plan finansowy państwa, zestawienie prognozowanych na następny rok budżetowy dochodów i wydatków rządowych, sporządzone przez rząd (projekt budżetu) i zatwierdzone (po wprowadzeniu ewentualnych poprawek) przez parlament, najczęściej w formie ustawy budżetowej.
Budżet państwa może być zrównoważony (gdy kwoty dochodów i wydatków są sobie równe) lub niezrównoważony. W tym drugim przypadku może mieć miejsce deficyt budżetowy lub nadwyżka budżetowa. Budżet państwa musi zawierać także określenie sposobów pokrycia deficytu lub rozdysponowania nadwyżki. Charakter i wewnętrzna struktura budżetu państwa jest wyrazem kompromisu pomiędzy ścierającymi się interesami gospodarczymi i politycznymi.
Ustawa budżetowa ustala:

• Dochody budżetu państwa

• Wydatki budzętu państwa

• Deficyt budżetu państwa oraz źródła jego pokrycia

• Limity zatrudnienia osób objętych mnożnikowymi systemami wynagrodzeń w państwowych jednostkach budżetowych

• Przychody i rozchody budżetu państwa

• Zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gosp.pomocniczych i środków specjalnych

• Plany finansowe państwowych funduszy celowych

• Wykaz programów i inwestycji wieloletnich

• Dotacje celowe dla JST na realizację zadań administracji rządowej i zadań zleconych ustawami

• Zakres i kwoty dotacji przedmiotowych

• Wykaz jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i kwoty dotacji

• Dotacje celowe na wykonywanie zadań objętych programem wsparcia.

Budżet państwa ma określona strukturę wewnętrzną. Składa się on z części odpowiadających organom władzy państwowej, kontroli, ochrony prawa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej. Częściami budżetu dysponują kierownicy organów centralnych takich jak: Kancelaria Sejmu/Senatu, Kancelaria Prezydenta RP, Sądu najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału konstytucyjnego, NIK, Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych, Instytut Pamięci Narodowej, Krajowego Biura Wyborczego, Państwowej Inspekcji Pracy oraz właściwi ministrowie, przewodniczący komitetów wchodzący ch w skład Rady Ministrów, kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie ora kierownicy wymienionych w budżecie państwowych jednostek organizacyjnych niebędących organami władzy lub administracji państwowej.

Jako instrument polityki gospodarczej państwa budżet powinien być szczególnym narzędziem alokacji bogactwa narodowego i kierowania go ku tym sektorom, obszarom gospodarki i grupom społecznym, które tego najbardziej potrzebują. Postuluje się zatem, by budżet w większym lub mniejszym stopniu respektował następujące podstawowe zasady budżetowe sektora publicznego:

• Zasada jedności budżetowej ( by był opracowywany i uchwalany w formie jednego dokumentu.

• Zasadę zupełności ( by ujmował wszystkie istotne elementy składające się na budżet)

• Zasadę równowagi budżetowej ( by dążono do zrównoważenia wydatków z dochodami - zasada ta ma względny charakter, gdyż odnosi się raczej do budżetów instytucji publicznych lub szczebli lokalnych; w odniesieniu do państwa jest tylko postulatem kierunkowym, ponieważ jej dosłowne spełnianie byłoby błędne)

• Zasadę szczegółowości (by dostatecznie szczegółowo ujmował poszczególne pozycje wydatków zgodnie z ich przeznaczeniem)

• Zasadę jednoroczności ( by obejmował rok kalendarzowy).

Respektowanie tych zasad pozwala zbliżyć się do pewnego ideału budżetu jako narzędzia sprawnego planowania finansów publicznych dla osiągnięcia celów i wykonywania zadań sektora publicznego.

Podstawą gromadzenia i rozdysponowywania środków publicznych w budżecie jest ustawa przyjmowana przez parlament. Który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków. W procedurze budżetowej (prawnej) proces ten nazywany jest autoryzacją budżetu państwa, a ściślej autoryzacją dochodów (podatków) oraz wydatków budżetowych. Autoryzacja dokonywana jest także w przypadku budżetów jts, co polega na ustanowieniu przez władze stanowiące (rady gminne, powiatowe, sejmiki samorządowe) dla władz wykonawczych upoważnień d pobrania określonych dochodów i realizacji określonych wydatków.

Autoryzacja budżetu państwa jest procesem złożonym i wymaga wyjaśnienia kilku istotnych kwestii. Należy do nich zwłaszcza odmienne podejście przy autoryzacji dochodów i autoryzacji wydatków. W przypadku dochodów chodzi zwłaszcza o autoryzację podatków. Pomiędzy podatkami a B.P. zachodzą ścisłe związki; niektóre z nich mają specyficzny charakter. Fundamentalny związek polega na tym, że podstawą tworzenia b.p. są podatki, s ściślej ustawy podatkowe dotyczące poszczególnych rodzajów podatków. W ujęciu prawnym zasadnicza różnica między podatkami a b.p. polega na tym, że wprawdzie podatki, podobnie jak budżet, stanowione są na mocy ustaw, to jednak charakter tych ustaw jest odmienny. Ustawy podatkowe stanowione są z reguły na czas nieokreślony, podczas gdy ustawy budżetowe zawsze mają ściśle określony okres obowiązywania. Nieokreślony czas obowiazywnaia ustaw podatkowych nie przeszkadza w dokonywaniu zmian w danej ustawie lub zmian niektórych szczegółowych rozstrzygnięc. Przyjęcie przez parlament ustawy podatkowej oznacza przymus pobrania danego podatku przez organ wykonawczy, jednak wielkość tego pobrania - w sensie globalnych kwot z danego tytułu podatkowego - jest zapisywana w corocznych ustawach budżetowych. Wpisanie do ustawy

Źródła kapitału w przedsiębiorstwie

1. Źródła kapitału własnego:

- zysk zatrzymany w przedsiębiorstwie

Zysk to nadwyżka sumy przychodów ze sprzedaży produktów i usług oraz z innych tytułów nad wydatkami poniesionymi dla osiągnięcia tych przychodów.

- amortyzacja

Jest to pieniężnie wyrażone zmniejszanie się wartości majątku trwałego. Wyróżnia się amortyzację liniową i przyspieszoną.

- emisja akcji - Akcja to papier wartościowy zabezpieczony aktywami emitenta.

2. Zobowiązania długoterminowe:

- kredyt bankowy - Uzyskanie kredytu zależy od bankowej oceny wiarygodności kredytowej przedsiębiorstwa.

- emisja obligacji

Jest to emitowany w serii papier wartościowy, w którym emitent stwierdza że jest dłużnikiem wobec właściciela obligacji i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia (wykupu obligacji).

- pożyczki pieniężne

Poprzez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych co do gatunku, a biorący zobowiązuje się zwrócić tę samą ilość pieniędzy albo tę samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej ilości.

- leasing - Źródłem kapitału nie jest natomiast leasing operacyjny ponieważ przedmiot leasingu nie zalicza się do środków własnych przedsiębiorstwa.

Jest rodzajem kredytu rzeczowego polegającego na okresowym umożliwieniu z korzystania za stosowną opłatą z określonego dobra materialnego, głównie inwestycyjnego, bez konieczności jego nabycia. Wyróżnia się leasing finansowy i operacyjny.

- forfaiting - Jest to długoterminowe obce źródło finansowania należności długoterminowych.

- franchising - Jest to obce zewnętrzne źródło finansowania rozwoju przedsiębiorstwa.

3. Zobowiązania krótkoterminowe

- kredyt kupiecki

Udzielany jest przez sprzedawcę nabywcy w transakcjach między przedsiębiorstwami i ma formę odroczenia terminu zapłaty w stosunku do daty sprzedaży. Jeśli nabywca zapłaci wkrótce po sprzedaży - korzysta z opustu.

- kredyt bankowy krótkoterminowy

- kredyt wekslowy

Weksel jako papier wartościowy jest dokumentem stwierdzającym wierzytelność pieniężną o treści i skutkach określonych w prawie wekslowym. Wystawienie weksla zobowiązuje jego wystawcę lub wskazaną przez niego osobę do bezwarunkowego zapłacenia sumy pieniężnej określonej osobie w wyznaczonym czasie i miejscu.

- kredyt odbiorcy (przedpłata, zaliczka)

Przedpłata wnoszona jest albo przed rozpoczęciem procesu produkcji albo po częściowej realizacji zamówienia. Konieczność wniesienia przedpłaty powoduje silniejsze związanie nabywcy z wytwórcą zamówionego wyrobu.

- emisja papierów komercyjnych

Są one wystawiane na okaziciela i świadczą o udzieleniu pożyczki dla emitującego papier w określonej wysokości, na dany czas.

- factoring

Jest to forma kredytowania i rozliczania obrotu towarowego. Dostawca przekazuje towar wraz z fakturami nabywcy, a jednocześnie kopie faktur do faktora. Na ich podstawie następuje przelew na rachunek dostawcy ustalonej umową części należnej kwoty ze środków faktora, wynoszącej zazwyczaj ok. 80% kwoty faktury. Pozostałą kwotę, powiększoną o prowizję należną faktorowi dostawca otrzymuje z zapłaty uiszczonej przez nabywcę.

- zobowiązania stałe

Źródłem bezpłatnego zewnętrznego finansowania są zobowiązania wobec pracowników z tytułu wynagrodzeń. Podobnie gromadzi przedsiębiorstwo pieniądze z bieżących wpływów ze sprzedaży na inne płatności, regulowane okresowo np. z tytułu podatków, ceł i ubezpieczeń społecznych.

Głównymi zewnętrznymi źródłami kapitału własnego są:
- pozyskanie nowego udziałowca (inwestora),
- pozyskanie funduszu venture capital,
- emisja akcji.

Głównymi zewnętrznymi źródłami kapitału obcego są:
- zobowiązania z tytułu dostaw i usług, oraz z tytułu podatków i ZUS,
- kredyty bankowe,
- leasing finansowy (kapitałowy),
- emisja obligacji i innych papierów dłużnych.

Z wykorzystaniem w firmie kapitału obcego związane jest pojęcie dźwigni finansowej. Nic wgłębiając się w teoretyczne szczegóły można w dużym uproszczeniu powiedzieć, że dźwignia finansowa jest wykorzystywana w celu zwiększenia rentowności kapitału własnego (czyli dochodów uzyskiwanych przez właścicieli), jeżeli dzięki pożyczeniu kapitału firma zarobi więcej niż wynosi wartość płaconych od niego odsetek, to zysk z kapitału należącego do właścicieli jest powiększany, czyli "lewarowany".

---