ZABURZENIA OPOZYCYJNO BUNTOWNICZE
Cechą charakterystyczną tego typu zaburzeń zachowania jest obecność nasilonego zachowania buntowniczego, nieposłusznego, prowokującego i nieobecność poważniejszych działań antyspołecznych, które naruszają prawo lub prawa innych osób. Ponieważ symptomy Zaburzenia opozycyjno-buntowniczego są po prostu zintensyfikowaniem zachowań normalnie występujących u dzieci, musimy przy diagnozie brać pod uwagę poziom rozwoju dziecka i występujące normalnie w rozwoju etapy buntu.
Częstość występowania: Zaburzenia opozycyjno-buntownicze występują u 3-16% dzieci, około 3 razy częściej u chłopców niż u dziewczynek.
ZABURZENIA OPOZYCYJNO BUNTOWNICZE
OBRAZ KLINICZNY
W wieku przedszkolnym, częste napady złości. Najczęstsze w tym wieku przejawy złości:
tupanie,
krzyk,
rzucanie
niszczenie przedmiotów,
rzucanie się dziecka na podłogę z krzykiem
nawet uderzaniem głową o twarde przedmioty. Bardzo niska tolerancja na frustrację.
W starszym wieku najczęstsze objawy to:
nieposłuszeństwo,
angażowanie dorosłych w niekończące się słowne spory,
pasywny opór,
niegrzeczne, wrogie odpowiedzi,
agresja fizyczna i słowna.
chęć zemsty
nieumiejętność godzenia się na kompromisy
nieumiejętność odraczania gratyfikacji.
nieumiejętność przyznawania się do winy, oskarżanie innych za swoje błędy
DSM-IV: OPPOSITIONAL DEFIANT DISORDER; ZABURZENIA OPOZYCYJNO-BUNTOWNICZE (DSM-IV 313.81)
ICD -10: ZABURZENIA OPOZYCYJNO-BUNTOWNICZE (ICD-10: F91.3)
A. Zaburzenie opozycyjno-buntownicze wiąże się z występującym przynajmniej sześć miesięcy wzorcem zachowań, w czasie którego pojawiają się przynajmniej cztery z następujących zachowań:
częsta utrata panowania nad sobą;
częste kłótnie z dorosłymi;
częste łamanie ustalonych zasad lub odmowa stosowania się do wymagań dorosłych;
częste rozmyślne irytowanie ludzi;
częste oskarżanie innych o popełnianie błędów lub niewłaściwe zachowanie;
częsta drażliwość i łatwość wpadania w irytację;
częste wpadanie w gniew lub rozżalenie;
częsta złośliwość lub mściwość.
Zaburzenia zachowania
Zaburzenia zachowania cechują powtarzające się, utrwalone wzorce zachowania aspołecznego, (w tym zachowania łamiące zasady prawne lub prawa innych osób), agresywnego, buntowniczego.
OBRAZ KLINICZNY
agresja fizyczna,
znęcanie się nad zwierzętami,
kradzież, podpalanie, niszczenie cudzej własności,
wagary,
łamanie prawa,
uciekanie z domu,
używanie alkoholu i narkotyków,
aktywne poszukiwanie i wybierania niebezpiecznych sytuacji,
wrogie nastawienie do innych i przypisywanie innym wrogich intencji
Zaburzenie zachowania DSM-IV
A. W ciągu kolejnych 12 miesięcy wystąpić muszą przynajmniej trzy z wymienionych niżej kryteriów zachowań i przynajmniej jedno musi wystąpić w ciągu kolejnych 6 miesięcy:
Agresja w stosunku do ludzi i zwierząt:
częste znęcanie się, grożenie lub zastraszanie innych;
częste wszczynanie bójek;
użycie broni, która może spowodować poważne uszkodzenie ciała (np. kija, cegły, stłuczonej butelki, noża, pistoletu);
fizyczne okrucieństwo wobec ludzi;
fizyczne okrucieństwo wobec zwierząt;
dokonanie kradzieży połączonej z konfrontacją z ofiarą;
zmuszanie kogoś do czynności seksualnych.
Zaburzenie zachowania
Niszczenie mienia:
umyślne podłożenie ognia z zamiarem spowodowania znacznych zniszczeń;
umyślne niszczenie cudzej własności (w inny sposób niż przez podpalenie).
Oszustwo lub kradzież:
włamanie do cudzego domu, budynku lub samochodu;
kłamstwa w celu zdobycia dóbr lub przysług albo uniknięcia zobowiązań;
kradzież przedmiotów o istotnej wartości bez konfrontacji z ofiarą (np. kradzież w sklepie bez włamania, fałszerstwo).
Zaburzenie zachowania
Poważne naruszenie zasad:
częste pozostawanie wieczorem poza domem pomimo zakazu rodziców (rozpoczynające się przed 13 rokiem życia);
co najmniej dwukrotne nocne ucieczki z domu podczas mieszkania z rodzicami lub opiekunami;
wagarowanie przed 13 rokiem życia.
B. Zaburzenie zachowania powoduje klinicznie istotne trudności w funkcjonowaniu społecznym, zawodowym lub szkolnym
C. Jeśli osoba jest w wieku 18 lat lub starsza jej zachowanie nie spełnia kryteriów potrzebnych do zdiagnozowania Osobowości Antyspołecznej
Antyspołeczne zaburzenie osobowości DSM-IV
A. Istnieje utrzymujący się wzorzec braku szacunku i gwałcenia praw innych ludzi, występujący od 15 roku życia, wskazywany przez trzy (lub więcej) z następujących wskaźników:
nieumiejętność podporządkowania się normom społecznym dotyczącym funkcjonowania zgodnie z prawem, przejawiająca się poprzez wielokrotne zachowania, które mogły być powodem aresztowania;
brak szacunku dla prawdy, przejawiający się powtarzającymi się kłamstwami, używaniem przestępczych pseudonimów, oszukiwaniem innych dla zysku lub przyjemności;
impulsywność, brak zdolności planowania;
skłonność do rozdrażnienia i agresywność wyrażająca się w powtarzających się bójkach lub napaściach;
beztroski brak szacunku dla bezpieczeństwa własnego lub innych;
brak odpowiedzialności wyrażający się w niezdolności do spełnienia wymogów zachowania w pracy zawodowej lub w dotrzymywaniu zobowiązań finansowych;
brak poczucia winy wyrażający się poprzez obojętność lub racjonalizację ranienia, szkodzenia lub okradania innych.
B. Osoba musi mieć co najmniej 18 lat.
C. Udowodnione zaburzenie zachowania, które pojawiły się przed 15 rokiem życia.
D. Zachowania antyspołeczne nie pojawiają się wyłącznie podczas schizofrenii lub epizodu manii.
Fazy rozwoju dziecięcej agresji (Obuchowska, 2001)
1. Faza wstępna - wiek niemowlęcy:
dziecko reaguje niezadowoleniem i złością na doświadczane frustracje, ból i niewygodę
siła tej reakcji jest zróżnicowana ze względu na temperament oraz stan zdrowia dziecka
złość niemowlaka nie jest agresją
niezwykle ważna rola matki (ze punktu widzenia profilaktyki), ponieważ to w relacji z matką dziecko nabywa pierwszych doświadczeń emocjonalnych, a w sytuacji dla niego niekorzystnej, pierwszych urazów
2. Faza preagresywnych zachowań - wiek poniemowlęcy
reakcje niezadowolenia dziecka ulegają dalszemu zróżnicowaniu zarówno pod względem bogactwa uzewnętrzniania, jak i nasilenia
pierwsze doświadczenia socjalizacyjne, wiążą się z doświadczaniem frustracji w obszarach higieny (trening toaletowy), karmienia oraz ubierania się
pojawiają się dwie formy dziecięcego zachowania, które można nazwać preagresywnymi: „usuwanie przeszkód” będących na drodze dziecka oraz „wybuchy wściekłości” - forma gwałtownego protestu dotyczącego najczęściej ograniczenia samodzielności
zachowań tych nie określa się agresywnymi, gdyż dziecko nie ma jeszcze intencji szkodzenia nawet wtedy, gdy jego reakcje złości są gwałtowne i bezpośrednio skierowane ku innej osobie
sposób reagowania dorosłych (rodziców) warunkuje to, czy u dziecka rozwinie się kontrola nad emocjami, czy też utrwali się jej brak
konfrontując preagresywne zachowania dziecka z własną agresją rodzice dają dziecku wzór agresywnego postępowania.
3. Faza prostych agresywnych zachowań - wiek przedszkolny
pojawiają się pierwsze zachowania spełniające kryteria zachowań agresywnych, bowiem może już wystąpić intencja spowodowania przykrości czy innej szkody
dziecko zdając sobie sprawę z przykrości jaka sprawia, równocześnie nie zdaje sobie sprawy z jej wielkości czy znaczenia
mogą pojawić się pewne tendencje do dręczenia zwierząt, co wynika z ciekawości poznawczej dziecka, ale i z mechanizmu przemieszczenia agresji (np. zamiast ku rodzicowi, któremu nie może lub nie chce okazać złości, skierowuje ja na obiekty bardziej dostępne).
4. Faza zróżnicowanych agresywnych zachowań - wczesny okres szkolny
nowym terenem wyzwalającym frustrację jest szkoła, wraz z jej procedurami oceniania, naznaczania, krytykowania, karania
pojawia się konkurencja między wpływami rówieśników i rodziców
pojawia się potrzeba bycia akceptowanym przez rówieśników oraz wzrasta dążenie do samodzielności
u dzieci młodszych częściej występuje agresja fizyczna i instrumentalna, a u dzieci starszych werbalna oraz wroga (z nienawiści)
bójki między dziećmi w tym wieku motywowane są często chęcią podporządkowania sobie innych;
wyraźnie zaznacza się podział na „swoich” i „obcych”
na szczególną uwagę zasługuje zjawisko dręczenia dzieci przez dzieci - które związane jest z ustalaniem swojej pozycji w klasie szkolnej cudzym kosztem; sprowadza się do szykanowania i wyśmiewania dzieci pod jakimś względem odmiennych przez dzieci silniejsze fizycznie czy psychicznie; jest nasilone w klasach, gdzie nauczyciele prezentują autorytarny styl nauczania oraz gdy brak jest możliwości komunikowania się uczniów z nauczycielami
(wśród młodocianych przestępców znajdują się nie tylko tacy, którzy w tym okresie rozwoju byli dręczycielami, ale także tacy, którzy byli ofiarami)
z punktu widzenia profilaktyki zjawisko dręczenia dzieci przez dzieci powinno się znaleźć w centrum wychowawczych oddziaływań szkoły
zaznacza się szczególny wpływ programów telewizyjnych - pod wpływem oglądania scen zwierających agresję obniża się wrażliwość na cudze cierpienie oraz powiększa tolerancja wobec agresji co powoduje wzrost agresywności u dzieci.
Czynniki instytucjonalno - organizacyjne
zbyt liczne klasy, grupy- na małej powierzchni znajduje się duża liczba wychowanków co powoduje częste konflikty. Trudno jest osiągnąć integrację zespołu, anonimowość ułatwia zachowania agresywne
zbyt dużo czasu spędzonego w sposób ukierunkowany - dzieci z natury są ruchliwe. Nienadążanie za tokiem lekcji/ zajęć powoduje frustrację, a to może wyzwalać agresję.
za mało ciekawych i atrakcyjnych form pracy z wychowankiem
ogólny standard budynku i otoczenia - poziom hałasu i wystrój pomieszczeń (zbyt dużo i zbyt mało bodźców sprzyja agresji).
Psychologiczny portret ofiary
Niskie poczucie własnej wartości
Wycofywanie się w sytuacjach trudnych
Nieumiejętność stanowienia granic
Poczucie wstydu, upokorzenia
Zamknięcie się w sobie
Niezdolność w wyrażaniu uczuć, własnego zdania
Zdolne do poświęceń w celu zyskania akceptacji
Labilność emocjonalna (nieoczekiwane zmiany nastrojów, irytacja, nagłe wybuchy).
Poczucie samotności, izolacja
Dolegliwości psychosomatyczne
Wzbudzanie irytacji u innych
Niepokój, niepewność siebie
Psychologiczny portret dzieci agresywnych
Potrzeba dominacji
Podporządkowanie sobie innych dzięki stosowaniu gróźb, siły
Niska tolerancja na frustrację
Wykazują opór, negację
Nie stosowanie się do ogólnie przyjętych reguł
Łatwy kontakt z otoczeniem
Towarzyscy, otwarci
Niski poziom poczucia winy i wstydu
Poczucie zadowolenia, niechęć do zmian w swoim zachowaniu
Impulsywność w działaniu
Niskie poczucie własnej wartości / zawyżona, nieadekwatna samoocena
Wyznaczają swoje granice, wyrażają własne zdanie