Terminologia dotycząca bezpieczeństwa i higieny pracy
Wśród podstawowej terminologii dotyczącej ochrony pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy można wymienić m.in.:
bezpieczeństwo - jedna z najważniejszych i powszechnie pożądanych wartości, wyższa potrzeba człowieka, której niespełnienie wywołuje stres, poczucie lęku i stan zagrożenia;
zdrowie - indywidualny stan dobrego samopoczucia człowieka pod względem fizycznym, psychicznym i społecznym, a nie tylko formalny brak choroby lub niedomagania;
prawo pracy - przepisy określające prawa i obowiązki stron stosunku pracy, m.in. Kodeksu pracy, innych ustaw i aktów wykonawczych, np. rozporządzeń, a także postanowienia układów zbiorowych pracy i innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych oraz regulaminów i statutów;
prawna ochrona pracy - całokształt norm prawnych mających na celu zabezpieczenie pracownika przed utratą życia i zdrowia w związku z pracą oraz ochronę przed niekorzystnym wpływem środowiska pracy na jego zdrowie i życie, np. normy dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony pracy kobiet, ochrony pracy młodocianych, wypadków przy pracy i chorób zawodowych, nadzoru i kontroli nad warunkami pracy;
ochrona pracy - całokształt norm prawnych (prawna ochrona pracy) oraz środków badawczych (badania i rozwój), organizacyjnych (organizacja pracy) i technicznych (technika i technologia) mających na celu ochronę praw pracownika oraz ochronę jego życia i zdrowia przed czynnikami środowiska pracy, a także stworzenie mu optymalnych warunków pracy z punktu widzenia wymagań ergonomii i medycyny pracy;
warunki pracy - całokształt czynników występujących w przedsiębiorstwie lub zakładzie pracy, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie pracujących, komfort pracy oraz wydajność i jakość pracy; warunki pracy są zdeterminowane głównie przez: czynniki środowiska materialnego, zastosowaną technikę i technologię, środki pracy i wyposażenie techniczne, organizację pracy i stanowiska pracy, czynniki przestrzeni pracy, stosunki międzyludzkie, czynniki ekonomiczne;
bezpieczeństwo i higiena pracy albo skrót bhp lub BHP - stan warunków pracy i organizacji pracy oraz zachowań pracowników zapewniający wymagany poziom ochrony zdrowia i życia przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy;
stan bezpieczeństwa i higieny pracy (stan bhp) - wyniki oceny warunków pracy i organizacji pracy, określone najczęściej poprzez analizę wypadków przy pracy, chorób zawodowych i przestrzegania przepisów i zasad bhp, w określonym okresie odniesienia, najczęściej jednego roku lub w okresie dłuższym (np. trzy do pięciu lat) albo krótszym (np. miesiąc, kwartał, półrocze), na określonym szczeblu zarządzania, np. kraj, branża, przedsiębiorstwo, zakład pracy, jednostka organizacyjna lub stanowisko pracy;
przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy (przepisy bhp) - formalnie określone reguły dotyczące zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, które są ujęte w aktach prawnych ogólnych, branżowych i wewnątrzzakładowych, np. ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, układy zbiorowe pracy, porozumienia zbiorowe, regulaminy, statuty;
zasady bezpieczeństwa i higieny pracy (zasady bhp) - reguły dotyczące bezpiecznego i higienicznego wykonywania pracy, które nie są ujęte w formie przepisów prawa, ale wynikają z wiedzy i doświadczenia życiowego, np. nieformalne normy postępowania;
wykorzystanie osiągnięć nauki i techniki - stosowanie takich aktualnych wymagań nauki i techniki, które są powszechnie znane i sprawdzone, np. wytycznych według polskich norm dotyczących systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy;
organizacja pracy - optymalny wybór rozwiązania techniczno-organizacyjnego spośród dostępnych wariantów decyzyjnych w określonych warunkach pracy; zsynchronizowanie w czasie i przestrzeni niezbędnych zasobów do realizacji określonego celu, umożliwiające osiąganie maksymalnych wyników minimalnym nakładem środków i czasu;
organizacja stanowiska pracy - całokształt działań technicznych, organizacyjnych i ekonomicznych, skierowanych na właściwe rozplanowanie, usytuowanie i wyposażenie stanowiska pracy; uwzględnia m.in. wymagania dotyczące pozycji przy pracy, przestrzeni pracy, środków pracy, przedmiotów pracy i środowiska materialnego;
ergonomia - nauka mająca na celu dostosowanie maszyn, narzędzi i innych urządzeń technicznych, warunków materialnego środowiska pracy i środowiska bytowania do potrzeb człowieka oraz jego możliwości anatomicznych i psychofizycznych;
medycyna pracy - nauka o współzależności między pracą i zawodem oraz człowiekiem, jego zdrowiem i chorobami, która zajmuje się fizycznymi i psychicznymi reakcjami człowieka na pracę i jego otoczenie związane z pracą.
Wśród podstawowej terminologii dotyczącej miejsca wykonywania pracy i uczestników procesu pracy można wymienić m.in.:
przedsiębiorstwo - samodzielna i wydzielona organizacyjnie jednostka gospodarcza, posiadająca odrębność ekonomiczną i osobowość prawną oraz środki pracy, przedmioty pracy i zespół osób w celu prowadzenia działalności gospodarczej;
zakład pracy - wyodrębniona organizacyjnie lub funkcjonalnie część przedsiębiorstwa, służąca jako miejsce wykonywania pracy;
teren zakładu pracy - przestrzeń wraz z obiektami budowlanymi, będąca w dyspozycji pracodawcy, w której pracodawca organizuje miejsca pracy;
obiekt budowlany - budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi, budowla stanowiąca całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami lub obiekt małej architektury;
budynek - obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach;
jednostka organizacyjna - podporządkowana jednemu kierownikowi część zakładu pracy, np. filia, dział, wydział, oddział;
miejsce pracy - wyznaczona i nadzorowana przez pracodawcę przestrzeń fizyczna, w której pracownicy przebywają lub do której mają dostęp w związku z wykonywaną pracą;
pomieszczenie pracy - pomieszczenie przeznaczone na pobyt pracowników, w którym wykonywana jest praca, za wyjątkiem pomieszczeń, w których łączny czas przebywania pracowników w ciągu jednej zmiany roboczej jest krótszy niż 2 godziny, a wykonywane czynności mają charakter dorywczy bądź praca polega na krótkotrwałym przebywaniu związanym z dozorem albo konserwacją urządzeń lub utrzymaniem czystości i porządku;
pomieszczenia higienicznosanitarne - szatnie, umywalnie, pomieszczenia z natryskami, ustępy, palarnie, jadalnie, z wyjątkiem stołówek, pomieszczenia do ogrzewania się pracowników oraz pomieszczenia do prania, odkażania, suszenia i odpylania odzieży i obuwia roboczego oraz środków ochrony indywidualnej;
pomieszczenie stałej pracy - pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby przekracza 4 godziny;
pomieszczenie czasowej pracy - pomieszczenie pracy, w którym łączny czas przebywania tego samego pracownika w ciągu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin;
stanowisko pracy - przestrzeń pracy, wraz z wyposażeniem w środki pracy i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje stale albo okresowo czynności związane z pracą;
przedsiębiorca - osoba prowadząca działalność gospodarczą; przedsiębiorca staje się pracodawcą, gdy zakład pracy zaczyna zatrudniać pracowników;
pracodawca - jakakolwiek jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników lub będąca podmiotem stosunku służbowego; osoba fizyczna lub prawna, która zatrudnia co najmniej jednego pracownika oraz odpowiada za zakład pracy i/lub przedsiębiorstwo;
podwykonawca - osoba lub organizacja, która dostarcza usługi pracodawcy w jego miejscach pracy zgodnie z uzgodnionymi wymaganiami, ustaleniami i warunkami;
osoba kierująca pracownikami - osoba zajmująca się organizacją i kontrolą pracy podległych pracowników, np. kierownik;
pracownik - jakakolwiek osoba świadcząca pracę dla pracodawcy, regularnie lub sezonowo; każda osoba zatrudniona przez pracodawcę na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę;
pracujący - pracownik, były pracownik, osoba pozostająca w stosunku służbowym, osoba prowadząca działalność gospodarczą na własny rachunek i osoby z nią współpracujące, rolnik indywidualny i pracujący z nim domownicy, osoba wykonująca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, np. umowy o dzieło, umowy zlecenia.
Wśród podstawowej terminologii dotyczącej zagrożeń i ryzyka w środowisku pracy można wymienić m.in.:
proces pracy lub praca - następujące kolejno po sobie w czasie i przestrzeni współdziałanie ludzi, środków pracy i przedmiotów pracy dla realizacji określonych celów i zadań;
pozycja przy pracy - pozycja ciała ludzkiego przyjmowana przez pracownika podczas pracy, np. pozycja stojąca, siedząca, leżąca, klęcząca lub przemienna stojąco-siedząca;
przestrzeń pracy - przestrzeń wydzielona pojedynczemu pracownikowi lub zespołowi pracowników dla wykonywania pracy;
środki pracy - maszyny, instalacje, narzędzia, przyrządy i inne urządzenia techniczne służące do wykonywania pracy, które mogą być źródłem zagrożeń występujących w środowisku pracy;
przedmioty pracy - materiały, surowce, informacje i energia, które są poddawane przetwarzaniu w procesie pracy;
wyposażenie techniczne - całokształt środków pracy i przedmiotów pracy, ich dobór, rozplanowanie i sposoby wykorzystania, np. maszyny, narzędzia, urządzenia kontrolno-pomiarowe, stanowiskowe środki transportowe;
środowisko pracy - tworzą czynniki materialne i społeczne, w których odbywa się proces pracy, wywierające określony wpływ na organizm człowieka i warunkujące wykonywanie pracy; obejmuje m.in. czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne oraz warunki techniczne, organizacyjne i ekonomiczne;
czynniki niebezpieczne - czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu albo nawet śmierci; czynniki te działając na człowieka w sposób nagły i gwałtowny mogą powodować wypadki przy pracy lub zdarzenia potencjalnie wypadkowe;
czynniki szkodliwe dla zdrowia - czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia; czynniki te, w wyniku najczęściej długotrwałego oddziaływania na organizm człowieka, mogą powodować choroby zawodowe i inne choroby związane z pracą (choroby parazawodowe);
czynniki uciążliwe - czynniki, których oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie prowadząc do trwałego pogorszenia stanu zdrowia; czynniki te mogą utrudniać pracę, obniżać jej wydajność i jakość lub okresowo obniżać sprawność psychofizyczną, ale nie powodują chorób pochodzenia zawodowego;
zagrożenie - źródło możliwego urazu (czynnik niebezpieczny) albo pogorszenia stanu zdrowia (czynnik szkodliwy dla zdrowia lub czynnik uciążliwy), np. czynnik fizyczny, chemiczny, biologiczny lub psychofizyczny, aktywizujące się w wyniku wzajemnego oddziaływania środowiska pracy i człowieka, np. niebezpieczne zachowanie;
zagrożenia wypadkowe - czynniki mogące spowodować wypadek przy pracy lub zdarzenie potencjalnie wypadkowe, np. czynniki mechaniczne, niektóre czynniki chemiczne (np. palne, wybuchowe, żrące) i biologiczne (np. niebezpieczne zwierzęta);
zagrożenia chorobowe - czynniki mogące spowodować chorobę zawodową lub parazawodową albo pogorszenie stanu zdrowia, np. czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne lub psychofizyczne;
ekspozycja - oddziaływanie czynników występujących w środowisku pracy na organizm człowieka, np. poprzez przenikanie do jego organizmu czynników fizycznych lub wchłanianie czynników chemicznych i pyłów, a jej miarą jest czas i intensywność;
narażenie - ekspozycja na określony czynnik szkodliwy dla zdrowia, która może spowodować z określonym prawdopodobieństwem wystąpienie niekorzystnych skutków w stanie zdrowia pracownika lub w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń;
najwyższe dopuszczalne natężenia (NDN) dla czynników fizycznych - wartości średnie ważone, których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu pracy, przez cały okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przyszłych pokoleń;
najwyższe dopuszczalne stężenia (NDS) dla czynników chemicznych i pyłów - wartości średnie ważone, których oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego czasu pracy, przez cały okres jego aktywności zawodowej, nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia przyszłych pokoleń;
najwyższe dopuszczalne stężenia chwilowe (NDSCh) dla czynników chemicznych - wartości średnie, które nie powinny spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występują w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina;
najwyższe dopuszczalne stężenia pułapowe (NDSP) dla czynników chemicznych - wartości, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie mogą być w środowisku pracy przekroczone w żadnym momencie;
dopuszczalne stężenie w materiale biologicznym (DSB) dla czynników chemicznych - najwyższe dopuszczalne poziomy określonego czynnika lub jego metabolitu w odpowiednim materiale biologicznym lub najwyższe dopuszczalne wartości odpowiedniego wskaźnika, określającego oddziaływanie czynnika chemicznego na organizm; w szczególności materiałem biologicznym są krew i mocz pobrane od pracowników;
ryzyko - kombinacja możliwości (określonej przez prawdopodobieństwo, częstość lub opinię ekspertów) wystąpienia urazu albo pogorszenia stanu zdrowia i stopnia ich ciężkości;
ryzyko zawodowe - określona przez prawdopodobieństwo, częstość lub opinię ekspertów możliwość wystąpienia urazu albo pogorszenia stanu zdrowia i stopnia ich ciężkości w wyniku zagrożeń występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy;
wypadek przy pracy - zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć i mające związek z pracą, które zostało uznane za wypadek przy pracy;
choroba zawodowa - choroba wymieniona w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, która została uznana za chorobę zawodową.
1