REDYSTRYBUCJA

1. Ubezpieczenia społeczne jako „urządzenie socjalne”.

Ubezpieczenie w najogólniejszym tego słowa znaczeniu jest to „urządzenie mające na celu ochronę przed czymś, zapobiegające czemuś”. Przez ubezpieczenie (ubezpieczenia) w stosunkach społeczno - gospodarczych rozumiane są urządzenia majątkowe służące zaspokajaniu materialnych potrzeb wywołanych przyczynami losowymi, tj. zdarzeniami przyszłymi, niepewnymi, a zarazem takimi, które normalnie myślący człowiek uważa w swoim życiu za niekorzystne.

Najpierw wykształciły się ubezpieczenia zwane dziś gospodarczymi, przez które rozumie się obecnie gromadzenie i wypłacanie przez specjalne instytucje asekuracyjne środków na pokrycie strat losowych ponoszonych przez osoby fizyczne i prawne w związku z prowadzoną przez nie działalnością przemysłową, handlową lub inną (gospodarczą) oraz strat wynikających z używania niebezpiecznych urządzeń technicznych, pojazdów mechanicznych itp.

Od ubezpieczeń nazywanych ubezpieczeniami gospodarczymi odróżniamy, powstałe z końcem ubiegłego stulecia, ubezpieczenia społeczne, które zostały wprowadzone w celu zagwarantowania pracownikom i członkom ich rodzin środków na zaspokojenie potrzeb losowych (choroba, niezdolność do pracy, śmierć) z utworzonych na ten cel funduszów składkowych.

Określenie istoty ubezpieczeń społecznych nastręcza współcześnie dość poważne trudności. Zazwyczaj rozumiano pod tą nazwą najogólniej system świadczeń wypłacanych z funduszów składkowych na zaspokajanie w interesie społecznym potrzeb losowych ludzi. Wyrazisty model ubezpieczeń społecznych z przełomu XIX i XX wieku uległ zatarciu w czasach nowszych, zwłaszcza od chwili pojawienia się koncepcji tzw. zabezpieczenia społecznego. Sam termin „zabezpieczenie społeczne” użyty został najwcześniej w Związku Radzieckim w dekadzie Rady Komisarzy Ludowych z 1919 roku (ros. socjalnoje obiespieczenije). Jako termin ustawowy nazwa ta została zastosowana przed II wojną w USA w Social Security Act z 1935r. Przeniknęła również do prawodawstwa francuskiego jako securite sociale i zachodnioniemieckiego jako soziale Sicherheit. Posługują się niż też współcześnie systemy prawne krajów, które należały do niedawna do wspólnego bloku państw socjalistycznych, m.in. w byłej Czechosłowacji, w której instytucje prawa ubezpieczeń społecznych występują pod nazwą: pravo socialniho zabezpeceni. W tzw. Karcie Zabezpieczenia Społecznego proklamowanej na V Światowym Kongresie Związków Zawodowych w Moskwie w 1961r. stwierdzono, że „zabezpieczenie społeczne polega na zagwarantowaniu ludziom pracy pełnej opieki we wszystkich przypadkach czasowej lub stałej utraty zdolności do pracy i na chronieniu ich przed wszystkimi zrządzeniami losowymi oraz na akcji zapobiegawczej”. Według konwencji nr 102 Międzynarodowej Organizacji Pracy z 1952 r. w sprawie minimalnych norm zabezpieczenia społecznego i zalecenia tejże organizacji nr 67 z 1944r. dotyczącego gwarancji środków egzystencji, system zabezpieczenia społecznego winien obejmować obowiązkowe ubezpieczenie społeczne oraz subsydiarną w stosunku do nich opiekę (czy też „pomoc”) społeczną. Główne zasady na jakich opiera się ich funkcjonowanie są następujące:

• zasada ubezpieczeniowa - w tym przypadku prawo do określonych świadczeń uzyskuje się z mocy ustawy tylko przy opłacaniu wymaganych przepisami składek; świadczenie udostępniane w zależności od opłacenia składki, występuje więc związek między faktem opłacenia składek a świadczeniem, mówimy o występowaniu tzw. zasady ekwiwalentności ubezpieczeniowej (w pełnym lub tylko ograniczonym zakresie); w ubezpieczeniach społecznych jednak oprócz indywidualnego wkładu ubezpieczonego (składka) przy przyznawaniu świadczenia uwzględnia się zasadę solidaryzmu społecznego;

• zasada zaopatrzeniowa - uprawnienia do określonych świadczeń przysługują z mocy ustawy bez wymogu opłacenia składek, a tylko po spełnieniu przewidzianych przepisami warunków; świadczenia finansowane są z podatków (ogólnych); zasady określania rodzaju świadczeń i ich wysokości określają przepisy ustawy;

• zasada opiekuńcza - zgodnie z tą zasadą funkcjonuje system świadczeń fakultatywnych zapewnianych jednostkom nie posiadającym ustalonych uprawnień ubezpieczeniowych i zaopatrzeniowych; świadczenia finansowane z podatków ogólnych i udzielane w zależności od indywidualnej wymagalności świadczeniobiorcy (ocena przy pomocy kryteriów określonych w ustawie np. kryterium majątkowe i/lub kryterium dochodowe); w tym przypadku występuje jednostronność świadczeń oraz indywidualizacja wymiaru świadczenia.

2. Idee przewodnie ubezpieczeń społecznych.

Według katolickiej i ewangelickiej filozofii społecznej zasady ubezpieczeń społecznych należałoby traktować jako szczególną odmianę trzech najogólniejszych zasad społecznych, które wybijają się na pierwszy plan w tej filozofii:

• zasada pomocniczości;

• zasada personalizmu;

• zasada solidarności.

Zasada pomocniczości akcentuje obowiązek wspólnoty dostarczania jednostce środków na zachowanie egzystencji tylko w takich wypadkach, gdy jednostka nie może wspomnianych zasobów zgromadzić własnymi siłami. Społeczeństwo powinno pomagać jedynie ludziom w staraniach o zdobycie zasobów materialnych na dziś, na jutro i na dalszą przyszłość, a nie zastępować ich w tych wysiłkach.

Zasada personalizmu nakazuje uznawanie pełnej autonomii wewnętrznej każdej jednostki ludzkiej, również w samodzielnym kształtowaniu własnych warunków życia. Wyręczanie ludzi przez państwo w staraniach, jakie każdy człowiek powinien podejmować w celu zdobywania środków na zachowanie egzystencji, krępuje rozwój osobowości jednostki, zwalnia człowieka od odpowiedzialności za własny los i za losy założonej przez niego rodziny.

Idea pomocniczości pozostaje w związku z zasadą solidarności, na której opiera się według współczesnej nauki społecznej organizacja życia zbiorowego obywateli. W odniesieniu do ubezpieczeń społecznych zasada ta oznacza konkretyzację idei samopomocy społecznej w udzielaniu świadczeń osobom znajdującym się w potrzebie, z funduszu wypracowanego wspólnym wysiłkiem ubezpieczonych.

Wspólną podstawą wszelkich systemów ubezpieczeń społecznych w świecie współczesnym jest idea sprawiedliwości rozdzielczej. Idea ta jest realizowana za pomocą różnych zasad zwanych formułami sprawiedliwości. W realnym socjalizmie konkurowały ze sobą zwłaszcza dwie formuły wspomnianej sprawiedliwości: zasada - każdemu według istotnych potrzeb i zasada - każdemu proporcjonalnie do wkładu pracy. Pierwsza z wymienionych wyżej formuł powinna dominować głownie w ubezpieczeniu chorobowym i macierzyńskim, którego celem jest zapewnienie ubezpieczonym świadczeń odpowiadającym szczególnym potrzebom, jakie odczuwa człowiek chory lub kobieta w związku z macierzyństwem (w okresie ciąży, urlopu macierzyńskiego i wychowania małego dziecka).

Formuła „każdemu proporcjonalnie do wkładu pracy” jest zasadą, która przyświeca prawodawcom w regulowaniu uprawnień emerytalno - rentowych. (Formuła ta nie wchodzi zasadniczo w grę w klasycznych, „składkowych” systemach ubezpieczeniowych, do których zbliża się obecne prawo ubezpieczeń społecznych w Polsce. Świadczenia wypłacane są w tych systemach w zamian za udział finansowy ubezpieczonego w powstaniu funduszu na ubezpieczenia.) Nabycie prawa do emerytury i renty oraz wysokość świadczeń z tych tytułów zależy od przepracowania określonego czasu zatrudnienia, a więc od rozmiaru pracy mierzonego długością lat, w ciągu których emeryt lub rencista wykonywał pracę najemną (lub pełnił działalność uznaną za równorzędną z taka pracą).

Z ideą sprawiedliwości rozdzielczej korespondują dwie zasady uznawane za naczelne zasady ubezpieczeń społecznych:

• zasada powszechności ubezpieczeń - uwydatnia dążenie do obejmowania ochroną ubezpieczeniową coraz to nowych grup ludności zgodnie z dyrektywą: „każdemu według istotnych potrzeb”;

• zasada schematyzmu ubezpieczeniowego - równego wymiaru świadczeń dla osób należących do tej samej kategorii istotnej.

W okresie międzywojennym zaliczone zostały do idei twórczych zawartych w najpierwszych, najbardziej utopijnych sformułowaniach: idea powszechności, jak też zasady centralizacji, samorządu i wzajemności. Pod nazwą idei wzajemności rozumiano w tradycyjnej nauce ubezpieczeń społecznych zasadę solidarności ubezpieczeniowej, polegającą na ponoszeniu przez samych ubezpieczonych ciężarów ubezpieczenia zgodnie z formułą: „wszyscy za jednego, jeden za wszystkich”. W nowszych systemach ubezpieczeniowych zasada solidarności ubezpieczeniowej występuje w nieco szerszym znaczeniu tego słowa. Zarówno w Polsce jak też w innych krajach współczesne ubezpieczenia są oparte na idei (zasadzie) wzajemności dlatego, ponieważ ubezpieczeni mają pewien udział w tworzeniu wyodrębnionego funduszu na świadczenia emerytalne, rentowe i in. Udział ten polega, zdaniem jednych autorów, na wkładzie finansowym mającym postać składek opłacanych za ubezpieczonych przez zakłady pracy, a według innych, na przyczynianiu się pracowników do powstania funduszu ubezpieczeniowego własną pracą. Na odnotowanie zasługuje też pogląd odwołujący się do solidarności ogólnonarodowej, którą symbolizuje udział budżetu państwa w finansowaniu ubezpieczeń społecznych.

BIBLIOGRAFIA

1. M. A. Szczur: „Wstęp do ubezpieczeń społecznych”

2. T. Zieliński: „Ubezpieczenia społeczne pracowników: zarys praw”

red. M. Szymczak: Słownik języka polskiego, t. III, Warszawa 1983, s. 569

J. Piotrowski: Zabezpieczenie społeczne. Problematyka i metody, Warszawa 1996, s. 169

M. A. Szczur: Wstęp do ubezpieczeń społecznych, Warszawa 2002, s. 4

J. Auteytner: Wprowadzenie do doktryn polityki społecznej, SiMIPiSS, Warszawa 1986, s. 50

J. W. Gałkowski: Zasada pomocniczości, „Więź” 1883, nr 1

Ch. Perelman: O sprawiedliwości, Warszawa 1959, s. 30 i Z. Ziembiński: O pojmowaniu sprawiedliwości, Lublin 1992, s. 93.

Ch. Perelman: O sprawiedliwości, Warszawa 1959, s. 73

K. Krzeczkowski: Idee przewodnie ubezpieczeń społecznych, Warszawa 1936, s. 73

jw. s. 10 i 179

T. Zieliński: Idea wzajemności w socjalistycznym modelu ubezpieczeń społecznych, PiP 1981, z.2, s. 10

E. Modliński: Podstawowe zagadnienia prawne ubezpieczeń społecznych, Warszawa 1968, s. 545

W. Szubert: Ubezpieczenie społeczne. Zarys systemu, Warszawa 1987, s. 116-118

Szukasz gotowej pracy ?

To pewna droga do poważnych kłopotów.

Plagiat jest przestępstwem !

Nie ryzykuj ! Nie warto !

Powierz swoje sprawy profesjonalistom.

---