System prawa dzielimy na 2 podzbiory: prawo publiczne (występuje organ państwa, który ma kompetencję do władczego kształtowania stosunków prawnych) i prawo prywatne (autonomiczne podmioty, brak władczego podporządkowania).

System > działy > gałęzie

Prawo cywilne jest gałęzią systemu prawa.

Gałęzie- obejmują wspólne kompleksy norm, które regulują określone kategorie stosunków społecznych, według ogólnych założeń.

Normy z innych gałęzi prawa można stosować tylko analogicznie w przypadkach nierozstrzygnięcia przez inne gałęzie prawa.

Prawo cywilne to zespół norm prawnych regulujących stosunki cywilno-prawne.

Stosunki cywilno-prawne - rodzaj stosunków społecznych ukształtowanych na podstawie prawa cywilnego.

Mamy 3 elementy pod pojęciem prawa cywilnego:

-podmiot

-przedmiot

-regulacja

Podmiot prawa cywilnego to stosunki cywilne majątkowe i niemajątkowe (mają za przedmiot interesy natury ekonomicznej, czyli można powiedzieć, że to stosunki własnościowe w najszerszym znaczeniu).

Regulacja wyraża się w kształtowaniu sytuacji prawnej podmiotów prawa cywilnego na zasadzie równorzędności. Zasada ta polega na tym, że żadna ze stron nie może być podporządkowana drugiej stronie.

Definicje prawa cywilnego:

-w szerszym znaczeniu: prawo cywilne jest to gałąź systemu prawa obejmująca przepisy, które regulują majątkowe i niemajątkowe stosunki prawne za pomocą cywilistycznej metody opartej na zasadzie równorzędności podmiotów.

-w znaczeniu przedmiotowym: prawo cywilne jest to określony zespół norm prawnych regulujących stosunki majątkowe i niemajątkowe między podmiotami prawna zasadzie równorzędności.

- w znaczeniu podmiotowym: prawo cywilne jest to uprawnienie lub zespół uprawnień wynikających z określonego stosunku prawnego, a przysługujących podmiotowi prawa na podstawie prawa w znaczeniu przedmiotowym.

Działy prawa cywilnego:

1. Część ogólna

2. Prawo rzeczowe

3. Prawo zobowiązań

4. Prawo rodzinne

5. Prawo spadkowe

6. Prawo własności intelektualnej (na dobrach niematerialnych)

Zasady prawa - podstawowe założenia wyrażające rozwiązania charakterystyczne dla danego systemu tych gałęzi prawa:

-wskazują wartości, jakie powinny być realizowane przez normy prawne

-wskazują kierunek działań prawodawczych, sposób interpretacji przepisów prawa i sposób stosowania prawa

-wskazują preferencje w razie kolizji norm prawnych

Katalog zasad:

-uznanie i ochrona osobowości każdego człowieka w równej mierze

-pełna i równa ochrona mienia

-zakaz nadużywania praw podmiotowych

-autonomia woli

ochrona zaufania

Unifikacja- ujednolicenie prawa w ramach poszczególnych gałęzi systemów prawa na obszarze całego państwa.

Kodyfikacja - zabieg legislacyjny idący dalej niż unifikacja, dokonywany przy pomocy aktów prawnych najczęściej odrębnych dla poszczególnych działów danej gałęzi (najczęściej wydawanie aktów prawnych w postaci kodeksów).

Katalog źródeł prawa:

-prawo stanowione

1.Konstytucja

2.Ustawy

3.Ratyfikowane umowy międzynarodowe

4.Rozporządzenia

5.Akty prawa miejscowego

-zwyczaje i prawo zwyczajowe

Zwyczaj jest to pewna stała praktyka postępowania. Sam w sobie nie jest faktem prawotwórczym, lecz może pośrednio ją uzyskać. Zastosowanie zwyczaju powinno się rozpatrywać łącznie z zasadami współżycia społecznego. Sąd nie powinien kierować się zwyczajem niezgodnym z bezwzględnie obowiązującymi normami prawnymi.

Prawo zwyczajowe. Normy prawa zwyczajowego mogą być źródłem prawa pod warunkiem, że nie są sprzeczne z normami prawa stanowionego. Są to reguły jakiegoś stałego postępowania w jakiejś sprawie, ustalone w praktyce obrotu prawnego. Mogą stać się źródłem prawa, jeżeli zostaną uznane i zastosowane przez organ stosujący prawo.

Zasady współżycia społecznego

Są poza prawami i normami społecznymi. To normy moralne regulujące stosunki międzyludzkie, powszechnie akceptowane w danym czasie czy okresie. Stanowią treść tzw. Klauzul generalnych.

Klauzule generalne - zwroty ustawowe odsyłające do systemu ocen lub norm pozaprawnych, którymi organy stosujące prawo powinny się kierować.

Funkcje zasad współżycia społecznego:

1. Kryterium doprecyzowania treści poszczególnych instytucji prawa cywilnego

2. Kryterium oceny zachowania podmiotów prawa

3. Kryterium wykładu oświadczeń woli

4. Kryterium powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilno-prawnego.

Orzecznictwo nie jest źródłem prawa cywilnego. Pełni funkcję interpretacyjną.

Nauka również nie jest źródłem.

Przepisy i normy prawne

Przepis - forma wyrażenia przez prawodawcę normy prawnej, stanowi jednostkę redakcyjną aktu normatywnego. Sformułowany może być w postaci artykułu, paragrafu, ustępu.

Norma prawna - reguła postępowania skierowana do wskazanego podmiotu (adresata normy) wyrażająca nakaz lub zakaz określonego zachowania (dyspozycja normy) w oznaczonych okolicznościach (hipoteza normy) zagrożona reakcją organów państwa na wypadek niezastosowania adresata normy do dyspozycji normy (zapowiedź sankcji).

Norma prawna może być wyrażona w jednym przepisie lub kilku przepisach.

Sankcja prawna w prawie cywilnym to zapowiedź w normie prawnej reakcji organów państwa. Przypadku niezastosowania się adresata do dyspozycji normy. Celem sankcji o charakterze cywilno-prawnym jest zaspokojenie zasługujących na ochronę prawną interesów majątkowych i niemajątkowych podmiotów prawa.

Charakter sankcji w prawie cywilnym:

-odszkodowawcza - przymusowe uzyskanie na rzecz wierzyciela z majątku dłużnika określonych przedmiotów majątkowych lub wartości pieniężnych.

-spowodować może unieważnienie czynności prawnej

-może polegać na przekształceniu lub przeniesieniu stosunku prawnego

-może polegać na odmowie udzielenia prawa podmiotowego.

Rodzaje norm prawa cywilnego

1. bezwzględnie obowiązujące (bezwzględnie wiążące, bezwzględnie stosowalne, imperatywne, kategoryczne, ius cogens) - nie mogą być wyłączone ani nawet ograniczone z woli stron, ani też odmiennych zwyczajów

2. względnie obowiązujące (względnie wiążące, względnie stosowalne, uzupełniające, ius suppletivum, ius dispoditivum) - są to normy, które znajdują zastosowanie tylko wtedy gdy strony nie ukształtowały konsekwencji stosunku prawnego w sposób odmienny niż przewiduje to norma względnie obowiązująca

3. połowicznie bezwzględnie obowiązujące (jednostronnie bezwzględnie stosowalne, jednokierunkowo działającymi normy dyspozytywne, semidyspozytywne, semiimperatywne) - zastosowanie tych norm może być z woli stron wyłączone lub ograniczone, ale tylko na korzyść tej ze stron, której interes ustawa poddaje intensywnej ochronie. Tylko wtedy, gdy postanowienia umowy są korzystniejsze dla strony objętej ochroną niż postanowienia tej normy.

Normy kompetencyjne - normy, które nakładają na kogoś obowiązek reagowania na dokonanie czynności konwencjonalnej. Przyznają one kompetencję określonemu podmiotowi do dokonania czynności konwencjonalnej z tym skutkiem, że powstają dla kogoś jakieś obowiązki.

Metanormy - bezpośrednio regulują zachowanie człowieka

1.normy dotyczące sposobu konstruowania systemu prawniczego

2. reguły interpretacyjne

3. reguły inferencyjne

4.reguły kolizyjne

Rodzaje przepisów prawnych

1. Definicje legalne (ustawowe) - są to przepisy określające znaczenie użytych w akcie prawnym terminów lub zwrotów

2. Przepisy odsyłające - powołują się na inne przepisy. Dopiero te przepisy razem pozwalają skonstruować normę prawną

3. fikcje prawne - nakazują traktować określone w nich fakty za równoważne faktom we wskazanym przepisie formułującym hipotezę innej normy

4. przepis zawierający zwroty niedookreślone np. klauzule generalne

Obowiązywanie norm w zasięgu czasowym

Stanowione normy prawa cywilnego zaczynają obowiązywać po upływie 14 dni od dnia ich ogłoszenia, jeżeli same nie stanowią inaczej. Okres między datą publikacji aktu, a początkowym terminem jego obowiązywania nazywa się vacatio legis.

Normy przestają obowiązywać wskutek:

1. wyraźnych klauzul derogacyjnych

2. upływu czasu, który został oznaczony w akcie ustanawiającym normy

3. wejścia w życie później ustanowionych norm, które regulują takie same sytuacje

4. wskutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego

5. zmiana sytuacji społeczno-prawnej (nie jest to stwierdzone)

6. gdy staje się niestosowalna na skutek zmiany systemu prawnego lub stosunków faktycznych

Prawo intertemporalne (międzyczasowe)

Zawiera reguły, które wskazują, jakim modyfikacjom ulega zakres obowiązywania i tym samym stosowania dawnych norm prawnych ze względu na ustanowienie nowych norm prawnych. Ma tu zastosowanie zasada nieretroakcji, według której normy nie mają mocy wstecznej. Zasady tej nie stosuje się, gdy wskazuje na to brzmienie ustawy lub cel ustawy.

Reguły dla norm nieobjętych zasadą nieretroakcji.

1.Sam fakt uchylenia normy, nie powoduje zgaśnięcia konkretnych stosunków prawnych i nie ogranicza zastosowania do nich normy dotychczasowej

2. Jeżeli norma późniejsza inaczej niż norma wcześniejsza reguluje treść stosunku prawnego, wtedy o zasięgu czasowym obowiązywania tych norm w zasadzie decyduje rodzaj regulowanego stosunku prawnego (trwałe stosunki prawne - stosowanie norm nowych)

3.Kwalifikacja skutków prawnych zdarzeń, które miały miejsce pod rządem starej normy, to mimo iż wywierają one wpływ na istnienie i treść stosunku prawnego powstałego pod rządem dawnej normy prawnej, reguła ogólna każe stosować do nich normę nową.

Obowiązywanie norm prawa cywilnego w zasięgu przestrzennym

Normy obowiązują na całym terytorium RP, jeżeli co innego nie wynika z treści odpowiednich przepisów prawnych. Adresatami są obywatele RP.

Wnioskowanie z norm o normach

- reguły instrumentalnego zakazu i nakazu

1.Nakaz czynienia wszystkiego, co świetle aktualnej wiedzy jest warunkiem koniecznym do zrealizowania tego stanu rzeczy

2. zakaz czynienia czegokolwiek co jest warunkiem wystarczającym do niezrealizowania tego stanu rzeczy.

-reguły a fortiori

1.argumentum a maiori ad minus (z większego na mniejsze)

2.argumentum a minori ad maius (z mniejszego na większe)

-analogia z ustawy - wnioskowanie opiera się na stwierdzeniu podobieństwa między faktem unormowanym i nie unormowanym i na tej podstawie następuje wiązanie takich samych skrótów prawnych z faktem nie unormowanym, jakie są wiązane przez przepisy prawa z faktem unormowanym.

-analogia z prawa - Używana wtedy, gdy brakuje przepisu normującego, wnioskujący odwołuje się do całokształtu unormowania składającego się na dany porządek prawny.

---