MIŁOSIERNY SAMARYTANIN:
Pierwotnie słowo "samarytanin" oznaczało mieszkańca Samarii.
Jest on jednak symbolem litości, dobra, współczucia, człowieka spieszącego z pomocą potrzebującym, skłonnego do dobrych uczynków, pomocny, miłosierny, nieobojętny (według przypowieści biblijnej miłosierny Samarytanin pomógł rannemu, obrabowanemu nieszczęśnikowi leżącemu na drodze, pielęgnując go i dzieląc się z nim swoim majątkiem).
Odniesienie do Pisma Świętego: (Łk 10,30-37)
„Jezus nawiązując do tego, rzekł: «Pewien człowiek schodził z Jerozolimy do Jerycha i wpadł w ręce zbójców. Ci nie tylko że go obdarli, lecz jeszcze rany mu zadali i zostawiwszy na pół umarłego, odeszli. Przypadkiem przechodził tą drogą pewien kapłan; zobaczył go i minął. Tak samo lewita, gdy przyszedł na to miejsce i zobaczył go, minął. Pewien zaś Samarytanin, będąc w podróży, przechodził również obok niego. Gdy go zobaczył, wzruszył się głęboko: podszedł do niego i opatrzył mu rany, zalewając je oliwą i winem; potem wsadził go na swoje bydlę, zawiózł do gospody i pielęgnował go. Następnego zaś dnia wyjął dwa denary, dał gospodarzowi i rzekł: "Miej o nim staranie, a jeśli co więcej wydasz, ja oddam tobie, gdy będę wracał". Któryż z tych trzech okazał się, według twego zdania, bliźnim tego, który wpadł w ręce zbójców?» On odpowiedział: «Ten, który mu okazał miłosierdzie». Jezus mu rzekł: «Idź, i ty czyń podobnie!»”
NIEWIERNY TOMASZ:
O świętym Tomaszu Apostole mówi się czasem "niewierny Tomasz". Oczywiście nie oznacza to jakoby miał być niewierny Jezusowi. Miał on wątpliwości, czy rzeczywiście pozostali apostołowie ujrzeli zmartwychwstałego Jezusa, mówił: "Jeśli nie ujrzę na rękach jego przebicia gwoździami i nie włożę palca mego w miejsce gwoździ i nie włożę ręki mojej w bok jego, nie uwierzę".
Dziś określenie to oznacza niedowiarka, człowieka nieufnego, sceptycznie nastawionego.
Odniesienie do Pisma Świętego: (Jn 20, 24)
„Ale Tomasz, jeden z Dwunastu, zwany Didymos, nie był razem z nimi, kiedy przyszedł Jezus. Inni więc uczniowie mówili do niego: «Widzieliśmy Pana!» Ale on rzekł do nich: «Jeżeli na rękach Jego nie zobaczę śladu gwoździ i nie włożę palca mego w miejsce gwoździ, i nie włożę ręki mojej do boku Jego, nie uwierzę». A po ośmiu dniach, kiedy uczniowie Jego byli znowu wewnątrz [domu] i Tomasz z nimi, Jezus przyszedł mimo drzwi zamkniętych, stanął pośrodku i rzekł: «Pokój wam!» Następnie rzekł do Tomasza: «Podnieś tutaj swój palec i zobacz moje ręce. Podnieś rękę i włóż [ją] do mego boku, i nie bądź niedowiarkiem, lecz wierzącym!» Tomasz Mu odpowiedział: «Pan mój i Bóg mój!» Powiedział mu Jezus: «Uwierzyłeś dlatego, ponieważ Mnie ujrzałeś? Błogosławieni, którzy nie widzieli, a uwierzyli».”
OFIARA ABRAHAMA:
Każdy z nas na pewno kojarzy historię Abrahama, który został wystawiony przez Pana Boga na próbę wiary - nakazał mu złożyć w ofierze swojego jedynego syna Izaaka. Oddany Panu Abraham szybko podjął decyzję. Narąbał drzewa do spalenia ofiary i wyruszył w drogę. Na górze zbudował ołtarz, związał syna i sięgnął ręką po nóż. Ale wtedy ukazał się Anioł Pański i powiedział, aby nie czynił dziecku nic złego, bo poznał, że boi się Boga, gdyż nie odmówił Mu nawet jedynego syna. Mężczyzna złożył w ofierze znajdującego się nieopodal barana zamiast syna. Następnie Anioł Pański przemówił ponownie i pobłogosławił Abrahama za jego oddanie i do dziś stał się on symbolem i przykładem najwyższego poświęcenia.
Odniesienie do Pisma Świętego: (Rdz 22,1-3)
„A po tych wydarzeniach Bóg wystawił Abrahama na próbę. Rzekł do niego: «Abrahamie!» A gdy on odpowiedział: «Oto jestem» - powiedział: «Weź twego syna jedynego, którego miłujesz, Izaaka, idź do kraju Moria i tam złóż go w ofierze na jednym z pagórków, jakie ci wskażę». Nazajutrz rano Abraham osiodłał swego osła, zabrał z sobą dwóch swych ludzi i syna Izaaka, narąbał drzewa do spalenia ofiary i ruszył w drogę do miejscowości, o której mu Bóg powiedział.”
PALEC BOŻY:
Metafora, symbol, związek frazeologiczny oznaczający znak, napomnienie, ostrzeżenie, przejaw działania sił nadprzyrodzonych, a przede wszystkim istnienie Opatrzności.
Odniesienie do Pisma Świętego: (Wj 8,15)
„I rzekł Jahwe do Mojżesza: «Powiedz Aaronowi: Wyciągnij laskę swoją i uderz proch ziemi, aby zamienił się w komary na całej ziemi egipskiej». I uczynili tak: Aaron wyciągnął rękę swoją i laskę i uderzył proch ziemi. Komary pokryły ziemię i bydło, cały proch ziemi w kraju egipskim zamienił się w komary. Lecz to samo starali się uczynić czarownicy dzięki swej wiedzy tajemnej, by sprowadzić komary, ale tego nie potrafili. Przyszły komary na ziemię i na zwierzęta. Wówczas rzekli czarownicy do faraona: «Palec to Boży», ale serce faraona pozostało uparte i nie usłuchał ich, co też Pan zapowiedział.”
PLAGI EGIPSKIE (często też nazywane plagi biblijne lub dziesięć plag)
dziesięć klęsk wymierzonych Egiptowi przez Boga, opisanych w biblijnej Księdze Wyjścia, w rozdziałach 7 - 12. Miały one przekonać faraona, aby zgodził się na opuszczenie Egiptu przez Izraelitów. Były to:
- przemiana wody w Nilu i całym Egipcie w krew
- żaby
- komary
- muchy
- zaraza i pomór bydła
- wrzody
- grad
- szarańcza
- ciemności
- śmierć pierworodnych
Jako biblizm oznacza klęskę, karę, dotkliwe wydarzenia, olbrzymie nieszczęścia. Używany również w sytuacjach, gdy coś nie jest realizowane według zamierzonego przez nas planu, gdy na drodze do jego realizacji napotykamy przeszkody, trudności.
Odniesienie do Pisma Świętego: (Wj 7,4)
„Faraon nie usłucha was, toteż wyciągnę rękę moją nad Egiptem i wywiodę z Egiptu moje zastępy, mój lud, synów Izraela spośrodka nich, wśród wielkich kar.”
PŁACZ I ZGRZYTANIE ZĘBÓW:
cierpienie, spóźniony żal za winy. Pochodzi z wyjaśnienia przypowieści o chwaście opowiedzianej uczniom przez Jezusa i opisanej w Ewangelii wg świętego Mateusza:
Wtedy odprawił tłumy i wrócił do domu. Tam przystąpili do Niego uczniowie i prosili Go: «Wyjaśnij nam przypowieść o chwaście!» On odpowiedział: «Tym, który sieje dobre nasienie, jest Syn Człowieczy. Rolą jest świat, dobrym nasieniem są synowie królestwa, chwastem zaś synowie Złego. Nieprzyjacielem, który posiał chwast, jest diabeł; żniwem jest koniec świata, a żeńcami są aniołowie. Jak więc zbiera się chwast i spala ogniem, tak będzie przy końcu świata. Syn Człowieczy pośle aniołów swoich: ci zbiorą z Jego królestwa wszystkie zgorszenia i tych, którzy dopuszczają się nieprawości, i wrzucą ich w piec rozpalony; tam będzie płacz i zgrzytanie zębów. Wtedy sprawiedliwi jaśnieć będą jak słońce w królestwie Ojca swego. Kto ma uszy, niechaj słucha!”
Odniesienie do Pisma Świętego: (Mt 22,12-13)
"Rzekł do niego: "Przyjacielu, jakże tu wszedłeś nie mając stroju weselnego?" Lecz on oniemiał. Wtedy król rzekł sługom: "Zwiążcie mu ręce i nogi i wyrzućcie go na zewnątrz, w ciemności! Tam będzie płacz i zgrzytanie zębów".
SALOMONOWA MĄDROŚĆ i SALOMONOWY WYROK:
Salomonowa mądrość - ten zwrot biblijny użyty bywa na określenie niezwykłej, legendarnej, sprawiedliwej i niezmiennej mądrości. Salomonowa mądrość to wielka mądrość, a salomonowy wyrok to wyrok mądry i sprawiedliwy, lecz zaskakujący. Według podań biblijnych jego mądrość przewyższała znacznie umysły żyjących wówczas ludzi. Jedna z historii mówi, iż zdarzyło się pewnego razu, że przed oblicze króla zgłosiły się dwie kobiety, nierządnice, z niemowlęciem. Opowiadały, że mieszkają razem i obie w tym samym czasie powiły synów, ale jedna z nich przygniotła dziecko podczas snu i udusiła je. Każda z nich twierdziła, że jest matką żyjącego niemowlaka. Prosiły Salomona o rozsądzenie sporu.
Po wysłuchaniu ich historii król kazał przynieść miecz i polecił rozciąć dziecko i każdej z kobiet dać po połowie. Wtedy jedna z nich zaczęła błagać Salomona, by zostawił syna przy życiu i oddał je tej drugiej. W ten sposób król rozpoznał prawdziwą matkę i oddał jej syna całego i zdrowego. Lud izraelski natomiast uznał , że przez Salomona przemawia sam Bóg.
Odniesienie do Pisma Świętego:
Salomonowa mądrość (1 Krl 3,5-12)
„W Gibeonie Jahwe ukazał się Salomonowi w nocy, we śnie. Wtedy rzekł Bóg: «Proś o to, co mam ci dać». A Salomon odrzekł: «Tyś okazywał Twemu słudze Dawidowi, memu ojcu, wielką łaskę, bo postępował wobec Ciebie szczerze, sprawiedliwie i w prostocie serca. Ponadto zachowałeś dla niego tę wielką łaskę, że dałeś mu syna, zasiadającego na jego tronie po dziś dzień. Teraz więc, o Jahwe, Boże mój, Tyś ustanowił królem Twego sługę w miejsce Dawida, mego ojca, a ja jestem bardzo młody. Brak mi doświadczenia! Ponadto Twój sługa jest pośród Twego ludu, któryś wybrał, ludu mnogiego, którego nie da się zliczyć ani też spisać, z powodu jego mnóstwa. Racz więc dać Twemu słudze serce pełne rozsądku do sądzenia Twego ludu i rozróżniania dobra od zła, bo któż zdoła sądzić ten lud Twój tak liczny?» Spodobało się Jahwe, że właśnie o to Salomon poprosił. Bóg więc mu powiedział: «Ponieważ poprosiłeś o to, a nie poprosiłeś dla siebie o długie życie ani też o bogactwa, i nie poprosiłeś o zgubę twoich nieprzyjaciół, ale poprosiłeś dla siebie o umiejętność rozstrzygania spraw sądowych, więc spełniam twoje pragnienie i daję ci serce mądre i rozsądne, takie, że podobnego tobie przed tobą nie było i po tobie nie będzie.”
Salomonowy wyrok (1 Krl 3,16-28)
„Potem dwie nierządnice przyszły do króla i stanęły przed nim. Jedna z kobiet powiedziała: «Litości, panie mój! Ja i ta kobieta mieszkamy w jednym domu. Ja porodziłam, kiedy ona była w domu. A trzeciego dnia po moim porodzie ta kobieta również porodziła. Byłyśmy razem. Nikogo innego z nami w domu nie było, tylko my obydwie. Syn tej kobiety zmarł w nocy, bo położyła się na nim. Wtedy pośród nocy wstała i zabrała mojego syna od mego boku, kiedy twoja służebnica spała, i przyłożyła go do swoich piersi, położywszy przy mnie swego syna zmarłego. Kiedy rano wstałam, aby nakarmić mojego syna, patrzę, a oto on martwy! Gdy mu się przyjrzałam przy świetle, rozpoznałam, że to nie był mój syn, którego urodziłam». Na to odparła druga kobieta: «Wcale nie, bo mój syn żyje, a twój syn zmarł». Tamta zaś mówi: «Właśnie że nie, bo twój syn zmarł, a mój syn żyje». I tak wykrzykiwały wobec króla. Wówczas król powiedział: «Ta mówi: To mój syn żyje, a twój syn zmarł; tamta zaś mówi: Nie, bo twój syn zmarł, a mój syn żyje». Następnie król rzekł: «Przynieście mi miecz!» Niebawem przyniesiono miecz królowi. A wtedy król rozkazał: «Rozetnijcie to żywe dziecko na dwoje i dajcie połowę jednej i połowę drugiej!» Wówczas kobietę, której syn był żywy, zdjęła litość nad swoim synem i zawołała: «Litości, panie mój! Niech dadzą jej dziecko żywe, abyście tylko go nie zabijali!» Tamta zaś mówiła: «Niech nie będzie ani moje, ani twoje! Rozetnijcie!» Na to król zabrał głos i powiedział: «Dajcie tamtej to żywe dziecko i nie zabijajcie go! Ona jest jego matką». Kiedy o tym wyroku sądowym króla dowiedział się cały Izrael, czcił króla, bo przekonał się, że jest obdarzony mądrością Bożą do sprawowania sądów.”
SODOMA I GOMORA:
Dzisiaj potocznie powiedzenie "Sodoma i Gomora" oznacza tyle, co "siedlisko rozpusty", "jaskinię nierządu", "skrajnie nieprzyzwoite" bądź "zboczone" etc., a szerzej i ogólniej: bałagan, chaos, bezhołowie, zupełny brak kontroli nad niebezpiecznym, bądź kłopotliwym przedsięwzięciem.
Ciekawostka:
Współczesny termin "sodomia" oznacza w języku polskim 'obcowanie płciowe ze zwierzętami', co wiąże się częściowo z biblijną legendą.
Jak utrzymuje Biblia - przyczyną zagłady Sodomy i Gomory były: niegodziwości i nieokiełznana rozpusta ich mieszkańców oraz przejawiany przez nich cyniczny brak szacunku i pogarda dla prawa i autorytetów, a w szczególności wobec Boga. Ultimatum, które Bóg postawił jako warunek ocalenia miasta było wytypowanie jego dziesięciu "sprawiedliwych" mieszkańców, co skończyło się niepowodzeniem (zabrakło sześciu osób).
Odniesienie do Pisma Świętego: (Jud 1,5-7)
„Pragnę zaś, żebyście przypomnieli sobie, choć raz na zawsze wiecie już wszystko, że Pan, który wybawił naród z Egiptu, następnie wytracił tych, którzy nie uwierzyli; i aniołów, tych, którzy nie zachowali swojej godności, ale opuścili własne mieszkanie, spętanych wiekuistymi więzami zatrzymał w ciemnościach na sąd wielkiego dnia; jak Sodoma i Gomora i w ich sąsiedztwie [położone] miasta - w podobny sposób jak one oddawszy się rozpuście i pożądaniu cudzego ciała - stanowią przykład przez to, że ponoszą karę wiecznego ognia.”
SÓL ZIEMI:
grupa wartościowych ludzi jakiegoś kręgu, składnik najważniejszy, nieodzowny.
Odniesienie do Pisma Świętego: (Mt 5,13)
„Wy jesteście solą dla ziemi. Lecz jeśli sól utraci swój smak, czymże ją posolić? Na nic się już nie przyda, chyba na wyrzucenie i podeptanie przez ludzi.”
WDOWI GROSZ:
To określenie również pochodzi z Biblii. Jezus z Nazaretu miał zwyczaj nauczać w świątyni. Kiedy właśnie ostrzegał uczniów przed ambitnymi „uczonymi w Piśmie”, którzy lubią splendor „a pożerają domy wdów”, odprawiając długie modły dla pozoru, zauważył ludzi majętnych wrzucających datki na rzecz kościoła. Chwilę później pojawiła się wdowa, ofiarowując dwa grosze. Chrystus zauważył, że jej dar jest najwięcej wart, ponieważ oddała wszystko, co miała na utrzymanie. Stąd zwrot ten oznacza ofiarę złożoną kosztem wielkiego wyrzeczenia, ostatnie pieniądze przeznaczone na szlachetny cel.
Odniesienie do Pisma Świętego: (Mk 12,41-44)
„Potem usiadł naprzeciw skarbony i przypatrywał się, jak tłum wrzucał drobne pieniądze do skarbony. Wielu bogatych wrzucało wiele. Przyszła też jedna uboga wdowa i wrzuciła dwa pieniążki, czyli jeden grosz. Wtedy przywołał swoich uczniów i rzekł do nich: «Zaprawdę, powiadam wam: Ta uboga wdowa wrzuciła najwięcej ze wszystkich, którzy kładli do skarbony. Wszyscy bowiem wrzucali z tego, co im zbywało; ona zaś ze swego niedostatku wrzuciła wszystko, co miała, całe swe utrzymanie».”
WILK W OWCZEJ SKÓRZE:
człowiek podstępny, obłudny, udający dobrego lub kogoś kim nie jest
Odniesienie do Pisma Świętego: (Mt 7,15)
„Strzeżcie się fałszywych proroków, którzy przychodzą do was w owczej skórze, a wewnątrz są drapieżnymi wilkami.”
WIEŻA BABEL:
Według przekazu biblijnego wieża Babel była budowlą wznoszoną przez prawnuków Noego z ziemi do nieba, jako znak, dzięki któremu ludzie „nie rozproszą się”. Bóg sprzeciwił się tym zamiarom z obawy, że jeśli ludzkość będzie tworzyła jeden lud, jej możliwości będą zbyt wielkie. Pomieszał więc budowniczym języki, by uniemożliwić budowę wieży i podzielić ludzi w różne narody.
Obecnie termin "wieża Babel" oznacza ideę, przedsięwzięcie niemożliwe do zrealizowania i prowadzące jedynie do powstania zamętu, bądź też miejsce, gdzie spotykają się ludzie mówiący różnymi językami. Dla chrześcijan wieża jest także symbolem pychy ludzi, którzy wbrew Bogu chcieli pozostać jednym ludem.
Odniesienie do Pisma Świętego: (Rdz 11,1-9)
„Mieszkańcy całej ziemi mieli jedną mowę, czyli jednakowe słowa. A gdy wędrowali ze wschodu, napotkali równinę w kraju Szinear i tam zamieszkali. I mówili jeden do drugiego: «Chodźcie, wyrabiajmy cegłę i wypalmy ją w ogniu». A gdy już mieli cegłę zamiast kamieni i smołę zamiast zaprawy murarskiej, rzekli: «Chodźcie, zbudujemy sobie miasto i wieżę, której wierzchołek będzie sięgał nieba, i w ten sposób uczynimy sobie znak, abyśmy się nie rozproszyli po całej ziemi». A Pan zstąpił z nieba, by zobaczyć to miasto i wieżę, które budowali ludzie, i rzekł: «Są oni jednym ludem i wszyscy mają jedną mowę, i to jest przyczyną, że zaczęli budować. A zatem w przyszłości nic nie będzie dla nich niemożliwe, cokolwiek zamierzą uczynić. Zejdźmy więc i pomieszajmy tam ich język, aby jeden nie rozumiał drugiego!» W ten sposób Jahwe rozproszył ich stamtąd po całej powierzchni ziemi, i tak nie dokończyli budowy tego miasta. Dlatego to nazwano je Babel, tam bowiem Jahwe pomieszał mowę mieszkańców całej ziemi. Stamtąd też Jahwe rozproszył ich po całej powierzchni ziemi.”
ZAKAZANY OWOC:
Jak podaje Księga Rodzaju człowiek stworzony przez Boga zamieszkał w pięknym ogrodzie pełnym bujnej roślinności i drzew owocowych. Z wszystkich mógł się częstować, jedynie z „drzewa poznania dobra i zła” było to zabronione pod karą śmierci. Niestety, zakaz został złamany przez Adama i Ewę, którzy za to zostali wypędzeni z raju.
Dwa drzewa rajskie są symbolami: "drzewo życia" - symbolem nieśmiertelności, jakim się cieszył człowiek przed upadkiem; "drzewo poznania dobra i zła" - symbolem osądzania tego, co jest moralnie dobre, a co złe.
Zakazany owoc jest więc rzeczą niedozwoloną i dlatego pociągającą, pożądaną. Kontakt z tym jest miły lecz grozi poważnymi konsekwencjami.
Odniesienie do Pisma Świętego: (Rdz 2,16-17)
„A przy tym Jahwe Bóg dał człowiekowi taki rozkaz: «Z wszelkiego drzewa tego ogrodu możesz spożywać według upodobania; ale z drzewa poznania dobra i zła nie wolno ci jeść, bo gdy z niego spożyjesz, niechybnie umrzesz».”
SŁUŻYĆ MAMONIE:
być materialistą, zabiegać tylko o dobra doczesne.
"Nikt nie może dwom panom służyć". Kim są ci "panowie" (w tekście greckim kyrios)? Jednym jest Chrystus, jedyny, prawdziwy Pan - kyrios. Drugim jest Mamona - fałszywy kyrios, fałszywy pan. Służyć Mamonie to zniewolić się i uzależnić od jakiegoś dobra materialnego czy duchowego. Mamona nazwana jest panem, któremu służy się tak, jak służy się królowi. Miłując przywiązanie dóbr - może nieświadomie - zaczynamy gardzić Bogiem.
Odniesienie do Pisma Świętego: (Mt 6,24)
„Nikt nie może dwom panom służyć. Bo albo jednego będzie nienawidził, a drugiego będzie miłował; albo z jednym będzie trzymał, a drugim wzgardzi. Nie możecie służyć Bogu i Mamonie.”
Podsumowanie:
Powtórzmy jeszcze raz, że BIBLIZM to termin zawierający w sobie wyraz albo stałe połączenie kilku bądź kilkunastu wyrazów, o specyficznym odniesieniu ich do konkretnych fragmentów tekstów i obrazów Pisma Świętego, Starego i Nowego Testamentu. Maja one zastosowanie w wielu współczesnych znaczeniach przenośnych, mimo iż są czasami jedynie cytatem albo jakąś aluzją do konkretnych zdarzeń, które zostały przedstawione w Biblii. Każdy z nas je zna i używa w codziennych rozmowach, konkretnych sytuacjach.
BIBLIOGRAFIA:
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych - Biblia Tysiąclecia, wydanie V, Poznań 2000
Wstępy, przypisy, komentarze i marginalia - La Bible de Jérusalem, Paris 1996
Müldner-Nieckowski P., Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego,
Warszawa 2004
Godyń J., Od Adama i Ewy zaczynać. Mały słownik biblizmów języka polskiego,
Warszawa 2006
referat, 17.11.2009 r.
Ewa Nowińska, Milena Płoszaj (filologia polska rok I - grupa C)