Zestaw I

1.Chronologia i nazwa epoki Młoda Polska.

Młoda Polska to okres w literaturze i kulturze przypadający na przełom XIX i XX wieku. Za początek epoki w Polsce przyjmuje się rok 1890 lub 1891 - datę debiutu trzech poetów tego okresu ( Tetmajera, Nowickiego i Niemojewskiego). Datą zamykającą Młodą Polskę jest koniec I wojny światowej, rok 1918. Przełom modernistyczny we wszystkich krajach Europy przypadł na koniec XIX wieku. W Europie zakończenie epoki wyznacza I wojna światowa.

Określenia epoki: "Młoda Polska", "neoromantyzm", "modernizm", "symbolizm". Najczęściej stosowana nazwa epoki - Młoda Polska - pochodzi od tytułu programowych artykułów Artura Górskiego, opublikowanych w "Życiu" w 1898 r, będących manifestem

ideowo-artystycznym młodego pokolenia. "Młodzi" pragnęli odrodzić Polskę poprzez kontynuację ideologii romantyzmu polskiego oraz stworzenie nowych norm i wartości etycznych i estetycznych.

W związku z tym przyjęto też inną nazwę epoki - neoromantyzm, która miała podkreślać związek romantyzmu z epoką przełomu wieków XIX i XX. Polegał on głównie na powrocie tendencji idealistycznych, podniesieniu roli indywidualizmu i subiektywizmu, a przede wszystkim na podjęciu wysiłków prowadzących do odzyskania niepodległości państwowej.

Obok tych dwóch nazw występuje termin modernizm, który podkreślał współczesność i nowoczesność epoki przeciwstawiającej się systemowi poglądów poprzedniego pokolenia.

Kolejna nazwa - symbolizm, stosowana jest rzadziej, gdyż odnosi się nie tyle do cech całego okresu, ile raczej do głównego nurtu w sztuce młodopolskiej.

Jedną z charakterystycznych cech poglądu ówczesnego człowieka na świat jest poczucie zagrożenia i niepewności. Gwałtowny rozwój przemysłu, odkrycia naukowe, rosnące napięcia społeczne, spowodowały przemiany, których skutki były trudne do przewidzenia. Strach przed życiem kształtuje specyficzną dla tych czasów postawę człowieka. Cechuje ją dekadentyzm, objawiający się poczuciem grożącej zewsząd katastrofy i bezsensem istnienia, niewiarą w wartość jakiejkolwiek idei, ogólną apatią i niechęcią do wszelkiego działania.

2. Efekty impresjonistyczne w twórczości poetyckiej Jana Kasprowicza.

W cyklu sonetów „Krzak dzikiej róży” poeta posługuje się nastrojem i symbolem. Sonety te łączy w cykl motyw dzikiej róży i próchniejącej limby. W utworze „Limba” widać wyraźnie wpływ symbolizmu: róża to życie, limba zaś jest symbolem śmierci, przemijania. Krzak dzikiej róży i limba przypominają los człowieka, życie to nie tylko młodość, to także cień śmierci.

Impresjonizm w wierszu Kasprowicza ujawnia się dzięki nagromadzeniu licznych epitetów kolorystycznych. Poeta posłużył się również impresjonistyczną techniką nakładania kolorów. Całość impresjonistycznego obrazu dopełnia nastrojowe tło, w którym uwypuklony zostaje symboliczny sens wiersza.

3. Dzieje Judyma - bohatera powieści S. Żeromskiego „Ludzie bezdomni”.

Tomasz Judym - lekarz, syn alkoholika, warszawskiego szewca. Dzięki pomocy ciotki, u której ciężko pracował, udało mu się zdobyć wykształcenie. Do Paryża wyjechał na praktykę lekarską. Po powrocie do kraju otworzył gabinet lekarski, ale nie miał żadnych pacjentów. Judym jest wrażliwy na krzywdę ludzką, chce pomóc ubogim, tak rozumie powinność lekarza. Nie znajduje jednak zrozumienia w środowisku lekarzy warszawskich. Swoje idee próbuje więc realizować w Cisach, również bezskutecznie. W imię ideałów poświęci życie rodzinne i miłość do Joasi i postanowi leczyć ubogich w Zagłębiu.

Zestaw II

1.Przeobrażenia ideowo-artystyczne w poezji K. Przerwy-Tetmajera (od dekadentyzmu do impresjonizmu).

Tetmajer jest twórcą poezji programowych Młodej Polski i został uznany za "poetę pokolenia". Pierwszy tom jego wierszy pt. "Poezje" wydany w 1891 r. stanowi umownie początek epoki Młodej Polski. Jego twórczość rejestruje wszystkie elementy światopoglądu i stylu modernistycznego: od impresjonistycznej nastrojowości, przez dekadentyzm i wyobcowanie artysty w społeczeństwie, po symbolizm i fascynację folklorem podhalańskim.
A. Poezja nastrojowa:
W "Poezjach" Tetmajer odmalowuje posępny i nieprzyjazny obraz rzeczywistości końca XIX w. Jest to czas upadku wartości, naporu intelektualnej pustki i bezsensowności istnienia.
Przykładem mogą być wiersze zaczynające się od słów: "Co warte słońce", "Zasnąć już", "Jak dziwnie smutne, posępne, złowieszcze", "Wszystko umiera z smutkiem i żałobą" i in. W poezji tej szczególnie uwydatniają się akcenty dekadenckie: konflikt artysty z nieżyczliwym, filisterskim otoczeniem (w wierszu "Evviva l'arte!"), chęć ucieczki przed smutną rzeczywistością, ucieczki w nirwanę ("Hymn do Nirwany"), poczucie upadku kultury, schyłkowości naszej cywilizacji ("Koniec wieku XIX", "Przeżytym"). W tych warunkach nawet miłość jest skażona przemijaniem, chwilowością, czemu poeta daje wyraz w erotykach, w których najdobitniejszym akcentem jest "rozpaczliwy hedonizm" - ucieczka w chwilę rozkoszy, zapomnienie się w miłości zmysłowej w poczuciu nadchodzącej katastrofy. Do najbardziej wymownych erotyków należą: "Ja, kiedy usta ku twym ustom chylę", "Lubię, kiedy kobieta".
B. Symbolizm:
Jednym z najsłynniejszych wierszy Tetmajera jest "Na Anioł Pański" z tryptyku "Dzwony". Przesłaniem tego wiersza jest pogłębiające się poczucie przygnębienia życiem i przemijaniem. Tło wiersza stanowi wieczorne bicie dzwonów, a krajobraz to smętne moczary, trzęsawiska, groby, płynąca woda. Ten smutny pejzaż wraz z płynącą rzeką, która w końcu ginie w głębinach morza, może ilustrować sens ludzkiej egzystencji. Poeta posługuje się tu bogatą symboliką (zmrok, groby, puste pola, płynąca rzeka i in.), która czasem jednak ociera się o alegoryczność .
C. Tatrzański impresjonizm:
Osiedlenie się w Zakopanem spowodowało zwrot w twórczości Tetmajera. Zafascynowała go tematyka tatrzańska, potęga przyrody górskiej, świeżej i nieujarzmionej. Ucieczka w góry będzie jeszcze jednym ze sposobów ucieczki od przerażającej rzeczywistości. Opisy Tatr poeta tworzył techniką impresjonistyczną, przy użyciu walorów świetlnych, dźwiękowych i zapachowych, co w sumie daje efekt malarski i niemal dotykalny. Pejzaż jest pełen światła i koloru, ale nie ma wyraźnych konturów. Pozwala to uchwycić ulotny moment, wrażenie chwili, kiedy padające światło objawia oczom obserwatora coraz to inny widok. Technika ta występuje wyraźnie w wierszach: "Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej", "Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)".
D. Folklor podhalański:
Pod koniec XIX w nastąpiło odkrycie Zakopanego jako miejscowości letniskowej i uzdrowiskowej dla przybyszów z miasta. Miało to miejsce za sprawą Tytusa Chałubińskiego (warszawskiego lekarza) i Stanisława Witkiewicza, ojca Witkacego. Do Zakopanego zaczęli zjeżdżać się artyści (m.in. J. Kasprowicz, K. Przerwa-Tetmajer), którzy budowali domy w stylu ludowym (tzw. styl zakopiański, rozpropagowany przez S. Witkiewicza), a nawet żenili się z góralkami. Był to jeden z przejawów XIX-wiecznej chłopomanii, zjawiska odnotowanego chociażby w "Weselu" Wyspiańskiego. W tym czasie rodzi się również zainteresowanie gwarą podhalańską, czemu dają wyraz liczne stylizacje w utworach końca XIX w lub spisywanie podań góralskich z zachowaniem pisowni fonetycznej. Tetmajer zetknął się z najsłynniejszym z góralskich gawędziarzy tej epoki, Sabałą, którego opowieści spisał w tomie "Na Skalnym Podhalu" (1903 - 1910). Tematykę góralską podejmuje również powieść Tetmajera "Legenda Tatr" (1910 - 1911), składająca się z dwóch części: część I "Maryna z Hrubego", część II "Janosik Nędza Litmanowski" .

2. „Wesele” S. Wyspiańskiego jako dramat symboliczny.

W dramacie występują symboliczne postacie, zdarzenia, przedmioty. Symboliczne postacie:

- Widmo - symbol romantycznej miłości, trwającej nadal po śmierci, romantyczny kochanek;

- Stańczyk - symbol rozwagi politycznej, mądrości;

- Rycerz - symbol potęgi, siły, odwagi, świetności historii Polski;

- Hetman - symbol zdrady narodowej, zaprzedania się, kosmopolityzmu;

- Upiór - symbol krwawej rabacji galicyjskiej, mściciel ludu, okrutny i krwawy, ostrzeżenie przed możliwością powtórzenia się historii;

- Wernyhora - symbol idei narodowowyzwoleńczych, zjednoczenia narodowego, unii polsko-ukraińskiej;

- Chochoł - jeden z najbardziej wieloznacznych symboli „Wesela”, jest jednocześnie okryciem krzewu, ale także samym krzewem róży, może symbolizować martwicę, uśpienie narodu, symbol idei żywej, która zrealizuje się dopiero w przyszłości albo nie, jest jednocześnie symbolem śmierci, marazmu, bierności, ale także - zapowiedzią odrodzenia, zmartwychwstania.

Symboliczne przedmioty:

- złoty róg - idea wolności, niepodległości, zapowiedź pobudki do boju. Zgubienie rogu przez Jaśka oznacza utratę szansy na powstanie;

- czapka krakowska z pawim piórem - symbol wartości materialnych, przyziemnych, dla których rezygnuje się z idei, symbol prywaty, egoizmu, próżności;

- złota podkowa - symbol szczęścia jednostki (chowa ją potajemnie Gospodyni);

- dzwon Zygmunta - symbol wielkości i chwały Polski;

- chata bronowicka - polska scena narodowa.

Symboliczne sceny:

- chocholi taniec - symbol bierności narodu, apatii, niezdolności do czynu, uśpienie narodu, brak aktywności, letarg.

3. Charakterystyka Dulskiej - bohaterki dramatu G. Zapolskiej „ Moralność pani Dulskiej”.

Aniela Dulska - właścicielka kamienicy; kobieta skąpa, obłudna, chciwa, zakłamana. Mężowi wydziela cygara, córkom każe w tramwaju udawać małe dzieci, którym należy się tańszy bilet. Kupowanie gazet i książek, chodzenie do teatru uważa za stratę czasu i pieniędzy. Oszczędza, na czym tylko może. Jest niemoralna, toleruje romans swojego syna Zbyszka ze służącą, bo chce, by syn przebywał w domu. Terroryzuje wszystkich domowników i odnosi się do nich w sposób apodyktyczny. Jest postacią przerysowaną, niemal karykaturalną, kołtunką, należy do bohaterów komicznych. Jej postawa, stosunek do życia mają jednak tragiczne konsekwencje.

Zestaw III

1.Geneza dramatu S. Wyspiańskiego „Wesele”.

Inspiracją do napisania dramatu było autentyczne wesele, które odbyło się w podkrakowskich Bronowicach 20.XI.1900 roku. Lucjan Rydel - poeta żenił się z chłopką Jadwigą Mikołajczykówną. Podobne związki artystów i inteligentów z prostymi kobietami modne były w okresie Młodej Polski, zdominowanym przez chłopomanię. Wcześniej ze starszą siostrą Jadwigi - Anną - ożenił się Włodzimierz Tetmajer, malarz i poeta, który na weselu Rydla był gospodarzem. Żonaty z chłopką był również Wyspiański. Wesele Rydla odbyło się w dworku Tetmajerów w Bronowicach. Wyspiański był jednym z zaproszonych gości. Autentyczne wydarzenie stało się dla Wyspiańskiego pretekstem do zdemaskowania narodowych mitów polskich.

2. Obraz społeczeństwa końca XIX w. w pow. S. Żeromskiego „Ludzie bezdomni”.

Główny bohater Ludzi bezdomnych, doktor Tomasz Judym, jest społecznikiem, który z poświęceniem, za cenę osobistej klęski (wyrzucenie z pracy, rezygnacja z założenia rodziny) stara się odmienić warunki życia i pracy najuboższych. Można stwierdzić, że oparta na kontrastach struktura społeczeństwa określa styl działalności Judyma. Ten wrażliwy człowiek, żyjący w kompleksie swojego niskiego urodzenia, nie może być obojętny na krzywdę innych. On sam tylko dzięki przypadkowi mógł wyrwać się z tej sfery, przenieść do suchego, ciepłego mieszkania ciotki i - co prawda za cenę wielu upokorzeń i ciężkiej pracy - zdobyć wykształcenie, wyjechać na praktykę do Paryża. Swój awans społeczny Judym traktuje jak zobowiązanie wobec klasy, z której wyszedł. Niepokorny charakter bohatera, zdolnego do najbardziej szalonego czynu w imię głoszonych racji, powoduje kilkakrotną zmianę miejsca pobytu. Dzięki temu czytelnik może zapoznać się z obrazem życia polskiego społeczeństwa w różnych środowiskach. Perspektywa, jaką zaproponował autor (świat widziany oczyma bohatera), wyostrza ukazane kontrasty i tragizm obszarów nędzy. Judym zauważa biedotę także w Paryżu, ale z wielką pasją podkreśla jej istnienie w Polsce. Ukazane obrazy z naturalistyczną drastycznością ukazują warunki życia tych ludzi.

3. Wyjaśnij znaczenie terminu: impresjonizm.

Od franc. impression - wrażenie; kierunek artystyczny zainicjowany w latach siedemdziesiątych XIX wieku przez malarzy francuskich, zakładający przewagę w procesie poznania subiektywnego wrażenia nad intelektualną analizą, momentu, mgnienia nad ustalonym stanem rzeczy. W ujęciu impresjonistów nieruchoma, statyczna rzeczywistość ulegała rozbiciu na obrazy pełne ruchu, napięć, nieustannej zmienności. Należało uchwycić ów uloty moment i utrwalić na płótnie. W literaturze nurt ten objawił się przede wszystkim w liryce, oddając chaotyczną zmienność świata, ulotne, pierzchliwe momenty i wrażenia, kolorystyczne skojarzenia i duchowe wzruszenia.

Zestaw IV

1.Co zdecydowało o rozwoju i popularności dramatu w epoce Młodej Polski.

Doświadczenia realizmu i naturalizmu wywarły wpływ na dramat modernistyczny. Naturalizm zerwał ostatecznie z tradycyjnym podziałem na komedię i tragedię. Twierdzono, że w życiu bardzo rzadko występują zdarzenia charakterystyczne dla "czystej" komedii lub tragedii. Najczęściej tragedia graniczy z komedią. Zgodnie z tym przekonaniem Zapolska będzie nazywała prowokacyjnie swoje sztuki "tragifarsami" dla ludzi głupich.

Inną przyczyną był wspaniały rozwój dramatu na zachodzie Europy, wpływ wielkich dzieł Ibsena, Strindberga, Maeterlincka, Hauptmanna, a także Czechowa i innych dramaturgów, zażywających sławy międzynarodowej. Jeszcze inna przyczyna popularności sztuki dramatycznej w Polsce wynikała z narodowej niewoli. Scenę traktowano nadal jako ważne forum, z którego głoszono poglądy, zabiegano o wpływy ideowe, światopoglądowe czy wręcz polityczne w szerokich kręgach społecznych.

2. Konflikty i ich źródła w pow. S.W. Reymonta „Chłopi”.

Konflikt Boryny z Antkiem - wynika on z romansu Antka z zaślubioną Borynie Jagną, przez co następuje kolejny konflikt między nimi - spór o ziemię, której znaczną część Maciej zapisuje żonie.

Spór o las serwitutowy wynika z egoizmu i przekorności Boryny. Chłopi chcieli zapobiec wyrębowi lasu i poprosili o spotkanie, ale Maciej skutecznie się wywinął. Niby chciał załatwić sprawę ugodowo, jednak znając granice kompromisu, decyduje się na sprawę sądową.

3. Dzieje Cezarego Baryki - bohatera pow. S. Żeromskiego „Przedwiośnie”.

Bohater powieści, Cezary Baryka przeżywa rewolucję w Rosji, traci rodziców i spokojny dom, przyjeżdża do Polski, "której ani znał, ani pragnął". Bierze udział w wojnie polsko-radzieckiej, po której przyjmuje zaproszenie do ziemiańskiego dworu. Wrażenia z Polski konfrontuje z romantyczną legendą, przekazaną przez ojca, o nieznanej ojczyźnie, z doświadczeniami wyniesionymi z rewolucji i wojny domowej w Rosji. Szklane domy, o których mówi ojciec, to symbol nowej moralności. Rewolucja techniczna zostaje tu przeciwstawiona krwawej rewolucji w Rosji. Rewolucja oznaczała dla Żeromskiego upadek nie tylko określonej formy władzy, czy też formacji ekonomicznej, ale upadek tradycyjnego systemu wartości moralnych i kulturowych. Po romansie z Laurą i śmierci Karoliny, zostawiwszy po sobie dwuznaczne wspomnienia "o dziwnym gościu", Cezary Baryka opuszcza dom Wielosławskich. W Warszawie styka się z komunistami i z programem Gajowca. W dyskusjach z wysokim urzędnikiem prezentuje komunistyczny punkt widzenia, nie zgadzając się z dążeniem do lepszej przyszłości wydeptanej małymi kroczkami, w konsekwencji jednak program komunistów zdecydowanie odrzuca z powodu braku patriotyzmu, szkalowania Polski, fermentu i chaosu.
Baryka cały czas szuka sposobu na życie, prawdy, idei, która by go pociągnęła. Czuje się jednak zbyt obcy, by móc integrować się z kimkolwiek lub czymkolwiek. Obcość, samotność prześladują go od wczesnych lat młodości. Ten smutek obcości dotyka go w stosunku do Polski, której tradycji nie rozumie. Ciągle walczy ze sobą. Pociąga go pokusa urody życia, reprezentowana przez wiejską sielankę w Nawłoci i szaleństwo miłosne, a jednocześnie myśli o mrówczej pracy dla społeczeństwa i potrzebie znalezienia idei, za którą warto zapłacić każdą cenę: "Bo kimże w istocie był ten samopas puszczany, dziwny chłopiec, rojący piękne sny o szklanych domach, łokciem przepychający się przez splątany gąszcz najżywotniejszych spraw swej nowej ojczyzny" (Gustaw Herling-Grudziński).
W ostatniej scenie Cezary idzie na czele manifestacji zabiedzonego tłumu, właściwie wyzywając śmierć. W sławnej scenie pochodu na Belweder Cezary Baryka dokonuje wyboru: opowiada się za rewolucją. Zakończenie powieści miało być ostrzeżeniem dla wszystkich odpowiedzialnych za los Polski.

Zestaw V

1.Obraz chłopskiej niedoli w opowiadaniu S. Żeromskiego „Zmierzch”.

Żeromski ukazuje losy wybranych przedstawicieli najuboższej klasy społecznej. Jednym z utworów o takiej właśnie tematyce jest “Zmierzch”. Przedstawiony w nim został problem wykorzystywania chłopów przez szlachtę. Jest to niewielkich rozmiarów opowiadanie o parze ubogich wieśniaków, zmuszonych do ciężkiej, niszczącej zdrowie pracy przy wywożeniu torfu. Gibałowie zmuszeni są niemal do niewolniczej harówki, by móc przeżyć zbliżającą się zimę. Zarządca postanowił jednak jeszcze obniżyć dzienna stawkę. Małżeństwo, zmuszone tragiczną sytuacją finansową, przystępuje na te warunki. Dodatkowym “problemem” jest małe dziecko. Aby zarobić na życie Gibałowie zostawiają swoją pociechę samą w domu, bez żadnej opieki przez cały dzień. Matka czuje się rozdarta. Toczy wewnętrzną walkę między dwoma uczuciami - miłością do córki, a lękiem przed gniewem męża. Bardzo cierpi z tego powodu. Nie może się jednak oderwać od codziennej pracy, gdyż mogłoby to spowodować niewykonanie dziennej normy i w konsekwencji - utratę pracy.

2. W czym wyrażał się impresjonistyczny sposób tworzenia w poezji K. Przerwy-Tetmajera.

Technika, którą posłużył się Tetmajer w poezji, głownie w wierszach, których tematem były pejzaże górskie, zmierza skutecznie do uchwycenia, odnotowania ulotnego momentu, w którym, na skutek padającego światła, oczom obserwatora objawia się nie kształt, lecz niepowtarzalny kolor, zestawienie barw, niewidoczny w innym oświetleniu szczegół. Technika ta służy temu, by narzucić czytelnikowi scharakteryzowany efekt malarski, subtelność kolorystyki, wrażliwość na efekt światła. Ale w sumie okazuje się, że jakby głównym celem, który poeta usiłuje skutecznie osiągnąć, jest oddanie nastroju niepowtarzalnej chwili. Znamienną cechą poezji tatrzańskiej Tetmajera jest najczęściej to, iż szukając w pejzażu górskim ucieczki od dręczących go problemów, znajdował ją - ale tylko na chwilę. Patrząc ze szczytu w dół („Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej”), najczęściej dostrzegał ciemną przepaść, mimo że obcowanie z przyrodą Tatr dostarczało mu przeżyć i pięknych, i podniosłych. Ale są wiersze wolne od takich jednoznacznie pesymistycznych refleksji, choć także pełne melancholijnej zadumy. Należy do nich piękny wiersz zatytułowany „W lesie”. Może on stanowić bardzo udany przykład świetnie opanowanej przez poetę techniki impresjonistycznego kształtowania pejzażu. Wśród wierszy tatrzańskich Tetmajera są i takie, które słusznie analizuje się i wymienia jako przykład udanej realizacji jednej z zasad estetyki modernistycznej: łączenia barw, ruchu, zapachu, dźwięku w celu uzyskania artystycznego i nastrojowego efektu. Przykładem takiej techniki artystycznej jest „Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)”.

3. Obraz rodziny Dulskich przedstawiony w tragikomedii G. Zapolskiej.

Rodzina Dulskich, uciekając w obłudę i fałsz, tak naprawdę ucieka od świata. Goniąc za dobrami materialnymi, Dulscy chcą zapomnieć o rzeczywistości. Przesadna dbałość o pozory, dominacja Dulskiej oraz podporządkowanie Felicjana- wszystko to sprawia, że bohater mieszczański jest typowym przykładem człowieka zagubionego w otaczającym go świecie. Znamienne są słowa Meli: "Nie wiedzieć o niczym to jakoś tak miło". Dulska nie kupuje książek, nie czyta gazet, usprawiedliwiając się stwierdzeniem: "Za ciężkie czasy na zbytki". W rzeczywistości jednak boi się, że gazety, jakakolwiek forma zainteresowania się sprawami spoza jej ułożonego gniazda domowego mogłaby ją nakłonić do refleksji, do zastanowienia się nad przyszłością, co wzbudziłoby z pewnością lęk. Wszyscy Dulscy są ludźmi zagubionymi. Ich świat jest dokładnie ułożony, wszystko jest w nim urządzone według pewnych zasad, po to, by "swe brudy prać we w czterech ścianach"- by czuć się pewnie, w jakimś stopniu bezpiecznie, mieć schronienie. By oderwać się od bardziej niepokojących myśli, Aniela martwi się o sprawy błahe, nieważne. Życie Dulskich pozbawione jest lepszych widoków na przyszłość- kolejni przedstawiciele mieszczaństwa będą żyli tak samo, będą uciekać od problemów w obłudę, plotkarstwo, szukanie tanich sensacji, pogoń za każdym groszem. Wyraża to Zbyszko, mówiąc " (.) będę Dulskim, pra- Dulskim, ober- Dulskim, będę robił Dulskich".

Zestaw VI

1.Rozterki ideowe w poezji Jana Kasprowicza.

Pierwszy okres twórczości Kasprowicza charakteryzuje się z jednej strony, jeśli próbować określić zajmowaną przez poetę postawę ideową, społecznym radykalizmem, z drugiej, gdzie idzie o sympatie artystyczne, pewnym tradycjonalizmem. Najbardziej znaczącym i wyrazistym symptomem przełomu, który dokonał się w twórczości Kasprowicza, było odejście od tak bardzo charakterystycznej dla pierwszego okresu jego twórczości postawy społecznej, traktowanej wręcz jako misja i obowiązek. Jeden z wierszy tomu „Krzak dzikiej róży” jest świadectwem bardzo dramatycznej rozterki przeżywanej przez poetę. W wierszu pojawia się charakterystyczna dla epoki, a dotąd całkiem Kasprowiczowi obca niechęć indywidualisty do ludzkiej masy, która zagraża przede wszystkim wartościom duchowym. Masa, tłum to - zdaniem modernistów - moloch zwrócony głównie ku dobrom natury materialnej. Zwrot ideowy oznacza także zmianę sympatii artystycznych. Z twórczości Kasprowicza znikają prawie zupełnie wpływy naturalizmu. Ustępują one miejsca symbolizmowi i impresjonizmowi, a także, jak twierdzą niektórzy badacze, ekspresjonizmowi.

2. Problematyka powstania styczniowego w opowiadaniu S. Żeromskiego „Rodziobią nas kruki...”.

Tematem tego opowiadania jest wątek powstania styczniowego - ukazanie śmierci powstańca. Żeromski demaskuje mit o powstaniu - wspólnej walki szlachty i chłopów, wskazuje klęskę powstania styczniowego - to był czyn, który był na nią skazany, bo nie jednoczył ludzi.
Winrych wybiega w przyszłość - dopiero po klęsce ludzie będą znajdowali elementy i podstawy swojej polityki - stańczyków, lojalistów, - którzy chcieli ugody z zaborcą. Rozprawia się z gloryfikacją powstania, mówi, że twórcy będą fałszować historię. Rozprawia się ze sposobem pokazywania powstania przez pozytywistów. Winrych w swych myślach przedśmiertnych ma nadzieję na nieśmiertelność duszy oraz idei. Wierzy, że ktoś ją podejmie. Przedstawiona jest rzeczywistość powstania. Nowelka pozbawiona jest komentarza do czytelnika - mają przemawiać fakty. Chłop dziękuje Bogu za to, co udało mu się zabrać. Za postępek chłopa Żeromski wini społeczeństwo,
które spowodowało jego zniszczenie. Oskarża szlachtę za ciemnotę, nędzę, niewolę i polityczną nieświadomość ludu.
Przyczyny klęski powstania - miało doprowadzić do uwłaszczenia chłopów, spotkało się z ich niezrozumieniem, bo nieświadomi politycznie chłopi, wrogo nastawieni do powstańców i powstania, często nawet współpracują z Rosjanami. Wynika to z tego, że od szlachty polskiej doczekali się krzywd i niewolnictwa. Sami nie wiedzieli, w jakiej sprawie walczą, nie czuli się związani silnymi narodowymi więzami ze społeczeństwem polskim. Krytyka gotowości do współpracy z zaborcą, gdy powstanie upada. Oskarżenie szlachty za doprowadzenie chłopa do takiej sytuacji. Pokazanie skłonności chłopów do czerpania korzyści z czyjejś klęski i tragedii. Jest to tym bardziej drastyczne, jeżeli zestawimy to z heroizmem i bohaterstwem powstańców.

3. Charakterystyka Jagny - bohaterki pow. S.W. Reymonta „Chłopi”.

Jagna pochodzi ze średnio zamożnej rodziny. Wychowuje ją matka. Jagna to najpiękniejsza dziewczyna we wsi. Za Macieja wychodzi namówiona przez matkę. Imponuje jej bogactwo Boryny, ale jako żona nie zamierza rezygnować ze swojego stylu życia. Wyborami bohaterki kieruje miłość i instynkt biologiczny, który każe jej podążać za swoim pożądaniem. Jagna potrzebuje obecności mężczyzny, którego mogłaby kochać. Nie jest stała w uczuciach, jest niewierną żoną, kocha Antka, potem kleryka Jasia, a w końcu szuka pocieszenia w ramionach wójta. Jagna to dziecko natury, kieruje się instynktami, odruchami, przelotnymi emocjami. Jest wrażliwa i uzdolniona artystycznie. Lubi słuchać muzyki i opowieści Rocha. Nie ma wyraźnego celu w życiu, unosi się z prądem życia. Jagna żyje marzeniami i tęsknotami, wyraźnie odcina się od innych członków społeczności, dlatego też w końcu społeczność ją odrzuci. Jagusia nie zabiega tak jak inni o ziemię, bogactwo, żyje w swoim własnym wewnętrznym świecie. Ta odmienność czyni z niej postać tragiczną, jest inna, więc będzie musiała opuścić wieś. Złamała zasady obowiązujące w społeczności lipieckiej i dlatego musiała ponieść karę.

Zestaw VII

1.Manifesty poetyckie K. Przerwy-Tetmajera.

Wiersz „Przeżytym” z serii I mówi o tym, że podstawową przyczyną kryzysu było bankructwo wiary w sens filozofii i programu działania pokolenia pozytywistów. Nie ziściły się ani obietnice, przez to pokolenie formułowane, ani nie sprawdziły się zasady światopoglądowe, z których te obietnice wyrastały. Zbankrutował rozum, wiara w rozum, potęgę myśli ludzkiej. Z tego zawodu i zniechęcenia wyniknęła tęsknota do nirwany, pożądanie nicości, ucieczka w niebyt, nieistnienie. Jednym z najsłynniejszych wierszy programowych Tetmajera jest „Hymn do Nirwany”. W wierszu „Niewierny” poeta stwierdza, że najokropniejszą męką jest zwątpienie i zwraca się do Boga z wezwaniem, aby dał znak swego istnienia. Charakterystyczną próbą szukania drogi wyjścia z poczucia kryzysu, w szczególności, z kryzysu wartości, jest w liryce Tetmajera apoteoza sztuki, która powoduje konflikt ze światem, jaki otacza artystę. W wierszu „Eviva l'arte” na plan pierwszy wysuwa się aspekt sytuacji artysty w społeczeństwie, dla którego wartość materialna posiada bezdyskusyjną przewagę nad wartością duchową. Tetmajer od początku zdaje sobie sprawę, że zarówno sytuacja artysty, jak sytuacja sztuki nie ulegnie zmianie. Taki sens ma wiersz „Artyści”, dramatyczny „Grób poety”, „Poeci idealiści” We wszystkich tych wierszach apoteoza sztuki, przekonanie o wielkiej misji artysty, głoszone z przeświadczeniem, że jakkolwiek przeciwstawiane sobie wartości są absolutnie nieporównywalne, to jednak szansa uznania walorów duchowych za najwyższe prawie nie istnieje, społeczeństwo, tłum filistów nie, nie uzna artysty i jego dzieła za najwyższą wartość.

2. Naturalizm w opowiadaniu S. Żeromskiego „Zapomnienie”.

Technika naturalistyczna najpewniej służyła twórczości S. Żeromskiego, która na tle literatury modernizmu odcinała się wyraźnie swoim społecznym i narodowym zaangażowaniem. Naturalizm w „Zapomnieniu”:

• człowiek jako część przyrody, podlegająca prawom natury: np. opis pracy Gibałów, warunków ich życia;

• ukazywanie człowieka jako istoty podobnej do zwierząt - opis Obali i jego konia.

3. Jaką rolę wyznaczył Chochołowi w dramacie „Wesele” S. Wyspiański.

Chochoł w „Weselu” ma 2 zadania, po pierwsze jest on przewodnikiem kordonu widm, i zarazem postacią odsłaniającą w bohaterach to co chcą ukryć, a z końcem powieści zmienia swoją rolę, stając się mędrcem i krytykiem. Wyspiański stworzył Chochoła z myślą, by ten wypowiadał jego „prawdy”. Chochoł jest krytykiem który nie pomija nikogo, zupełnie jak Autor.

Zestaw VIII

1.Ponura rzeczywistość wsi polskiej w opowiadaniach S. Żeromskiego „Zmierzch” i „Zapomnienie”.

Przyglądając się dwóm obrazom literackim wsi XIX wiecznej można powiedzieć, że spojrzenie Żeromskiego jest bardziej jednostronne, zawężone i rekonstruując wieś XIX wieczną na podstawie utworów Żeromskiego należało by ją przedstawić jedynie jako miejsce straszliwej nędzy, w którym żyją istoty prymitywne, zdziczałe, pozbawione ludzkiego reagowania. Ten obraz jest prawdziwy, lecz jednostronny. Żeromski ukazuje skutki reformy uwłaszczeniowej, która formalnie uczyniła chłopa wolnym i równoprawnym, w rzeczywistości pozostał on jednak w takiej samej zależności od warstw posiadających jak dawniej. Bohater "Zapomnienia", chłop Obala, żyje w na wpół feudalnej zależności od pana, bo nie ma możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Aby pochować syna kradnie deski na trumnę, za co na polecenie pana zostaje pobity przez gajowego. Pan Alfred przypisuje sobie bowiem prawo wymierzania lżejszych kar bez uciekania się do pełnomocnictwa sądu. Obala nie próbuje się bronić, a martwi się jedynie o wysokość kary.
W utworach Żeromskiego zwraca uwagę wrażliwość pisarza na bezwzględną eksploatację taniej siły roboczej, chłopów przez kapitalistycznych właścicieli. W "Zmierzchu" chłop Gibała wyrzucony z pracy za kradzież owsa zostaje ponownie zatrudniony na zupełnie innych, gorszych warunkach. Najmuje się do wydobywania torfu, a jest to praca ponad siły człowieka, można powiedzieć, że wykonuje pracę konia pociągowego, ciągnie taczki ze szlamem. Za pracę otrzymuje 30 kopiejek od kubełka, ale zarządca uznał, że bieda musiała go mocno przycisnąć I obniża stawkę do 20 kopiejek, co pozwala zaledwie na wegetację.

2. „Wesele” S. Wyspiańskiego jako dramat narodowy.

Twórczość dramatyczna Wyspiańskiego dowodzi, jak wielkie znaczenie miała dla niego problematyka narodowa - czy to ukazana w kostiumie historycznym, czy współczesnym. Z tym kręgiem zagadnień wiąże się tu zwykle ocena moralna społeczeństwa w aspekcie jego stosunku do ojczyzny. Dyskusja o powstaniach i bohaterach narodowych, o kondycji Polaków, ich poczuciu jedności - to krąg zagadnień, który jest dla twórczości Wyspiańskiego najbardziej chyba znamienny. Ocena przedstawionych w „Weselu” grup społecznych dotyczy przede wszystkim ich świadomości politycznej. Wynika stąd poczucie, że brak jedności niweczy wszelkie próby niepodległościowe, bo przecież większości „dusz polskich” nieobca jest narodowa nuta. Trzeba ją tylko uwolnić i wzmocnić, by mogła poruszyć innych i doprowadzić do rzeczywistego zaangażowania w konkretne działania.
Problematyka narodowa „Wesela” ukryta w zderzeniu ówczesnej rzeczywistości z symboliką, ze zjawami historycznych postaci sprawia, że dramat unika tym samym patriotycznego dydaktyzmu i demagogii. Wyspiański zarysowuje swój pogląd na aktualną postawę narodu wobec niewoli kraju i pozostawia margines na osobistą refleksję oraz ocenę czytelnikowi i widzowi. Taką możliwość daje zwłaszcza zakończenie utworu - słynny „chocholi taniec” - moment uśpienia czujności. Czy uśpienia na zawsze? Czy chwilowej niemocy odsuwającej aktywność na czas późniejszy? Odpowiedź można sformułować tylko na podstawie indywidualnej interpretacji tej sceny. Z perspektywy prawie wieku od napisania „Wesela” wydaje się, że autor - wizjoner, następca romantycznych wieszczów - miał na myśli raczej optymistyczny finał zarysowanych w dramacie zdarzeń.

3. Charakterystyka Macieja Boryny - bohatera pow. S. W. Reymonta „Chłopi”.

Maciej jest 58-letnim mężczyzną, wdowcem, dwukrotnie żonatym. W czasie rozwoju akcji utworu żeni się po raz trzeci - z Jagną. Bardzo kocha tę kobietę, ale kiedy dowiaduje się o jej zdradzie, chce się zemścić. Wie, że nie może się już wycofać z małżeństwa, stara się tylko zachować dobre imię we wsi i ochronić własne nazwisko. Maciej darzy ziemię namiętnością równie silną jak ta, którą kieruje ku żonie. Jest pierwszym gospodarzem we wsi, ma 32 morgi gruntu, pastwisko i prawo do wspólnego lasu. Boryna jest pracowity, przedsiębiorczy, zaradny, ma silny charakter, kocha pracę na roli. Ziemia jest dla niego najwyższą wartością, dlatego często uważa się go za wzór polskiego chłopa-gospodarza. Nie jest rozrzutny, nie daje hojną ręką jałmużny. Dlatego też Boryna odmawia pomocy Rochowi, który prosi go o interwencję u dziedzica w sprawie wiejskiej biedoty. Borynie imponują cechy, które on sam posiada: siła charakteru i pracowitość. Dlatego też w miarę rozwoju akcji zmienia się jego nastawienie do synowej - Hanki. Wobec najbliższych Boryna jest często oschły, potrafi być nawet brutalny. Boryna działa konsekwentnie. Kiedy w końcu sprzymierzy się z gromadą w walce przeciwko dworowi, nie będzie chciał iść na żadne ustępstwa. Przyjmie rolę przywódcy gromady. Można się domyślić, iż Maciej brał udział w powstaniu styczniowym, sam bohater nigdy o tym jednak nie wspomina. Boryna jest wolny od kompleksów byłego chłopa pańszczyźnianego, ma wrodzoną dumę, jest chłopem nowego typu, ale i spadkobiercą tradycji piastowskiej. Pisarz wyposaża go również w rysy humorystyczne. W scenie śmierci Boryna urasta do rozmiarów symbolu gospodarza-włodarza ziemi. Umierając Maciej żegna się z ziemią i jednoczy z naturą.

Zestaw IX

1.Dosłowny i przenośny sens tytułu pow. S. Żeromskiego „Ludzie bezdomni”.

W powieści Żeromskiego wielość możliwych interpretacji bezdomności prowadzi do wniosku, będącego sądem nad współczesnym światem:

• bezdomność rozumiana dosłownie - brak dachu nad głową, dotyczy to najbiedniejszych;

• bezdomność jako brak rodziny, swojego miejsca na ziemi - dotyczy Judyma, także Joasi;

• bezdomność społeczna - problem Judyma, który już nie należy do biedoty, ale nie czuje się członkiem wyższej warstwy;

• brak ojczyzny - brat Tomasza, Wiktor opuszcza kraj w poszukiwaniu lepszej pracy i zarobków; właściciel Cisów, Leszczykowski, należy do emigrantów postyczniowych; brat Joasi, Wacław umiera na Sybirze;

• - bezdomność może także oznaczać brak poczucia sensu życia - o takiej można mówić w odniesieniu do Korzeckiego.

Wszystkie te odmiany bezdomności mają wspólną przyczynę - jest nią zło niesprawiedliwie urządzonego świata. Owo zło dotyka ludzi najwartościowszych i najbardziej wrażliwych, którzy potrafią zamknąć się w kręgu własnego egoizmu, nie doświadczają jego obecności.

2. Założenia Teorii Czystej Formy w dramacie S.I. Witkiewicza - omów na przykładzie „Szewców” lub innego utworu.

Do najważniejszych postulatów Teorii Czystej Formy należą: * całkowite odpolitycznienie sztuki; * wyzwolenie się sztuki spod rysów rygorów sztuki realistycznej; * szczególna kreacja bohaterów. Czysta Forma w „Szewcach” to przede wszystkim płaszczyzna języka, gdzie Witkacy korzysta z całego szeregu środków stylistycznych: przesady, kalamburu (gry słów), fantazyjnych przekleństw, dziwacznych nazwisk, makaronizmów, celowej grafomanii (złego stylu) i absurdalnej dosłowności.

3.Postacie symboliczne w dramacie S. Wyspiańskiego „Wesele” - przedstaw jedną z nich. (opracowuję trzy postacie, wybierz jedną z nich podczas egzaminu!!)

Postacie symboliczne w „Weselu” to: Widmo, Stańczyk, Rycerz, Hetman, Upiór, Wernyhora, Chochoł. Stańczyk to błazen trzech ostatnich Jagiellonów, uwieczniony na portrecie Jana Matejki. Na obrazie widać go w pozycji siedzącej, na fotelu, z pochyloną głową, zamyślonego nad losem Polski. Stańczyk uchodzi w tradycji za błazna mądrego, przewidującego. W dramacie Wyspiańskiego Stańczyk ukazuje się Dziennikarzowi. Jak na portrecie Matejki, siedzi w fotelu, wiec Dziennikarz od razu go rozpoznaje. Hetman to Franciszek Ksawery Branicki, hetman wielki koronny, jeden z przywódców konfederacji targowickiej, związanej przeciwko Konstytucji 3 maja, symbol zdrajcy i sprzedawczyka. W czasie powstania kościuszkowskiego został zaocznie skazany na śmierć. Hetman ukazuje się Panu Młodemu, gdyż w baśni dramatycznej L. Rydla „Zaczarowane koło” występuje Wojewoda, który za władzę zaprzedaje duszę diabłu. Upiór to zjawa Jakuba Szeli, chłopa ze wsi Smarzowa, przywódcy chłopskiej rabacji w Galicji w 1846 roku. Chłopi, podburzeni przez administrację austriacką, krwawo rozprawili się ze szlachtą. W tradycji Szela postrzegany jest jako mściciel krzywdy ludu. Upiór ukazuje się Dziadowi.

Zestaw X

1.Budowa i kompozycja dramatu symbolicznego na przykładzie „Wesela” S. Wyspiańskiego.

Dramat symboliczny jest jedną z odmian tego rodzaju literackiego. Oprócz warstwy realiów i zwykłych wydarzeń, ogromną rolę odgrywa warstwa symboliczna. „Wesele” jest właśnie takim utworem realistyczno-symbolicznym, który stał się dramatem narodowym i wielkim wydarzeniem literackim. Punktem wyjścia jest wesele inteligenta poety z chłopką, które ma miejsce w chacie chłopskiej. Rozgrywają się tu jednak sceny inne, fantastyczne, wizyjne, wypełnione postaciami z zaświatów. Podjęte zostały tematy zrywu narodowego, niemocy społecznej, charakterystyka inteligencji, wsi, ludomania i dekadencja. Utwór ten jest pełen aluzji, niejednoznacznych obrazów, nie daje się do końca zinterpretować, jest bogaty w symbolikę. Tworzą ją sceny wizyjne, osoby dramatu i przedmioty-symbole.

Kompozycja „Wesela”:

• współistnienie dwóch planów: realistycznego i fantastycznego (I akt - realistyczny, II - symboliczno-fantastyczny, III - obyczajowo-satyryczno-symboliczny);

• nawiązanie do formy jasełek lub szopki krakowskiej - sceny następują szybko po sobie, postaci pojawiają się w izbie jak kukiełki i po skończonej rozmowie znikają;

• wieloplanowość utworu: symboliczność, realizm, plan satyryczny, obyczajowy, narodowy.

2. Obraz rewolucji w pow. S. Żeromskiego „Przedwiośnie”.

Wydarzenia w Rosji w 1917 były źródłem wielkiego niepokoju Żeromskiego, który pokazuje w „Przedwiośniu” piekło rewolucji w Baku. Obrazowi temu zarzucano stereotypowość i brak dokładniejszej analizy procesów historycznych. Obraz rewolucji - być może uproszczony - przedstawia chaos, korupcję, zatracenie zasad moralnych. Pozamykano sklepy. Zabrakło żywności. Banki nie wydawały złożonych kapitałów i nie wypłacały procentów. Nikt nie dostawał pensji. Rugowano z mieszkań. Zapanowała ulica, robotnicy naftowi, czeladź sklepowa i domowa, marynarze. Konfiskowano majątki - także mieszkanie Baryków zarekwirowano, a wierzący szczerze w rewolucję Cezary sam wydał zakopany przez rodziców skarb. Młody Baryka bywał na wiecach, zebraniach, publicznych egzekucjach, w czasie których „przypatrywał się nieopisanym szaleństwom ludzkim, gdy zabijano powolnie, wśród błagań skazańców o rychlejszą śmierć”. Wkrótce zauważył z jakim trudem matka zdobywała dla nich jedzenie. Zaczął dostrzegać ludzką krzywdę. W Baku Cezary był świadkiem piekła na ziemi, kiedy to „w ciągu czterech dni Tatarzy wzięli odwet, mordując siedemdziesiąt kilka tysięcy Ormian”. Opis tego wykorzystanego przez rewolucję konfliktu narodowościowego przypomina apokalipsę. Cezary pracował przy uprzątaniu trupów i widział jak wiele jest niewinnych ofiar rewolucji.

3. Dzieje Jagny - bohaterki pow. S.W. Reymonta „Chłopi”.

Jagna pochodzi ze średnio zamożnej rodziny. Wychowuje ją matka. Jagna to najpiękniejsza dziewczyna we wsi. Za Macieja wychodzi namówiona przez matkę. Imponuje jej bogactwo Boryny, ale jako żona nie zamierza rezygnować ze swojego stylu życia. Wyborami bohaterki kieruje miłość i instynkt biologiczny, który każe jej podążać za swoim pożądaniem. Jagna potrzebuje obecności mężczyzny, którego mogłaby kochać. Nie jest stała w uczuciach, jest niewierną żoną, kocha Antka, potem kleryka Jasia, a w końcu szuka pocieszenia w ramionach wójta. Jagna to dziecko natury, kieruje się instynktami, odruchami, przelotnymi emocjami. Jest wrażliwa i uzdolniona artystycznie. Lubi słuchać muzyki i opowieści Rocha. Nie ma wyraźnego celu w życiu, unosi się z prądem życia. Jagna żyje marzeniami i tęsknotami, wyraźnie odcina się od innych członków społeczności, dlatego też w końcu społeczność ją odrzuci. Jagusia nie zabiega tak jak inni o ziemię, bogactwo, żyje w swoim własnym wewnętrznym świecie. Ta odmienność czyni z niej postać tragiczną, jest inna, więc będzie musiała opuścić wieś. Złamała zasady obowiązujące w społeczności lipieckiej i dlatego musiała ponieść karę.

Zestaw XI

1.Na czym polega impresjonistyczne widzenie świata w twórczości K. Przerwy-Tetmajera? (np. „Melodia mgieł nocnych”).

Bohaterem swojego wiersza czyni Tetmajer zjawisko atmosferyczne - mgłę, która w utworze potrafi mówić i myśleć. Mgły tańczą i spowijają całą okolicę, obejmując ją we władanie. W utworze dominuje subiektywny opis przyrody, postrzeganej przez mgły. Obraz przyrody kreśli poeta techniką impresjonistyczną. Poeta tworzy ulotny, impresjonistyczny obraz mgieł, które opływają wokoło księżyc, by potem sfrunąć na ziemię, przenikać potoki i strumienie, przepływać przez lasy, chwytać w objęcia gwiazdy. Mgły bawią się i pląsają, tańczą z wiatrem. Wszystko dzieje się w ciszy. Wszystkie użyte w tym wierszu środki obliczone są na jeden główny efekt: mają uzmysłowić lekkość, zwiewność i zmienność zjawiska nocnych mgieł.

2. Groteskowy świat „Szewców” S.I. Witkiewicza. Wyjaśnij pojęcie groteska.

Groteska jest kategoria estetyczna, rodzaj satyry, polegający na silnym zdeformowaniu rzeczywistości świata przedstawionego w utworze. Często pojawiają się elementy karykatury i fantastyki. Z taką właśnie zdeformowaną, zniekształconą i groteskową rzeczywistością mamy do czynienia w „Szewcach”. Bohaterowie nie są zrównoważeni psychicznie, ich reakcje wynikają często z dążenia do zaspokojenia najniższych instynktów i pragnień, które zastąpiły nieistniejące już uczucia wyższe, takie jak choćby miłość czy przyjaźń. Zdeformowaniu uległ także język bohaterów. Ludzie prości wyrażają się niekiedy jak filozofowie, zaś wykształceni posługują się językiem ulicy i rynsztoka. Na scenie sąsiadują z sobą komizm i tragizm, na dobrą sprawę nie wiadomo, co jest ironią, co śmiechem, a co tragedią.

3. Dzieje Cezarego Baryki - bohatera pow. S. Żeromskiego „Przedwiośnie”.

Bohater powieści, Cezary Baryka przeżywa rewolucję w Rosji, traci rodziców i spokojny dom, przyjeżdża do Polski, "której ani znał, ani pragnął". Bierze udział w wojnie polsko-radzieckiej, po której przyjmuje zaproszenie do ziemiańskiego dworu. Wrażenia z Polski konfrontuje z romantyczną legendą, przekazaną przez ojca, o nieznanej ojczyźnie, z doświadczeniami wyniesionymi z rewolucji i wojny domowej w Rosji. Szklane domy, o których mówi ojciec, to symbol nowej moralności. Rewolucja techniczna zostaje tu przeciwstawiona krwawej rewolucji w Rosji. Rewolucja oznaczała dla Żeromskiego upadek nie tylko określonej formy władzy, czy też formacji ekonomicznej, ale upadek tradycyjnego systemu wartości moralnych i kulturowych. Po romansie z Laurą i śmierci Karoliny, zostawiwszy po sobie dwuznaczne wspomnienia "o dziwnym gościu", Cezary Baryka opuszcza dom Wielosławskich. W Warszawie styka się z komunistami i z programem Gajowca. W dyskusjach z wysokim urzędnikiem prezentuje komunistyczny punkt widzenia, nie zgadzając się z dążeniem do lepszej przyszłości wydeptanej małymi kroczkami, w konsekwencji jednak program komunistów zdecydowanie odrzuca z powodu braku patriotyzmu, szkalowania Polski, fermentu i chaosu.
Baryka cały czas szuka sposobu na życie, prawdy, idei, która by go pociągnęła. Czuje się jednak zbyt obcy, by móc integrować się z kimkolwiek lub czymkolwiek. Obcość, samotność prześladują go od wczesnych lat młodości. Ten smutek obcości dotyka go w stosunku do Polski, której tradycji nie rozumie. Ciągle walczy ze sobą. Pociąga go pokusa urody życia, reprezentowana przez wiejską sielankę w Nawłoci i szaleństwo miłosne, a jednocześnie myśli o mrówczej pracy dla społeczeństwa i potrzebie znalezienia idei, za którą warto zapłacić każdą cenę: "Bo kimże w istocie był ten samopas puszczany, dziwny chłopiec, rojący piękne sny o szklanych domach, łokciem przepychający się przez splątany gąszcz najżywotniejszych spraw swej nowej ojczyzny" (Gustaw Herling-Grudziński).
W ostatniej scenie Cezary idzie na czele manifestacji zabiedzonego tłumu, właściwie wyzywając śmierć. W sławnej scenie pochodu na Belweder Cezary Baryka dokonuje wyboru: opowiada się za rewolucją. Zakończenie powieści miało być ostrzeżeniem dla wszystkich odpowiedzialnych za los Polski.

Zestaw XII

1.Idealistyczna wizja Polski, a rzeczywistość w pow. S. Żeromskiego „Przedwiośnie”.

W „Przedwiośniu” zaprezentowane zostały trzy programy dla odrodzonej Polski, trzy recepty na przyszłość, każda ma swoje wady i zalety: szklane domy obiecują bezkrwawy przewrót cywilizacyjny, ale są czystą fantazją, reformy Gajowca, acz rozsądne, wydają się zbyt powolne, a rewolucja Lulka, choć radykalna w kwestiach społecznych, zaowocuje chaosem i krwawą łaźnią. Żeromski, podobnie jak Baryka, nie staje po żadnej ze stron, ogranicza się do postawienia pytania: jaka ma być ta wolna Polska? Odpowiedź pozostaje w zawieszeniu, podobnie jak los głównego bohatera.

2. Poeci „Skamandra” - ich program i sylwetki.

Do członków owej grupy należeli: Jan Lechoń, Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Antoni Słonimski i Kazimierz Wierzyński. Program Skamandra polegał na faktycznym braku konkretnego programu i zezwalał na demonstrowanie całkowitej dowolności artystycznej. Szczególną cechą tej grupy stała się krytyka wzorców romantycznych i młodopolskich. Skamandryci wykreowali model “poety-uczestnika”, czyli “człowieka z tłumu”. Ich bohater żył zazwyczaj w wielkim mieście, znał realia robotniczych przedmieść, posługiwał się potocznym, nie stroniącym od gwary ulicznej czy wulgaryzmów językiem. Poeci początkowo głosili pochwałę urody życia, witalności, z czasem jednak, w miarę zaostrzania się sytuacji polityczno-społecznej w Polsce, zmierzali do związania poezji z życiem kraju. Głosili hasła demokratyczne i pacyfistyczne. Paradoksalnie odchodzili od głoszonej wcześniej idei literatury niezaangażowanej powracając do powszechnej w romantyzmie poezji patriotycznej.
Poeci z kręgu Skamandra byli dobrze wykształceni i doceniali niezaprzeczalną rolę tradycji literackich. Świadomie czerpali z dziedzictwa i zachowywali tradycyjne formy wyrazu i konwencje nastroju. Pisali oglądy. O znaczeniu grupy stanowiły talenty poszczególnych jej członków, a ewolucja ich twórczości wpłynęła na zmianę oblicza ugrupowania. W efekcie Skamandra ocenić należy jako najbardziej wpływową grupę poetycką dwudziestolecia międzywojennego.

Iwaszkiewicz Jarosław (1894-1980), polski poeta, prozaik, dramatopisarz, eseista, tłumacz. Wywodził się z kresowej zubożałej szlachty i tamtejszej inteligencji. Gimnazjum w Elizawetgradzie i Kijowie. Rozpoczął też studia prawnicze i muzyczne. 1918 w Warszawie. Wszedł do grona młodych poetów, skupionych wokół czasopisma Pro arte et studio i kabaretu Pikador - zaczątku grupy poetyckiej Skamander (1920). 1919-1920 współredaktor pisma polskich ekspresjonistów Zdrój.

Lechoń Jan, właściwie Leszek Serafinowicz (1899-1956), polski poeta. 1916 rozpoczął studia z filologii polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Współredaktor czasopisma Pro Arte et Studio, 1918 współtwórca słynnego kabaretu literackiego Pod Picadorem, 1920 - grupy poetyckiej Skamander. 1926-1929 redaktor satyrycznego tygodnika Cyrulik Warszawski, 1929 sekretarz redakcji Pamiętnika Warszawskiego.

Słonimski Antoni, pseudonim Pro-rok (1895-1976), polski poeta, dramatopisarz, prozaik, satyryk, krytyk teatralny. Współtwórca grupy poetyckiej Skamander. Ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie, studiował także malarstwo w Monachium. Współpracował jako rysownik (1913-1919) z satyrycznym tygodnikiem Sowizdrzał.Debiutował jako poeta 1913 na łamach czasopisma Złoty Róg. 1918 inicjator i współzałożyciel pisma Skamander. 1920-1924 redaktor dziennika Kurier Polski, 1924-1939 stały współpracownik tygodnika Wiadomości Literackie, m.in. autor recenzji teatralnych, felietonu Kronika tygodniowa (od 1927) oraz żartobliwych recenzji Książki najgorsze (1925-1926).

Tuwim Julian (1894-1953), polski poeta. W latach 1916-1919 współpracownik czasopisma studenckiego Pro arte et studio. W 1918 współzałożyciel kabaretu literackiego Pod Picadorem, w 1920 - grupy poetyckiej Skamander. Współpracownik i kierownik literacki kabaretów warszawskich, m.in. Qui pro Quo (1919-1932). Od 1924 stały współpracownik tygodnika Wiadomości Literackie, gdzie redagował rubrykę Camera obscura, a także pism satyrycznych: Cyrulik Warszawski (1926-1933) i Szpilki (1936-1939).

Wierzyński Kazimierz, pierwotnie Kazimierz Wirstlein (1894-1969), brat H. Wierzyńskiego, poeta, prozaik, eseista. Studiował filozofię, filologię polską i historię na Uniwersytecie Jagiellońskim oraz na uniwersytecie w Wiedniu.Od 1918 w Warszawie, wybitny współtwórca grupy poetyckiej Skamander. 1919-1921 oficer Wojska Polskiego, pracownik Biura Prasowego Naczelnego Dowództwa. 1927-1929 redaktor naczelny Przeglądu Sportowego. 1931-1932 redaktor tygodnika Kultura w Warszawie. Od 1938 członek Polskiej Akademii Literatury.

3. Obraz niedoli chłopskiej w opowiadaniu S. Żeromskiego „Zmierzch”.

Bohater utworu, Wincenty Obala, pozostaje w zależności od dziedzica, pana Alfreda. Nieurodzajny kawałek ziemi, którą posiada, nie jest w stanie go wyżywić. Obalę nie stać nawet na trumnę dla swojego syna. Kradzież drewna z lasu to konieczność sytuacja ekonomiczno-społeczna zmusza chłopa do czynów złych z punktu widzenia moralności. W „Zapomnieniu” pisarz kreśli ponury obraz rzeczywistości polskiej wsi końca XIX wieku, w której chłopi żyją w skrajnej nędzy, nie mając możliwości obrony własnych interesów.

Zestaw XIII

1.”Osoby dramatu” i ich rola w utworze S. Wyspiańskiego „Wesele”.

Osoby dramatu to: Widmo, Stańczyk, Rycerz, Hetman, Upiór, Wernyhora. Zostały tak nazwane z kilku powodów. Po pierwsze, są one „drugimi ja” bohaterów, którzy rozmawiając z nimi w istocie rozliczają się z samymi sobą. Pojawienie się zjaw uwidacznia więc wewnętrzne dramaty ludzi, którym się one ukazują. Po drugie fantastyczni goście wprowadzają na scenę dramat Polski - ilustrują jej dzieje od czasów wielkości (Zawisza Czarny i bitwa pod Grunwaldem) po upadek (Targowica) i manipulowanie Polakami przez zaborców (rabacja). Po trzecie wreszcie w konfrontacji z duchami ujawnia się dramat współczesnego autorowi społeczeństwa polskiego - jego wewnętrzne podziały i niezdolność do działania.

2. Jaki program głosi K. Przerwa-Tetmajer w wierszu „Evviva l'arte”?

Utwór ma charakter manifestu młodopolskich artystów, którzy uznają sztukę za absolut i najwyższą wartość duchową, a sobie przypisują rolę jednostek stojących ponad światem. Artysta produkując wartości duchowe, dzieła sztuki, żył w społeczeństwie traktującym także sztukę jako towar, którym żądzą prawa popytu i podaży. To prowadziło do konfliktu, który sprowadzał się do walki o to, by dzieło sztuki uwolnić od podległości prawu rządzącemu towarem i by w artyście uznać jednostkę stojącą ponad społeczeństwem, bo dostarczającą wartości najwyższe, nie dające się przeliczyć na żadną monetę.

3. „Siłacze” i „Siłaczki” w utworach S. Żeromskiego - scharakteryzuj dowolnie wybraną postać. (opisuje dwie podstawowe postacie - w odpowiedzi wybierz tylko jedną!!)

Stanisława Bozowska - wiejska nauczycielka, realizująca zasady „pracy u podstaw” i „pracy organicznej”. W czasie nauki w gimnazjum poznała Obareckiego. Zawsze była idealistką, chłonęła wiedzę, pragnęła studiować medycynę za granicą. Przez przyjaciół określana była jako „darwinistka”. Po ukończeniu nauki w Warszawie wyjechała do guberni podolskiej w charakterze guwernantki, potem przeniosła się na wieś. Tam w ciężkich warunkach uczyła dzieci, pracując równocześnie nad podręcznikiem „Fizyka dla ludu”. Kiedy Obarecki spotyka ją ponownie, Stasia choruje na tyfus. Mimo pomocy doktora, nie odzyskuje przytomności i umiera. Bozowska to przykład bohaterki o bezkompromisowej postawie, która wyraża się w wierności młodzieńczym ideałom.

Paweł Obarecki - młody lekarz, w młodości idealista, pragnący wcielać w życie pozytywistyczne ideały „pracy organicznej” i „pracy u podstaw”. Po ukończeniu studiów medycznych rozpoczął praktykę w Obrzydłówku. Początkowo był pełen zapału i energii. Pragnął szerzyć higienę w małym miasteczku. Wypowiedział wojnę miejscowym notablom: aptekarzowi i felczerom, którzy leczyli w sposób niezgodny z osiągnięciem nauk medycznych. Sam z własną apteczką jeździł os wsi do wsi, biednych leczył za darmo. Zawistni oczerniali go, wybijali mu okna, buntowali pacjentów. W końcu Obarecki zrezygnował ze swoich ideałów, bo zrozumiał, że jego działalność nie zmieni świadomości i stanu egzystencji chłopów. Pogodził się z aptekarzem i felczerem, zaczął się bogacić, a czas spędzał na grze w karty i towarzyskich spotkaniach. Stał się konformistą, przystosował się do warunków życia w Obrzydłówku. Dopiero śmierć Bozowskiej wywarła na nim pewne wrażenie, ale nie na długo. Szybko powrócił do wygodnego trybu życia.

Zestaw XIV

1.Niepokoje moralno-ideowe zawarte w utw. K. Przerwy-Tetmajera „Koniec wieku XIX”.

Utwór ten jest poetyckim manifestem pokolenia dekadenckiego, a raczej wyrazem stanu psychicznego tego pokolenia, świadectwem postawy wobec życia niektórych środowisk ówczesnej inteligencji twórczej. Wiersz składa się z sześciu czterowersowych strof o identycznej budowie wersyfikacji oraz kompozycyjnej. W każdej ze strof zawarte jest, sformułowane w sposób bardzo skrótowy, pytanie wyrażające możliwość różnych postaw wobec życia, które człowiek może zająć lub które w przeszłości przyjmował jako wartościowe i celowe. Każda strofa zawiera także odpowiedź na te pytania stwierdzające, że żadna z owych tradycyjnych postaw życiowych jest niemożliwa do przyjęcia przez współczesne poecie pokolenie i musi zostać odrzucona. Poeta kolejno wymienia postawę złorzeczącą rzeczywistości, ironiczną ideową, religijną, postawę wzgardy i rozpaczy, walki i rezygnacji z wiary w byt przyszły i postawę hedonistyczną. Autor wiersza w imieniu współczesnego sobie pokolenia kompromituje i odrzuca każdą z tych postaw. Zdaniem poety postawa ideowa skompromitowała się sama. Dzieje ludzkości bowiem wykazują, że człowiek zawsze starał się wierzyć w jakieś idee, ale one w końcu okazywały się zwykłą mrzonką i nie mogły zostać zrealizowane. Zdaniem autora postawa walcząca jest także bezsensowna, ponieważ człowiek jest bezradny wobec niezależnego od niego biegu wydarzeń. Jego wysiłki, podejmowane w celu zmiany biegu rzeczy, są porównane do mrówki, która rzucona na szyny stara się powstrzymać rozpędzony pociąg. Postawa religijna jest według Tetmajera także nieprzydatna dla współczesnego człowieka ponieważ jego wiedza i doświadczenie są zbyt bogate, aby mógł wierzyć i ufać opatrzności.

2. Obraz społeczeństwa polskiego w dramacie S. Wyspiańskiego „Wesele”.

W bronowickiej chacie Wyspiański zgromadził przedstawicieli dwóch warstw społecznych mających decydujące znaczenie dla historii Polski: inteligencję i chłopów. Mieszkańcy miasta zebrani na weselu to przede wszystkim twórcy, wykształceni inteligenci. Zdradzają cechy właściwe pokoleniu „schyłkowców” - są melancholijni, znużeni, poszukują nowych wrażeń. Najważniejszą wartością w oczach większości z nich jest sztuka, codzienności natomiast nie chcą dostrzegać, uważają że jest skomplikowana i przygnębiająca. Wieś to dla nich miejsce ucieczki od problemów, a także źródło artystycznej inspiracji. Chłopów z jednej strony cechuje ciekawość świata i chęć do działania, z drugiej jednak brak im opanowania i dojrzałości. Dużo piją, co staje się powodem awantur i bójek. Wspólna zabawa cieszy szczególnie młodych, których w zadowolenie wprawia okazywane im przez kobiety z miasta zainteresowanie. Starsze pokolenie bardziej sceptycznie spogląda na to nagłe zbliżenie, pamiętając o nie tak dawnych konfliktach. Chłopi i inteligenci tylko pozornie tworzą wspólnotę, w rzeczywistości nie rozumieją się wzajemnie, czego dowodzi np. dialog Radczyni i Kliminy.

3. Dzieje Judyma - bohatera pow. S. Żeromskiego „Ludzie bezdomni”.

Judym wywodzi się z biednej rodziny, z ulicy Ciepłej w Warszawie, przy czym nazwa ulicy jest jednocześnie określeniem środowiska, jak nie tak dawno nazwa dzielnicy - Czerniaków. Dzięki szczęściu i kaprysowi ciotki zdobywa wykształcenie i zawód, ale zawsze czuje się gorszy od przedstawicieli inteligencji wywodzącej się ze szlachty. Niepewność siebie nadrabia agresją. Poznając ludzi, stara się ich szybko poinformować, kim byli jego rodzice i skąd się wywodzi. Tak przedstawia się paniom Niewadzkim spotkanym w Luwrze , w Paryżu. Podkreśla, co budzi zazwyczaj konsternację, że jego ojciec był pijakiem. Jego przejęcie się losem biedoty i chęć pomocy wynikają na pewno z młodzieńczego idealizmu, ze współczucia, z przekonania, że bycie lekarzem jest w równej mierze powołaniem, co zawodem, ale wynika również z ciążącego "długu przeklętego", z przekonania, że gdyby nie ciotka, byłby, podobnie jak brat, robotnikiem w stalowni.

Zestaw XV

1.Najważniejsze wątki, tematy, ulubione postacie w opowiadaniach S. Żeromskiego - omów na dowolnie wybranym przykładzie.

W utworach Żeromskiego pojawiły się wszystkie najważniejsze wątki i tematy, które stanowią wyznacznik charakterystycznego dla całej jego twórczości. W dramatycznym epizodzie z powstania styczniowego, noweli „Rozdziobią nas kruki, wrony...” opisał śmierć powstańca, który wiózł broń dla oddziału. Ale punktem ciężkości opowiadania nie jest dramatyczna śmierć tego młodego człowieka: stanowi go scena, w której chłop rzuca się na łup obdzierając trupa człowieka i trupa konia. Ten nędzarz najzupełniej nie rozumie, o co toczy się walka i za co zginął Winrych. Scena jest jednoznaczną odpowiedzią, dlaczego powstanie upadło, nie poparte przez szerokie rzesze chłopskie, które mogły mu dać wielką siłę: dla chłopów bytujących w warunkach zwierzęcych, w skrajnej nędzy, pozbawionym sensu, który by dotyczył ich losu. Autor ukazuje swoją teraźniejszość, jej kształt, mentalność i sposób rozumowania ludzi. Ustala zarysy moralnych i ideowych postaw bohaterów.

2. Dwa wątki dramatu „Wesele” - realistyczny i fantastyczno-symboliczny.

Akt I dramatu ma charakter realistyczny, zaś akt II - zdecydowanie fantastyczno-symboliczny. Realizm w utworze składa się ze scen, które ilustrują głównie wzajemny stosunek inteligencji i ludu. Po pierwsze stwierdzał całkowity brak zrozumienia przez inteligencję istoty wspólnej wsi, istoty przeobrażeń świadomości chłopów, ich ambicji i możliwości. Niezrozumienie wsi przez inteligencję wynika w dużym stopniu z tego, że przechowuje ona jej obraz z odległej przeszłości, taki, który już w żadnym niemal szczególe nie pokrywa się z rzeczywistością. Występują postacie realne, np. Pan Młody - Lucjan Rydel, Panna Młoda - Jadwiga Mikołajczykówna, Poeta - Kazimierz Przerwa-Tetmajer. Sama akcja toczy się podczas ślubu Rydla z Mikołajczykówną. W akcie II na scenie pojawiają się duchy, które rozmawiają z realnymi bohaterami. Za sprawą fantastyki „Wesele” zmienia się w wielki dramat narodowy. Pojawiające się duchy są postaciami symbolicznymi (np. Widmo - symbol romantycznej miłości, trwającej nadal po śmierci), a obok nich są również przedmioty symboliczne (np. złoty róg - symbol idei wolności, niepodległości, zapowiedź pobudki do boju).

3. Dzieje rodziny Dulskich przedstawione w tragikomedii G. Zapolskiej „Moralność pani Dulskiej”.

Aniela Dulska w pierwszym wrażeniu uważana jest za brudną, niesympatyczną kobietę. Wciąż krzyczy lub mówi podniesionym głosem. Obraz antysympatyczny. W jednej chwili może zrobić wiele czynności. Dla gości przebiera się. Żądna władzy nad swoją rodziną. Skąpa, nic ją ni e obchodzi. Zawsze ma być tak jak ona chce. Uznaje tylko swoje zasady. Nie zwraca uwagi na zdanie innych. Dostosowuje się do sytuacji. Powierzchowna i egoistka. Obłudna, zakłamana, konieczność pozorów. Żyje w czterech ścianach, oszczędza. Nie chodzi do t eatru, nikogo nie zaprasza, kontroluje finanse domowe, podwyższa czynsz domowy, trzyma magiel w sieni. Skąpa do ohydności, obłudna postawa, brudy pierze pod własnym dachem. W służących nie widzi ludzi. Interesują ją tylko pieniądze, oszczędza więc na wsz ystkim i wszystkich.
Felicjan Dulski jest podporządkowany swojej żonie. Nie zgadza się z nią, ale jest obojętny. Ignoruje ją, ucieka w milczenie. Zwątpił w możliwości odmiany żony. "A niech was wszyscy diabli !!!"
Zbyszek ma inną postawę. Jest zbuntowany, zabawia się, celowo szokuje i jest zaczepny, wulgarny i prowokujący. Aniela zaplanowała jego życie. Juliasiewiczowa chciała pokazać mu prawdę, że będzie się on musiał troszczyć i kłopotać. Ukazała mu prawdziwe życie, wid mo odpowiedzialności, nędzę. Jest kołtunem i jest tego świadom. Jest słaby, ale chce walczyć ze swoim kołtuństwem. Krytykuje matkę.
Mela też się nie zgadza. Też się poddaje by żyć przyjemnie. Nie buntuje się. Postać tragiczna bo jest naiwna i dobra i nie orientuje się w jakiej atmosferze moralnej żyje.
Hesia jest podobna do matki. Pogardza Hanką, bije ją i się z niej wyśmiewa. Ma już wypaczony charakter. Nikim się nie interesuje. Lubi tylko tańce, stroje i studentów.

Zestaw XVI

1.Nowatorstwo kompozycyjne powieści S. Żeromskiego.

Przyzwyczajeni do powieści realistycznej krytycy zarzucili Żeromskiemu nieporadność warsztatową i popełnienie poważnych błędów kompozycyjnych, jednak zarzut ten nie był słuszny. Napisał on powieść, w której wprowadził nowe elementy:

• wydarzenia są relacjonowane przez narratora trzecioosobowego, jednak jego punkt widzenia zbliża się do spojrzenia głównego bohatera;

• w opisie pojawiają się środki stylistyczne typowe dla liryki;

• brakuje ścisłej kompozycji przyczynowo-skutkowej, poszczególne części powieści łączy w całość postać głównego bohatera;

• występują elementy różnych kierunków literackich: naturalizm, symbolizm, impresjonizm;

• wprowadzono drugiego narratora, który poszerza problematykę powieści.

2. „Wesele” Wyspiańskiego jako dramat narodowy.

Wyspiański podjął w „Weselu” rozrachunek z polskimi mitami narodowymi. Na tle wydarzenia, jakim był ślub Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, autor ukazał dramat Polski i polskie społeczeństwo. W pierwszym akcie Wyspiański wskazał na niezrozumienie chłopów i inteligencji. Obie grupy ludzi nie rozumieją się nawzajem, chłopi żyją w cieniu przeszłości, ale są rozbudzeni politycznie i chętni do działania, zaś inteligencja nie dorosła do tego, by przewodzić chłopom podczas walki o niepodległość kraju. „Wesele” to diagnoza stanu ducha u progu rozpoczynającego się stulecia; naród jest rozbity, jedni mają zapał i siłę do czynu, drugim brakuje siły ducha, wiary, ochoty i konsekwencji. Sojusz wsi i inteligencji, tak istotny dla sprawy polskiej, wydaje się niemożliwy.

O narodowości dramatu świadczą również symbole, jakimi posłużył się autor. Symboliczne postacie to duchy z przeszłości, przypominające realnym osobom, którym się pojawiają, o swoich porażkach życiowych będących przestrogą dla przyszłości Polski.

3. Dzieje Stasi Bozowskiej - bohaterki opow. „Siłaczka” S. Żeromskiego.

Stanisławę Bozowską poznajemy w powieści „Siłaczka” jako uczennicę w warszawskim gimnazjum. Kobieta zafascynowana była ideami „pracy organicznej” i „pracy u podstaw”, jakie głosili pozytywiści. Po skończeniu nauki wyjechała do guberni podolskiej, gdzie pracowała jako guwernantka. Aby realizować młodzieńcze ideały przeniosła się na wieś. Tam podjęła pracę w charakterze nauczycielki. Nie miała tam łatwych warunków do przekazywania wiedzy dzieciom. Żyła wśród chłopów, znała ich problemy i kłopoty. W międzyczasie rozpoczęła pracę nad książką pt. „Fizyka dla ludu”. Kiedy Stasia mieszkała jeszcze w Warszawie, podczas jednego ze spotkań poznała Pawła Obareckiego. Chłopak kochał tę kobietę, nawet się jej oświadczył, ale ona nie potraktowała jego oświadczyn poważnie. Miała ambicję studiować medycynę w Paryżu lub Zurychu, jednak z powodu biedy nie było jej stać, stąd też została wiejską nauczycielką. Kiedy Paweł i Stasia spotykają się ponownie, ona mieszka na wsi i choruje na tyfus. Pomimo pomocy doktora Obareckiego, umiera.

Zestaw XVII

1.Nowe kierunku artystyczne XX-lecia międzywojennego.

Ekspresjonizm - ekspresjoniści podkreślali konieczność spontanicznego i intuicyjnego wyrażania przez artystę własnych treści wewnętrznych. Dążyli do wyrażania gwałtownych uczuć, posługiwali się więc stylem emocjonalnym, operowali kontrastem, deformacją, fantastyką, karykaturą i groteską.

Futuryzm - futuryści odcinali się od przeszłości, uważali się za awangardę nowych czasów. Fascynowała ich nowoczesna cywilizacja i technika: zwalczali tradycję i wyrzekali się jej dziedzictwa. Chcieli zaczynać tworzenie kultury od początku, stąd ich zainteresowanie sztuką ludów pierwotnych. Łączyli fascynację techniką z kultem prymitywu.

Dadaizm - dadaiści buntowali się przeciwko całemu światu: cywilizacji, rozsądkowi, sztuce. Bunt ten wyrastał z przeczucia kryzysu wartości, z kompromitacji dotychczasowych idei. Młodzi nie wierzyli w nic, nawet w poezję i programowo z niej kpili.

Surrealizm (nadrealizm) - surrealiści buntowali się przeciw tradycji racjonalistycznej obecnej w literaturze francuskiej, chcieli, by sztuka ujawniała swobodną grę wyobraźni. Dzięki oddziaływaniu tego kierunku w liryce pojawiły się utwory skomponowane na zasadzie gry skojarzeń z pogranicza snu i jawy, strumienia obrazów zawierającego motywy niezwykłości i cudowności.

2. „Przedwiośnie” S. Żeromskiego ostrzeżeniem przed rewolucją - dlaczego?

W części trzeciej „Przedwiośnia” pt. „Wiatr od wschodu” akcja prawie się nie posuwa do przodu, a większą część fabuły zajmuje wymiana argumentów na temat obecnej sytuacji Polski i jej przyszłości pomiędzy Szymonem Gajowcem, wysokim urzędnikiem ministerstwa, a Antonim Lulkiem, komunistą-psychopatą. Pośrednikiem w tej dyskusji jest Cezary i to w celu zdobycia jego duszy odbywa się ten spór.

Gajowiec naprawę sytuacji w Polsce widzi przez wcielenie w życie reform. Jest wrogiem radykalnych rozwiązań, rewolucji. Zaradzenie złu widzi na drodze ewolucji i zaangażowania obywateli. Nie potrafi odpowiedzieć na pytanie o nową wielką ideę, której dziś potrzeba społeczeństwu. Dla niego cudem jest to, że Polska powstała po ponad stu latach niewoli.

Lulek zaś rozumie tylko walkę klas.

Obaj pragną przekonać Cezarego do swoich racji. Cezary zaś w obecności Gajowca używa argumentów Lulka, a w obecności Lulka Gajowca. Wygląda na to, że Gajowiec działa na jego rozum, jego argumenty są logiczne, ale brakuje w nich ognia. Argumenty Lulka łatwo podważyć nawet niezbyt oczytanemu, ale zdrowo myślącemu Buławnikowi, ale jest on świetnym psychologiem i odwołuje się raczej do emocji Cezarego, znajdując argumenty w porażkach życiowych młodego człowieka i w jego rozczarowaniach. Bez skrupułów wykorzystuje zawód miłosny Cezarego i jego burzliwe rozstanie z Laurą. Dlatego Cezaremu jest dość łatwo zbijać jego argumenty, tak jak to robi na zebraniu komunistów, ale niełatwo uwolnić się od zależności psychicznej. Wytwarza się między nimi stosunek jakby pacjenta i terapeuty. Że Cezaremu faktycznie potrzeba terapii, ujawnia po następnym nieudanym spotkaniu z Laurą, gdy Cezary razem z robotnikami idzie na Belweder. Żeromski podkreśla, że idzie oddzielnie.

W ten sposób powieść staje się diagnozą polskiej rzeczywistości i ostrzeżeniem przed rewolucją, która, z braku innej wielkiej idei, może poruszyć tłumy. A wtedy sytuacja może być tragiczna i wymknąć się spod kontroli, bo rewolucja zawsze jest złem.

3. Charakterystyka Macieja Boryny - bohatera pow. W.S. Reymonta „Chłopi”.

Najbogatszym chłopem we wsi jest Maciej Boryna, 58-letni mężczyzna, człowiek pracowity, wytrwały, gospodarny i stanowczy, mocno przywiązany do ziemi. Jego wadami są natomiast egoizm, chciwość, zawziętość, bezwzględność w stosunku do rodziny i parobków. Gdy wieś podjęła decyzję walki z dworem o las, Boryna początkowo waha się, gdyż woli nie zrywać kontaktów jakie łączą go z dziedzicem. Ale w końcu zdaje sobie sprawę z więzi, jaka łączy go ze sprawą wszystkich gospodarzy i decyduje się na objęcie stanowiska przywódcy. Dla ratowania interesów wsi gotów jest nawet zaryzykować życiem. Maciej ożenił się młodą dziewczyną Jagną, którą matka zmusiła do tego zamążpójścia dla pieniędzy. Żona go zdradza nie tylko z jego synem, ale w dalszym rozwoju powieści, również z innymi mężczyznami. Boryna najbardziej kocha jednak swą ziemię, której nie przepisał synowi. Miłość Macieja do ziemi objawia się szczególnie pod koniec powieści, kiedy to bohater idąc po swym polu i rozsiewając ziarna upada i umiera w miejscu, któremu poświecił całe swoje życie.

Zestaw XVIII

1.Wyjaśnij pojęcia: naturalizm, symbolizm, impresjonizm. Wskaż na dowolnie wybranym przykładzie z literatury funkcjonowanie jednego z pojęć.

Naturalizm - przejawił się głównie w prozie i dramacie. Był uwarunkowany pozytywistyczną myślą filozoficzną, rozwojem nauk ścisłych i przyrodniczych; identyfikując założenia literatury z zadaniami nauki, oparł koncepcje artystyczne na teoriach naukowych, zwłaszcza Darwina i Taine'a; koncepcja świata przedstawionego w utworze lit. zmierzała do ukazania egzystencji ludzkiej zdeterminowanej fatalistycznie prawami natury (fizjologizm) i środowiska społecznego; postulat naukowy metody twórczej oznaczał podporządkowanie fikcji literackiej dokumentaryzmowi, dominację bezstronnej, bezpośredniej i szczegółowej obserwacji faktów . Naturalizm poszerzył zakres tematyczny literatury (panorama klas, warstw i grup społecznych, ostre widzenie kontrastów społecznych, np. wyzysk proletariatu, demaskatorski obraz obyczajowości i moralności burżuazji) oraz zasób środków ekspresji artystycznej (brutalność obrazowania, autentyzm językowy — żargon, drastyczne słownictwo).

Impresjonizm - w liryce impresjonizm przejawiał się jako dążność do utrwalania w obrazie poetyckim przelotnych wrażeń i nastrojów, do wywoływania doznań zmysłowo-uczuciowych poprzez swobodne skojarzenia wrażeń różnego typu (barw, dźwięków); w prozie i w dramacie prowadził do rozluźnienia kompozycji, fragmentaryczności, wyeksponowania pierwiastków liryczno-nastrojowych; w krytyce literackiej wyrażał się w formułowaniu osobistych ocen na temat dzieła literackiego, wolnych od zobowiązań naukowych i ideologicznych; impresjonizm w literaturze nie był kierunkiem samodzielnym, wchodził w związki z innymi prądami (naturalizm, symbolizm).

Symbolizm był jedną z głównych tendencji modernizmu, ukształtowaną w opozycji do myśli filozoficznej pozytywizmu, estetyki naturalizmu i opisowej poezji parnasistowskiej; założenia filozoficzno-estetyczne związał z idealizmem uznającym mistyczną jedność świata, za prawdziwy — byt wieczny i niezniszczalny, za złudny i przemijający — byt materialny; pragnienie dotarcia w rejony niedostępne racjonalnemu poznaniu wyrażało się w podejmowaniu filozoficznych zagadnień absolutu i nieskończoności, zainteresowaniu stanami podświadomości, snu czy halucynacji, pozahistorycznym ujmowaniu dziejów, nawiązywaniu do motywów mitycznych; środkiem poznania wiecznego bytu, przeniknięcia jego istoty, symbolizm uczynił poezję, pojętą jako sztuka autonomiczna, swoista, posługująca się chwytami zdolnymi wyrazić jakości pozbawione równoważników w istniejącym systemie językowym; podstawowym środkiem ekspresji symbolizmu stał się symbol, w którym miały się wyrażać powinowactwa i analogie między światem materialnym i rzeczywistością transcendentalną, a także personifikacja (uosobienie pojęć duszy, śmierci, nirwany); odrębność języka poetyckiego polegała na aluzyjności, wieloznaczności, muz. kształtowaniu wypowiedzi, podkreślaniu jej walorów brzmieniowych; koncepcje symbolizmu wpłynęły decydująco na rozwój poezji XX w.

Przykładem symbolizmu jest „Deszcz jesienny” Leopolda Staffa. Autor posługuje się typowymi młodopolskimi symbolami:

• ogród - jako dusza ludzka;

• motyw wędrówki mar sennych jako symbol życia ludzkiego, które jest pełne cierpienia, a kończy się śmiercią;

• grób jako symbol nieuchronności śmierci każdego człowieka;

• deszcz jesienny jako symbol płaczu, towarzyszącego życiu człowieka;

• jesień i wieczór - pory schyłku, starości, dokonywania podsumowania swojego życia, zbliżania się do śmierci.

2. Realistyczny obraz życia wiejskiego i jego bogactwo w powieści W.S. Reymonta „Chłopi”.

Obraz życia Lipiec, szczególnie w dwóch pierwszych tomach, uznać trzeba za obfitujący w pełne realizmu obserwacje i to nie tylko dotyczące obyczajowości, psychologii, ale także układów społecznych i sytuacji ekonomicznej polskiej wsi. Głębokie podziały społeczne, np. na komorników i bogatych gospodarzy, nie wyczerpują podziału społecznego wsi: są to bowiem w jej społeczności grupy bardziej zróżnicowane, wynikające nie tylko ze stanu majątkowego, ale pozycji społecznej czy piastowanej godności (np. wójta, pozycja miejscowego kleryka Jasia, stosunek między gospodarzem i parobkiem itd.).

Mimo świadomego zacierania informacji o chronologii opisanych wydarzeń jeden z wątków pozwala przypuszczać, że akcja „Chłopów” dzieje się w jakiś czas po powstaniu styczniowym. Uczestnikiem tego powstania był brat dziedzica i Kuba Socha, towarzysz jego bojów powstańczych. Przy tej okazji pokazał Reymont, jak układają się stosunki wsi i dworu: inne stanowisko wobec wsi reprezentuje eks-powstaniec i demokrata, inne jego brat, aktualnie władający ziemią dworską.

3. Dzieje Judyma - bohatera pow. S. Żeromskiego „Ludzie bezdomni”.

Doktor Tomasz Judym, główny bohater utworu, jest ukazany jako postać skomplikowana, targana sprzecznymi uczuciami. W życiu doświadczył biedy i upokorzeń, jednak dzięki szczęśliwym okolicznościom i ciężkiej pracy awansował społecznie. Świadomość wyjątkowości własnego losu sprawiła, że czuł się zobowiązany do pomocy warstwie, z której pochodził; traktował tę pomoc jako konieczność spłaty „długu”. Z drugiej strony jednak młody doktor tęsknił za życiem wygodnym i wykwintnym, odpowiednim dla człowieka wykształconego. Jego marzenia o wyższych sferach, pięknie i elegancji ucieleśniły się w postaci poznanej w Paryżu panny Natalii Orszeńskiej. Powrót do Warszawy, a szczególnie spotkanie z rodziną były dla niego niezwykle przykrym przeżyciem. Przyglądając się nędzy i prymitywizmowi życia Judym czuł wstręt i wstyd. Mimo to nieodmiennie uważał, że musi walczyć o poprawę życia warstw najbiedniejszych, toteż występując z odczytem na spotkaniu w salonie dr Czernisza najpierw przedstawił sytuację biedoty, później zaś zarzucił lekarzom brak jakiejkolwiek troski o nią. Gwałtownie i dość obcesowo wypowiedziane oskarżenie spowodowało, że początkowo przychylny stosunek kolegów po fachu do Judyma zmienił się w niechęć. Wyizolowanie ze środowiska i brak pracy sprawiły, że przyjął propozycję wyjazdu do Cisów i objęcia tam posady lekarza uzdrowiskowego. W Cisach spotkał znajome z Paryża - pannę Natalię i jej siostrę Wandę, panią Niewadzką i pannę Joasię Podborską. Jego praca w uzdrowisku była tyleż łatwa, co niepotrzebna. Sprowadziła się do wysłuchiwania kuracjuszy i ordynowania im kolejnych tygodni pobytu. Dr Tomasz szybko jednak stał się postacią towarzysko rozchwytywaną. Uczestniczył w zabawach, rozstrzygał drobne spory, flirtował. Kiedy pani Niewadzka i Joasia zaangażowały go do pomocy w organizacji szpitalika dla miejscowej biedoty, dostrzegł drugie oblicze uzdrowiska - stawy, których zadaniem było jedynie upiększanie otoczenia, okazały się być źródłem chorób. Stała w nich woda, do której spadały liście z otaczających drzew i tam gniły, powodując chorobotwórcze wyziewy. Co więcej, co jakiś czas woda ze stawów była spuszczana do rzeki, a zanieczyszczoną wodę pili chłopi. Judym uznał obecność stawów za szkodliwą, także zresztą dla kuracjuszy, przystąpił więc do walki z zarządem uzdrowiska o ich likwidację. I znów, podobnie jak wcześniej w Warszawie, jego postępowanie obudziło sprzeciw i niechęć. Do kłopotów w pracy dołączyły się przykre przeżycia osobiste. Panna Natalia, obiekt westchnień Judyma, wyszła za mąż i uciekła z domu. Dopiero w tym momencie Judym dostrzegł obok siebie Joasię i obdarzył ją gwałtownym, poniekąd desperackim uczuciem. Dziewczyna odwzajemniła je, toteż szybko zaczęli snuć plany dotyczące ich wspólnej przyszłości, niestety na przeszkodzie stanęła im gwałtowność reakcji Judyma. W czasie kolejnej kłótni z zarządcą uzdrowiska, Krzywosądem, doprowadzony do „szewskiej pasji” lekarz wrzucił przeciwnika do stawu, w efekcie czego stracił pracę i musiał wyjechać. Na stacji kolejowej spotkał dawnego znajomego, Korzeckiego. Przystał na jego propozycję i razem wyjechali do Zagłębia Dąbrowskiego. Życie górników przeraziło Judyma. Ciężka praca, bieda, brak higieny - wszystko to powodowało, że choroby i śmierć zbierały w Zagłębiu obfite żniwo. To, co widział wokół siebie dr Tomasz, wywołało jego bunt i przygnębienie; jeszcze bardziej przygnębiła go samobójcza śmierć Korzeckiego. Pełen współczucia dla cierpienia ludzkiego zapomniał o sobie i swoich sprawach, przypomniały mu o nich niespodziewane odwiedziny Joasi. Zakochana i marząca o rodzinie panna Podborska rysowała przed narzeczonym obrazy ich przyszłego szczęścia i wspólnej pracy, jednak Judym podjął inną decyzję. Uznał, że w obliczu tylu nieszczęść nie wolno mu myśleć o sobie. Przekreślił wspólne plany, zdecydował, że musi zostać sam i samotnie walczyć. Bał się, że małżeństwo i rodzina „obudzą w nim nasienie dorobkiewicza”, że zapomni o swoich zamierzeniach. Po odejściu zrozpaczonej Joasi długo błąkał się bez celu. W pewnej chwili rzucił się na ziemię i wtedy dostrzegł rozdartą sosnę.

Zestaw XIX

1.Naturalizm w poezji Jana Kasprowicza (np. wiersz „W chałupie”).

Kasprowicz w wierszu „W chałupie” wprowadza narratora opisującego drobiazgowo izbę i jej lokatorki, podkreśla nędzę i brzydotę, drobiazgowo i szczegółowo opisuje wszystko co otacza bohaterki, rejestruje fakty, obiektywnie przedstawia izbę i nie angażuje się emocjonalnie, wiersz stanowi ciąg fabularnych miniatur, pisze językiem gwarowym.

2. „Wesele” S. Wyspiańskiego jako dramat narodowy.

Wesele powstało w czasie szczególnym dla Polski i wyjątkowym momencie dla literatury. Częstokroć obdarzano je określeniem: dramat neoromantyczny. Wykorzystując nowe tendencje literackie (przede wszystkim symbolizm) autor sięga do inspirującej dla modernistów skarbnicy literatury romantycznej. Można tu odnaleźć nawiązania do konkretnych utworów i bohaterów.

Z ducha romantyzmu wywodzi się zainteresowanie problematyką narodową, fantastyka i ludowość wyostrzona przez młodopolskich artystów do rozmiarów chłopomanii (ludomanii).

Forma utworu, nowatorska i oryginalna, także sięga do romantycznych wzorców, choć nie brak tu elementów kojarzących się z dramaturgią innych epok, np. antyku (jedności klasyczne).

Najbardziej wyrazistym odniesieniem do cenionej przez modernistów literatury romantycznej jest w Weselu wołanie postaci z utworów wieszczów narodowych. Przypomnijmy skojarzenie osoby Hetmana z postacią Widma z II cz. Dziadów - ducha złego pana, cierpiącego czyśćcowe męki za swoje niegodziwe czyny. Na podobny los autor skazał zdrajcę narodu. W wizerunku Hetmana dopatrywano się także pogłosu innego Mickiewiczowskiego bohatera - Doktora z III cz. Dziadów. Osoba o szczególnym znaczeniu dla wymowy dzieła - Wernyhora - to z kolei zapożyczenie od J. Słowackiego (Sen srebrny Salomei) wspierane malarską wizją J. Matejki.

Nastrój niesamowitości, splot realizmu z fantastyką, interpretowanie zdarzeń w kategoriach społecznych, przekonanie o ważnej roli artysty jako przewodnika narodu - to elementy Wesela wynikające z inspiracji dziełami romantyków.

Ów literacki kontekst i zasadnicza idea utworu Wyspiańskiego sprawiły, że uzyskał miano i rangę dramatu narodowego.

3. Kompozycja powieści W.S. Reymonta „Chłopi”.

Powieść Reymonta jest podzielona na cztery części, które odpowiadają czterem porom roku: jesień, zima, wiosna, lato. Rozczłonkowanie powieści na cztery pory roku nie jest tylko zasadą konstrukcyjną, ale odzwierciedla także rytm życia bohaterów. Biorąc pod uwagę cykliczność kalendarza religijno-obrzędowo-kulturalnego, kompozycja powieści umożliwia Reymontowi stworzenie pełnego obrazu życia na wsi, a jednocześnie zaprezentowanie koncepcji ponadczasowego, uniwersalnego rytmu życia człowieka zakorzenionego w tradycji, prawach natury i religii.

Zestaw XX

1.Chronologia i nazwa epoki Młoda Polska.

Za daty graniczne Młodej Polski przyjmuje się lata 1891 i 1918. Data końcowa to zakończenie I wojny światowej. W 1891 r. debiutują Kazimierz Przerwa-Tetmajer Andrzej Niemojewski, Franciszek Nowicki - artyści w pełni młodopolscy. Na łamach czasopism rozpoczyna się dyskusja dwu pokoleń: „starych” i „młodych”. Pojawiają się pierwsze artykuły programowe i deklaracje artystyczne.

Na określenie nowych tendencji w sztuce używa się kilku terminów: Modernizm (fr. moderne) - termin najbardziej pojemny, oznaczający sztukę nowoczesną i wszelkie przejawy artystycznego nowatorstwa. Nazwa przyjęła się zwłaszcza w Niemczech. Impresjonizm (fr. l'impression - wrażenie) - nazwa również pretendująca do określenia całości twórczości przełomu wieków. Wskazuje na jej podstawową cechę i cel: subiektywność, przedstawianie ulotnych wrażeń, momentów, prezentacja dynamicznych, pełnych ruchu obrazów. Symbolizm - trzecia z nazw-określeń, funkcjonowała głównie we Francji. Stosowana wobec zjawisk artystycznych, w których kładziono nacisk na przedstawianie sfer tajemniczych, nie odkrytych, niezbadanych, stąd aluzyjność, sugestywność, niejasność tych dzieł. Neoromantyzm - nazwa sugerująca powiązania sztuki modernistów z twórczością romantyków. Dekadentyzm - (fr. décadence - upadek) - nazwa wyraźnie wartościująca, służy określeniu pesymistycznych nastrojów schyłku stulecia, przewartościowania wszelkich wartości, przeczucia nadchodzącej zagłady. Młoda Polska - najbardziej powszechna i popularna nazwa epoki, stworzona na wzór analogicznych określeń innych krajów, np.: Młoda Francja, Młode Włochy, Młoda Belgia. Oddaje charakter twórczości i twórców nowej sztuki. Byli to ludzie młodzi - pokolenie urodzone w latach 60., 70., mający duże poczucie wspólnoty celów i dążeń, a także podobne spojrzenie na otaczającą rzeczywistość.

2. „Przedwiośnie” S. Żeromskiego ostrzeżeniem przed rewolucją.

Stefan Żeromski w swej długiej historii ewolucji postaw młodego bohatera daje nam liczne przykłady na to, że wojna domowa, rewolucja, jest tragedią. Powoduje zaćmienia rozsądku, załącza u niektórych poczucie bezkarności, niszczącej mocy, a z kolei u innych, powoduje paniczny strach. Najłatwiejszym, ale w konsekwencji najgorszym ruchem, byłoby by wszystko obrócić do góry nogami- zabrać bogatym, dać biednym, rozdzielić wszystko miedzy wszystkich, ale nie ma to oczywiście racji bytu. W swoim marszu na Belweder, Cezary Baryka jest targany emocjami, obiekcjami zarówno do jednych, jak i drugich, nie wie, w którą stronę skręcić. Ani Szymon Gajowiec, ani komunista Lulek, nie przekonali go do końca.
I tu właśnie pisarz stara nam się powiedzieć- należy przeciągnąć tych niezdecydowanych na właściwą stronę, na stronę reform, na stronę powolnego rozwoju, ewolucji. A tych zdecydowanych na inną opcję - przekonać wynikami, które jednak nie nadejdą zaraz. Żeromski twierdzi, że szybkie środki to złe środki.

3. Charakterystyka Dulskiej - bohaterki tragikomedii G. Zapolskiej.

Aniela Dulska stanowi o wszystkich domowych sprawach , zabiega o utrzymanie domu , płaci podatki lecz jednocześnie całkowicie dominuje nad domownikami , jest apodyktyczna , krzykiem i wymysłami wymusza posłuch u rodziny , żądając od niej całkowitego posłuszeństwa i oddania . Dulska za wszelką cenę pragnie w oczach osób postronnych zachować pozory idealnej rodziny i domu. Brudy te ukrywa bardzo starannie ; chcąc powstrzymać syna przed zadawaniem się z kobietami lekkich obyczajów i nocnymi eskapadami sprowadza do domu młoda , urodziwą służącą , Hankę. Kobieta ma nadzieję iż między nimi wywiąże się romans , nie obchodzi jej że dziewczyna może stracić reputację czy cnotę , co też się dzieje . Hanka ufając zapewnieniom i dobrym intencjom Zbyszka , oddaje mu się sercem i ciałem , zachodząc z nim w ciążę , sam Zbyszek początkowo podejmuje próby oderwania się od stylu życia jaki narzuciła mu matka , buntuje się przeciwko jej fałszywej moralności , czego symbolem było postanowienie o poślubieniu Hanki . Syn jest wielkim utrapieniem pani Dulskiej , burzy mur milczenia , który ona starannie budowało wokół rodzinnych sprawek , nie zwraca ona uwagi na szerzący się ferment lecz na zewnętrzne pozory , które stanowią według niej o rzeczywistej moralności człowieka . Dulska jednak stara się zapanować nad pozostałymi domownikami , często pomiata nimi i poniża tak jak czyni to z Dulskim , milczącym i poddającym się jej woli , Felicjanie. Chciwość jest kolejną wadą pani Dulskiej , bohaterka zapatrzona jest na dobra materialne , wygania z kamienicy porządna lokatorkę , regularnie płacącą czynsz ponieważ ta w jej domu próbowała popełnić samobójstwo zażywając siarki , zdesperowana zdradą męża . Dulska przerażona była skandalem jaki wywołała niedoszła samobójczyni wymawia jej mieszkanie , nie wstydzi się jednak trzymać pod swym dachem kokoty , sprowadzającej w nocy mężczyzn do mieszkania , bowiem ta hojnie wynagradzała gospodyni niedogodności.
Prostacka i niechlujna , nie dbająca o ubiór Dulska rozrzutność miała za złe swej kuzynce , Juliasiewiczowej , zarzucając jej iż wraz z mężem żyje ponad stan , ubiera się w jedwabie , chadza do teatru a gości przyjmuje gorącą kolacją , kupuje czasopisma , podczas gdy ona sama jedynie je wypożycza . Dulska to kobieta o ograniczonych horyzontach myślowych , nie ceni wiedzy i nauki ponad nie wynosząc pieniądz, niewykształcona nie posiada żadnych wartości czy ideałów . Jest nieludzka , nieczuła na krzywdy i cierpienia innych ludzi , lokatorkę wyrzuca w środku zimy nie znając litości , krewnym nie chce wynająć mieszkania bojąc się iż nie będą jej wystarczająco dużo płacić, gdy dowiaduje się o ciąży Hanki chce wyrzucić dziewczynę na bruk bez żadnego zabezpieczenia materialnego . Juliasiewiczowa jednak i matka chrzestna służącej , Tadrachowa , nakłaniają ja do \" podarowania\" Hance i jej nienarodzonemu dziecku kilkuset koron . Dulska pomimo iż wiele zawdzięcza Juliasiewiczowej nie żywi do niej sympatii , choć ta jest do niej w pewnej mierze podobna , nieczuła wobec Hanki , modnie ubrana lecz płytka i niewykształcona , zepsuta .
W gruncie rzeczy naczelną zasadą życiową Dulskiej jest oportunizm, dbałość o przystosowanie się i przestrzeganie ustalonych norm. Tego samego wymaga od otoczenia. W pewnym sensie jest więc Dulska zniewolona przez konwenans, posługuje się nim, ale też i nosi go niczym ciężki gorset.

Zestaw XXI

1.Obraz Warszawy końca XIX w. Przedstawiony w pow. S. Żeromskiego „Ludzie bezdomni”.

Obraz Warszawy w powieści Żeromskiego to epopeja nędzy. Ludzie mieszkają w obskurnych „budach”, w warunkach urągających podstawowym zasadom higieny. Marnie wyposażone izby zamieszkują wielodzietne rodziny, gnieżdżąc się razem w nieprawdopodobnej ciasnocie (bez względu na wiek, płeć, potrzebę intymności). Charakterystyczny fetor rynsztoków ostrzega przed stałym zagrożeniem chorobami. „Mała ojczyzna” doktora Judyma jest miejscem odrażającym, odpychającym, zaniedbanym pod każdym względem.

Obok siebie w podobnych warunkach wegetują Polacy i Żydzi. Pierwsi najczęściej pracują w dużych zakładach powstających w dobie rodzącego się kapitalizmu, drudzy zwykle parają się handlem. Wszyscy obdarci, brudni, niedożywieni, otoczeni rojem much i smrodem. Kulminacja wrażeń następuje podczas wizyty Judyma w mieszkaniu - krzycząca umysłowo chora babka przywiązana do haka jest pozbawiona opieki medycznej i odpowiednich warunków życia. Fabryka cygar to mroczne izby, wielki zaduch trujących wyziewów, w których pracują robotnice-automaty. Ziemista cera, nabrzmiałe żyły skroni i szyi, brudne łachmany, zgarbione sylwetki, szybkie ruchy - to obraz pracownic fabryki.

W stalowni słychać nieznośny hałas, czuć bardzo wysoką temperaturę, stanowiska pracy narażają na wypadek - śmierć lub kalectwo. W innym miejscu wielkie młoty, ciężkie sztaby, ludzie o naprężonych do granic wytrzymałości mięśniach, pracujący wiele godzin w warunkach wyjątkowo trudnych. Robotnik nie ma prawa głosu, musi się całkowicie podporządkować zwierzchnikowi, w przeciwnym razie musi odejść.

2. Groteskowy świat „Szewców” S.I. Witkiewicza.

Groteska to kategoria estetyczna, rodzaj satyry, polegający na silnym zdeformowaniu rzeczywistości świata przedstawionego w utworze. Często pojawiają się elementy karykatury i fantastyki. Z taką właśnie zdeformowaną, zniekształconą i groteskową rzeczywistością mamy do czynienia w „Szewcach”. Bohaterowie nie są zrównoważeni psychicznie, ich reakcje wynikają często z dążenia do zaspokojenia najniższych instynktów i pragnień, które zastąpiły nieistniejące już uczucia wyższe, takie jak choćby miłość czy przyjaźń. Zdeformowaniu uległ również język bohaterów. Ludzie prości wyrażają się niekiedy jak filozofowie, zaś wykształceni posługują się językiem ulicy i rynsztoka. Na scenie sąsiadują z sobą komizm i tragizm, na dobrą sprawę nie wiadomo, co jest ironią, co śmiechem, a co tragedią.

3. Charakterystyka Macieja Boryny - bohatera pow. W.S. Reymonta „Chłopi”.

Maciej Boryna to główny bohater powieści Władysława Reymonta “Chłopi”. Poznajemy go jako 58 -letniego wdowca z 4 dzieci. Maciej jest najważniejszym gospodarzem we wsi. Wiejska gromada uważa go za przywódcę. Jego postać została przedstawiona w powieści na 3 płaszczyznach-poznajemy go jako gospodarza, męża i ojca. Obraz Boryny wcale nie jest idealny posiada on szereg wad. Boryna dobrze sprawdza się jako gospodarz. Trzyma silną ręką swoje gospodarstwo. Broni swojej ziemi i równocześnie troszczy się o innych. Jest przywódcą wiejskiej gromady. Bogactwo oraz mądrość, roztropność, stanowczość zapewniały mu autorytet we wsi. Jest sprawiedliwy dla swoich podwładnych, uczciwie płaci im za wykonaną pracę. Jednak odnosi się z pogardą dla biedniejszych od siebie, czasem chodzi mu tylko o własne interesy. Nie chce przekazać gospodarstwa synowi-Antkowi, uważa, że ma jeszcze wystarczająco dużo sił. Zawiera małżeństwo z młodszą od siebie o 40 lat Jagusią. Jego decyzja ma związek w większym stopniu z materialnymi wartościami niż miłością do Jagusi. Wyzyskuje swoje dzieci Antka i Józkę, nie dając im dużo w zamian. Popada w konflikt z synem. Nie chce przekazać Antkowi należącej się mu części gospodarstwa. Żeni się z miłością Antka-Jagusią co jeszcze bardziej rozsierdza syna. Oliwą do ognia jest zapisanie żonie 6 morgów najlepszej ziemi, które powinny należeć do Antka. Konflikt kończy się bójką z synem i wyrzuceniem go z domu. Wina leży w zdecydowanej większości po stronie Macieja. Tu właśnie dobrze widać ciemne strony charakteru starego Boryny-upór i gwałtowność. Nie chce pogodzić się z synem. Sytuację odmienia dopiero pomoc jakiej udziela mu Antek podczas bitwy z drwalami o las. Wtedy przebacza synowi i pragnie pomóc w wydostaniu Antka z więzienia. Maciej Boryna jest postacią której charakter ewoluuje w miarę rozwoju akcji. Na początku powieści przedstawiony jest jako oschły, despotyczny i niezbyt sympatyczny wiejski bogacz. Przed śmiercią Maciej wychodzi zamroczony na pole, by spełnić swój obowiązek zasiania wiosną zboża. Umiera na polu oddając się ziemi. Urasta do rangi Chłopa-Piasta, uświęconego rolniczym obrzędem i biorącego ślub z Ziemią-Matką.

Zestaw XXII

1.Nowatorstwo kompozycyjne, styl i język powieści S. Żeromskiego.

autor nie dba o to, aby wydarzenia były skrupulatnie, chronologicznie ułożone, ażeby konsekwentnie utrzymany został logiczny wywód przyczynowo-skutkowy w toku opowiadania wydarzeń fabuły. Akcja "Ludzi bezdomnych" składa się z pewnej ilości epizodów rozgrywających się w różnych miejscach (Paryż, Warszawa, Cisy, zagłębie sosnowieckie) i, przede wszystkim, w różnym czasie. Nieraz fabuła posiada kilkumiesięczne przerwy, o których niczego czytelnik się nie dowiaduje. Widać tu mocny subiektywizm w ukazywaniu wydarzeń, który współgra z autorską wizją całości dzieła. Żeromski odchodzi od skrupulatnego, kronikarskiego zapisywania wypadków, tak charakterystycznego dla czasu pozytywizmu, na rzecz swobodnego przedstawiania określonych momentów w rozwoju akcji w celu stworzenia subiektywnego obrazu świata przedstawionego. Żeromski tworzy nowy typ narratora. Jest on mocno związany z osobą głównego bohatera powieści, Tomasza Judyma. Niekiedy taki typ narratora nazywany jest "bohaterem prowadzącym". Bowiem o świecie przedstawionym powieści czerpiemy informacje głównie przez pryzmat osoby Tomasza Judyma. Dokładnie znamy jego działania, bezpośrednio poznajemy jego życie wewnętrzne i światopogląd oraz motywy, jakie kierują jego zachowaniem. Natomiast otoczenie doktora Judyma widzimy jego oczami. Ażeby uniknąć jednostronności w opisywaniu wydarzeń powieści, a także w celu poszerzenia jej tła, Żeromski pozwala sobie na wprowadzenie innych jeszcze, prócz towarzyszącego Judymowi, narratorów. W "Ludziach bezdomnych" znajdziemy pamiętniki Joasi Podborskiej oraz listy jej brata z zesłania. Te fragmenty wprowadzają zupełnie inny tok narracji, rzucają odmienne, acz także subiektywne, światło na wydarzenia powieści i jej bohaterów. O nowatorstwie "Ludzi bezdomnych" w stosunku do poetyki pozytywizmu świadczy też bogata warstwa symboliczna powieści. Jako nowość w "Ludziach bezdomnych" zwraca uwagę bogactwo gatunków językowych występujących w powieści. Każdy z bohaterów posługuje się właściwym tylko dla siebie językiem. W mowie poszczególnych postaci wyraźnie słychać ich pochodzenie społeczne, status majątkowy i posiadane wykształcenie. Żeromski wielokrotnie pozwala sobie w "Ludziach bezdomnych" na malowanie słowami impresjonistycznych obrazów.

2. Dwa wątki dramatu „Wesele” - realistyczny i fantastyczno-symboliczny.

Wesele jest ciekawym dramatem jeśli wziąć od uwagę plan realny. Powstały z inspiracji autentycznym spotkaniem miasta i wsi na weselu L. Rydla utwór wykorzystuje obserwacje autora, dotyczące zarówno postaci - uczestników biesiady, jak i miejsca akcji, nastroju ludowej uroczystości, atmosfery rozmów związanych z aktualną sytuacją kraju itp. Tło obyczajowe współgra z tonem rozmów. Postaci prezentują się w krótkich, doskonale je charakteryzujących, dialogach. Ich rysunek charakterologiczny bywa nieraz dosadny, a nawet wulgarny. Spotkaniu weselników towarzyszy rozluźnienie wywołane upojeniem alkoholowym - wtedy łatwiej zdobyć się na szczerość i ujawnić swoje prawdziwe oblicze. W takich sytuacjach jaskrawo wypada chciwość, egoizm, prymitywizm poglądów, a także skłonność do patriotycznych, uczuciowych egzaltacji pozwalająca ujawnić to, „co się w duszy komu gra”. Z siłą realizmu ujawniają się w dramacie pewne cechy narodowe i rysy charakterystyczne dla niektórych kręgów środowiskowych. Znamiona realizmu ma także sceneria zdarzeń - przestrzeń naśladująca tę, w której odbywało się wesele poety z wiejską dziewczyną. Tło rozmów stanowi zakotwiczona w realnej, aktualnej sytuacji kraju świadomość polityczna bohaterów utworu (lub jej brak) - znak czasu, w jakim powstawało Wesele. Realizm splata się tu z fantastyką, symbolicznymi wizjami. W tym zespoleniu obu warstw problematyka narodowa nabiera szczególnego znaczenia. Marazm inteligencji przenika się z buntowniczą porywczością chłopów, rezygnacja i poczucie klęski z marzeniami i nadzieją.

Zjawy prezentują się jako duchy lub imaginacje i głos sumienia. Plan fantastyczny wyznaczają osoby dramatu, pojawiające się w akcie II. Są to postacie z zaświatów, przedstawione w postaci osób wyrzuty sumienia, myśli, marzenia bohaterów, które podkreślają również symboliczne znaczenie:

- Widmo - Ludwik de Laveaux przypomina o wielkiej miłości, nawet po śmierci;

- Stańczyk - błazen - filozof jest uosobieniem mądrej myśli politycznej;

- Rycerz - Zawisza Czarny z Grabowa, jawi się jako symbol, wzór minionej chwały, odsłania bezużyteczność poezji dekadenckiej ;

- Hetman - Ksawery Branicki, jeden z przywódców konfederacji targowickiej. Reprezentuje egoizm magnacki, zdradę kraju, służenie za pieniądze obcym interesom. Upiór - Jakub Szela, przywódca rabacji chłopskiej, w wyniku której śmierć poniosło wielu przedstawicieli szlachty. Kompromitacja idei sojuszu (ślub pana z chłopką);

- Wernyhora - legendarny Kozak, lirnik ukraiński, przepowiadający przyszłe wydarzenia dziejowe.

3. Konflikty i ich źródła w pow. S.W. Reymonta „Chłopi”.

Konflikty w lipeckiej wsi były prowadzone przede wszystkim o ziemię. O ziemię spierali się Boryna z Antkiem (swoim synem) jak również wieś z dworem o serwituty.
Spory o ziemię były spowodowane tym, że właśnie ona decydowała o poziomie życia chłopów, o samodzielności materialnej, o autorytecie i znaczeniu we wsi. Decydowała o hierarchii społecznej we wsi, o miejscu w kościele na mszy, w karczmie, na weselu. Panowało przekonanie, że kto jest w posiadaniu znacznej ilości ziemi, ten jest przywódcą wsi. Często też od ziemi były uzależnione ożenki. Dominikowa chciała wydać swoją córkę Jagnę za Borynę, bo ten miał dużo ziemi i jeszcze obiecał zapisać jej 6 morgów.
Walka o ziemie przeprowadzana była w sposób brutalny. Dochodziło do krwawych potyczek czy nawet przemocy wobec starszych, a nawet rodziców.

Zestaw XXIII

1.Obraz wsi i jej mieszkańców w pow. W.S. Reymonta „Chłopi”.

Utwór Reymonta jest szerokim panoramicznym obrazem życia wsi na tle czterech pór roku. Autor ukazał związek życia w symbiozie chłopów z naturą, opisał prace polowe, zajęcia gospodarskie i domowe składające się na życie codzienne oraz święta, obrzędy, obyczaje i zabawy. Poznajemy dokładnie stosunki wewnętrzne we wsiach i konkretnych rodzinach. W „Chłopach” bliżej poznajemy wieś po uwłaszczeniu, kiedy to wykształciła się już na niej wewnętrzna hierarchia. Mieszkańcy Lipiec dzielą się według ilości posiadanej ziemi. Posiadacze największych majątków, decydują o najważniejszych dla wsi sprawach, tak jak czyni to Maciej Boryna. Wykorzystują oni także biedniejszą cześć wiejskiej społeczności do własnych celów, ci godzą się na taki stan rzeczy, bo jest to jedyna szansa dla nich na przeżycie. Na ówczesnej wsi wysoką pozycję społeczną posiada również, proboszcz miejscowej parafii, a także wiejska arystokracja: kowal i młynarz. Biedotę reprezentuje dość liczna grupa bohaterów. Kuba, parobek starego Boryny jest osobą, która nad swoje własne przedkłada dobro zwierząt swojego pracodawcy. Mieszkańcy tej wsi są bardzo nieufni, a nawet wrogo nastawieni do ludzi z zewnątrz. Większość chłopów nie umiała pisać, jednak większa część młodego pokolenia nauczyła się już czytać, a nawet prenumerowali gazety. Niestety na wsi nie było szkoły. Leczeniem ludzi i zwierząt nie zajmował się lekarz, którego trudno szukać w Lipcach, leżało to w gestii starych kobiet. Z poszczególnych części „Chłopów” dowiadujemy się, w jakich spartańskich warunkach żyli wieśniacy. Reymont doskonale odzwierciedlił przywiązanie chłopów do ziemi i tradycji. Głównym motywem jednak była walka o byt i o przeżycie w ciężkich warunkach. Chłopi stanowią syntezę wsi polskiej, jej problemów i spraw, ludzi - ich doznań i przeżyć.

2. „Moralność pani Dulskiej” G. Zapolskiej tragikomedią kołtuńską.

Tragiczna w swojej wymowie jest postawa Dulskiej, osoby pozbawionej uczuć, zakłamanej. W jej domu nie ma miejsca na miłość, ludzką dobroć i życzliwość. Mela i Hesia wychowują się w nienormalnych, niezdrowych warunkach. Hesia upodabnia się do matki, jest zepsuta, pogardza ojcem, siostrą Hanką. Dobra i wrażliwa Mela nie ma szans na przetrwanie w tym świecie. Także Zbyszkowi brakuje sił, by wyzwolić się od domu i jego atmosfery. Tragiczny los spotyka również Hankę. Dulska jest zimna, wyrachowana, nie potrafi współczuć, jest okrutna dla Lokatorki. Nie umie zrozumieć ludzi słabszych, wrażliwych. Farsowy jest motyw terroryzowania rodziny przez despotyczną panią domu. Motyw ten został zaakcentowany przez trzy rodzaje komizmu:

• komizm postaci - Felicjan Dulski, Aniela Dulska;

• komizm słowny - np. rozmowy z synem;

• komizm sytuacji - np. kradzież cygara.

3. Dzieje Stasi Bozowskiej - bohaterki opow. S. Żeromskiego „Siłaczka”.

Stanisława Bozowska jest pełnym poświęcenia społecznikiem, rzuca wielkie miasto i przyjaciół, wyjeżdża na zapadłą wieś i szerzy oświatę wśród ludu. Uczy dzieci i pisze podręcznik „Fizykę dla ludu”, realizuje program pracy u podstaw i utylitaryzmu. Uważa, że stopień człowieczeństwa określa stopień miłosierdzia i wniesiony wkład pracy w poprawę sytuacji społeczeństwa. Pragnie zlikwidować ciemnotę ludu, aby przygotować go do równoprawnego uczestnictwa w życiu kraju. Pełna energii i wiary w swoje społeczne posłannictwo oraz pozytywistyczne ideały pracy u podstaw, reprezentuje idę poświecenia się jednostki dla dobra społecznego. Rezygnuje ze swego szczęścia dla dobra ubogich i biednych. Swoja działalność oświatową traktuje jako obowiązek społeczny i nakaz moralny. Pracuje z najwyższym poświęceniem, otoczona szacunkiem tych, dla których się poświęca. Żyje w trudnych warunkach materialnych, odznacza się heroizmem, przezwycięża samotnie i dzielnie wszelkie przeszkody piętrzące się na jej drodze, stąd określenie „siłaczka”, stanowiące tytuł utworu. Mimo złego stanu zdrowia trwa do końca w swoim posterunku pracy. Dobra, życzliwa, serdeczna, wyrozumiała dla otoczenia jest wielką altruistka jest wytrwała, konsekwentna, bezkompromisowa, odpowiedzialna, bezinteresowna, pełna wyrzeczeń, samozaparcia, zaangażowania społecznego i bezgranicznego poświęcenia dla dobra innych, dla szlachetnych idei. Pozostaje do końca wierna ideałom młodości, nie złamała jej bieda, ani trudne warunki materialne, do końca wierzy w zwycięstwo swoich dążeń i wysiłków. Za swą konsekwencję, bezkompromisowość i nieugiętą postawę płaci najwyższą cenę - żyła samotnie, w biedzie i umiera młodo, zbyt wcześnie. Jej postać może stanowić wzór postawy moralnej i społecznej.

Zestaw XXIV

1.Uzasadnij słuszność uhonorowania pow. „Chłopi” W.S. Reymonta literacką Nagrodą Nobla.

O przyznaniu ,,Chłopom” nagrody Nobla zadecydował przede wszystkim fakt, że żaden z polskich pisarzy nie przedstawił problemów wsi w tak całościowym ujęciu. Chłop u Reymonta nie jest prymitywnym robotnikiem ani łapczywym szakalem. Jest on w pełni świadomy swoich praw, umie dopominać się o swoje. Jego życie to nie tylko ciężka praca, ale także rozrywki, święta i uroczystości.
Autor zadbał o wszelkie szczegóły w epickich opisach, tworząc pewnego rodzaju " encyklopedię " ówczesnych tradycji. W celu oddania odpowiedniego nastroju Reymont zastosował także trzy wcielenia narratora . Jego obrazy są niezwykle oryginalne i poetyckie. Podziw wzbudza też bogactwo zastosowanych tu środków stylistycznych : metafor , porównań i epitetów. Reymont sprytnie zaciera wszelkie informacje, które wskazywałyby na historyczny czas wydarzeń opisanych w "Chłopach", by ukazać, że tak żyło się w Lipcach od wieków i nadal tak będzie się tam żyło. Myślę , że wszystkie cechy tej epopei chłopskiej powodują , iż stała się ona tak znanym dziełem. Uwieńczeniem całego dziesięcioletniego wysiłku Reymonta jest przychylność krytyki zachodniej i przyznanie mu niezwykle prestiżowego wyróżnienia jakim jest Nagroda Nobla. Wydaje mi się, że w pełni na to zasłużył.

2. Idealistyczna wizja Polski, a rzeczywistość w pow. S. Żeromskiego „Przedwiośnie”.

Stefan Żeromski w sposób niezwykle konkretny, plastyczny prezentuje w utworze dwa sposoby zmian. Tak skonstruował swego bohatera, że patrzy on na polską rzeczywistość z dystansu, jest człowiekiem z zewnątrz, a więc widzi szerzej, a jednocześnie jest bardzo zaangażowany emocjonalnie. Baryka jest postacią rozdartą wewnętrznie, poszukującą, choć doświadczoną przez życie. We wczesnej młodości zachłysnął się zachwytem dla siły rewolucji proletariackiej, potem poznał jej zło i okrucieństwo. Miłość do Polski i pragnienie, by nie doświadczyła wojny domowej, zmaga się w nim z buntem przeciw niesprawiedliwości, nędzy, krzywdzie. Szuka wyjścia z dramatycznej sytuacji w rozmowach z Szymonem Gajowcem i kolegą, studentem prawa Antonim Lulkiem. Lulek jest komunistą, internacjonalistą, zwolennikiem sojuszu robotników świata przeciw uciskowi, w rzeczywistości przeciwnikiem państwa polskiego. W wojnie 1920 r. opowiedział się po stronie bolszewików. Cezary poszedł z nim na zebranie komunistów. Z bólem w sercu słuchał oskarżeń pod adresem państwa polskiego, w którym bije się i torturuje przeciwników politycznych, gnębi się mniejszości narodowe, w którym klasa robotnicza „przeżarta jest nędzą i chorobami”. On sam przecież to widział! Nie mógł się jednak zgodzić z komunistami, którzy chcieli, by w Polsce zapanowała dyktatura proletariatu. Nie mógł pojąć, jak niewykształceni i wynędzniali robotnicy mieliby sprawować władzę. W swym wystąpieniu zasugerował, że klasie robotniczej potrzebny jest uzdrowiciel, lekarz i że mogłoby nim być młode państwo polskie. Przemówienie Baryki wywołało burzę na zebraniu i świadczyło o burzy w sercu bohatera. Szymon Gajowiec, urzędnik Ministerstwa Skarbu, jest gorącym patriotą, pragnącym silnej, suwerennej Polski. Reprezentuje opcję rządową. Jego postulaty to: powolne reformy, pozytywistyczne budowanie podwalin pod młode państwo. Cezary nie może się zgodzić z powolnością tych reform, z ich połowicznością. Baryka chciałby, aby nie doszło do rewolucji, boi się jej, ale rozumie, że konieczne są szybkiej gruntowne zmiany. Wciąż szuka i nie znajduje sposobu realizacji tych zamierzeń. Żeromski także pozostawia pytania o przyszły kształt ustrojowy Polski bez odpowiedzi. nie opowiada się ani za jedną, ani za drugą propozycją. Zakończenie powieści może sugerować, że Baryka połączył się z robotnikami idącymi na Belweder, ale pamiętajmy, że wciąż miał wątpliwości, a także, że był bardzo wzburzony po rozmowie z Laurą. Idzie wreszcie wyraźnie z boku, nie razem z pochodem. On dalej nie wie, co robić. Żeromski nie daje w swej powieści recept, pisarz. obywatel zarysowuje problemy, pyta, szuka. Takim niezdecydowanym zakończeniem podkreśla dramatyzm powieści.

3. Dlaczego zakończenie dramatu G. Zapolskiej „Moralność pani Dulskiej” to tryumf dulszczyzny?

Moralność pani Dulskiej jest oskarżeniem skierowanym przeciwko konkretnej postawie, którą traktować można w wymiarze uniwersalnym, a nie przeciwko jakiejkolwiek klasie społecznej. „Dulskim” można być zawsze i wszędzie, cechy sportretowane przez Zapolską można odnaleźć w ludziach niezależnie od ich wykształcenia, majętności czy wieku. W tym sensie można zatem mówić - niestety - o wiecznej aktualności dramatu. Pojęcie „dulszczyzny” na trwałe weszło do polszczyzny jako określenie pewnego typu mentalności.

Zestaw XXV

1.Nowe kierunki artystyczne XX-lecia międzywojennego.

Ekspresjonizm - przedstawiciele tego gatunku dążyli do intuicyjnego i spontanicznego wyrażenia swoich myśli i przeżyć wewnętrznych, co zgodne było z założeniami filozofii Bergsona, który wyznaczał intuicji szczególną rolę w procesie poznawczym; ekspresjoniści posługiwali się kontrastem, karykaturą i groteską, celowo deformowali obraz świata, który był - ich zdaniem - terenem walki ducha z materią, dobra ze złem; w utworach ekspresjonistów odnajdujemy świadomość kryzysu ówczesnej cywilizacji, bunt przeciwko niesprawiedliwości społecznej, chęć obrony wartości humanistycznych. Przedstawiciele i twórcy tego kierunku występowali też przeciwko tradycyjnemu realizmowi i naturalizmowi, atakując tak mało twórcze kopiowanie rzeczywistości. Nadmiernemu estetyzmowi w sztuce przeciwstawiali dążenie do prawdy.

Futuryzm - awangardowy kierunek literacki i artystyczny, rozwijający się w pierwszym ćwierćwieczu XX wieku. Teoretykiem tego kierunku oraz autorem futurystycznego manifestu był włoski poeta Tomasso Marinetti, który głosił idee anarchistycznego buntu przeciwko istniejącym formom życia społecznego, tradycji kulturowej. Futuryści zafascynowani byli nowoczesną cywilizacją urbanistyczno-techniczną, a więc gloryfikowali wszelką nowość, przyszłość, dynamiczne tempo wielkomiejskiego życia oraz wszelkie wytwory nowoczesnej techniki. Wiąże się z tym pochwała brutalności, przemocy, a nawet wojny oraz kult nietzscheańskiego "mocnego człowieka".

Nadrealizm (surrealizm) - autorem manifestu surrealistycznego był Andre Breton. Przedstawiciele tego kierunku dążyli do stworzenia nowej "nadrealnej rzeczywistości" poprzez uniezależnienie artysty od reguł logicznego myślenia, poprzez eliminację nakazów rozumu, negację wszelkich norm estetycznych i moralnych. Proces twórczy to mechaniczne notowanie potoku luźnych skojarzeń, wypływających z podświadomości twórcy. Dużą rolę w twórczości surrealistów pełniły elementy czystego przypadku, absurdalnego żartu, parodii i groteski. Z doświadczeń pierwszej wojny światowej nadrealiści wysnuli przekonanie o kryzysie cywilizacji zachodniej i jej racjonalistycznych ideałów. Widzieli możliwość wyzwolenia jednostki od przymusu poprzez miłość, poezję, wolną grę wyobraźni, a także poprzez osiągnięcie stanu wewnętrznej harmonii, dzięki zespoleniu jawy i snu.

Neoklasycyzm - kierunek poetycki, nawiązujący do dziedzictwa kulturalnego epok minionych, a zwłaszcza do starożytnej kultury grecko-rzymskiej, a także klasycyzmu i baroku. Czołowym przedstawicielem tego kierunku był wybitny poeta francuski Paul Valery, który sformułował program poezji intelektualnej, łączącej tradycję z osiągnięciami symbolizmu i liryki współczesnej. W jego poezji odnajdujemy elementy intelektualnej abstrakcji i aluzji filozoficznych.

2. Geneza dramatu S. Wyspiańskiego „Wesele”.

Okoliczności powstania dramatu były jakby przypadkowe, spowodowane pewnym obrazem zaobserwowanym przez autora. Było to autentyczne wesele w podkrakowskich Bronowicach po ślubie poety Lucjana Rydla z córką tamtejszego gospodarza Jadwigą Mikołajczykówną. była to młodsza siostra żony Włodzimierza Tetmajera. W ich to, Tetmajerów, domu zabawiano się noc weselną po ślubie Rydlów, zawartym 20 listopada 1900 roku.

Ślub Lucjana Rydla z wiejską dziewczyną był jednym z serii związków zawartych pomiędzy przedstawicielami odmiennych środowisk. Młodopolska „chłopomania” sprawiła, że inteligencja wiązała się z ludem, uznawanym za najzdrowszą część społeczeństwa. Małżeństwa takie traktowano jako szansę na odrodzenie chorego społeczeństwa końca XIX wieku. Schyłkowe nastroje tego okresu skłaniały do wniosku, że mieszczaństwo i inteligencja przeżywają kryzys, który może przełamać zbratanie się z ludem.

Historycy literatury zwracają uwagę na to, że szczególne spotkanie pochodzących z różnych środowisk gości weselnych miało miejsce w listopadzie - miesiącu smutnej rocznicy powstania. Kraków - cieszące się swobodą tworzenia miasto artystów - ucztował na weselu Rydla z galicyjską biedotą, w której żyły tradycje chłopskiego udziału w zrywach zbrojnych (powstanie kościuszkowskie).³ To zadziwiające zestawienie różnych przedstawicieli tego samego narodu przywoływało na myśl antagonizmy dzielące Polaków.

Kiedy zastanawiamy się nad genezą tego utworu, warto dopowiedzieć jeszcze, że przedstawione tu osoby mają swoje pierwowzory. Odczytanie ich po premierze utworu nie nastręczało większych trudności, co zresztą stało się w wielu przypadkach przyczyną ataków na autora Wesela.

3. Dzieje Judyma - bohatera pow. S. Zeromskiego „Ludzie bezdomni”.

Judym urodził się w Warszawie, w nędznej dzielnicy, w obskurnym mieszkaniu przy ulicy Ciepłej. Ten wrażliwy człowiek, żyjący w kompleksie swojego niskiego urodzenia, nie może być obojętny na krzywdę innych. On sam tylko dzięki przypadkowi mógł wyrwać się z tej sfery, przenieść do suchego, ciepłego mieszkania ciotki i - co prawda za cenę wielu upokorzeń i ciężkiej pracy - zdobyć wykształcenie, wyjechać na praktykę do Paryża. Swój awans społeczny Judym traktuje jak zobowiązanie wobec klasy, z której wyszedł. Niepokorny charakter bohatera, zdolnego do najbardziej szalonego czynu w imię głoszonych racji, powoduje kilkakrotną zmianę miejsca pobytu. Dzięki temu czytelnik może zapoznać się z obrazem życia polskiego społeczeństwa w różnych środowiskach. Perspektywa, jaką zaproponował autor (świat widziany oczyma bohatera), wyostrza ukazane kontrasty i tragizm obszarów nędzy. Judym zauważa biedotę także w Paryżu, ale z wielką pasją podkreśla jej istnienie w Polsce. Ukazane obrazy z naturalistyczną drastycznością ukazują warunki życia tych ludzi. Po piętnastu miesiącach praktykowania w szpitalu paryskim wraca do kraju. Mimo warszawskich niepowodzeń Judym z wielką pasją przystępuje do pracy w Cisach. Szybko zapoznaje się z warunkami pobytu w zakładzie leczniczym oraz realiami życia w czworakach. Od podstaw organizuje szpital dla ludności. Ważnym etapem działalności Judyma w Cisach jest program podniesienia zdrowotności kurortu, który w gruncie rzeczy jest wylęgarnią chorób. Przyczynę takiego stanu rzeczy lekarz upatruje w wilgotności utrzymującej się za sprawą ozdobnych sadzawek, stawu i basenu, w których rozpleniają się nadmiernie wodorosty, gniją spadające z drzew liście i rozmnażają się bakterie chorobotwórcze. Kolejnym etapem prac powinno być według Judyma podniesienie dna rzeki i osuszenie łąk. Jak widać, starania Tomasza znowu wynikają z troski o los ubogich mieszkańców Cisów oraz bogatych kuracjuszy. Przemyślany plan działań budzi jednak opór miejscowych decydentów. „Szewska pasja” ogarnia tego szewskiego syna, który za wszelką cenę chce ratować zdrowie mieszkańców czworaków. Wrzucenie Krzywosąda do stawu kończy społeczną misję Judyma w Cisach. Praca szpitala znowu stanie pod znakiem zapytania - niewygodny lekarz, traci posadę i musi wyjechać. Judym nigdy nie wyzwoli się z kategorii bohaterów bezdomnych on wręcz obawia się „udomowienia”. Nie zagrzeje miejsca ani w Warszawie, ani w Cisach, być może będzie musiał pożegnać także Śląsk.

Zestaw XXVI

1.Kompozycja dramatu S. Wyspiańskiego „Wesele”.

Podzielone na trzy akty Wesele dzieli przedstawiane zdarzenia i rozmowy na trzy etapy. Pierwszy to realne spotkanie gości weselnych, ich rozmowy ujawniające atuty i słabości przedstawicieli obu środowisk. Drugi rozgrywa się bardziej w sferze wyobraźni parafrazując słowa Wyspiańskiego można stwierdzić, że gra się on w duszach bohaterów. Ujawniają się skrywane i tłamszone wątpliwości i emocje. Jak głos sumienia odzywa się tzw. „sprawa narodowa”. Obudzone w dialogach z przybyszami z innego czasu nastroje i refleksje poszerzają krąg spraw, o których się mówi, o kontekst szerszy, ogólnonarodowy, historyczny. Akt III uruchamia poruszone wcześniej nitki działań. Zapowiedziany przez Wernyhorę zryw niepodległościowy właśnie teraz powinien nabierać realnych kształtów. Postawione przed Gospodarzem zadania brzmią konkretnie i jasno - trzeba je tylko wykonać. Charakterystyka grup społecznych dokonana w pierwszym i drugim akcie przynosi w trzecim rozwój wypadków spójny z nakreślonym obrazem niemocy elity narodu. Zmarnowane plany i starania Wernyhory podkreśla metaforycznie rozstrzygnięta scena somnambulicznego „chocholego tańca” angażującego pozbawionych świadomości, niedoszłych bojowników o wolność ojczyzny w odrealnione kręcenie się („błędne koło”).

Wszystkie trzy akty utworu kończą sceny o wielkim znaczeniu. W pierwszym pojawia się zapowiedź tajemniczych wizyt zaproszenie na wesele Chochoła i każdego, kogo on zechce sprowadzić. Pod koniec aktu drugiego przybywa Wernyhora, zaś cały utwór zamyka symboliczny taniec weselników do muzyki narzuconej przez Chochoła.

Postaci realne zgrupowane są przeważnie według zasady symetrii (np. pary małżeńskie lub pary tańczącej młodzieży). Takiemu uporządkowaniu nie podlegają „osoby dramatu”, choć i tu można dopatrzyć się pewnej konsekwencji: Wernyhora i Chochoł stoją jak gdyby na dwu biegunach tego samego zagadnienia. Dramat Wyspiańskiego zespala elementy realne z symbolicznymi, podejmuje dyskusję z tradycją narodową, przedstawia nastroje, marzenia i obawy Polaków, by na koniec dać ocenę społeczeństwa w aspekcie jego politycznej kondycji.

2. Realistyczny obraz życia wiejskiego i jego bogactwo w powieści W.S. Reymonta „Chłopi”.

Podczas lektury Chłopów zwraca szczególną uwagę rozmach epicki dzieła. Pierwsze, co uderza, to bogactwo motywów. Tworzą one wielopłaszczyznowy obraz wsi i życia chłopa. Bogactwo postaci, trafność i subtelność ich psychologicznego rysunku należy do podstawowych walorów utworu. Na pierwszym planie powieści znajduje się zbiorowość, jej życie, obyczaje, praca, normy moralne, świadomość społeczna i narodowa. Zbiorowość staje się często bohaterem prezentowanym bezpośrednio jako gromada niezróżnicowana osobowo. Mówi się o niej „naród”, „młodź”, „lud”. Gromada występuje jako społeczność religijna podczas nabożeństw w kościele, podczas zbiorowych zabaw czy pracy, w scenie wymarszu na las, wygnania Jagny ze wsi. Wyznacznikiem określającym zbiorowy charakter podmiotu jest swoisty bezosobowy dialog, będący sumowaniem indywidualnie wyrażanych stwierdzeń, ale stanowiący wyraz zbiorowej świadomości. Zbiorowość nie jest u autora Chłopów jedynie tłem dla wyodrębnionych indywidualnie postaci, ale stanowi trwały układ odniesienia określający sytuację poszczególnych bohaterów w życiu wsi, jak również ich opinie i odczucia emocjonalne. Dzieje się tak nawet wówczas, kiedy bohaterowie buntują się przeciw tej zbiorowości. W Lipcach żyją bogacze i wyrobnicy, ich los układa się różnie. Rzutuje to bezpośrednio na stosunki międzyludzkie i pozycję poszczególnych bohaterów w gromadzie. Życie chłopów podporządkowane jest cykliczności pór roku i rytmowi natury. Cykl rozpoczyna się jesienią, kiedy rolnik sieje, a kończy latem, kiedy zbiera plony. Temu kalendarzowi podporządkowuje życie każdy gospodarz, bowiem od natury uzależniony jest byt mieszkańca wsi. Każda czynność wykonywana przez chłopów ma swój charakter obrzędowy, odbywa się według ustalonego przez tradycję i przekazywanego z pokolenia na pokolenie wzorca. Obrzędowość i przestrzeganie obyczajów związane są praktycznie z każdą dziedziną życia na wsi.

3. Charakterystyka Dulskiej - bohaterki utw. G. Zapolskiej „Moralność pani Dulskiej”.

Aniela Dulska to najwyrazistsza postać dramatu, reprezentuje zarazem najbardziej skoncentrowane cechy „dulszczyzny”, obecne w mniejszym lub większym stopniu w charakterach wszystkich bohaterów dramatu. Chyba najbardziej oczywistą cechą charakteru Anieli Dulskiej jest jej głupota, jasna dla wszystkich, nawet dla Hesi. Oczywiście, sama bohaterka ma o sobie i swojej inteligencji jak najlepsze mniemanie, wielokrotnie utwierdza bowiem samą siebie i swoich, najbliższych o własnej wyjątkowej pozycji w rodzinie. Jednak obserwując postępowanie bohaterki w różnych sytuacjach życiowych, począwszy od rutynowych czynności domowych, skończywszy na rozwiązywaniu poważnych problemów materialnych i osobistych, widzimy, że Dulska nie potrafi wyjść poza pewne, ustalone tradycją i konwenansem stereotypy. Brakuje jej wrażliwości, wyobraźni, inteligencji, wręcz najprymitywniejszego instynktu czy sprytu, żeby poradzić sobie w sytuacjach chociaż trochę odmiennych, niż powtarzające się codziennie rytuały rodzinne. W krytycznych chwilach Dulska potrafi najwyżej bezwzględnie wykorzystywać swoją przewagę wynikającą z pozycji materialnej bądź prawa własności (tak postępuje zarówno wobec służby czy wyrzucanej lokatorki - niedoszłej samobójczyni, jak i wobec najbliższych osób: męża, córek). Gdy jednak hucpa, bezczelność i gromkie pokrzykiwania nie robią oczekiwanego wrażenia na przeciwniku, Dulska przegrywa. W dyskusjach „światopoglądowych” z synem nie potrafi ani wpłynąć na jego zachowanie, ani nawet przekonać go o swojej racji; w utarczkach słownych z Juliasiewiczową musi się ostatecznie jej podporządkować; zapewne, też - gdyby nie pomoc tej ostatniej - w starciu z Tadrachową i Hanką nie umiałaby zręcznie wybrnąć z kłopotliwej sytuacji.

Zauważmy, że konwenans, tradycja i rutyna stanowią zarówno broń, jak i znakomity kamuflaż dla głupoty bohaterki. Głupota Dulskiej, jasna dla otoczenia, komiczna dla widza, nie jest powodem do osłabienia jej pozycji w rodzinie; bohaterowie podporządkowują się swoistej tyranii, pomimo iż bunt wydaje się taki oczywisty i łatwy!

Zestaw XXVII

1.Dramat „Szewcy” S.I. Witkiewicza a Teoria Czystej Formy.

Czysta forma to pewna niezależna od prawdopodobieństwa życiowego konstrukcja elementów: słów, gestów, działań, barw i dźwięków. Układ tych elementów zależny jest wyłącznie od koncepcji artystycznej twórcy. Celem spektaklu nie jest naśladowanie rzeczywistości, lecz wprowadzanie widza w inny niż życiowy wymiar przeżywania, w sferę uczuć metafizycznych. Celem jest zaskakiwanie odbiorcy. Zdarzenia i postacie sceniczne mogą się z życiowego punktu widzenia dziwaczne i bezsensowne, ale podlegają konieczności artystycznej. Teatr czystej formy miał zrywać z wszelkimi schematami tradycyjnego teatru, z logicznym związkiem pomiędzy przedstawionymi zdarzeniami oraz pomiędzy wypowiedziami bohaterów a ich działaniami. Witkacy dopuszczał rozbieżność między czynami postaci i wypowiadanymi przez nią sądami, zmienność psychiki, przeistaczanie się jednych postaci w inne, zamiany ról. Widz oglądający taki spektakl powinien mieć wrażenie, że śni jakiś dziwny sen. Wszystkie te cechy posiada dramat Witkacego „Szewcy”.

2. Problem powstania styczniowego w opow. S. Żeromskiego „Rozdziobią nas kruki, wrony...”.

Kwestia powstania styczniowego:

a) Przyczyny klęski powstania: miało ono doprowadzić do uwłaszczenia chłopów, spotkało się z ich niezrozumieniem, bo nieświadomi politycznie chłopi, wrogo nastawieni do powstańców i powstania, często nawet współpracują z Rosjanami. Wynika to z tego, że od szlachty polskiej doczekali się krzywd i niewolnictwa. Sami nie wiedzieli w jakiej sprawie walczą, nie czuli się związani silnymi narodowymi więzami ze społeczeństwem polskim.

b) Krytyka gotowości do współpracy z zaborcą, gdy powstanie upada.

c) Oskarżenie szlachty o doprowadzenie chłopa do takiej sytuacji.

d) Pokazanie skłonności chłopów do czerpania korzyści z czyjejś klęski i tragedii. Jest to tym bardziej drastyczne, jeżeli zestawimy to z heroizmem i bohaterstwem powstańców.

W "Rozdzióbią nas..." powstanie od pierwszej chwili skazane było na klęskę. Wskazuje na to symboliczna bezradność i osamotnienie powstańca. Żeromski wskazuje tu na obojętność chłopów wobec polskiej wojny. Śmierć Winrycha obserwuje z dala chłop. Po odjeździe żołnierzy zbliża się i grabi zwłoki powstańca. Nędza tego człowieka przysłoniła mu bowiem zdolność myślenia o czymkolwiek innym niż zdobycie środków do przetrwania. Jednak w przynajmniej jednej kwestii Żeromski przeciwstawia się pozytywistom. Przeciwny jest pogardzie, lekceważeniu wysiłku powstańców.

3. Dzieje Jagny - bohaterki pow. W.S. Reymonta „Chłopi”.

Jagna to wiejska piękność.Była jedyną córką starej wdowy Paczesiowej i siostrą Jędrzycha i Szymka. Matka krótką ręką trzymała synów, zaś Jagna była jej oczkiem w głowie. Zupełnie nie dorosła do małżeństwa. Żoną Boryny została z woli matki. Jest osobą jakby nieprzystosowaną do życia w gromadzie. Na tle środowiska to kobiecy „odmieniec” - natura roślinna, wegetatywna bierna. W jej rysunku Reymont raz po raz podkreśla swoistą niedookreśloność, nastrojowość natury. Równie skomplikowane są jej pragnienia miłosne. Zmysłową miłość do Antka pomnaża sielankowo-poetyckim zadurzeniem w Jasiu. To urodzona artystka przeżywająca intensywnie muzykę organów, wzruszającą opowieść literacką Rocha czy piękno wiosennego krajobrazu. Sama zresztą posiada pewne uzdolnienia artystyczne, robiąc piękne wystrzyganki i kraszanki. Obca jest jej naturze pogoń za bogactwem. Wielokrotnie w dobitny sposób podkreśla swą obojętność i lekceważenie dla spraw materialnych. Znamienny jest tu jej gest podarcia zapisu i rzucenia go pod nogi Hanki.

Dramat Jagny, zakończony wygnaniem ze wsi, wynika z jej odmienności. Wieś chciała mieć swoje środowisko. Jagna zapłaciła przede wszystkim za życiowe niepowodzenia wójtowej i organiściny.

---