ODBICIE HASEŁ POZYTYWIZMU W NOWELACH TEGO OKRESU

Pozytywizm jest to okres w dziejach literatury polskiej, uformowany po roku 1863, czyli po upadku powstania styczniowego, zakończony około roku 1890. Nazwa okresu zaczerpnięta została od nazwy kierunku filozoficznego, którego podstawy sformułował August Comte. Pozytywizm był zarówno ruchem społeczno- ideowym, jak i literackim.
Klęska powstania styczniowego i dotkliwe carskie represje nasunęły potrzebę szukania koncepcji, które pozwoliłyby polskiemu społeczeństwu przetrwać i zachować podstawy bytu. Pozytywiści w przyszłość, do momentu kiedy cały naród będzie przygotowany, odsunęli problem walki narodowowyzwoleńczej. Zmienił się typ bohatera literackiego. W miejsce bojownika spiskowca pojawił się człowiek trzeźwo oceniający rzeczywistość, oddany pracy, działalności gospodarczej i oświatowej. Ideałem epoki była praca użyteczna, przynosząca dobra materialne i duchowe jednostce, a zarazem całemu społeczeństwu. Pozytywiści wypowiedzieli walkę wszelkim pozostałościom feudalizmu, wysunęli program dźwignięcia gospodarczego kraju. W oparciu o filozofię Herberta Spencera głosili hasło pracy organicznej, według której każdy człowiek powinien działać użytecznie, tylko wtedy całe społeczeństwo będzie mogło poprawnie funkcjonować. Pozytywiści kierowali się również hasłem pracy u podstaw, pracy wśród najuboższych warstw społecznych. Szerzenie oświaty i utrwalanie świadomości narodowej przez warstwy wykształcone było częstym tematem utworów literackich. Wśród gatunków prozatorskich szczególną uwagę warto zwrócić na nowelistykę, która odegrała bardzo istotną rolę w walce pozytywistów o nowy, lepszy świat.
Nowela jest to krótki utwór epicki, charakteryzujący się niewielkimi rozmiarami, o niezwykle skondensowanej i zwartej kompozycji. Jest pozbawiona komentarzy, refleksji autorskich, dużej ilości bohaterów oraz panoramicznego ujęcia świata. Na pierwszy plan wysuwa się niezwykle zwięzła i wyraźnie zarysowana akcja, rozwijająca się szybko i sprawnie. Każde z wydarzeń ma dla bohatera niezwykłe znaczenie. Fabuła t prosta i przejrzysta, składa się z jednego głównego wątku. Nowelę kończy pointa nietrudna do odczytania dla odbiorcy, może zawierać prawdę filozoficzną.
W nowelach uwidaczniały się najwyraźniej dążenia społeczne i dydaktyczne pisarzy. Ukazywano w nich życie najuboższych warstw społecznych, narodowościowych, jednostek słabych, skrzywdzonych, smutny los dzieci. W utworach tych pisarze wypowiadali protest przeciw niesprawiedliwości, krzywdzie i poniżeniu. W charakterystycznych dla nowel pointach zawarte były hasła pozytywistyczne, pracy u podstaw, pracy organicznej oraz emancypacji kobiet.
Wartość najlepszych utworów Bolesława Prusa, Elizy Orzeszkowej, Marii Konopnickiej oraz Henryka Sienkiewicza polega na prawdziwości obrazu stosunków społecznych i typowości reprezentujących je postaci. W ich twórczości znalazł odbicie jeden z podstawowych problemów epoki- wzrastanie świadomości społecznej i narodowej obywateli. Wczesna ich twórczość była protestem przeciw uciskowi feudalnemu, odbiciem problemu wzrostu znaczenia proletariatu. W ich twórczości pojawia się również problematyka narodowa, obrazy walk narodowowyzwoleńczych oraz tematyka chłopska, przedstawiająca warunki rozwoju, bytu, sprzeczności klasowe wsi pouwłaszczeniowej.
Nowela pozytywistyczna w dużym stopniu tworzy literacki obraz miasta i jego mieszkańców. Wieś przedstawiona w nowelistyce stanowiła obszar tradycyjnych, ustabilizowanych stosunków na tle przyrody, natomiast temat miejski powstał w związku z nowoczesną problematyką cywilizacyjną. Miasto jako miejsce rozwoju techniki w sposób widoczny zmienia losy postaci, wpływa na bieg ich życia. W tej zamkniętej przestrzeni miejskiej rozgrywają się dramaty, o znaczeniu uniwersalnym. Dramat miłości małżeńskiej w "Kamizelce" Bolesława Prusa czy matczynej w "Dymie" Marii Konopnickiej.
W noweli pt.: "Dym" Marii Konopnickiej ukazany jest problem matczynej miłości do dorastającego syna. Akcja utworu została przedstawiona na przykładzie losu palacza Marcysia, ale nie on jest głównym bohaterem, lecz jego matka. Skromnie towarzyszy ona swojemu synowi, wydaje się być jego cieniem. Cały czas kobiety wypełnia troska o syna, jej życie toczy się w rytmie narzuconym przez zajęcia Marcysia. Życie pary bohaterów toczy się ustalonym rytmem. Dym, przewodni motyw noweli, nieustannie zmienia swe kształty. Jest jakby wyrazem ciągłego, nieświadomego lęku wdowy o swe dziecko, wiąże się z jej osobistymi uczuciami- radością, tęsknotą, miłością. Ta atmosfera utajonego niepokoju osiąga punkt kulminacyjny, którym jest straszny, złowróżbny sen Marcysia. Przerażona matka próbuje uspokoić siebie i syna, ale spokój izdebki został już na zawsze zachwiany. Wkrótce ma miejsce tragiczny finał: śmierć Marcysia podczas eksplozji pieca.
Utwór Bolesława Prusa pt. "Kamizelka" ukazuje niedolę biednej mieszczańskiej rodziny. Poeta w sposób niezwykle piękny ukazuje miłość dwojga ludzi, ich pracę nocami i wzajemne zachęcanie do odpoczynku, ich zachowanie podczas choroby, kiedy wzajemnie się pocieszają i uspokajają. Ich miłość i wytrwałość pomaga im w przezwyciężeniu bólu, cierpienia i lęku.
Utwór ten uświadamia nam jak istotną rolę w naszym życiu pełni miłość do drugiego człowieka oraz, że więzy rodzinne są najcenniejszą wartością w świecie. Pomaga ona w przetrwaniu najtrudniejszych chwil w naszym życiu.
W nowelach pozytywistycznych wystąpiły wszystkie kwestie społeczne i polityczne czasów popowstaniowych. Szczególnie szeroko potraktowany został problem wsi i chłopów. Przyjęta przez szlachtę zasada nieinterwencji w sprawy gminy wiejskiej, obojętność, wiara w przesądy klasowe to generalna przyczyna tragicznych warunków bytu i życia chłopów.
Doskonałym opisem niedoli i wyzysku chłopa oraz stosunków panujących w Królestwie po uwłaszczeniu jest nowela Henryka Sienkiewicza pt.: "Szkice węglem". Jest to przykład noweli ludowej będącej krytyką sytuacji panującej na wsi w czasie zaborów. Sienkiewicz krytycznie ocenia stosunki społeczne panujące w kraju, a problemy zostają ukazane w sposób niemalże groteskowy. Problematyka ludowa utworu to próba zwrócenia uwagi czytelnika na tragiczną sytuację chłopa żyjącego pod zaborami w drugiej połowie XIX wieku, po wprowadzeniu ustawy uwłaszczeniowej. Chłopi byli bezbronni, niewykształceni, pozbawieni opieki ze strony dworu i pozostawieni własnemu losowi, stawali się także ofiarami carskiej administracji.
Utwór "Szkice węglem" jest oskarżeniem skierowanym przeciwko ludziom odpowiedzialnym za sytuację najuboższych, najbardziej upośledzonych warstw społecznych. Widoczny jest wpływ głoszonego przez pozytywistów postulatu pracy u podstaw- zwrócenia uwagi na ludzi pozbawionych praw społecznych.
"Michałko" Bolesława Prusa jest opisem ciężkiej sytuacji na wsi. Michałko, główny bohater utworu, jest młodym, bezrolnym chłopem, który wyrusza do Warszawy w poszukiwaniu pracy. Pracuje ciężko na budowie, zostaje oszukany przy wypłacie, nie ma warunków do życia ani nawet mieszkania. Jest osobą dobrą, skromną, uczciwą, samotną i zagubioną w obcym mieście. Jednakże swoją postawą wykazuje ogromne bohaterstwo. Pomaga cierpiącemu robotnikowi usuwając belkę z jego zmiażdżonych nóg, zanosi go zgromadzonych ludzi. Następnie znika, nie widząc w swoim postępowaniu nic niezwykłego. Michałko jako osoba z obcych stron pada ofiarą nie tylko wyzysku majstrów, ale także prześladowań podejmowanych przez samych robotników.
Nowela "Powracająca fala" Bolesława Prusa nawiązuje tematycznie do rozwoju gospodarczego, który w II połowie XIX wieku był zjawiskiem nowym. Szeroki rynek zbytu i tania siła robocza przyciągały cudzoziemców do Polski. W utworze tym Prus podkreśla, że bezwzględność, upór i wykorzystywanie innych, słabszych jednostek to nieodłączny element ustroju kapitalistycznego.
Problematykę, jaką porusza Bolesław Prus w noweli, obejmują dwie płaszczyzny: sucha analiza kapitalistycznej rzeczywistości oraz analiza moralna. "Powracająca fala" jest próbą ukazania możliwości zrobienia szybkiej kariery kosztem innych ludzi. Niemiecki fabrykant bezwzględnie wykorzystuje polskich robotników, pozbawia ich praw, traktuje jak zwierzęta. Drugą część utworu stanowią rozważania Prusa nad moralnością, odpowiedzialnością człowieka za swoje czyny. Zło wyrządzone bliźniemu zawsze wróci, niczym fala na morzu i uderzy w człowieka krzywdzącego. Wina zawsze pociąga za sobą karę, a osoba wyrządzająca zło innemu człowiekowi zawsze zostaje ukarana.
Nowela Marii Konopnickiej pt.: "Miłosierdzie gminy" ukazuje zwyczaj wystawiania biedaków na publiczną licytację. Kupowanie człowieka pod pozorem miłosierdzia to akt ludzi bogatych w stosunku do chłopów i biedoty wiejskiej. Sprzedawano ich do ciężkiej pracy ludziom bogatym. Główny bohater zostaje sprzedany na oczach własnego syna, jest poniżany, traktowany jak zwierzę.
Utwór ten to obraz ciężkiej sytuacji chłopów, starców i biedaków, dla których w wielu przypadkach miłosierdzie gminy było początkiem pewnej śmierci z głodu, wyczerpania i wycieńczenia organizmu.
Problemy dziecka, warunków jego życia, możliwości rozwoju, perspektyw, jakie stwarza mu sytuacja społeczno- polityczna kraju to bardzo częsty temat nowel pozytywistycznych. W losach małych, bezbronnych dzieci najostrzej odzwierciedla się zło współczesności. Dziecięca ufność i uczucie ponoszą porażkę w zetknięciu z bezwzględnym światem dorosłych, a ich pragnienia nie mogą się zrealizować, prowadząc do klęski i śmierci małych bohaterów.
Prawdziwe dzieci nędzy, głodzone i porzucone pojawiają się w utworze Marii Konopnickiej pt. "Nasza szkapa". Autorka ukazuje życie trojga dzieci warszawskiego piaskarza. W tle pierwszoplanowych wydarzeń rozgrywa się dramat: powolne umieranie matki i stopniowe pogrążanie się rodziny w nędzę. Narrator wiernie notuje łzy matki oraz złość i przygnębienie ojca. Dzieci próbują dorosnąć do trudnej sytuacji, w jakiej się znalazły, ale jest to niemożliwe. Potrafią one bawić się nawet wtedy, gdy są głodne i zmarznięte. Bracia zdają sobie sprawę z tego, że stracili matkę, ale faktycznie nie potrafią sobie tego uzmysłowić.
W utworze tym Maria Konopnicka pokazuje nam, że jej bohaterowie nie są pozbawieni uczuć. Przeciwnie, to normalne dzieci, które niekiedy czują się bezradne i zagubione. Radość, którą potrafią wydobyć z życia, tłumi jednak wszelkie inne uczucia. Smutek pryska, gdy na podwórku znowu pojawia się szkapa. Umiejętność zapominania o troskach i cieszenia się jest podstawową cechą dziecięcej psychiki.
W noweli Henryka Sienkiewicza pt. "Janko Muzykant" również ukazana została tragedia małego, skrzywdzonego dziecka. Utwór przedstawia historię małego Janka, którego największym pragnieniem było posiadanie skrzypiec. Każdego wieczoru skradał się pod okno karczmy i słuchał, jak muzycy grali ludziom do tańca. Próbował on sam wykonać sobie instrument z drewna i włosia końskiego, nie grał on zbyt pięknie, ale Janko był bardzo zadowolony. Pewnego wieczoru zakradł się do pańskiego dworu. Na ścianie pokoju wisiały przepiękne skrzypce. Przypatrywał im się długo. W związku z tym, że nikogo nie było w środku, postanowił zakraść się do środka. Kiedy wyciągał rękę po instrument, do pokoju wszedł lokaj. Następnego dnia Janko stanął przed sądem, został oskarżony o kradzież i skazany na karę chłosty. Chłopiec został brutalnie zbity i jego słaby organizm tego nie wytrzymał. Po kilku dniach zmarł, marząc o tym, żeby dostać w niebie prawdziwe skrzypce.
Utwór ukazuje tragedię małego chłopca, który staje się ofiarą własnych nieprzeciętnych zdolności muzycznych. Autor wyraża swoją miłość oraz współczucie dla słabszych, pokrzywdzonych i biednych. Śmierć istoty bezbronnej i niewinnej porusza nas, wstrząsa nami i zmusza do zastanowienia nad losem dzieci w XIX wieku.
Moim zdaniem Sienkiewicz poprzez swój utwór pragnął pokazać, że uzdolnione dzieci wiejskie nie miały żadnych szans rozwoju swoich wrodzonych talentów. Nowela ta miała za zadanie poruszyć sumienia ludzi z wyższych warstw społecznych, którzy mogli i mieli obowiązek zająć się losami dzieci z nizin społecznych. Uwidacznia się tu wyraźnie hasło pozytywistyczne pracy u podstaw i demokratyzacja społeczeństwa polskiego.
"Katarynka" Bolesława Prusa ukazuje postać małego, nieszczęśliwego dziecka. Jest to historia ośmioletniej, niewidomej dziewczynki, której jedyną radością było słuchanie gry kataryniarza. Pewnego dnia jej zachowaniu przygląda się mieszkający naprzeciwko pan Tomasz. Jest on zaskoczony zachowaniem dziecka, które nigdy nie biega, nie bawi się i jest smutne. Obserwując przez okno domyśla się, że jest niewidome i jest mu go żal. Niespodziewanie pod oknem pojawia się kataryniarz, pan Tomasz jest niezadowolony, nagle spostrzega, że mała tańczy, klaszcze w ręce i jest szczęśliwa. Pan Tomasz zmienia swoje zachowanie, dochodzi do wniosku, że muzyka sprawia dziewczynce ogromną radość. Postanawia znaleźć okulistę, który przywróciłby dziewczynce wzrok. W panu Tomaszu budzi się współczucie dla niewidomego i nieszczęśliwego dziecka. Każe od tej chwili wpuszczać kataryniarzy na podwórko, aby ofiarować dziecko choć chwilę szczęścia, radości i zapomnienia o chorobie. Pan Tomasz jest przykładem pozytywnego bohatera. Niby zrobił niewiele dla chorego dziecka, ale sam fakt, że dostrzega nędzę i tragedię innej, ludzkiej istoty stawia go już w pozytywnym świetle. Poprzez postać pana Tomasza Prus uzmysławia innym, mu podobnym, bogatym i światłym ludziom, że ich obowiązkiem, wręcz jest zająć się nieszczęśliwymi, ubogimi ludźmi, którzy być może mieszkają i żyją w ich pobliżu.
Kolejnym utworem przedstawiającym tragedię małego chłopca jest "Tadeusz" Elizy Orzeszkowej. Ukazana tu zostaje ciemnota i nędza służby folwarcznej pracującej ciężko w polu i nie potrafiącej zapewnić opieki swoim dzieciom. Tytułowy Tadeusz ginie, podczas gdy jego rodzice są zajęci pracą w polu. Utwór ten jest doskonałym przykładem ukazującym nie tylko tragedię małego dziecka, ale wskazującym przede wszystkim na niedolę i zacofanie wśród chłopów. Nędza zmusza rodziców chłopca do całodziennej pracy i dziecko zostaje bez opieki.
Moim zdaniem pisarka pragnie tu zwrócić uwagę na to, że dzieci wiejskie nie mają zapewnionej opieki w czasie, gdy ich rodzice zmuszeni są do pracy. Na wsiach brak było jakichkolwiek instytucji organizujących opiekę dla dzieci w czasie, gdy oboje rodzice pracują.
Świadoma i konsekwentnie pogłębiana przez Marię Konopnicką postawa solidarności z ludźmi uciskanymi i prześladowanymi znalazła mocne potwierdzenie w noweli "Mendel Gdański". Utwór ten powstał w roku 1889 jako wyraz uczestnictwa pisarki w zorganizowanym przez Elizę Orzeszkową zbiorowym proteście przeciw wzrastającym ruchom antysemickim. Orzeszkowa w swoim artykule "O Żydach i kwestii żydowskiej" bardzo mocno skrytykowała stosunek ówczesnego społeczeństwa do ludzi innego pochodzenia, innej rasy. Oskarżyła ludzi o brak znajomości ideologii i obyczajów rodzinnych Żydów.
Stary introligator Mendel, mieszkaniec Warszawy, to człowiek głęboko związany z miastem, w którym uczciwie przepracował całe życie, z którym dzielił ciężkie chwile powstania i ucisku zaborczego. Bezmyślna, okrutna napaść tłumu podburzonego przez przywódców burżuazyjnych sprawia, że zaufanie Mendla do Warszawy, którą słusznie uważał za swoje miasto ojczyste, zostaje zburzone. Załamanie się starca wynikające z utraty najcenniejszej dla niego wartości- zaufania do ludzi i przywiązania do rodzinnego kraju- jest najsilniejszym wyrazem protestu, jaki wypowiedziała Konopnicka przeciw uprzedzeniom rasowym.
Utwór ten jest doskonałym przykładem pozytywistycznego hasła demokratyzacji i kwestii żydowskiej. Ludzi nie potrafią zaakceptować tego, że w społeczeństwie polskim żyją również przedstawiciele innych narodowości, którzy tak samo mają prawo do własnego życia. Społeczeństwo polskie tego teoretycznie było demokratyczne, w rezultacie wcale nie potrafiło zaakceptować Żydów i ich obyczajów, ludzi którzy nikomu nie zrobili krzywdy.
Utwór Marii Konopnickiej pt.: "Obrazki więzienne" jest genezą przestępstw kryminalnych. Utwór składa się z trzech części. Pierwsza część utworu przedstawia niepotrzebną i bezsensowną śmierć więźnia, Cygana, którego wyrok już dawno upłynął. Druga część utworu jest to dramat dziewczyny przywiezionej z wojny tureckiej przez rosyjskiego oficera i porzuconej. Ukazana zostaje jej rozpacz, bezbronność, problem uzależnienia kobiety od mężczyzny oraz jej bezradność. Jest tu poruszony problem równouprawnienia kobiet, które w dziewiętnastowiecznej Polsce wcale nie miały takich samych praw jak mężczyźni. Były to osoby pokrzywdzone, dyskryminowane i bezbronne. Trzecia część utworu jest opisem skomplikowanej indywidualności i głębokich przeżyć Onufra. Człowiek ten zabił kupca u którego pracował, nie panując nad sobą zabił również dwunastoletniego chłopca. Onufer bardzo przeżył śmierć dziecka, od tej chwili nie był już sobą. Nie mogąc znieść wyrzutów sumienia, umiera w więzieniu, klęcząc w kącie.
Utwór Henryka Sienkiewicza pt.: "Bartek Zwycięzca" ukazuje antypolską politykę w zaborze pruskim, ucisk i cierpienia Polaków w niewoli. Główny bohater Bartek powołany zostaje do wojska i wcielony do armii pruskiej. Walczy przeciw Francuzom oraz przeciw rodakom służącym w armii francuskiej, dbających o dobro Polski. Przynależy do obcej armii, walczy nie w imię swojego kraju, ale obcego, wrogiego państwa. Wraca do swojej wsi jako pruski zwycięzca, dumny, leniwy, pełen wiary w przyszłość. Brak świadomości politycznej i narodowej sprawia, że podczas głosowania do parlamentu oddaje głos na Niemca. Z powodu braku pieniędzy musi opuścić gospodarstwo. Nie mając żadnych środków do życia, wyrusza z rodziną do miasta.
Bartek zapomina o przynależności do własnego narodu, przyswaja sobie sposób myślenia, odczuwania i postępowania pruskiego żołnierza
Utwór ten ukazuje nam próbę zwalczania polskości pod zaborami. Zaborcy chcieli pozbyć się Polaków i zagarnąć ziemie dla siebie. Widzimy tutaj, iż w XIX wieku prowadzono nie tylko walkę z Żydami, obcokrajowcami, ale również Polakami pod zaborami.
Pozytywiści programowo odrzucali ideę walki narodowowyzwoleńczej. Odkładali ją w bliżej nie określoną przyszłość, gdy zaistnieją sprzyjające warunki. Pomimo to wracali do problemu powstania styczniowego. Ze względu na cenzurę carską, po upadku powstania bardzo represyjną, motywy powstańcze przekazywane były w sposób aluzyjny, zrozumiały jednak dla polskiego czytelnika.
W okresie powrotu do twórczości artystycznej pisarka wróciła do wspomnień lat młodzieńczych, do wydarzeń powstania styczniowego, którego przeżycia ukształtowały jej postawę moralną. Z tych wspomnień powstał cykl nowel "Gloria victis". Jest to hołd złożony przez Orzeszkową powstańcom i powstaniu styczniowemu. Autorka odnosi się z pełnym uznaniem do powstania, stara się upamiętnić to wielkie wydarzenie i składa hołd poległym, chcąc przywrócić im należne miejsce w historii narodowej, otoczyć ich pamięcią i uznaniem. Zwyciężeni w powstaniu styczniowym są godni chwały już przez sam fakt, że podjęli walkę o wolność, walcząc dali świadectwo wielkości narodu. Ich śmierć nie jest daremna, pamięć o nich da innym motywację i siłę walki.
Na zakończenie poruszę problematykę jeszcze jednej, moim zdaniem najpiękniejszej noweli okresu pozytywizmu "Latarnika" Henryka Sienkiewicza. Głównym bohaterem jest Skawiński, którego życie było podobne do losu wielu polskich emigrantów. Najlepsze lata swojego życia poświęcił walce na rzecz ruchów niepodległościowych. Skawiński jest postacią tragiczną. Z jednej strony nie może żyć rodzinnym kraju, z drugiej natomiast wszelkie próby osiedlenia się w innym miejscy kończyły się niepowodzeniem. Był skazany na tułaczkę. Skawiński nigdy nie tracił nadziei, że kiedyś los się do niego uśmiechnie, że kiedyś będzie miał możliwość powrotu do wolnej Polski. Smutne doświadczenia, starość, zmęczenie stały się przyczyną jego rezygnacji. Późniejsza praca latarnika wydaje się być dla niego największym szczęściem. Samotność, brak kontaktu z ludźmi, cywilizacją sprawiają, że przestaje myśleć o ojczyźnie. Ponowne zamyślenia nad losami ojczyzny przynosi dopiero lektura "Pana Tadeusza", dzięki niej na nowo uświadamia sobie swe korzenie. Skawiński dzięki lekturze Adama Mickiewicza cofnął się wspomnieniami do lat swego dzieciństwa, czasów walki o Polskę.
"Latarnik" Henryka Sienkiewicza jest utworem o roli literatury w życiu każdego narodu. To dzięki niej nowe pokolenia mają świadomość tradycji swojego kraju. Latarnik nie mógł być szczęśliwy, gdyż nie wiedział kim jest, zapomniał o tradycji i historii swej ojczyzny.
Dzieła literackie okresu pozytywizmu nie tylko wzruszały, ale również oddziaływały na ludzką psychikę i pouczały. Pozytywizm zmierzał do racjonalizacji organizmu społecznego, kwestionował przywileje urodzenia, majątku i stanowiska, w imię demokracji przeciwstawiał się dominacji feudałów. Głosił tolerancję wobec innych narodowości wchodzących w skład społeczności oraz równouprawnienie.
Nowele pozytywistyczne poruszają problematykę moralną, obyczajową, mówią o sprawach istotnych dla całego społeczeństwa. Znalazła się w nich doskonała dokumentacja warunków i stosunków, w jakich żyło całe społeczeństwo. Nie zawierały one z reguły recepty na zbawienie Polski. Bohaterowie nowel różnią się zasadniczo od bohaterów powieści tendencyjnej. Reprezentują przede wszystkim warstwy upośledzone, zwłaszcza biedotę chłopską i chłopskie dzieci. Bohater pozytywistyczny jest oddany pracy organicznej i pracy u podstaw- niezależnie od tego jaki zawód wykonuje i z jakiego środowiska pochodzi. W ten sposób wyraża swój patriotyzm i wie, że miarą wartości człowieka jest jego praca, stosunek do innych ludzi, miłość do środowiska i przyrody.
Moim zdaniem nowele pozytywistyczne są doskonałym odzwierciedleniem problemów dziewiętnastowiecznej Polski, kraju pozbawionego demokracji, biednego i zacofanego. Zmuszają nas do zastanowienia nad naszym życiem, postępowaniem wobec innych. Utwory te uświadomiły mi, jak ciężkie było życie w tamtych czasach, i że powinniśmy być szczęśliwi że żyjemy w chwili obecnej, łatwiejszej chociaż pod pewnymi względami, ale wcale nie pozbawionej problemów.

---