Hasła i tendencje epoki w publicystyce i nowelistyce okresu pozytywizmu.
W skrócie założenia filozoficzne epoki: Comte - filozofia ma sens praktyczny, opiera się na rzeczach poznawalnych rozumem; celem uzyskanie pewnej wiedzy; środkiem eksperyment i obserwacja; przedmiotem badań tylko fakty fizyczne, gdyż psychika zaprzecza pewności wiedzy; Mill - postulat utylitaryzmu wszelkiej literatury - ma przynosić pożytek społeczeństwu: nauczać, wykazywać, krzewić ideały moralne; tylko takie działanie uznaje za sensowne;
W Polsce pojawiają się w związku z tym dodatkowe założenia programowe związane z ideologią pracy u podstaw (edukacja niższych warstw społecznych - największa część społeczeństwa, stanowiąca wielką potęgę, jeżeli wie o co walczy) i pracy organicznej (to samo, ale do ogółu społeczeństwa); są także promowane hasła emancypacji kobiet i asymilacji innych narodowości, zwłaszcza żydów
To powoduje zwiększone zainteresowanie takimi formami jak nowela, powieść oraz publicystyka i jednoczesny odwrót od gatunków poetyckich i lirycznych;
Publicystyka: następował intensywny rozwój prasy, rozpoczęty w oświeceniu; typowo pozytywistyczne czasopismo "Przegląd Tygodniowy" prezentowało najszerzej popularne hasła tego okresu; mistrzem polemiki był tu Aleksander Świętochowski; krytykuje on szlachecki tradycjonalizm i sposób życia, które przyczyniły się do upadku Polski, promował mieszczaństwo, jako sposób życia; dyskusja starzy-młodzi szybko wygasła w wyniku szybkiej degradacji wartości pozytywnych; poza tym ten znany publicysta interesuje się każdą nowo powstałą powieścią, lecz niektórych nie potrafi do końca zrozumieć ("Lalka"); Podkreśla on również znaczenie asymilacji żydów i emancypacji kobiet jak i pracy jako takiej (nad sobą i innymi); Ciekawe są również Kroniki i felietony Prusa, które zajmują się wieloma aktualnymi problemami (np. problem zaśmiecenia Warszawy);
Nowelistyka: Maria Konopnicka zajmuje się asymilacją żydów w "Mendlu Gdańskim" - pokazuje bezmyślność i okrucieństwo Polaków oraz po prostu tłumu wobec innych narodowości; ważną rolę odgrywają dzieci - ich edukacja, wykorzystanie możliwości i zdolności, jakie dała im natura - klęska Janko Muzykanta Sienkiewicza czy "Antek" Prusa; w "Miłosierdziu Gminy" Konopnickiej widzimy, że z pozytywistyczną pomocą nie można przesadzać, gdyż można doprowadzić to do absurdu; "Omyłka" Prusa to pokazanie, do czego może doprowadzić niezrozumienie i ogólna głupota społeczeństwa; Orzeszkowa zajmuje się problemami pracy u podstaw i problemami z tym związanymi (zagrożenie ze strony zaborców): "A...B...C..." oraz "Tadeusz" (nie pilnowane dziecko się utopiło);