Styl potoczny
Jest to pierwszy wariant języka jakiego się uczymy - najprostszy, najbardziej konkretny, najbliższy. Gdy sięgamy po wyspecjalizowane style językowe, styl potoczny pomaga nam zrozumieć nowe wyrazy i pojęcia. Dlatego czasem domagamy się od rozmówcy by przełożył z polskiego na nasze, mówił ludzkim językiem. Styl ten zajmuje pozycję centralną w stosunku do innych stylów. Jego dominacja wynika z tego, że jest przyswajany jako pierwszy, używany najczęściej, przez jak największą liczbę osób w najróżniejszych sytuacjach, ale przede wszystkim dlatego, że zawiera zasób podstawowych form i sensów oraz utrwala elementarne struktury myślenia i percepcji świata związane z elementarnymi potrzebami człowieka w elementarnej sytuacji egzystencjalnej. Bez niego nie udaje się wyodrębnić i opisać innych stylów językowych.
Styl potoczny obejmuje całą szeroką gamę˛wypowiedzi zarówno u s t n y c h - z ich wewnętrznym zróżnicowaniem gatunkowym (rozmowy przy stole, na ulicy, w urze˛dach i sklepach; dyskusje w kolejkach; powitania i pożegnania, prośby i skargi, polecenia i życzenia, gratulacje i kondolencje, groźby i kłótnie, opowiadania wspomnieniowe, relacje ze zdarzeń, flirty, kawały itd.), jak też wypowiedzi p i s a n y c h, również zróżnicowanych gatunkowo (listy i pamiętniki, dzienniki prywatne, reportaże, porady życiowe, poradniki, artykuły i komentarze w prasie wysokonakładowej itd.; w pewnym stopniu także tzw. drobne wiadomości prasowe, ciążącejednak w stronę stylu urzędowego).
Podstawowe słownictwo stylu potocznego ogarnia najbliższe otoczenie i sprawy bytowe człowieka, stosunki międzyludzkie, zachowanie i postępowanie, uczucia, emocje, oceny, rozum, pamięć, wyobraźnię, charakter człowieka, moralność, wiarę i religię, sztukę i obyczaje - odniesienie słownictwa potocznego do elementarnych sytuacji egzystencjalnych człowieka, do podstawowych przedmiotów i zjawisk.
Środki stylu potocznego są zróżnicowane, możemy więc wyróżnić jego rejestry. Najważniejszy podział dotyczy nastawienia na obiektywne przedstawianie (rejestr neutralny, który jest podstawowy dla samego stylu potocznego, a więc bazowy dla całego języka etnicznego) i subiektywne wartościowanie przedmiotu mowy (rejestr emocjonalny, określany mianem kolokwialnego dodatkowo niesie informację o postawie mówiącego).
Drugie rozróżnienie:
rejestr staranny - mówienie pełnym zdaniem, zgodnie z regułami gramatycznymi
rejestr swobodny - chodzi bardziej o konwencję niż reguły gramatyczne np. możemy odpowedzieć jednym wyrazem, a i tak zostaniemy zrozumiani; obrazowe związki frazeologiczne np mieć muchy w nosie, wstać lewą nogą; mogą pojawić się wulgaryzmy.
Wartości stylu potocznego:
antropocentryzm - styl potoczny ujmuje świat z punktu widzenia konkretnego człowieka, jego elementarnego, codziennego doświadczenia. W słownictwie potocznym nazwy odnoszące się do człowieka stanowią najbardziej rozbudowaną grupę. Na odniesieniu do człowieka opiera się odróżnianie wymiaru pionowego góra - dół i poziomych przód - tył oraz prawy - lewy, na te wymiary nałożone jest też wartościowanie dobry - zły np. to co dobre - u góry, złe - na dole. Nazwy ciała ludzkiego są źródłem metaforyki np. główka kapusty, ramię dźwigu, warkocz komety. Ciało człowieka stanowi też punkt odniesienia dla miar np. łokiec, stopa, grube na palec, o mały włos. W płaszczyźnie wypowiedzi antropocentryzm znajduje wyraz w dialogowości, nastawieniu na kontakt z drugim człowiekiem.
konkretność - mała komplikacja chierarchiczna słownictwa, dominacja słów z podstawowego poziomu ogólności (żyto, pszenica, róża, jabłko, chleb, pies, krzesło, koszula, dom) nad słowami poziomu wyższego (zboże, kwiat, owoc, pożywienie, zwierzę, mebel, ubranie, budynek) i niższego (żyto jare, pszenica jara, antonówka, graham, owczarek, miękkie krzesło, kamienica). Słowa tego poziomu mają dla użytkownika najbogatszą treść znaczeniową, dzieci przyswajają je najwcześniej, stają się też podstawą tworzenia metafor i wyrażeń frazeologicznych. Obfitość tych wyrażeń ma związek z myśleniem w kategoriach typu - wydobywanie z zespołu (np. owoców) przedmiotów jednego, najbardziej typowego (np. jabłko), który zaczyna funkcjonować jako reprezentant całego zespołu. Konkretność zwykło się określać mianem obrazowości - metaforyczne mówienie o zdarzeniach niewyobrażalnych w terminach zdarzeń wyobrażalnych, doświadczanych zmysłami.
kolektywność - łącznie podobnych elementów w zespoły naturalne a nie logiczne. Zespoły te poprzedzają powstawanie struktur logicznych, określa się je mianem kolekcji np. ubrania, meble. Ustabilizowanym zespołom rzeczy odpowiadają ustabilizowane sekwencje zdarzeń, scenariusze codzienych zachowań: wstawanie, posiłek, praca egzamin, wizyta. Tworzą one ramy konstrukcyjne dla potocznych opowiadań i opisów.
3 główne opozycje potoczności:
potoczność/poetyckość - opozycja uniwersalna, oparta na różnicy między życiem a sztuką, działaniami praktycznymi i magicznymi
potoczność/naukowość - ma zasieg ograniczony historycznie i kulturowo, związana z zaawansowanym stadium kultury. Wiedza i język naukowy bazują na wiedzy i języku potocznym. Język i myślenie naukowe w stosunku do potocznego mają charakter węższy.
potoczność/oficjalność - opozycja wywodzi się z okresu powstawania stylu urzędowego. Potoczność ufundowana na pojęciu antropocentryczności została skontrastowana z oficjalnością fundowaną na pojęciu urzędu i ideologii.