Pojęcie i rozwój logistyki

1. Pojęcie logistyki oraz krótki rys historyczny

Logistyka jest w Polsce coraz częściej stosowanym pojęciem. Przedsiębiorstwa zaczynają szukać w niej szansy na poprawę efektywności działania. Celem współczesnej logistyki jest integracja funkcji wzdłuż całego łańcucha przepływu materiału oraz dokładna, szybka informacja jemu towarzysząca, obecnie wspierana systemami informatycznymi. Jako dyscyplina badawcza, logistyka jest dziedziną interdyscyplinarną - łączy w swoich rozwiązaniach osiągnięcia m.in.: badań operacyjnych, statystyki, ekonomii, informatyki.

W literaturze spotyka się wiele wzajemnie uzupełniających się definicji logistyki. Poniżej podaję, definicje z których każda jest poprawna, lecz dopiero ostatnia, według mnie, jest najbliższa zdefiniowania logistyki jako nauki.

Europejski Komitet Normalizacji

Logistyka to planowanie, organizacja, realizacja i kontrola przepływu dóbr od ich zakupu, poprzez produkcję i dystrybucję do ostatecznego klienta, w celu spełnienia wymagań rynkowych przy minimalnych kosztach i minimalnym zaangażowaniu kapitału.

Logistyka wg Piotra Blaika

„Logistyka. Koncepcja zintegrowanego zarządzania przedsiębiorstwem"

Warszawa 2001, wydanie I

Pojmuje on logistykę jako zintegrowany system planowania, organizowania, kierowania i kontrolowania procesów fizycznych obiegu towarów i ich informacyjnych uwarunkowań, w aspekcie optymalizacji realizowanych działań
i celów.

Logistyka wg A. Jonca

"Logistyka produkcyjna wybór rozwiązań transportowych"

Warszawa1992

Istotę logistyki stanowi czasowo - przestrzenny przepływ materiałów (ładunków) i informacji. Przepływ ten może być odnoszony do dowolnie wyodrębnionego obszaru. W ten sposób wyróżnieniu podlega logistyka przedsiębiorstwa przemysłowego jako ta część przepływów ładunków i informacji, która związana jest z jego działalnością gospodarczą.

Logistyka wg Stanisława Krawczyka

"Logistyka w zarządzaniu marketingiem"

Wrocław: Wydaw. AE im. Oskara Langego, 2000

Logistyka obejmuje planowanie, koordynację i sterowanie przebiegiem, zarówno w aspekcie czasu jak i przestrzeni, realnych procesów realizujących przyjęte cele. W szczególności dotyczy to przestrzennego i czasowego: rozmieszczenia, - stanu i przepływu dóbr będących podmiotami tych procesów, a więc ludzi, dóbr materialnych, informacji i ośrodków finansowych. W przypadku, gdy organizacją jest przedsiębiorstwo produkcyjne, logistyka obejmuje planowanie, kształtowanie, sterowanie i kontrolowanie przepływów materiałów (surowców, części) i produktów
(półproduktów i produktów finalnych) oraz związanych z nimi przepływów informacji od dostawców do przedsiębiorstwa, wewnątrz przedsiębiorstwa i od przedsiębiorstwa do klientów. Kształtowanie, planowanie, sterowanie i kontrola odnoszą się do wszystkich procesów związanych z tymi przepływami, o ile mają one wpływ na czas
i miejsce ich przebiegu.

Logistyka wg J. Fijałkowskiego

"Transport wewnętrzny w systemach logistycznych - wybrane zagadnienia"

Logistyka to kształtowanie optymalnych strumieni materiałów i związanych z nimi strumieni informacji w celu zaspokojenia potrzeb w rozpatrywanym obszarze, przy racjonalnych kosztach. Materiał oznacza tu surowce, półfabrykaty, wyroby finalne, części zamienne i materiały eksploatacyjne. Obszar ma znaczenie terytorialne (wydział, zakład, region) lub branżowe (przemysł spożywczy, dystrybucja leków itp.) Logistyka stosowana jest dziedziną wiedzy i umiejętności potrzebnych do kształtowania racjonalnych strumieni materiałów i związanych z nimi strumieni informacji oraz projektowania (kształtowania i wymiarowania) procesów przepływu materiałów i informacji w celu zaspokojenia potrzeb w rozpatrywanym obszarze, przy racjonalnych nakładach i kosztach.

Council of Logistics Management

Jest to chyba najpopularniejsza definicja opracowana w USA.

Logistyka jest terminem opisującym proces planowania, realizowania
i kontrolowania sprawnego i efektywnego ekonomicznie przepływu surowców, materiałów do produkcji, wyrobów gotowych oraz odpowiedniej informacji z punktu pochodzenia do punktu konsumpcji w celu zaspokojenia wymagań klienta. Działania logistyczne mogą obejmować (choć nie muszą się do nich ograniczać): obsługę klienta, prognozowanie popytu, przepływ informacji, kontrolę zapasów, czynności manipulacyjne, realizowanie zamówień, czynności reparacyjne i zaopatrywanie w części, lokalizację zakładów produkcyjnych i składów, procesy zaopatrzeniowe, pakowanie, obsługę zwrotów, gospodarowanie odpadami, czynności transportowe
i składowanie.

Przeobrażenia polityczno-ekonomiczne w Polsce po 1990 r. otworzyły nowe perspektywy rozwoju przed naszą gospodarką, w tym także logistyką. Mijające dziesięciolecie przyniosło wiele obietnic i fascynujących wyzwań, ale pozostawiło też wiele problemów, przeszkód, które należy jeszcze pokonać. Przed Polską stoi dodatkowe zadanie budowy gospodarki opartej na "społeczeństwie informacyjnym", pociągające za sobą konieczność stworzenia nowoczesnej infrastruktury telekomunikacyjnej, rozwoju elektronicznej gospodarki oraz zbudowania systemu logistycznego mogącego sprostać nowym zadaniom. W rozdziale tym postaram się odpowiedzieć na pytanie, jak w ostatniej dekadzie przebiegały zmiany w polskiej logistyce w skali makro i mikro, oraz jaki jest jej stan na przełomie wieków.

W historii logistyki gospodarczej wyróżnia się na ogół trzy okresy:

• powstanie dyscypliny 1950-1964 - dynamiczny wzrost, rosnący popyt, zdolności produkcyjne. Dystrybucja staje się powoli najsłabszym ogniwem systemu, ponieważ następuje zwiększanie asortymentu wyrobów i wprowadzanie sprzedaży mieszanej. Zwiększanie asortymentu wyrobów różniących się tylko cechami
  z punktu widzenia użyteczności wiązało się z koniecznością tworzenia oddzielnych zapasów, manipulacji i transportu w całym procesie dystrybucji. Coraz bardziej rosły koszty dystrybucji i wyraźny stawał się jej wpływ na rentowność, lecz ludzie odpowiedzialni za tę dziedzinę mieli ograniczony zakres podejmowanych decyzji.

• okres dojrzałości 1965-1979 - od roku 1965 następował dalszy rozwój dystrybucji z równoległym wzrostem znaczenia zarządzania materiałami, na co wpłynęły zakłócenia dostaw. Zwiększony został zakres uprawnień ludzi kierujących dystrybucją, a także uzyskali oni wpływ na strategię przedsiębiorstwa. Nastąpiła też zmiana koncepcji dystrybucji na zaspokajanie wymagań klienta,
  a osiągnięcia w dziedzinie technik informatycznych umożliwiły praktyczne wykorzystanie znanych już algorytmów planistycznych.

• okres światowej recesji po 1979 roku - problemy energetyczne oraz znaczna inflacja okazały się istotne dla rozwoju logistyki w skali poszczególnych krajów
  i w skali globalnej. Globalizacja stała się znaczącym wyróżnikiem gospodarki ostatniego okresu. Następował dalszy dynamiczny rozwój technik informatycznych, automatycznej identyfikacji, elektronicznej wymiany danych - technik wspomagających rozwiązania globalne i lokalne łańcuchy dostaw
  o mniejszej rozległości. Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte wyróżnia wzrost zainteresowania ochroną środowiska, zatem zwiększa się nacisk na ekologiczne rozwiązania w sferze logistyki.

2. Logistyka na progu nowego stulecia

2.1 Źródła rozwoju logistyki

Jaka jest logistyka na progu pierwszej dekady wieku? Wzrosło tempo zmian w gospodarce, zmieniła się logistyka, wzrosło jej znaczenie i wpływ na wiele dziedzin życia. Źródła zmian w logistyce są różnorodne. Dostrzec je można w polityce, która w ostatnich dekadach XX wieku zmieniła oblicze wielu rejonów świata, w rozwoju nauk technicznych i ekonomicznych, we wzroście siły nabywczej i zamożności społeczeństw, a także w zrozumieniu konieczności racjonalnego wykorzystywania surowców, oszczędnego gospodarowania zasobami.

Siłą napędową rozwoju logistyki w ostatnich latach były głównie trzy elementy:

• światowe źródła surowców i środków produkcji stały się dostępne niemal we wszystkich miejscach naszego globu

• otwarły się rynki konsumentów, a towary i usługi stały się łatwo dostępne

• technologie informatyczne, telekomunikacyjne, nośniki informacji i systemy ich zapisywania oraz gromadzenia uczyniły z informacji główne źródło inspiracji dla rozwoju nowych strategii logistycznych, ułatwiły komunikację oraz wymianę danych i informacji.

Zmiany te silnie wpłynęły na logistykę. Powstały rynki elektroniczne umożliwiające znalezienie dostawców i odbiorców. Wzrosła rola usługodawców logistycznych oraz zakres i jakość świadczonych przez nich usług.

W latach 90-tych przedsiębiorstwa koncentrowały się na obniżaniu kosztów operacyjnych. Większość związanych z tym procesów dokonywała się wewnątrz firm. „Masowa produkcja dobrej jakości, ale standardowych wyrobów, wdrażanie systemów informatycznych były drogami do osiągnięcia tego celu. W zbyt małym jednak stopniu działania te służyły rzeczywistej integracji firm w ramach łańcucha dostaw. Obecna dekada zapowiada się inaczej. Elastyczność i szybkość działania, personalizowana oferta, zindywidualizowany produkt i usługa stają się kluczowymi czynnikami sukcesu. Cele te są osiągane poprzez integrację wszystkich podmiotów współpracujących w łańcuchu dostaw, a drogą do osiągnięcia tego celu staje się optymalizacja zasobów, wykorzystanie kapitału, przepływów finansowych i podziału zysku”.

Przedsiębiorstwa mają coraz większe oczekiwania wobec logistyki:

• systemy logistyczne w coraz większym stopniu powinny umożliwiać różnicowanie produktu zgodnie z indywidualnymi wymaganiami klienta

• towary i usługi powinny być wytwarzane i dostarczane wyłącznie w ilościach odpowiadających rzeczywistemu zapotrzebowaniu

• udział kosztów w cenie produktu, nie związanych z tworzeniem wartości dla klienta, powinien być jak najmniejszy

• standardy dotyczące informacji o dostawcy i odbiorcy, produkcie, opakowaniu
  i usłudze logistycznej powinny być jednoznacznie określone, rozumiane
  i egzekwowane

• pochodzenie produktu i jego droga do konsumenta powinny być znane 
  i udokumentowane

• produkt stanowiący zagrożenie dla konsumenta lub użytkownika powinien być szybko i skutecznie zidentyfikowany i wycofany z rynku.

2.2 W jakim kierunku zmierza logistyka?

Elektroniczna wymiana danych (EDI), pomiędzy systemami informatycznymi współpracujących przedsiębiorstw nie zmieniła w zapowiadanym stopniu obrazu logistyki ostatniej dekady minionego wieku i nie upowszechniła się. Dla większości firm koszty wiązane z elektroniczną wymianą danych okazały się barierą nie do pokonania. Internet wszystko zmienił. To, co dziesięć lat temu wydawało się niemożliwe, dzisiaj nie stanowi już bariery dla nikogo. Platformy elektroniczne funkcjonujące w środowisku Internetu stają się normalnym miejscem, w którym firmy kontaktują się, wymieniają dane i informacje, zawierają i realizują transakcje. Dzięki temu możliwe stało się budowanie nawet bardzo specyficznych i dotąd niemożliwych do realizacji systemów logistycznych (rys.1).

Rysunek 1: przykładowa platforma elektroniczna

opracowanie własne na podstawie artykułu z „Czasopisma logistyka” 1/2002

Widocznymi efektami takiego rozwiązania są:

• lepszy dostęp drobnych producentów do rynku i pełna informacja o potrzebach klienta

• wyraźna poprawa w przepływie informacji pomiędzy wszystkimi współpracującymi ogniwami łańcucha dostaw

• kilkukrotny spadek jednostkowych kosztów sprzedaży jakie ponosi producent

• możliwość śledzenia pochodzenia produktów

• lepsze dostosowanie oferty producenta do wymagań rynku.

Dzisiaj katalogi elektroniczne produktów i usług, czy sklepy internetowe, są czymś na tyle powszechnym, że rynek oczekuje znacznie więcej. Wokół katalogów elektronicznych rozbudowują się serwisy informacyjne, usługi, wreszcie przekształcają się one w rynki elektroniczne w których produkty i usługi istnieją jako informacja w formie cyfrowej i mogą być dostarczane poprzez kanały bazujące na technologiach informatycznych.

Rynki elektroniczne w nowy sposób określają powiązanie przedsiębiorstwa
z otoczeniem i stawiają jego uczestnikom zupełnie nowe wymagania. Ich cechami charakterystycznymi są:

• krótki czas negocjacji w czasie rzeczywistym

• duża elastyczność powiązań

• szybka reakcja i zdolność spełnienia wymagań

• niezawodność dostaw

• jednoznacznie zdefiniowane standardy i jakość.

Rynki elektroniczne wymagają platform logistycznych, które w równie elastyczny i efektywny sposób zapewnią przepływ surowców i towarów pomiędzy ich uczestnikami. Rynki elektroniczne zaczynają odgrywać główną rolę w relacjach Business-to-business. Elektroniczne rynki są przeznaczone dla przedsiębiorstw, które dokonują transakcji handlowych między sobą. Ich początki przypadły na lata 90. Jednak dopiero obecny poziom infrastruktury telekomunikacyjnej umożliwił powszechny dostęp do bezpiecznych technologii internetowych i dynamiczny rozwój. Obecnie ponad 40% transakcji B2B odbywa się w sieci WWW. Rynki elektroniczne budowane są według różnych scenariuszy i potrzeb, co mimo ich młodego wieku zaowocowało dużą różnorodnością: mamy rynki branżowe i wielobranżowe, publiczne i prywatne, zrównoważone, kooperacyjne i inne.

Wyznacznikiem rozwoju logistyki minionych dziesięciu lat były łańcuchy dostaw, które dzięki wdrażanym systemom informatycznym integrowały współpracujące przedsiębiorstwa poprzez wymianę informacji, co umożliwiło zsynchronizowanie i dystrybucję z rzeczywistym popytem rynku na produkty i usługi. Te procesy nadal trwają i wiele firm ciągle stoi przed problemem przebudowy swoich relacji biznesowych z dostawcami i odbiorcami. Dzięki Internetowi
i łatwiejszej wymianie informacji łańcuchy dostaw stały się jeszcze bardziej elastyczne. Dostęp do światowych zasobów, zróżnicowana oferta dostawców, personalizacja wymagań klienta sprawiły, że manager, a w ślad za nim logistyk mają do dyspozycji wiele wyborów, ale i wiele problemów do rozwiązania. Stąd łańcuchy dostaw przenikają się i tworzą sieć dostaw, która jest przejawem dynamicznej logistyki pierwszej dekady nowego wieku. Sieć dostaw wspomagana siecią centrów logistycznych tworzy dynamiczną platformę logistyczną, zdolną odpowiedzieć na potrzeby przedsiębiorstwa, korporacji, czy rynku.

Praca zbiorowa po redakcją Grzegorza Szyszki „Logistyka w Polsce” Instytut Logistyki i Magazynowania, 2002 str. 87-120

czasopismo logistyka nr 1/2002 Ireneusz Fechner, Instytut Logistyki i Magazynowania

System informacji rynkowej

Dział Obsługi Producenta

Dział Obsługi Klienta

System informatyczny

Producent

Punkt konsolidacji

Operator logistyczny

Przeładunek kompletacyjny

Klient

---