Wstęp
,,Nigdy nie porównuj jednego dziecka z drugim,
lecz porównuj je z nim samym''
Johann Heinrich Pestalozzi (1746-1827)
W raportach i badaniach pedagogicznych naukowcy polscy podkreślają, że grupą społeczną która najbardziej ucierpiała i najmniej skorzystała z reform i tzw. transformacji w naszym kraju są dzieci. W gwarze międzyresortowych dyskusji i sporów związkowych ginie wiele istotnych dla dzieci spraw i niedoszłych rozwiązań prawnych.
Reforma systemu opieki miała na celu realizację zadań polegających na wprowadzeniu takich zmian organizacyjnych i finansowych, które mają m.in. wzmacniać procesy integracji dzieci niepełnosprawnych w środowisku i w instytucjach wychowawczych. Ideą zmian jest łączenie działań edukacyjno- wychowawczych nad dzieckiem z szeroko pojętą pomocą rodzinie. Rewalidacja dzieci niepełnosprawnych poprzez oddziaływanie pedagogiczne, które nosi charakter terapeutyczny, a metody i formy realizowane są w trakcie procesu rehabilitacyjnego o specyficznym charakterze, jest przedmiotem rozważań i praktycznego zastosowania pedagogiki specjalnej. Osoby, będące podmiotem badań pedagogiki specjalnej można podzielić ze względu na rodzaj i stopień zaburzenia na:
nadpobudliwe w sferach ruchowej, poznawczej i emocjonalnej,
z ograniczoną zdolnością do działania z uwagi na uszkodzenie narządów ruchu lub przewlekłą chorobę,
z zaburzeniami percepcji wzrokowej i słuchowej,
z zaburzeniami procesów poznawczych z uwagi na dysfunkcje w procesach pamięci, mowy, myślenia czy uwagi,
zdezorientowane w otaczającej rzeczywistości
niedostosowane społeczne,
ze znacznym przekroczeniem normy inteligencji i zdolności poznawczych,
Celem szeroko rozumianej integracji jest umożliwienie osobom niepełnosprawnym prowadzenie normalnego życia, możliwie w tych samych warunkach i w oparciu o te same prawa i wartości, co osobom pełnosprawnym. Pełne włączenie dzieci niepełnosprawnych w społeczność dzieci pełnosprawnych nie jest łatwe i możliwe do osiągnięcia , na drodze tylko samych zabiegów organizacyjnych (A. Maciarz, 1999,s.131-133). Głównym zadaniem jest przygotowanie ich do pełnienia w swoim dorosłym życiu różnych ról społecznych zgodnie z oczekiwaniami społeczeństwa, którego większość stanowią ludzie pełnosprawni.
System kształcenia integracyjnego polega na maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do zwykłych szkół i innych placówek oświatowych, umożliwiając im w miarę możliwości wzrastanie w gronie zdrowych rówieśników.
Przedmiotem i treścią niniejszej pracy jest w miarę szerokie przedstawienie zagadnienia kształcenia i wychowania integracyjnego na przykładzie szkolnictwa podstawowego i gimnazjalnego w Toruniu w kontekście przemian strukturalnych zachodzących w oświacie na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat.
Badania obejmują nie tylko aktualny stan i charakterystykę struktury organizacji i metodyki pracy w placówkach kształcenia młodzieży o profilu integracyjnym , ale i przedstawiają zagadnienie edukacji dzieci i młodzieży niepełnosprawnej w ośrodkach kształcenia specjalnego i szkołach ogólnodostępnych. Uzupełnieniem pracy jest próba ujęcia aktualnych zagadnień integracji w świetle opinii wyrażonych przez nauczycieli toruńskich szkół podstawowych i gimnazjalnych.
Z punktu widzenia celu badań przyjąłem, że rzeczona tematyka pracy nosi nazwę weryfikacyjnej diagnozy określonego stanu rzeczy(T. Pilch,1995,s.20),pewnego wycinka oświatowego obejmującego całokształt problematyki kształcenia integracyjnego z całym bogactwem jego pozytywnych jak i nieoczekiwanych doświadczeń.
Mamy określony i wiernie odtworzony obraz skutków i cech zjawiska , które pojawiło się w zapisach Ustawy Oświatowej z września 1991 r, i w szeregu rozporządzeń resortowych, a dotyczących zagadnienia kształcenia i wychowania integracyjnego dzieci niepełnosprawnych w systemie edukacyjnym szkolnictwa podstawowego i średniego .
Problem badawczy traktuję jako ,,swoiste pytanie, określające jakość i rozmiar pewnej niewiedzy, oraz cel i granicę pracy badawczej''.
Problem badawczy definiuje się zazwyczaj jako zespół pytań, na które odpowiedź ma dostarczyć badanie empiryczne. Jako że rozróżniamy dwa typy problemów badawczych (T. Pilch, 1995,s.22) kategoria badań opisowych jest adekwatnym rozpoznaniem szkicu zdarzeń i zjawisk składających się na opis sprawozdawczy obejmujący sondaż i badania statystyczne określonej zbiorowości.
Przedstawiciele nauk humanistycznych nie są zgodni co do określenia pojęcia ,,metody badań''. Uważa się, że metody badań są to ,,niedostatecznie uszczegółowione sposoby dochodzenia uzasadnionych i sprawdzonych twierdzeń na temat zjawisk procesów dydaktyczno- wychowawczych''. Można tez przyjąć , że metoda badawcza jest to zespół środków i czynności umożliwiających zdobycie informacji prowadzących do wydania prawdziwych sądów o określonym wycinku rzeczywistości. W badaniu funkcjonowania zespołu integracyjnych, specjalnych i ogólnodostępnych placówek podstawowych i gimnazjalnych zastosowałem metodę monografii instytucji. Umożliwia ona gruntowne poznanie warunków i efektów działań rewalidacyjnych podejmowanych w szkołach oraz opracowanie propozycji modyfikacji tych działań. Najszerzej wykorzystaną techniką zarówno w badaniu funkcjonowania ośrodków szkolnych jak i w badaniu stopnia zrozumienia zjawiska integracji społecznej niepełnosprawnych jest wywiad środowiskowy z dyrektorami pedagogicznymi. Miał on charakter jawny i był ukierunkowany kwestionariuszem pytań. Kwestionariusz ma formę ankiety zawierającej pytania ułożone w określony sposób. Część pierwsza posiada kształt tabelaryczno- statystyczny, w której chciałem uzyskać odpowiedź, ważną z uwagi na empiryczną wartość zastosowanej metody.
Powodem dla którego wybrałem tę metodę jest fakt, iż pozwala ona na poznanie określonego zjawiska społecznego, ustalenie jego zakresu zasięgu, poziomu i intensywności. Skierowałem owe pytania do dyrektorów wszystkich szkół stopnia podstawowego w Toruniu, w których mocą Ustawy o systemie oświaty z 1991 r. mogą spełniać obowiązek szkolny dzieci i młodzież niepełnosprawna. Chciałem uzyskać odpowiedź na pytania dotyczące:
struktury zatrudnienia nauczycieli nauczania początkowego, pedagogów specjalnych i terapeutów wychowania specjalnego w placówce szkolnej,
etiologii zaburzeń i liczby dzieci w każdej wymienionej kategorii na poziomie klas szkolnych,
zestawienia liczebności uczniów w klasach integracyjnych ,
Analiza porównawcza danych empirycznych zdobytych na drodze jednoznacznych i wyrazistych odpowiedzi pozwoliła mi ustalić pełny obraz sytuacji dziecka niepełnosprawnego z orzeczeniem do kształcenia specjalnego w granicach integracji pozornej i adekwatnej, realizowanej w ramach spójnego programu wychowawczo- dydaktycznego realizowanego w niektórych toruńskich placówkach szkolnych.
Część druga miała dostarczyć mi odpowiedzi bardziej szczegółowych, przy konstrukcji których kierowałem się pragmatyką działań podejmowanych w szkołach toruńskich w kontekście potrzeb niektórych grup społecznych, aktualnych możliwości oświaty i stanu świadomości społecznej względem problemu ,,zasad organizowania opieki nad uczniami niepełnosprawnymi oraz ich kształcenia w ogólnodostępnych i integracyjnych szkołach i placówkach oraz organizacji kształcenia specjalnego'(art.22, ust.2 pkt,Ustawy).Zaproponowałem pytania mające mi dać odpowiedź na następujące zagadnienia:
Czy w ogólnodostępnych oddziałach placówki szkolnej, wespół z innymi dziećmi, zdobywają wykształceni dzieci niepełnosprawne, z kwalifikacją do kształcenia specjalnego ?
Jak wiadomo, gmina ma obowiązek organizowania klas specjalnych czy integracyjnych na swoim terenie, na wniosek zainteresowanych rodziców dzieci niepełnosprawnych. Czy zarząd gminy, rodzice, pracownicy oświatowi lub inne czynniki występowały z tego typu oczekiwaniami wobec szkoły ?
Czy szansa uzyskania subwencji z MENiS-u lub możliwość tworzenia nowych oddziałów szkolnych-jako nadziei na niwelację ujemnych skutków ,,niżu demograficznego'' -są przesłankami, zachęcającymi do tworzenia klas integracyjnych ?
Czy idea integracji ma realne szanse rozwoju w Waszej placówce ? Jakie muszą być spełnione jej warunki ? Kiedy Państwa zdaniem to nastąpi ?
Wywiadom towarzyszyła obserwacja dotycząca zarówno stanu urządzenia i wyposażenia ośrodków, jak i przebiegu zajęć lekcyjnych w wybranych klasach integracyjnych. Technika analizy dokumentów określających proces integracji niepełnosprawnych w placówkach szkolnych m. Torunia zweryfikowana tekstami dokumentów władz oświatowych, pozwoliła wzbogacić dane dotyczące zarówno struktury organizacyjnej szkół jak i poziomu i kierunków ich funkcjonowania. W badaniu środowiska rodzin dzieci niepełnosprawnych, w jednej z klas integracyjnych SP nr 2 zastosowałem technikę ankiety . Kwestionariusz składa się z jednej części, służącej zanalizowaniu stopnia integracji dziecka w klasie. Konstruując ankietę starano się zachować jednoznaczność i wyrazistość pytań, aby były one jasne także dla rodziców o niskim stopniu wykształcenia.
Odnośnie funkcjonowania zjawiska integracji w szkołach z klasami integracyjnymi - w jednym przypadku , z oddziałem specjalnym w szkole masowej- zastosowałem zależnie od potrzeb technikę swobodnego wywiadu psychologicznego z logopedą, specjalistą ds. kształcenia integracyjnego czy specjalnego. Materiał uzyskany za pomocą tych wywiadów jest wysoce wiarygodny, gdyż zawiera interpretację zjawiska integracji ocenioną przez osoby, które dobrze znają sytuację psychofizyczną dzieci niepełnosprawnych poprzez wieloletnią i owocną praktykę w procesie kształcenia, usprawniania i terapii. Możliwości zastosowania tej metody badawczej w pedagogice są ogromne(T. Pilch, 1995,s.67).Ważne problemy kształcenia i wychowania często ukrywane są pod powierzchnią oczywistości, pod którą dostrzec je można ,,jedynie przy głębokim kontakcie badacza z badanymi''.
2
6