Ozyrys - (egip. Isir lub Iszir) w mitologii egipskiej - bóg śmierci i odrodzonego życia, Wielki Sędzia zmarłych. Syn bogini Nut i boga Geba, brat Seta, Izydy i Neftydy. Poślubił Izydę, był władcą ziemi, podziemi i krainy umarłych (Pola Jaru). Z Neftydą miał syna Anubisa. Przed wiekami nauczył ludzi uprawy roli. Został zabity przez swojego brata Seta, a potem ożywiony przez Izydę. Izyda znalazła i poskładała w mumię wszystkie części ciała Ozyrysa za wyjątkiem prącia. Organ ten bowiem zaginął na dnie Nilu, gdzie wrzucił zwłoki brata morderca (ten epizod gwarantował i tłumaczył żyzne wylewy rzeki). Ozyrys nie mógł żyć na ziemi, ale żył w zaświatach.

Nut (eg. noc) — w mitologii egipskiej bogini nieba należąca do Wielkiej Enneady. Nut była dzieckiem Szu, boga powietrza oraz Tefnut uosabiającej wilgoć. Za męża oraz brata Nut Egipcjanie uznawali Geba, reprezentującego ziemię. Taka personifikacja odróżnia mitologię egipską od wielu innych, gdzie niebo kojarzono z pierwiastkiem męskim, a ziemię z żeńskim np. Uranos i Gaja u Greków. Nut i Geb mieli pięcioro dzieci, symbolizujących pięć dni egipskiego tygodnia Ozyrysa, Horusa, Seta, Izydę i Neftydę. Horusa uważano jednak również za syna Ozyrysa i Izydy, więc niekiedy Nut i Gebowi przypisywano tylko czwórkę dzieci. Zgodnie z mitem Net i Geb przez całą wieczność leżeli złączeni w miłosnym zespoleniu, ale zostali rozdzieleni przez Szu, czyli powietrze. Według egipskiej kosmologii świat znajduje się pomiędzy ich ciałami. Nut starożytni wyobrażali sobie jako nagą kobietę stojącą na rękach i na nogach, której pokryte gwiazdami ciało było wygięte w łuk, tworząc sklepienie niebieskie. Jej ręce i nogi miały wyznaczać cztery kierunki świata. Kiedy Słońce uosabiane przez Re zbliżyło się ku zachodowi, Nut połykała je, co powodowało nastanie nocy i mogła ponownie kochać się z Gebem. Co rano o świcie bogini nieba rodziła Słońce, dając początek nowego dnia. Gdy czasami Geb i Nut zapragnęli zbliżyć się w ciągu dnia, wtedy nastawała burza. Czasami Egipcjanie przedstawiali w sztuce Nut jako Niebiańską Krowę, na której grzbiecie Słońce pokonywało nieboskłon. W tym ujęciu Geba określano jako Byka Nut.

Geb - w mitologii egipskiej bóg ziemi, brat nieba - Nut, syn boga powietrza Szu i bogini Tefnut . Ożenił się ze swoją siostrą - Nut i mieli pięcioro dzieci, symbolizujących pięć dni egipskiego tygodnia: Ozyrysa, Horusa, Seta, Izydę i Neftydę. Horusa uważano jednak również za syna Ozyrysa i Izydy, więc niekiedy Nut i Gebowi przypisywano tylko czwórkę dzieci

Izyda (gr. Ἶσις Isis, dopełniacz Ἴσιδος Isidos, egip. Iset, Iszet) - w mitologii egipskiej władczyni nieba i ziemi, jedno z wcieleń Wielkiej Macierzy; utożsamiana później z grecką Demeter. Córka bogini Nut i boga Geba, siostra Ozyrysa, Seta i Neftydy. Według innych źródeł jest ona siostrą Horusa. Poślubiła swojego brata Ozyrysa, była matką Horusa. Wraz z bratem i synem stanowili naczelną triadę bóstw Egiptu. Kiedy Set (brat Ozyrysa) zabił Ozyrysa, Izyda odnalazła jego szczątki i wraz z Neftydą przywróciła męża do życia. Izyda karmiąca Horusa

Od momentu podboju Egiptu przez Aleksandra Macedońskiego, kult Izydy uległ silnej hellenizacji, a Serapejon, w Aleksandrii, stał się najważniejszą świątynią w której była czczona. W tej uwspółcześnionej formie obok Izydy występował jej nowy towarzysz Serapis, a jej syn Horus otrzymał nowe, greckie imię Harpokrates. Świątynie poświęcone bogini otrzymywały odtąd dwie różne nazwy: albo Serapejon (od imienia jej partnera) albo Izydejon (od jej własnego imienia). Kobiety z dynastii Ptolemeuszy uznawały Izydę za swoją protektorkę. Żona Ptolomeusza II, Arsinoe, występowała publicznie jako żywe wcielenie bogini i nosiła jej suknie i atrybuty. Tak samo robiła Kleopatra VII.

Izyda i Harpokrates (Horus)

Najważniejsze ośrodki kultu, poza Aleksandrią, znajdowały się w Abydos, Busiris i File. Z Egiptu kult bogini rozprzestrzenił się we wszystkich koloniach greckich i w całym basenie Morza Śródziemnego, głównie w miastach nadmorskich, gdzie była czczona jako patronka marynarzy i kupców, z przydomkiem Pelagia co znaczy "Morska". W Grecji, w Koryncie, stała się tak popularna, że zajęła miejsce naczelnego bóstwa miasta. W II w. p.n.e. jej kult dotarł na Sycylię i do Italii. W Kampanii, w Puteoli, wówczas najważniejszym mieście portowym południa, powstał Serapejon, a w Herkulanum i Pompejach Izydejony. Stąd kult bogini dotarł do Rzymu. Cesarz Kaligula wybudował Izydzie świątynię na Polu Marsowym, zwanej tam Izydą Polną (Isis Campensis). Na północy Italii, głównym centrum kultu była Akwileja. Jego wyznawcani byli także Kommodus i Domicjan. Kult Izydy przetrwał aż do VI w. n.e.

Kult

Głównym świętem Izydy w Rzymie były jesienne Isia, odbywające się między 28 październikaiem a 4 listopadaem. Jego treścią był mit o Izydzie i Ozyrysie. Kolegium sakralne składało się z dożywotnich duchownych, ubierających się w olśniewająco białe szaty. Na ich czele stał najwyższy kapłan propheta czyli prorok. Wyznawcy bogini, tak mężczyźni jak i kobiety, byli stowarzyszeni w różnych bractwach. Członkowie bractwa "pastoforów", w czasie religijnych procesji nosili kapliczki z posążkami bogini i z symbolami jej kultu. Bractwo "melaneforów" (czarne kolegium), ubierało się w czarne szaty. Istniało też kolegium "hipostolów" i tak zwani "pausarii", którzy się opiekowali ołtarzykami wystawianymi bogini. Obok kultu publicznego pod koniec okresu helleńskiego powstały misteria na cześć Izydy. Kult misteryjny zarezerwowany był dla wtajemniczonych, miał charakter ezoteryczny, opierał się na wierze w zmartwychwstanie po śmierci (tak jak

zmartwychwstał dzięki Izydzie Ozyrys). Z autorów antycznych o Izydzie wspominał: Herodot, Tacyt w swych Dziejach (IV,83), Plutarch w traktacie De Iside et Osiride, Dionizjos z Halikarnasu i Józef Flawiusz. Kilka litanii, za pomocą których, modlono się do bogini zamieścił w Metamorfozach Owidiusza (księga XI). W sztuce Izyda była często przedstawiana w pozycji siedzącej z małym Horusem na kolanach lub przy piersi oraz jako kobieta z dyskiem słonecznym między krowimi rogami i berłem lub znakiem anch w dłoni. Jako Izyda Pelagia, była przedstawiana z żaglem w dłoni. Bogini poświęcona była róża, a korona z róż zwanych "Świętymi różami abisyńskimi", stanowiła część wyposażenia zmarłych. Jej świętym zwierzęciem była krowa.

Neftyda, Neftys, Nefthis - córka bogini Nut i boga Geba, siostra Ozyrysa, Setha i Izydy, poślubiła Setha, a z Ozyrysem miała syna Anubisa.

Przedstawiano ją jako kobietę z hieroglifem jej imienia na głowie. W mitologii egipskiej uważana jest za boginię śmierci. Neftyda wzbudzała wielki strach i szacunek. Dzięki związku z Ozyrysem stała panią śmierci. Neftyda urodziła się ostatnia. Pierwszy narodził się Ozyrys potem Horus później Set (wyskoczył z boku matki to nie był jago czas) następnie Izyda i po niej właśnie Neftyda. (Według innych źródeł Horus był synem Izydy.) Sądzono że Neftyda zamieszkuje obrzeża pustyni. Należała do Enneady (dziewięciu głównych bogów). W sporze Ozyrysa z Setem nie poparła męża, lecz opłakiwała los Ozyrysa i uczestniczyła w jego zmartwychwstaniu. W czasach hellenistycznych identyfikowana z Afrodytą i Nike. Neftyda w sądzie Ozyrysa była doradczynią.

Set w hieroglifach

Set, Seth (greckie), Sutekh, Setech (egipskie) to w mitologii egipskiej bóg zła,chaosu, pan burz, pustyń i obcych ziem.

Przedstawiany jako człowiek z głową do dziś niezidentyfikowanego zwierzęcia. Przypomina szakala lub okapi. Jednak podobieństwo jest dyskusyjne. Niektórzy widzą nawet pozaziemską istotę. Wcześniej występował być może jako bóg wojny i mogło być to bóstwo starsze niż religia egipska. W religii egipskiej zdegradowany do roli złego demona. Początkowo czczony jako bóg całego państwa w Górnym Egipcie przez Hyksosów. Przeciwnik Horusa, zabójca swego brata, Ozyrysa. Zabił go, ponieważ chciał przejąć po nim władzę. Zaczynając od XXV dynastii, staje się wcieleniem zła. Ostatecznie przedstawiany był jako główny zły i utożsamiany z wężem Apopem. Wcześniej jednak przedstawiano go, jak stoi w barce Re i przebija włócznią złego Apopisa. Znany w całym Egipcie w okresie dynastycznym. W czasach XIX i XX dynastii (ok. 1320-ok. 1085 p.n.e.) czczony również w Tanis jako opiekun królestwa. W okresie Nowego Państwa jego kult był tępiony. Współcześnie czczony w tzw. Świątyni Setha (Świątynia Seta) niewielkiej sekcie, powstałej na skutek rozłamu w Kościele szatana. Syn bogini Nut i boga Geba (lub Ra), brat Ozyrysa, Izydy i Neftydy, także jej mąż. Seth był również przedstwaiany (w czasach dwudziestej pierwszej dynastii-1070-945r.p.n.e) jako wąż Apopis, którego uważano za mordercę.

Horus - opiekun monarchii egipskiej, panujący faraon utożsamiał się z nim i przyjmował jego imię. Bóg nieba. Czczony pod postacią sokoła lub człowieka z głową sokoła zwieńczoną tarczą słoneczną oraz jako dziecko z palcem w ustach. Był synem Ozyrysa i Izydy. Po śmierci ojca zabiegał (jako prawowity następca tronu) z Setem (bratem Ozyrysa) o tron faraona. Po kilku konkurencjach Rada Dwunastu Bogów przyznała władzę Horusowi. Horus uosobiał cały Egipt. Wraz z nim często przedstawiano Nechbet i Wadżet, które symbolizowały połączony Egipt Górny i Dolny oraz uosobiały Hathor. Jego synami byli:

• Hapi,

• Imset,

• Duamutef,

• Kebehsenuf.

Amon w hieroglifach

Amon, Amon-Ra, Ukryty lub Niewidzialny bóg, król bogów. Sprawca urodzaju. Powodował, że plony były obfite, zwierzęta się mnożyły, a kobiety rodziły dzieci. Imię Amona po raz pierwszy występuje w Tekstach Piramid z okresu Starego Państwa. Pojawia się tam wraz z małżonką (swym żeńskim odpowiednikiem - Amaunet) oraz jako bóg związany z Minem i Ha (bogiem pustyni Zachodniej) a także utożsamiany z Ra (Amon-Ra). Był uosobieniem niewidzialnych życiodajnych elementów natury: powietrza i wiatru. Przedstawiany jako król w koronie z dwoma wysokimi piórami lub człowiek z głową barana z zakręconymi rogami, także wąż Kematef. W rękach trzymał bicz i znak ankh. Jego ulubionym zwierzęciem był baran. Od XXII w. p.n.e. kult Amona w nomie tebańskim, z głównym ośrodkiem w Karnaku (jeden z największych kompleksów architektury starożytnej). W czasach Nowego Państwa w XVI-XI w. p.n.e. stał się głównym bogiem państwowym. Jego posąg niesiony w barce na ramionach przez kapłanów w czasie publicznych procesji stawał w określonych miejscach, co oznaczało jakąś decyzję, interpretowaną przez kapłanów. W taki sposób został wyznaczony na władcę Totmes III. Grecy identyfikowali go ze swym władcą bogów - Zeusem. Amon-Re i Mut Amon-Ra, Ra, Amon - bóg Słońca. Jego głowę zdobi dysk słoneczny. Kapłani miasta Heliopolis złączyli jego kult z wcześniejszym kultem boga Amona. Tworzył pary z wieloma bogami. Był słońcem, które świeciło w południe, właścicielem barki, którą wszyscy bogowie płyną po niebie (czyli wewnątrz bogini Nut) każdego dnia ze wschodu na zachód z krainy życia do krainy umarłych. Płynęli, aby odrodzić siebie i świat dnia następnego, podtrzymać porządek kosmosu uosobiony w postaci bogini Maat. Bóg słońca, czasem identyfikowany z Amonem, stworzył człowieka ze swoich łez. Według jednego z mitów pewnego razu tak się oburzył na ludzi, że kazał Hathor zabić ich wszystkich. Hathor zaczęła to czynić z takim zapałem, że Re się ulitował i rozkazał jej przestać. Oszalała od krwi, Hathor nie usłuchała rozkazu, a Ra posunął się do podstępu, by uratować ludzkość. Zmieszał ziemię z czerwonym winem i rozlał tę mieszaninę na polach bitew. Sądząc, że to krew, Hathor piła ją chciwie, aż była zbyt pijana, by dokończyć misję Ra. Ubóstwione Słońce, stwórca świata i pan ładu we wszechświecie, władca bogów, ludzi i państwa zmarłych. Utożsamiano z nim wielu bogów egipskich wyniesionych ze względów politycznych do bóstw naczelnych. Symbolem Ra był obelisk.

Anubis w hieroglifach

Anubis w mitologii egipskiej bóg zmarłych, prowadził ich dusze na sąd. Strażnik cmentarzy, patron mumifikacji i balsamowania, wyobrażany jako człowiek z głową psa błędnie uważaną za głowę szakala. Opiekun grobów i mumii. Był uważany za syna boga Seta i Neftydy, siostry Izydy. Tuż po przyjściu na świat Anubisa Neftyda ukryła go w bagnach delty Nilu, chcąc go ochronić przed swoim małżonkiem Setem. Malca znalazła bogini matka Izyda, która wychowała go. Kiedy Ozyrys opuścił Egipt, by szerzyć nauki po świecie, Anubis towarzyszył mu w jego podróżach. Później, gdy Ozyrys został zabity przez Seta, Anubis zajął się pochówkiem; zawinął ciało Ozyrysa w płótna, tworząc w ten sposób pierwszą mumię. Dlatego też uchodził za twórcę rytuałów pogrzebowych i zwracano się do niego jako "Pana Zwojów Mumii". Bóg ten uczestniczył także w sądzie nad duszą zmarłego i prowadził sprawiedliwych zmarłych przed tron Ozyrysa.

Aton w hieroglifach

Aton (także Aten - w języku egipskim ỉtn oznacza tarczę słoneczną) - bóg egipski. Początkowo, w III tysiącleciu p.n.e. był jednym z wielu bogów wyznawanych w Egipcie. Aton był tarczą słoneczną - uważany wówczas za emanację boga Re. W Opowieści o Sinuhe jest mowa o królu Amenemhacie I, który po śmierci został zabrany do nieba i połączył się z Atonem^[1]. Za czasów królowej Hatszepsut Aton określany był już jako Stwórca, który stworzył wszelką istotę, który ukształtował ziemię, który dopełnił jej stworzenia^[2].

Początki wzmożonego kultu

Philipp Vandenberg w swojej biografii królowej Nefretete stwierdził, iż za panowania Totmesa IV obudziły się pierwsze wątpliwości dotyczące egipskich bogów^[3]. Opinię tę podzielają także inni badacze^[4]. Pewna inskrypcja na skarabeuszu Totmesa IV, znajdującym się obecnie w British Museum, świadczy o nagłym wzroście kultu i znaczenia Atona w wierzeniach Egipcjan:

Książęta Naharin (Mitanni), niosąc swoje dary, widzą Menkheprure (Totmesa IV) jak wychodzi ze swego pałacu. Oni słyszą głos jakby syna Nut, z łukiem w swojej dłoni jak syn następcy Szu. Jeśli podniesie się do walki, z Atonem przed sobą, niszczy górzyste kraje, depcąc pustynne kraje, stąpając aż do Naharin i Karoi, aby uczynić mieszkańców obcych ziem jak sługi dla rządów Atona na wieki.^[5]

Kult Atona wzmocnił kolejny faraon, Amenhotep III. Wallis Budge uważał, podobnie jak Gaston Maspero, iż kult Atona stał się popularny w 11. roku rządów króla, kiedy to ukończono budowę sztucznego jeziora dla królowej Teje, zaś królewskiej barce żeglującej po tym zbiorniku nadano imię Aton-Tehen ("Aton połyskuje")^[6]. Również hymn ku czci słońca datowany na okres rządów tego króla mówi:

Chwała tobie, Atonie dnia, stwórco wszystkich rzeczy, który sprawiasz, że one żyją.^[7]

Wprowadzenie monoteizmu

Syn i następca Amenhotepa III, Echnaton, dokonał radykalnej reformy religijnej, wprowadzając religię monoteistyczną, zwaną obecnie atonizmem - kult Atona jako jedynego boga, zwłaszcza w miejsce wyznawanego dotychczas Amona. Świątynie innych bóstw zostały pozamykane. Istnieją opinie, iż reforma Echnatona była szkodliwa dla Egiptu, m.in. dlatego, iż Aton według króla był bogiem miłości, który troszczył się o wszystkie narody, co miało zapewne wpływ na pacyfistyczną politykę władcy. Najwięcej informacji na ten temat dostarcza Wielki Hymn do Atona odkryty w grobowcu Aj. Po śmierci Echnatona, zlikwidowano kult Atona i przywrócono kult Amona i innych bogów.

Porównanie z monoteizmem hebrajskim [edytuj]

Atonizm, obok judaizmu, był jednym z najstarszych wyznań monoteistycznych. Można dostrzec pomiędzy nimi liczne podobieństwa:

• wiara w jednego jedynego Boga (Hymn do Atona kol. 7-8 — Powtórzonego Prawa 6:4 [1]);

• podobne imię Boga — episkie Aton, Aten przypomina hebrajskie Adon, Adonai - [Wielki] Pan;

• Bóg, który wszystko utrzymuje przy życiu;

• Bóg, który troszczy się o wszystkich ludzi i całe swoje stworzenie.

Wielki Hymn do Atona przypomina biblijny Psalm 104, do którego też jest często porównywany^[8].

Poza podobieństwami w samych systemach wierzeń istnieją także inne powody, dla których oba kulty uznaje się często za spokrewnione ze sobą:

1. według Biblii Hebrajczycy zamieszkiwali na terytorium Egiptu przez 430 lat (Exodus 12:40-41), przez co mogło dojść do wymieszania różnych elementów obu systemów religijnych, czego przykładem może być złoty cielec, który w zamyśle Izraelitów miał być wyobrażeniem Jahwe (Exodus 32:4-5);

2. Hebrajczycy mieli opuścić Egipt 480 lat przed 4. rokiem rządów króla Salomona (1 Królewska 6:1), czyli 520 lat przed najazdem Szeszonka I na Judę (1 Królewska 14:25). W chronologii egipskiej biblijny exodus przypada na okres rządów Totmesa III (według późnej chronologii) lub Amenhotepa II (według wczesnej chronologii). Część badaczy uważa, iż do inwazji na Kanaan doszło 40 lat później, za panowania Amenhotepa III, gdyż jest to ostani faraon, którego imię pojawia się na skarabeuszach odkrytych w grobowcach zniszczonego wówczas Jerycha. Pierwsze walki opisane w księgach Jozuego i Sędziów musiały więc mieć miejsce za rządów Amenhotepa III oraz Amenhotepa IV Echnatona. Inwazję plemion Habiru (utożsamianych później z Hebrajczykami) na miasta kananejskie za Echnatona potwierdza korespondencja amarneńska oraz odkrycia archeologiczne na terenach Palestyny.

Na podstawie powyższych założeń oparto dwie sprzeczne teorie:

a) Hebrajczycy uciekający z Egiptu zapożyczyli monoteistyczny kult od Echnatona;

b) Echnaton będący pod wrażeniem cudów dokonanych przez Boga Hebrajczyków zaczął go czcić pod postacią Atona.

Pomimo to, należy zaznaczyć, iż kult Jahwe znacznie różnił się pod pewnymi względami od kultu Atona. Przede wszystkim, Bóg Hebrajczyków przypominał w swej postaci człowieka (Exodus 24:10), gdyż na swoje podobieństwo stworzył On ludzi (Genesis 1:26-27), zaś Aton był słońcem. Po drugie, Jahwe nie wolno było przedstawiać za pomocą jakiejkolwiek podobizny (Powtórzonego Prawa 5:8), gdyż wykonane przez człowieka wizerunki nie były w stanie oddać Jego potęgi i chwały (Izajasza 40:18-19), zaś Aton wyobrażany był jako dysk słoneczny. Po trzecie, Mojżesz surowo zakazał kultu Słońca (Powtórzonego Prawa 4:19). Tym niemniej, Bóg Hebrajczyków kojarzony był często ze światłością (np. Exodus 3:2, 10:23, 13:21, 19:18), zaś nikomu poza ścisłą starszyzną Izraela nie dane było oglądać jego postaci (Powtórzonego Prawa 4:15 - najprawdopodobniej w celu uniknięcia bałwochwalstwa polegającego na sporządzaniu podobizn Boga). Zewnętrzny obserwator mógł przez to odnieść wrażenie, iż Hebrajczycy czczą bezpostaciowe bóstwo światłości.

Do chwili obecnej nie udało się ustalić, czy te dwa kulty były ze sobą faktycznie powiązane.

Atum - jeden z głównych i najstarszych bogów Starożytnego Egiptu. Razem z Ra, Horachte i Chepri był bogiem słońca i stworzenia. Imię jego można przetłumaczyć jako formę znaczenia pozytywnego “Znakomity Jeden” lub znaczenia negatywnego “Ten jeden, który jeszcze nie istnieje”. Atum jest dobrze udokumentowany w różnych tekstach ikonograficznych i religijnych. Jest jednym z ośmiu lub dziewięciu bogów najczęściej wymienianych w Tekstach Piramid. Atum był głównym bóstwem Heliopolis, jego kult zyskał duże znaczenie już w Starym Państwie. Jego najbardziej istotną naturą było samo stworzenie i stworzenie pierwszych bogów. Imię Atuma może być przetłumaczone jako “Całość”. Był on uosobieniem początku i doskonałości. W Tekstach Trumiennych i innych religijnych tekstach jest nazywany “Władcą Całości”, więc jest bogiem uniwersalnym.
Stworzyciel - w kosmogoni Heliopolitańskiej Atum był bogiem stworzenia, który wyłonił świat z chaosu. Teksty Piramid mówią nam o tym bogu jako “Ten, który stworzył sam z siebie”. Miał on dwie natury, które mogły zapoczątkować wszystko lub zakończyć wszystko. W Księdze Umarłych w rozmowie Atuma z Ozyrysem, ten pierwszy oświadcza, że może zniszczyć cały świat, i zesłać wszystkich bogów i całą ludzkość z powrotem w prehistoryczne wody (Nun), z których cały świat powstał. Od najwcześniejszych dynastii, w Heliopolis był reprezentowany i uwielbiany jako aspekt świętego kamienia Ben-Ben. W Heliopolis Atum jest identyfikowany z prapagórkiem, co potwierdza Księga Piramid “O Atumie, kiedy powstałeś, wyrosłeś jako wysokie wzgórze, błyszczałeś jako kamień Benben w świątyni Feniksa w Heliopolis”.
Zaklęcie 1130 z Tekstów Piramid opowiada, o tym, że gdy nastąpi koniec świata jedynymi, którzy przetrwają będą to bogowie Atum i Ozyrys pod postacią węży, “ludzie ich nie poznają, a bogowie nie zobaczą ”. Atum przedstawiany był jako człowiek który miał na głowie Etfu, albo człowiek z głową barana tak jak Chnum. Fragment książki pisanej przeze mnie "Starożytni Bogowie" - Kinga Anuszewska.

Bastet (Bast) - w mitologii egipskiej bogini miłości i płodności, przedstawiana jako kot, lub kobieta z głową kota. Czczona głównie w Bubastis, gdzie odkryto cmentarzysko kotów, jej świętych zwierząt. W okresie Nowego Państwa utożsamiana z boginią wojny Sechmet. Jej kult dotarł do Italii w czasach panowania Rzymian w Egipcie.

Większe ośrodki kultu to Bubastis, Memfis, Heliopolis, Teby, Leontopolis, Herakleopolis. Artefaktem bogini było sistrum (uderzany instrument muzyczny), zaś żywiołem ogień i woda. Uznaje się, że była córką boga słońca Re, sama zaś matką Maahesa i według niektórych źródeł Chonsu, boga księżyca. Początkowo z racji urodzenia była boginią słońca, w późniejszym okresie, pod greckim wpływem przypisywano ją do księżyca. Bastet posiadała dwa oblicza. Jako bogini płodności i opiekunka ogniska domowego (najczęściej w kociej postaci) uważana była za łagodną boginię opiekuńczą. Jednak istnieją także jej wizerunki z głową lwicy (utożsamiano ją z Sechmet). Postać tę przybierała, aby chronić króla na polu bitwy. Ceniona była za zwinność i siłę.

Święta ku czci Bastet obchodzone były głównie w kwietniu i maju. Opisy tych obchodów można znaleźć w pismach Herodota.

Bes - w mitologii egipskiej bóg wesela, tańców i rodziny, opiekun kobiet rodzących i dzieci. Był najbardziej popularnym bóstwem domowym w całym Egipcie, czczonym w małych kapliczkach przydomowych. Czuwał nad Egipcjanami w ich życiu codziennym. Miał postać karła ze zwisającym językiem, spłaszczonym nosem, z krzaczastymi brwiami, o zwierzęcych uszach, z pokręcanymi kończynami i garbatymi plecami. Jego ubiór obejmował koronę ze strusich piór na głowie i lwią skórę przykrywającą ramiona.

Robiąc potworne miny, odstraszał bestie, węże i owady. Był uzdolniony muzycznie, grał na flecie, harfie i tamburynie. Towarzyszył bogini Hathor w jej podróżach, opiekując się nią i rozweselając.

Żoną jego była Toeris, w czasach ptolemejskich zastąpiona przez Beset.

Bes i Beset

Był częstym tematem amuletów z terakoty i tatuaży na ciałach egipskich tancerek, akrobatek i muzykantek. Jego wizerunki widnieją w Świątyniach Hathor w File, Denderze, na wyspie Biga koło Asuanu, w Świątyni Pogrzebowej królowej Hatszepsut w Dolinie Królów w Deir el-Bahari.

Hathor (Het-heret, Het-Heru) - egipska bogini nieba, uosobienie Wielkiej Macierzy, z czasem stała się bóstwem miłości, radości, uciech, muzyki i tańca, a także opiekunką kobiet. Jej imię znaczy "Dom Horusa", nosiła też przydomki "Oka Horusa", "Złotej Bogini", "Bogini Niebios", "Pani Czerwonej Góry" i "Turkusowej Pani". Grecy identyfikowali ją z Afrodytą, a Rzymianie z Wenus.

Czczona była od najdawniejszych czasów jako niebiańska krowa, jej główna świątynia znajdowała się w Denderze (Ta-Netjer), w Górnym Egipcie, gdzie znajdowała się wyrocznia, która prorokowała ze snów. Stąd jej kult rozprzestrzenił się na cały Egipt. Przedstawiano ją początkowo pod postacią krowy, później jako kobietę z głową krowy i dyskiem słonecznym pomiędzy rogami. W ostatnim okresie jako kobietę z krowimi uszami, rogami i dyskiem słonecznym. Te atrybuty przejęła od niej Izyda. Hathor występowała także jako protektorka żon faraona. Święta jej obchodzono: 7 sierpnia, 17 września i 2 listopada. Jej atrybutami było: lustro, menat (rytualny naszyjnik) i sistrum. W świątyni Nefertari, w Abu Simbel i w "Księdze Umarłych" Hathor jest opisana jako siedem niebiańskich krów, stąd powstał kult siedmiu Hathot czczonych w Tebach, Heliopolis, Afrodytopolis, na Synaju, w Memfis, Herakleopolis i Keset. W tej postaci bogini decydowała o przeznaczeniu nowo narodzonych dzieci. W Tebach Hathor była czczona jako bogini zmarłych. Na Półwyspie Synajskim przy kopalniach miedzi i turkusu znajduje się świątynia, w której czczono ją jako patronkę kopalń. Kult Hathor wykroczył także poza granice Egiptu, czczono ją w Byblos pod imieniem "Pani Byblos", gdzie miała swoją świątynię. Osobowość Hathor była przedstawiona w dwóch postaciach: dobrej i złej, Sechmet.

Cheper (stający się) - prabóstwo, czczone pod postacią skarabeusza. W Starym Państwie uważany za personifikację Atuma i jako taki uznany za stwórcę bóstw. W tekstach Księgi Umarłych ma związek z symboliką zmartwychwstania. Miał tajemną moc ciągłego odradzania się. Jego matką była Nut.

Hapi - w mitologii egipskiej bóg Nilu oraz jego wylewów. Egipcjanie oddawali mu boską cześć, gdyż bez niego Egipt byłby skazany na zagładę: Ziemia by uschła i nie dawałaby plonów. Czuwał on również nad życiem mieszkańców rzek. Był patronem rybaków i żeglarzy. Na końcu Nilu zbudował chatkę z trzcin i drewna. Zapewne po to by śmiertelnicy nie zakłócali mu spokoju. Egipcjanie wierzyli, że faraon Dżeser był jego synem.

Maat - w mitologii egipskiej bogini ładu, porządku i sprawiedliwości.

Była córką Ra, Harmonią Uniwersum, niezbędnym warunkiem jego istnienia, Prawdą i Sprawiedliwością. Iść drogą Maat oznaczało - szukać mądrości, a czynić Maat oznaczało postępować sprawiedliwie. Ofiara składana Maat była najważniejszą z ofiar, niejako ich sumą. Maat przedstawiana była w ludzkiej postaci ze strusim piórem na głowie. Maat była jedną z głównych postaci uczestniczących w Sądzie Ozyrysa. Składały się nań rodzaj spowiedzi, w czasie której zmarły zaprzeczał, iż popełnił zarzucane mu uczynki, a później następowało ważenie jego serca. Na drugiej szali leżało pióro Maat. Jeśli serce było lżejsze, zmarły zostawał ogłoszony przez Tota "maaheru", czyli "mówiący prawdę", jeśli zaś serce okazało się cięższe od pióra Maat, zmarłego rzucano na pastwę Ammit - Pożeracza Dusz - po części krokodyla, lwa i hipopotama. Ważenie serca nadzorował Anubis.

Ptah w hieroglifach

Ptah - bóg memficki. W mitologii egipskiej jest to bóg stwórca, stojący na czele Wielkiej Ósemki Bogów. Razem z lwiogłową Sechmet i Nefertumem tworzyli w Memfis triadę. Ptah był opiekunem sztuk i rzemiosł. Występował pod postacią człowieka, z ogoloną głową i laską was w ręku. Za syna Ptaha uznano półboga Imhotepa, arcykapłana i wynalazcę techniki budowania w kamieniu.

lub lub

Re, Ra - bóg słońca, stwórca świata i pan ładu we wszechświecie. Władca bogów, ludzi i państwa zmarłych. Czczony w starożytnym Egipcie, przedstawiany z dyskiem słonecznym, z głową ptaka. Uważano go za najważniejszego boga. Jego symbolem był obelisk. Imię Ra występuje w wielu imionach egipskich, np. Ramzes oznacza zrodził go Ra.

Ra w swojej słonecznej barce

Sechmet (Sachmet) - w mitologii egipskiej bogini wojny, a także bogini opiekuńcza Dolnego Egiptu. W dosłownym tłumaczeniu jej imię znaczy "Potężna". Małżonkiem jej jest Ptah.

Przedstawiano ją zawsze jako stojącą lub siedzącą na tronie kobietę z głową lwicy. Nosiła na głowie dysk słoneczny, ozdobiony okazałym wężem ureuszem. Oba nawiązywały do jej charakteru. Niekiedy na głowie bogini umieszczano koronę złożoną ze strusich piór i krowich rogów. Podkreślano w ten sposób jej utożsamienie z boginią Hathor. Sechmet trzymała w ręce znak życia Ankh. Długa, sięgająca kostek, obcisła suknia bez rękawów, szeroki naszyjnik i bransolety to jedyne elementy stroju bogini.

Sokar (Seker, Sekeri; gr. Sokaris, Socharis) - w mitologii egipskiej bóg odpowiadający za przyjęcie i oczyszczenie zmarłego władcy oraz zaworzący go na swej barce do nieba; patron metalurgów, rzemieślników i nosicieli lektyk oraz wszystkich osób związanych z transportem; bóg pustyni i wiatru, strażnik wejścia do podziemi, opiekun nekropoli w Sakkarze, której nazwa najprawdopodobniej pochodzi od jego imienia. Miał postać sokoła lub mumii z głową sokoła.

Sokar był obecny w różnych ceremoniach religijnych, odgrywał ważną rolę m.in. w misteriach ozyriańskich. W Epoce Późnej był identyfikowany z Ptahem i Ozyrysem, co spowodowało z czasem jego integrację z tymi bogami i powstanie jednego bóstwa zmarłych o imieniu Ptah-Sokar-Ozyrys. Wtedy też dodano mu za małżonkę Sechmet, wcześniej żonę Ptaha. Jego związek z rytuałami pogrzebowymi trwał do końca starożytnej cywilizacji egipskiej.

Sobek (ze świątyni w Kom Ombo)

Sobek (także Sebek) - w mitologii egipskiej bóg płodności, wody, symbol siły królewskiej. Przedstawiany był jako człowiek z głową krokodyla, czasem jako krokodyl z głową sokoła, lwa, byka, barana lub szakala lub jako krokodyl ze złotą koroną. Był synem bogini Neit. Egipcjanie wierzyli, ze im więcej jest w Nilu krokodyli, tym lepsze będą zbiory po wylewie tej rzeki.

• Miejsca kultu: Szedet (Al-Fajjum), Al-Dżabalajn, Kom Ombo, Armant, Dżabal as-Silsila, File, Abu Sir

Tawaret (egip. Taweret = "wielka"), znana również jako Tauret, Thoueris (gr.), Thoeris lub Toeris; starożytne egipskie bóstwo opiekuńcze. Tawaret chroniła kobiety w czasie ciąży i porodu, była piastunką małych dzieci, opiekunką domu i snu.

Tawaret przedstawiano najczęściej jako postać o ciele hipopotama, głowie i grzbiecie krokodyla, łapach lwa oraz brzuchu i piersiach ciężarnej kobiety, z ręką wspartą na amulecie sa, magicznym symbolu ochronny.

Kult bogini Tawaret sięga Okresu Predynastycznego. Była córką boga Re, czasem uważana za matkę Izydy i Ozyrysa. Według Plutarcha, Tawaret była konkubiną Seta, jednak zostawiła go, by stanąć u boku Horusa podczas walki o tron egipski. Często uznawana za małżonkę innego znanego bóstwa Besa. Na jej cześć nie wznoszono świątyń, lecz w wielu domach starożytni Egipcjanie stawiali małe kapliczki. Obok każdego egipskiego noworodka, niezależnie od statusu społecznego, tuż po narodzinach kładziono statuetkę Tawaret, modląc się, żeby dbała o jego zdrowie i zapewniła mu pomyślność. Powszechnie również noszono jej amulety celem ochrony przed złymi urokami.

W egipskiej astronomii Tawaret kojarzono z nieboskłonem północnym i powszechnie określano jako Panią Horyzontu.

Thoth (Ramesseum, Luxor)

Thot (lub Thoth) - egipski bóg księżyca, patron mądrości, uważano go za wynalazcę pisma i kalendarza. Przedstawiany był jako ibis, pawian lub człowiek z głową tych zwierząt. W okresie predynastycznym czczony na terenie Delty, w Starym Państwie centrum jego kultu znajdowało się w Hermopolis. W mitologii greckiej identyfikowany z Hermesem.

Nazwa Thoth (czy Thot), wymawiana jako "tot", jest greckim imieniem nadanym egipskiemu bóstwu, którego prawidłową nazwą jest Djehuty (także występującego pod nazwami Tahuti, Tehuti, Zehuti, Techu, Tetu)

Ammit

W mitologii egipskiej Ammit (synonimy: Ammat, Ammemet) to potwór znany jako "pożeracz umarłych", "niszczyciel grzesznych dusz" przyczajony obok wagi podczas sądu. W innych wersjach Ammit jest potworem pożerającym potępionych na sądzie Ozyrysa. Ukazywany jako demon z głową krokodyla, tułowiem lwa i zadem hipopotama.

Apis - najbardziej znane spośród egipskich świętych zwierząt. Oddawano mu cześć w Memfis, a jego sanktuarium znajdowało się naprzeciwko świątyni wielkiego boga stwórcy Ptaha. Wierzono, że czarny byk Apis jest kolejnym wcieleniem Ptaha. O wielkiej czci, którą otaczano byki, świadczy fakt, że ich zmumifikowane ciała grzebano z zachowaniem uroczystego ceremoniału w ogromnych podziemnych komorach grobowych zwanych Serapeum w Sakkarze. Apis to grecka forma egipskiego Hapi. Hapi był bogiem Nilu i kontrolował jego wylewy.

Apop - olbrzymi wężowy demon postrzegany jako przeciwnik Słońca (boga Ra) i symbol sił ciemności. Według mitu, Apop atakuje słoneczną barkę podczas wschodu i zachodu Słońca. Krew zranionego demona zabarwia wówczas niebo na czerwono. Pomimo ciągłych porażek, próbuje jednak zatrzymać Słońce podczas jego wędrówki i codziennie na nowo zostaje przez nie pokonany i zraniony. Apopa często utożsamiano z Setem, wrogiem bogów i władcą panującym nad niszczycielskimi siłami.

lub

Benu

w hieroglifach

Benu (Bennu) - w mitologii egipskiej - święty ptak, uważany za duszę (ba) Re; Pan Jubileuszów; pierwowzór greckiego Feniksa. Był jednym z bóstw solarnych, związanym kolejno z Atumem, Re i Ozyrysem.

Imię jego prawdopodobnie wywodziło się od słowa „weben” (wbn), co oznaczało „wznoszący się w blasku” lub „świecący, błyszczący”.

Czczony w Heliopolis, gdzie miał mieszkać wśród gałęzi świętej wierzby lub w Domu Benben. Był bóstwem pierwotnym, nie miał swojego stwórcy, podobnie jak Atum czy Re, a pojawił się na początku wszechświata, krążąc nad wodami praoceanu Nun, z którego następnie wyłonił się pierwszy kawałek stałego lądu - prawzgórek benben. Miał zdolność odradzania się co 500 lat i stąd się wziął jego przydomek - Pan Jubileuszy. W okresie wzrostu popularności Ozyrysa został włączony w krąg bóstw związanych z mitem ozyriackim, stając się duszą Ozyrysa. Odnawianie Benu stało się manifestacją odradzania się Ozyrysa.

W czasach Starego Państwa przedstawiany w Heliopolis prawdopodobnie jako pliszka żółta. Reprezentował wówczas boga - stworzyciela Atuma. Od czasów Średniego Państwa był przedstawiany w postaci czapli, z długimi nogami i dziobem oraz dwoma piórami wyrastającymi z tylnej części głowy oraz z czerwonym lub złotym upierzeniem. Niekiedy miał koronę atef na głowie. Znane są także jego wizerunki w postaci ptaka z głową ludzką. Dowodzi to, że uważano go za osobne bóstwo, a nie tylko za część osobowości Atuma, Re czy Ozyrysa.

Feniks (gr. foinix, łac. phoenix) - mityczny ptak, uznawany za symbol Słońca, wiecznego odradzania się życia. Był znany wszystkim pisarzom starożytności klasycznej, poczynając już od Herodota, według którego miał przybywać z Arabii co 500 lat. Według innych pisarzy był to ptak indyjski o purpurowo-złotym (ognistym) upierzeniu, który przebywał w powietrzu 500 lat, następnie miał przylatywać do Heliopolis w Egipcie, gdzie spalał się jakoby na ołtarzu świątyni na popiół. Już następnego jednak dnia miał się odradzać z popiołów (powiedzenie "jak feniks z popiołów"), a trzeciego - zupełnie dorosły - pozdrowiwszy kapłana, miał odlatywać na kolejne 500 lat. Według jeszcze innych pisarzy zjawiał się co: 1461 i 7006 lat. Według niektórych to greckie podanie jest być może związane ze świętą egipską czaplą, która jest symbolem wiecznie się odradzającego wschodzącego Słońca. Jej złote i purpurowe upierzenie symbolizowało wschód Słońca w Egipcie. Feniks najczęściej był portretowany na tle Słońca ze skrzydłami wzniesionymi do lotu. Podobno Feniks siadał tylko na drzewie Paulownia cesarska, bo to drzewo posiada zdolność odradzania się ze ściętego pnia.

Ruti Para lwów zidentyfikowana z Szu i Tefnut. Ruti miały szczególne znaczenie w wierzeniach w życie pozagrobowe, gdyż do nich należały barki słoneczne, poranna i wieczorna. Zmarły identyfikując się z Ruti zyskiwał prawo do podróży wraz ze słońcem. Często w tekstach Ruti występuje jako jedna z form Re-Atuma i uważany jest za pojedynczą osobę.

---