RYNEK KAPITAŁU W UE
Przepływy kapitału obejmują kapitał finansowy, bezpośrednie inwestycje zagraniczne oraz kapitał wiedzy.
Swoboda przepływu kapitału finansowego odnosi się do wszystkich jego form, takich jak akcje, obligacje i inne papiery wartościowe, kredyty, rachunki bankowe, gotówka, płatności.
Metoda integracji rynku w przypadku kapitału finansowego różni się od metody zastosowanej wobec inwestycji bezpośrednich i kapitału wiedzy.
kapitał finansowy
Przepływy kapitału w postaci płatności za transakcje dokonywane w związku z realizacją „czterech swobód”, w takim zakresie, w jakim [swobody] zostały osiągnięte (art. 106 Traktatu Rzymskiego), zliberalizowano do połowy 1968 r.
Było to posuniecie niezbędne do integracji innych rynków, przede wszystkim handlu towarami, świadczenia usług, przepływu osób (zwłaszcza podejmowania pracy za granicą) oraz przepływu kapitału (np. transferowaniu dochodów z inwestycji).
Ustalenia traktatowe zostały uszczegółowione za pomocą dwóch dyrektyw przyjętych w latach 1960 - 1962. Podzielono w nich transakcje kapitałowe na rynku wewnętrznym na trzy grupy:
transakcje zliberalizowane całkowicie (inwestycje bezpośrednie, obrót nieruchomościami, krótko- i średnioterminowe kredyty handlowe, transfery dochodów z pracy i kapitału, transakcje papierami wartościowymi notowanymi na giełdzie w innym kraju członkowskim);
transakcje zliberalizowane częściowo (emisja i lokowanie akcji na giełdzie w innym kraju członkowskim niż siedziba emitenta, zakup udziałów w obrocie pozagiełdowym przez nierezydentów, zakup udziałów w funduszach inwestycyjnych, długoterminowe kredyty handlowe);
transakcje, których państwa członkowskie nie musiały w ogóle liberalizować (transakcje bonami skarbowymi, otwieranie rachunków bankowych w innych krajach, przywóz i wywóz pieniędzy).
Tak jak oczekiwali twórcy Traktatu poszczególne państwa prowadziły różną politykę w stosunku do rynku kapitałowego.
Zasadnicza zmiana w polityce nastąpiła dopiero za sprawą podjęcia programu budowy rynku wewnętrznego. W oparciu o ustalenia Jednolitego Aktu Europejskiego w 1988 r. Rada w stosownej dyrektywie zobowiązała osiem państw Wspólnoty do całkowitego zniesienia ograniczeń dla kapitału finansowego do lipca 1990 r. Dla Hiszpanii, Irlandii i Portugalii okres ten wydłużono do końca 1992 r., a dla Grecji - do połowy 1994 r.
Zniesienie restrykcji dotyczyło zarówno transakcji na wspólnym rynku, jak i w stosunkach z krajami trzecimi. Państwa członkowskie zachowały jednak nadal prawo do wprowadzania czasowych ograniczeń, gdyby przepływ kapitału zakłócały ich sytuację pieniężną.
Dopiero w Traktacie z Maastricht całkowicie zakazano wszelkich ograniczeń przepływu kapitału finansowego i wszelkich ograniczeń płatności w stosunkach wzajemnych oraz w stosunkach z krajami trzecimi.
W zakresie kontroli przepływu kapitału Traktat z Maastricht pozostawił państwom członkowskim jedynie możliwość stosowania barier fiskalnych (art. 58 TWE, dawny art73d).
Różnice w opodatkowaniu dochodów z oszczędności i z kapitału przy jego rosnącej mobilności mogą wpływać na kierowanie środków finansowych tam, gdzie stawki są niskie i gdzie władze podatkowe nie są informowane o dochodach z oszczędności przechowywanych w bankach.
Inwestycje bezpośrednie
Inwestycje bezpośrednie, zostały formalnie zliberalizowane na początku lat sześćdziesiątych XX w. Postanowienia te dotyczą wszystkich firm, co oznacza, że przedsiębiorstwo założone zgodnie z prawem jednego z państw Wspólnoty przez inwestorów z krajów trzecich i mające siedzibę na jej obszarze staje się automatycznie przedsiębiorstwem wspólnotowym (art. 48 TWE, dawny art. 58).
Ułatwienia nie objęły jednak od razu wszystkich form inwestycji. W praktyce, przez długi czas, w wielu krajach stosowano rozwiązania chroniące przedsiębiorstwa krajowe przed wykupieniem przez kapitał zagraniczny, podobnie jak uniemożliwiające łączenie się przedsiębiorstw z różnych krajów. Ułatwienia wprowadził program jednolitego rynku przez zbliżenie niektórych przepisów prawa handlowego w państwach członkowskich, prawa podatkowego oraz standardów rachunkowości.
Próby znalezienia jednej wspólnej formuły prawnej „przedsiębiorstwa europejskiego” funkcjonującego obok przedsiębiorstw rejestrowanych według reguł narodowych, trwające od początku lat siedemdziesiątych XX w., zakończyły się niepowodzeniem.
Przykładem innej bariery w tym obszarze jest istnienie tzw. złotej akcji, za pomocą której państwo może blokować przejęcie spółek przez zagranicznych inwestorów. Trybunał Sprawiedliwości uznał w precedensowym wyroku jego legalność tylko w okolicznościach uzasadnionych interesem publicznym i w sposób nie ograniczający swobody przepływu kapitału.
Kapitał wiedzy
Krajowe rynki wiedzy i pomysłów komercyjnych we Wspólnocie są jeszcze bardzo słabo zintegrowane, a rozwiązanie problemów związanych z tworzeniem wspólnego rynku postępuje wolno.
Metoda subsydiowania działalności badawczo - rozwojowej napotyka ograniczenia wynikające z zasad udzielania pomocy publicznej. Wprowadzono pułap dla wielkości subsydiów B + R poza fazą badań podstawowych, które z reguły odbywają się na uniwersytetach i których wyniki na ogół nie są produktem rynkowym. W miarę jak badania zbliżają się do zastosowań rynkowych, kryteria pomocy publicznej ulegają zaostrzeniu.
Internacjonalizacja rynku wiedzy przez przedsiębiorstwo może niekiedy również usprawnić obieg wiedzy i pomysłów komercyjnych w skali Wspólnoty. Przedsiębiorstwa posiadające filie w poszczególnych państwach członkowskich swobodnie transferują wyniki B + R za granicę, lecz pozostali uczestnicy rynku nie mają dostępu do tej wiedzy.
Wspólnota różnymi metodami wspiera współpracę między przedsiębiorstwami z różnych państw członkowskich. Służą temu bardziej liberalne reguły konkurencji, dopuszczające zawieranie porozumień uważanych za zmowę w innych niż B + R dziedzinach oraz rozmaite programy wspólnotowe, w których przyznanie subwencji przedsiębiorstwom jest uwarunkowane stworzeniem przez nie międzynarodowego konsorcjum realizującego wspólny projekt. Polityka ta ma sprzyjać przepływowi wiedzy w obrębie jednolitego rynku.
Postęp w zakresie ochrony własności intelektualnej w niewielkim stopniu przyczynił się dotychczas do stworzenia wspólnego rynku wiedzy i pomysłów komercyjnych. Art. 295 (dawny art. 222) pozostawił w gestii państw członkowskich decyzję o kształcie systemu ochrony tej własności.
W 1978 r. utworzono Europejski Urząd Patentowy, gdzie można zarejestrować patent na obszarze całej Wspólnoty (a także innych krajów europejskich, np. Szwajcarii), zamiast robić to w poszczególnych państwach.
Jednak dopiero wprowadzony pod koniec lat dziewięćdziesiątych XX w. ujednolicony tzw. patent wspólnotowy, dający identyczna ochronę na całym obszarze WE, stanowi rozwiązanie przełomowe, dzięki któremu zostały zniesione bariery handlowe związane z procedurami rejestracyjnymi.
Podobnym jak w przypadku patentów procesem zbliżania prawa objęto znaki handlowe, znaki towarowe i prawa autorskie. Wspólny rynek wiedzy i pomysłów komercyjnych rozwijał się również dzięki tworzeniu przez przedsiębiorstwa sieci współpracy w dziedzinie technologii.
RYNEK PRACY W UE
Ekonomicznie najważniejszym i historycznie najwcześniejszym elementem swobody przepływu osób jest wolność przepływu pracowników.
Traktat Rzymski zobowiązał do jej wprowadzenia na obszarze EWG do końca okresu przejściowego dla unii celnej (art. 48, obecnie art. 39 TWE), zakazując jednocześnie dyskryminowania pracowników z państw członkowskich ze wzglądu na przynależność państwową.
Na mocy Traktatu i wydanych na jego podstawie przepisów przez organy Wspólnoty, pracownik pochodzący z kraju członkowskiego ma prawo do:
przyjmowanie ofert pracy na całym obszarze Wspólnoty;
swobodnego przenoszenia się w celu podjęcia pracy;
swobodnego pobytu w kraju miejsca pracy;
pozostania w kraju miejsca pracy po ustaniu zatrudnienia.
Spod reguł liberalizujących swobodę przepływu wyjęto jedynie zatrudnienie w sektorze publicznym, przy czym Trybunał Sprawiedliwości przyjął wąską definicję tego sektora, ustalając, że niedostępne dla obywateli innych krajów są przede wszystkim te funkcje, które wiążą się z wykonywaniem władzy publicznej lub wiążą się z bezpieczeństwem państwa.
Poza tym ograniczenia w swobodzie przepływu pracowników mogą być stosowane tylko z uwagi na porządek publiczny, bezpieczeństwo publiczne i zdrowie publiczne.
Z wolnością przepływu pracowników ściśle wiąże się możliwość podejmowania za granicą pracy na zasadzie samozatrudnienia. Swoboda założenia przedsiębiorstwa, daje automatycznie możliwość rozpoczęcia i wykonywania pracy w innym kraju Wspólnoty, na podstawie obowiązujących tam przepisów i na równi z jego mieszkańcami.
Aby ułatwić podejmowanie działalności osobom samozatrudniającym się, Rada została zobowiązana do przygotowania, we współpracy z Komisją i Parlamentem:
dyrektyw w sprawie wzajemnego uznawania dyplomów i innych zaświadczeń o posiadanych kwalifikacjach zawodowych;
dyrektyw koordynujących i zmieniających przepisy w państwach członkowskich odnośnie do zasad samozatrudniania się.
Traktat wziął także pod uwagę znaczenie koordynacji narodowych systemów ubezpieczeń społecznych dla podejmowania pracy za granicą i zobowiązał Radę do jednomyślnego wypracowania przepisów, które zapewnią migrującym pracownikom i osobom na ich utrzymaniu:
łączenia okresów zatrudnienia w państwach członkowskich w celu uzyskania i wyliczenia świadczeń;
wypłatę świadczeń mieszkańcom Wspólnoty.
Przewidywane w Traktacie Rzymskim przygotowanie przepisów prawa wtórnego o wzajemnym uznawaniu kwalifikacji zawodowych okazało się bardzo trudnym zadaniem. Do czasu uporania się z tym problemem korzystanie z możliwości zatrudnienia w innych państwach członkowskich było mocno ograniczone.
Pierwsze zmiany w sposobie rozwiązywania problemu wzajemnego uznawania kwalifikacji pojawiły się w 1985 r. Wspólnota opracowała ogólne wymogi, jakie muszą spełniać systemy kształcenia zawodowego w państwach członkowskich.
Oprócz tego podzielono zawody na określone kategorie i w kolejnych aktach prawnych uregulowano zasady uznawania dyplomów, certyfikatów i innych zaświadczeń potwierdzających umiejętności zawodowe oraz zasady oceny kwalifikacji.
Na podstawie tych przepisów powstały trzy systemy uznawania kwalifikacji we Wspólnocie:
system uznawania kwalifikacji na podstawie doświadczenia zawodowego - zakłada, że w pewnych profesjach do nabycia odpowiednich umiejętności wystarcza wykonywanie zawodu przez 3 - 6 lat i uzyskanie dobrej reputacji zawodowej (zawody rzemieślnicze, turystyka, handel, hotelarstwo, gastronomia, transport, spedycja, telekomunikacja, pośrednictwo ubezpieczeniowe i inne);
system automatycznego uznawania kwalifikacji zawodowych, działający w dwóch wariantach:
- koordynacji wymagań dla systemów kształcenia i szkolenia, jak też koordynacji zasad uznawania dyplomów (prawnicy, lekarze, farmaceuci i inne zawody związane z ochroną zdrowia);
wspólnie ustalonych kryteriów wzajemnego uznawania wykształcenia (architekci);
system uznawania wykształcenia na zasadach ogólnych - dotyczy uznawania dyplomów wyższych uczelni, czyli takich, w których nauka trwa co najmniej trzy lata po otrzymaniu matury; system wprowadził do integracji rynku pracy zasadę wzajemnego uznawania opartą na racjonalnym zaufaniu do krajowych systemów edukacyjnych, ponieważ w interesie żadnego państwa Wspólnoty nie leży kształcenie słabych pracowników.
Dla wolności przepływu pracowników istotne znaczenie miało zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych Wspólnoty, czyli barier fizycznych (oprócz przejść lotniczych i morskich). Umożliwiło to skrócenie czasu podróży i ułatwiło wyjazdy, ponieważ paszporty stały się niepotrzebne.
Początek liberalizacji dało tzw. porozumienie z Schengen podpisane w 1985 r. przez Belgię, Francję, Niemcy, Luksemburg i Holandię. Kolejne państwa przystąpiły do porozumienia 1 stycznia 1993 r. wyjątek stanowi Wielka Brytania, Dania i Irlandia, które nadal stosują kontrole, obawiając się przemytu, terroryzmu i nielegalnej imigracji.
Zniesieniu kontroli granicznych towarzyszyły dwie decyzje istotne z punktu widzenia budowy całego rynku wewnętrznego. Po pierwsze, w zasadzie zniesiono limity towarów, które podróżni mogą przywieść z innego kraju członkowskiego. Po drugie, płacą oni podatek w kraju zakupu i nie mogą domagać się jego zwrotu na granicy.
Z ekonomicznego punktu widzenia najważniejszą barierą dla powstania jednolitego rynku pracy tworzą przepisy, które usztywniają stawki płac.
Podczas gdy na rynku towarów, usług i kapitału swoboda przepływu oznacza konkurencję cenową, robotnicy przybywający z innych krajów Wspólnoty nie mogą w ten sposób z sobą konkurować. Uniemożliwia to niewykwalifikowanym pracownikom z krajów o niskich płacach wykorzystywanie swojej przewagi, chroni pracowników miejscowych i zmniejsza popyt na pracowników pozostałych krajów Wspólnoty.
1