st. sierż. pchor. Maciej Glinkowski
AUTOREFERAT
z pracy dyplomowej na temat:
ROLA I ZNACZENIE HIGIENY PRACY UMYSŁOWEJ W PROCESIE SAMOKSZTAŁCENIA PODCHORĄŻYCH PIERWSZEGO ROKU STUDIÓW
________________________________________________________________
Toruń 1999
Szanowny panie dziekanie (rektorze)!
Panie przewodniczący!
Szanowna komisjo!
Kształcenie podchorążych nie ogranicza się tylko do wyposażenia ich w określony programami zasób wiadomości, umiejętności i nawyków, ale także przygotowuje do ciągłego podnoszenia kwalifikacji zawodowych, jak i kierowania samokształceniem podwładnych. Rozbudzanie potrzeb w tym zakresie powinno stanowić podstawę kształtowania umiejętności i nawyków w zakresie samokształcenia.
Studiowanie w uczelni wojskowej nie polega tylko na odbieraniu, podanej w gotowej do zanotowania formie, określonej wiedzy. Wyższe szkolnictwo powinno służyć przede wszystkim kształtowaniu nawyków pracy ze źródłami, posługiwania się literaturą fachową, przygotowaniu studenta do samodzielnego doskonalenia własnych kwalifikacji po ukończeniu nauki w szkole wyższej.
Podchorąży powinien nabyć umiejętność oceny tego co z danej dziedziny nauki już wie, skąd pochodzą jego wiadomości, jakimi drogami do nich doszedł oraz określić kierunki dalszych poszukiwań naukowych zmierzających do uzupełnienia luk w wiedzy.
Dogłębne przestudiowanie wiedzy z zakresu wszystkich dziedzin będących przedmiotem nauki w szkole wyższej, przekracza zarówno możliwości percepcyjne jak i czasowe studentów. Podchorążowie oprócz czynności nie związanych bezpośrednio z uczeniem się, wykonują wiele prac o charakterze porządkowym, a ponadto pełnią różne służby dyżurne i służby wartownicze. Dlatego też należy dążyć do właściwego zorganizowania pracy w okresie studiów po to, aby racjonalnie gospodarować czasem i kształtować własne zainteresowania, których rozwój możliwy jest tylko w oparciu o planowe i dogłębne studiowanie określonego wycinka wiedzy.
Zdolność słuchacza do pracy intelektualnej oraz jego wyniki w nauce w dużej mierze zależą od stanu emocjonalnego, stopnia zmęczenia, rodzaju odżywiania oraz od stosowanych form odpoczynku. W związku z tym niezwykle istotnym wydaje się być poznanie wszystkich czynników objętych mianem higieny pracy umysłowej. Znajomość i wykorzystanie praktycznych wskazań dotyczących organizacji samokształcenia i przestrzegania higieny pracy umysłowej pozwala na zwiększenie efektywności pracy umysłowej i uzyskanie lepszych wyników w nauce.
Ocena dotychczas przeprowadzonych badań dotyczących znajomości roli i znaczenia higieny pracy umysłowej wśród podchorążych prowadzi do wniosku, że problematyka ta nie jest dotychczas opracowana w wystarczającym stopniu.
Własne doświadczenia i obserwacje wskazują, że znajomość tych zagadnień jest wśród podchorążych, szczególnie pierwszego roku studiów, niezadowalająca. Często także okazuje się, że rola i znaczenie higieny pracy umysłowej w czasie nauki jest niedoceniana i bagatelizowana.
Te właśnie przyczyny jak i osobiste przeświadczenie skłoniły mnie do podjęcia tematu: „Rola i znaczenie higieny pracy umysłowej w procesie samokształcenia podchorążych pierwszego roku”.
W trakcie analizy materiałów źródłowych zwracano uwagę głównie na informacje zawarte na ten temat w literaturze pedagogicznej, medycznej, psychologicznej, a także prakseologicznej. Do najczęściej wykorzystywanych publikacji należały opracowania zwarte, które wywarły znaczący wpływ na formowanie się problemów badawczych oraz hipotezy roboczej.
Wiele cennego materiału badawczego pozwalającego odnieść się porównawczo dostarczyły liczne artykuły zamieszczane w periodykach różnych uczelni cywilnych i wojskowych.
Niestety mimo poszukiwań informacji wśród prac kwalifikacyjnych (magisterskich i dyplomowych) nie znaleziono pracy, która w pełni poruszałaby tą problematykę.
Zasadniczym celem pracy jaki sobie postawiłem było określenie stopnia znajomości przez podchorążych pierwszego roku studiów zasad higieny pracy umysłowej i umiejętności wykorzystania tej wiedzy w trakcie organizowania i planowania nauki, a następnie zaproponowanie zmian w procesie planowania i organizowania samokształcenia podchorążych, które uwzględniałyby uzyskane wyniki z badań własnych i analizy literatury przedmiotu.
W celu przeprowadzenia badań nad rolą, znaczeniem i przestrzeganiem zasad higieny pracy umysłowej w procesie samokształcenia podchorążych Wyższej Szkoły Oficerskiej im. gen. J. Bema w Toruniu sformułowano następujący główny problem badawczy.
Jaka jest rola i znaczenie higieny pracy umysłowej w procesie samokształcenia podchorążych pierwszego roku studiów?
Ze względu na stosunkowo duże uogólnienie problemu głównego, w pracy przyjęto szereg problemów szczegółowych, które rozważane oddzielnie charakteryzowały się pewną odrębnością, a ujmowane razem stanowiły racjonalną i logicznie uporządkowaną całość. W toku badań wśród problemów naukowych szczególnie istotne dla ich wyników okazały się takie problemy, jak:
Jaki jest stopień znajomości zasad i reguł higieny pracy umysłowej wśród podchorążych pierwszego roku?
Jak przestrzeganie higieny pracy umysłowej wpływa na proces samokształcenia podchorążych?
W jakim stopniu podchorążowie przestrzegają zasady higieny pracy umysłowej w trakcie planowania i organizowania samokształcenia?
Jakie czynniki związane z higieną pracy umysłowej w największym stopniu utrudniają proces samodzielnego zdobywania wiedzy?
Czy i w jakim stopniu uczelnia zapewnia odpowiednie warunki do realizacji procesu samokształcenia?
Próbą odpowiedzi na pytania, które zawarte zostały w problemach badawczych jest następująca hipoteza:
Higiena pracy umysłowej, a także baza dydaktyczna, ma znaczący wpływ na jakość procesu samokształcenia podchorążych. Dogłębne poznanie jej zasad powinno umożliwić uzyskanie znacznie lepszych wyników w studiach. Dzięki przestrzeganiu zasad higieny pracy umysłowej możliwa jest prawidłowa realizacja procesu samokształcenia. Wszystko to ma też wpływ na kondycję fizyczną, psychiczną i zdrowotną osób studiujących.
Do wymienionych problemów szczegółowych dobrano odpowiednie zmienne badawcze zależne, niezależne i pośredniczące oraz wskaźniki.
Biorąc pod uwagę cel pracy, przedmiot badań, środowisko badawcze oraz warunki, w jakich przeprowadzone były badania, zastosowaną metodą badawczą był sondaż diagnostyczny. Przy jego pomocy gromadzono wiedzę o całokształcie zjawisk występujących w problematyce badawczej, wraz z propozycjami dotyczącymi zmian w tym zakresie. W ramach tej metody badań wykorzystano szereg różnych technik i właściwych im narzędzi badawczych. Były to między innymi:
badania ankietowe (kwestionariusz ankiety);
analiza literatury przedmiotu (wypisy i fiszki);
wywiady (dziennik wywiadu);
obserwacja (arkusz obserwacji).
Badania prowadzone były z poszczególnymi grupami podchorążych (plutonami) w przerwach między zajęciami lub po ich zakończeniu w czasie wolnym. Podchorążowie przed rozpoczęciem badań zostali poinformowani o celu badań, a także zapewnieni o anonimowości ankiety oraz o tym, że wyniki badań będą wykorzystane wyłącznie do celów naukowych. Przeprowadzone przeze mnie badania można podzielić na trzy etapy.
W pierwszym zastosowano ankietowanie wśród podchorążych pierwszego roku studiów.
W drugim etapie badań zrealizowano dwa przedsięwzięcia:
Prowadzono obserwację bezpośrednią nauki własnej podchorążych, w różnych porach dnia i w różnych dniach tygodnia. Obserwując uczenie się podchorążych, w wielu przypadkach podejmowano rozmowy (prowadzono wywiad nieskategoryzowany) ze słuchaczami na tematy dotyczące przestrzegania higieny pracy umysłowej w czasie nauki. Wywiad prowadzono głównie z pojedynczymi podchorążymi.
Prowadzono swobodne rozmowy (na temat przestrzegania zasad higieny pracy umysłowej przez podchorążych) z kadrą dowódczą, mającą bezpośredni kontakt z podchorążymi pierwszego roku studiów. Rozmowy te stanowiły cenne i bardzo pomocne źródło informacji, a zdobyty w ich efekcie materiał w pełni wykorzystano w analizie wyników przeprowadzonych badań.
W trzecim etapie dokonano ostatecznej selekcji zebranego materiału badawczego, a następnie opracowano wyniki z tych badań.
Istotą opracowania zebranego materiału badawczego było odpowiednie opisanie wyników poszczególnych badań, a następnie poddanie ich wszechstronnej obróbce. Polegało to na celowym zestawieniu wyników badań, porównaniu ich, analizie, syntezie i uogólnieniu, a następnie na sformułowaniu wniosków i sądów, których logiczne ujęcie dopełniło proces przygotowania materiału do pisarskiego wykonania pracy.
W celu usprawnienia tego etapu procedury badań przyjęto pewien układ realizacji poszczególnych czynności związanych bezpośrednio z opracowaniem zebranego materiału badawczego:
przeprowadzono selekcję materiału badawczego;
dokonano celowego zestawienia, a opisową postać zawarto w formie opisu statystycznego, który wystąpił w formie tabel;
po wstępnym rozeznaniu się w materiale, dokonano szczegółowej analizy danych, a następnie wnioskowania statystycznego;
przeprowadzono (na bazie wyciągniętych wniosków) analizę jakościową, poprzez analizę, syntezę i porównywanie wyjaśniono zjawiska, przeprowadzono dowody, formułując pojęcia i ustalając twierdzenia;
dokonano opisu badanych materiałów, który stał się podstawą do dalszego wyjaśniania;
przeprowadzono wyjaśnienie tego procesu w oparciu o reguły wnioskowania.
Wydaje się, że główny cel badań został osiągnięty. Naukowe opracowanie zebranego materiału empirycznego w ramach przygotowania niniejszej pracy pozwoliło udzielić odpowiedzi na postawione pytania problemowe.
Sformułowana hipoteza główna potwierdziła swą treść w trakcie badań.
Dobór metody, technik i narzędzi badawczych okazał się trafny i uzasadniony.
Dokonując szczegółowej analizy materiału badawczego można określić istniejący stan czy też poziom znajomości przez podchorążych reguł i zasad higieny pracy umysłowej, jak i umiejętność wykorzystania tej wiedzy. Najogólniej można dojść do wniosku, iż nie wszyscy podchorążowie w pełni doceniają znaczenie higieny pracy umysłowej w procesie samokształcenia i nie wszyscy znają efektywne i skuteczne metody uczenia się oraz zasady pracy umysłowej. Wina nie leży tylko po stronie samych podchorążych. Nie zawsze bowiem wykładowca udziela im odpowiedniej pomocy, która wydaje się być niezbędna w danym zakresie. Ponadto uczelnia nie w każdym miejscu może zapewnić studiującym odpowiednie warunki do pracy umysłowej. Obecnie na pierwszym roku studiów warunki te nie są najlepsze, gdyż pomieszczenia mieszkalne są przepełnione i słabo wyposażone. Największym problemem w zapewnieniu podchorążym odpowiednich warunków do samokształcenia, tj. spełniających wymogi higieny pracy umysłowej, jest brak możliwości zapewnienia każdemu studiującemu własnego miejsca pracy, które byłoby wyposażone w niezbędne środki, takie jak: biurko, półki, lampka itd. Równie istotnym zagadnieniem, często poruszanym w trakcie prowadzonych badań, jest kwestia zapewnienia dostatecznej ilości czasu, nie tylko na naukę, lecz także na odpoczynek. Sprawy te reguluje porządek dnia zatwierdzony przez komendanta-rektora uczelni, jednak jak pokazuje praktyka rzeczywistość znacznie odbiega od teorii. Specyfika szkoły wojskowej sprawia, że wiele obowiązków wynikających z istoty służby wojskowej, zakłóca jednocześnie proces samokształcenia podchorążych, co niekorzystnie odbija się nie tylko na wynikach studiów, lecz także na ich kondycji psychicznej i fizycznej.
Wyniki badań wskazują, że tylko taki podchorąży, w którego życiu codziennym praca łączy się harmonijnie z dobrze zorganizowanym wypoczynkiem, może być zdrowy i silny, wytrzymały fizycznie i psychicznie, a także w pełni zdolny do pracy zarówno umysłowej, jak i fizycznej.
Zarówno w miejscu pracy, jak i w miejscu zamieszkania szczególną uwagę poświęcić należy warunkom środowiska zewnętrznego. Wymagania higieniczne pod względem środowiska należy ściśle podporządkować odpowiednim normom i przepisom sanitarnym. Przestrzeganie korzystnych warunków higienicznych otoczenia sprzyjać będzie w znacznej mierze utrzymaniu wysokiej zdolności do pracy, zwiększeniu produktywności pracy umysłowej, a także wzrostowi wydajności pracy.
Ściśle przemyślana i uzasadniona z fizjologicznego punktu widzenia organizacja pracy i wypoczynku osób zajmujących się pracą umysłową wynika z idei medycyny profilaktycznej (zapobiegawczej). Rosyjski badacz Miecznikow w „Szkicach o przyrodzie” wskazywał na to, że uwolnienie ludzkości od chorób jest sprawą profilaktyki i racjonalnego zastosowania higieny. Szczególną uwagę zwracał na konieczność prowadzenia przez ludzi takiego trybu życia codziennego, który byłby zgodny z wymaganiami nauki.
W kontekście wyników badań i sformułowanych wniosków, a także aktualnej sytuacji w uczelni, można wysunąć kilka propozycji, które mają na względzie poprawę obrazu badanej rzeczywistości. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na stopień znajomości przez podchorążych pierwszego roku studiów zasad higieny pracy umysłowej i umiejętności wykorzystania tej wiedzy w trakcie planowania i organizowania samokształcenia. Należałoby w tym miejscu widzieć nie tylko rolę studenta, lecz także nauczyciela akademickiego. To wykładowca powinien być tą osobą, która wskazuje podchorążym najbardziej właściwe sposoby postępowania i techniki pozwalające wykonać konkretne zadanie, z zachowaniem wskazań higieny pracy umysłowej.
Należy zwrócić również uwagę na problemy, jakie w kontekście rozważanych zagadnień, stoją przed uczelnią. Nie jest tajemnicą, że warunków istniejących w uczelni nie da się poprawić z dnia na dzień. Wynika to chociażby ze względów finansowych. Korzystne jednak byłoby wyposażenie każdej izby żołnierskiej w dostateczną ilość niezbędnych środków i materiałów dydaktycznych (np. biurko, szafka, lampka nocna, komputer, magnetowid, rzutnik, niezbędne podręczniki i czasopisma), aby podchorąży mógł wykorzystać je na miejscu.
Należy także pamiętać o konieczności zapewnienia podchorążym odpowiedniej ilości czasu wolnego. Jego brak wynika głównie ze specyfiki szkoły jako uczelni wojskowej i wynikających z tego obowiązków służbowych. Należałoby zastanowić się nad sposobem ograniczenia liczby służb, wart, prac porządkowo - gospodarczych, nieplanowych zamierzeń służbowych (treningi, przedsięwzięcia wynikające z ceremoniału wojskowego) itp. Podchorążowie mieliby więcej czasu na naukę, a zatem mogliby lepiej i racjonalniej pracować, nie zapominając przy tym o takim organizowaniu samokształcenia, aby odpowiadało ono wymogom higieny pracy umysłowej.
Prezentowana praca powinna być traktowana jedynie jako punkt wyjścia do innych prac badawczych. Koniecznym staje się dalsze prowadzenie badań na higieną pracy umysłowej w celu poprawienia efektywności kształcenia w wyższych uczelniach wojskowych.
Dziękuję za uwagę
1
10