SZKOŁA ASPIRANTÓW PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ

W POZNANIU

XI KURS KSZTAŁCENIA ZAOCZNEGO

II PLUTON

PRZEDMIOT : TAKTYKA DZIAŁAŃ GAŚNICZYCH

TEMAT : CHARAKTERYSTYKA I TAKTYCZNE ZASADY GASZENIA POŻARÓW OBSZARÓW

LEŚNYCH.

OPRACOWAŁ:

st. plut. Norbert KORCZ

Pożary lasów są pożarami zewnętrznymi, w których spalanie materiałów palnych przebiega z dużym nadmiarem powietrza (tlenu). Prawie równomierne rozłożenie materiałów palnych w przestrzeni leśnej powoduje dobrą wymianę gazową oraz rozprzestrzenianie się pożaru z kierunkiem panującego wiatru.

Do materiałów palnych należy zaliczyć:

• martwą pokrywę gleby tzw. ściółkę, na którą składają się opadłe liście, igliwie, szyszki, drobne gałęzie oraz warstwa próchnicy,

• runo leśne, które stanowią mchy, porosty, trawy, wrzosy, krzewniki, wsiewki, drzewa,

• podszyt w formie krzewów, bądź młodych drzew,

• kora, liście, igliwie i drobne gałęzie drzew,

• inne, jak pniaki, korzenie, powalone drzewa, wyrobiony surowiec drzewny i gałęzie poeksploatacyjne.

Każdy pożar lasu rozpoczyna się na pokrywie gleby, a o intensywności jego rozwoju decyduje rodzaj i wilgotność materiałów palnych, warunki meteorologiczne oraz rozkład poziomy i pionowy masy palnej.

Średnia temperatura zapalenia materiałów leśnych wynosi 260 - 280°C . Podstawowe składniki pokrywy gleby ulegające łatwemu zapaleniu, jeżeli ich wilgotność wynosi poniżej 20 %, a stają się praktycznie niepalne przy wilgotności powyżej 27%.

Intensywność pożaru przy wietrze do 1m/s, zależy wyłącznie od pokrywy gleby oraz rodzaju i wieku drzewostanu. Jeżeli martwą ściółkę przyjąć za punkt odniesienia, to wrzos i trawy będą pożar przyspieszać, a borówka i rośliny zielone - opóźniać. Wiatr o prędkości powyżej 1 m/s, przyjmuje rolę dominującego czynnika w intensyfikowaniu rozprzestrzeniania się pożaru (zdjęcie nr 2).

I. ZAGROŻENIE POŻAROWE LASU

O możliwości powstania pożaru lasu, decydują wzajemnie powiązane: położenie geograficzne, warunki klimatyczne i szata roślinna. W łańcuchu wzajemnych zależności stosunki klimatyczne, a w szczególności bilans ciepła i wilgoci, wpływają pośrednio na skład szaty roślinnej, a więc potencjalnego materiału palnego, który decyduje o powstaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru.

O dużym zagrożeniu pożarowym lasów Polskich decyduje przede wszystkim wyraźna przewaga drzewostanów iglastych, dominujący udział słabych siedlisk leśnych oraz znaczne powierzchnie upraw i młodych drzewostanów. Obok potencjalnego zagrożenia pożarowego kształtowanego przez warunki przyrodnicze, bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania zarzewia pożaru wynika z działalności człowieka.

PRZYCZYNY POWSTAWANIA POŻARÓW LASÓW

1. Nieostrożność dorosłych

Do tej grupy zalicza się wszystkie pożary spowodowane przez osoby dorosłe, w stosunku do których można stosować przepisy Kodeksu Postępowania Karnego, są to pożary spowodowane przy uprawianiu turystyki i pozyskiwaniu owoców runa leśnego (zaprószenie ognia w wyniku porzucenia nie zagaszonych zapałek, niedopałków papierosów bądź żaru fajki, pozostawianie nie dogaszonych ognisk), działalnością gospodarczą przez właścicieli i użytkowników lasu (spalanie gałęzi, likwidacja porażonych drzew przez szkodniki przy użyciu ognia, wypalanie pozostałości roślin, rozpalanie ognisk przez robotników leśnych).

2. Nieostrożność nieletnich

Pożary spowodowane przez nieletnich, są to pożary powstałe w wyniku braku możliwości oceny ryzyka przy zabawach z ogniem (zabawy z użyciem zapałek, zapalniczek i innych źródeł ognia).

3. Maszyny i urządzenia.

Do tej grupy zalicza się wszystkie pożary, które powstały w wyniku eksploatacji, bądź awarii maszyn i urządzeń. (awarie linii energetycznych - np.: pożary rozdzielni, transport drogowy - np.: eksploatacja pojazdów z uszkodzonym układem wydechowym, transport kolejowy - np.: iskry z parowozów).

4. Wyładowania atmosferyczne

Pożary lasów od wyładowań atmosferycznych w naszej szerokości geograficznej należą do rzadkości, ponieważ burze są połączone z opadami deszczu, który w konsekwencji gasi zarzewie ognia. Nie mniej notuje się pożary pojedynczych starych, zmurszałych drzew. Najczęściej pożary z tej przyczyny ujawniają się na drugi dzień po wyschnięciu wierzchniej warstwy pokrywy gleby.

5. Przerzuty z gruntów nieleśnych

Pożary z tej przyczyny to pożary, które najpierw zaistniały na terenach bądź obiektach poza lasem, a w następstwie kierunku wiejącego wiatru przeniosły się do lasu (wiosenne wypalanie traw, wypalanie pozostałości roślinnych - np. : słomy).

6. Podpalenia

Jest to grupa przyczynowa o bardzo dużym udziale w ogólnej liczbie pożarów. Wszystkie umyślne podpalenia mają jakiś motyw np.: zatarcie śladów przestępstwa.

Pożar lasu, jak wiele innych pożarów jest zjawiskiem fizyko-chemicznym do którego zainicjowania potrzebne są trzy podstawowe czynniki: materiał palny, tlen i odpowiedni bodziec energetyczny (taki bodziec którego temperatura jest wyższa od temperatury zapalenia materiału palnego). Średnia temperatura zapalenia materiałów palnych w lesie wynosi w granicach 260-280 ^oC, a temperatura bodźca jakim jest płonąca zapałka to 800 ^oC, żar papierosa ma 560 ^oC, a iskry wyrzucane z gazami spalinowymi ciągników rolniczych 500 ^oC.

O ile materiał palny i tlen znajdują się „na co dzień” w lesie, to występowanie bodźców energetycznych w lesie związane jest przede wszystkim z obecnością człowieka.

Najczęstszymi przyczynami pożarów są nie dogaszone lub palone w pobliżu lasu ogniska, niedopałki papierosów porzucone w lesie, nie ugaszone zapałki wyrzucane z samochodów, przerzuty ognia powstałe w wyniku wypalania traw, iskry z pojazdów drogowych i szynowych. Czasami także pożar powstaje na skutek wyładowania atmosferycznego.

Statystyki mówią, że najczęstszymi przyczynami pożarów są:

- nieostrożność dorosłych 35%,

- nieustalone 30%,

- podpalenia 25%,

- przerzuty z łąk i pól 6%,

- inne 4%.

 

II. ZWALCZANIE POŻARÓW LASÓW

RODZAJE POŻARÓW LASÓW.

Pożar pojedynczych drzew.

Pożary pojedynczego drzewa powstają niezmiernie rzadko i są efektem celowego podpalenia bądź uderzenia pioruna. W pierwszym przypadku pożar pojedynczego drzewa może przerodzić się w każdy inny pożar. Natomiast pożary pojedynczego drzewa od wyładowań atmosferycznych nie stanowią na ogół większego zagrożenia, gdyż towarzyszą im przeważnie opady deszczu.

Pożary pojedynczego drzewa ze względów na organizację i technologię gaszenia nie sprawia żadnych problemów. W tym miejscu warto jednocześnie wspomnieć, że najbardziej palnym drzewem jest świerk. Wolnostojąca sosna pali się zdecydowanie słabiej. Natomiast w zwarciu najbardziej palne są drzewostany sosny.

Pożar podpowierzchniowy.

Pożary te nazywane są również jako pożary ziemne. Pożary pod- powierzchniowe powstają najczęściej w okresie długiej suszy, powodującej obniżenie się poziomu wód gruntowych. Powstają one z zasady na torfowiskach.

Cechą charakterystyczną jest spalanie bezpłomieniowe i wysokie temperatury dochodzące do 1000 °C oraz powolne tempo rozprzestrzeniania się, wynoszące od kilku do kilkunastu metrów na dobę. Pożary podpowierzchniowe są pożarami długotrwałymi i mogą trwać nawet do kilku miesięcy. Są one trudne do zlokalizowania, a ich istnienie można stwierdzić po wydobywaniu się gryzącego dymu, niekiedy płomieni, co następuje przy silnym wietrze. Kierunek rozprzestrzeniania się pożaru można określić po wywracających się drzewach na skutek uszkodzenia ich systemu korzeniowego (padają one najczęściej koronami w stronę wypalonej powierzchni).

Stwarzają one najpoważniejsze problemy organizacyjne. Są długotrwałe. Technologie gaszenia są ciągle doskonalone. Jednakże w rzeczywistości najpoważniejszym problemem są ogromne koszty akcji.

Pożary podpowierzchniowe są z reguły pożarami wtórnymi po przejściu pożarów pokrywy gleby. Do najczęstszych pożarów podpowierzchniowych należą pożary torfu. Na rodzaj stosowanych technologii gaszenia pożarów torfu wpływ mają następujące parametry złoża: porowatość, przepuszczalność wodna, zdolność wchłaniania wody oraz głębokości zalegania.

Pożar pokrywy gleby.

Pożary pokrywy gleby są najczęściej występującymi spośród wszystkich rodzajów pożarów leśnych. Powstają one na dnie lasu, a w wyniku ich rozprzestrzeniania się spalaniu ulegają: ściółka, mech, trawy, krzewy, leżanina, podrosty, kora i płytko znajdujące się korzenie. Spalanie w trakcie pożaru pokrywy gleby przebiega zasadniczo tylko na obwodzie powierzchni pożaru na szerokości średnio 0,5 - 2m. Jest on najintensywniejsze na froncie na froncie, a najmniejsza na tyle pożaru. Temperatura płomieni dochodzi do 900°C.

Pożar całkowitego drzewostanu.

Pożarami całkowitymi są pożary, które obejmują zasięgiem cały przekrój pionowy drzewostanu, a ich cechą charakterystyczną jest palenie się strzał i koron drzew. Warunkiem powstania i rozprzestrzeniania się tych pożarów są pożary pokryw gleby, które następnie przeradzają się w pożary całkowite i dalej kształtują warunki ich rozprzestrzeniania się. Ogień w koronach drzew rozprzestrzenia się szybciej niż po pokrywie gleby, z tego też względu po przebyciu pewnej odległości, bez podsycania od dołu zanika. Zjawisko to określamy jako pulsacyjny charakter pożaru i może być wykorzystane z powodzeniem w trakcie działań gaśniczych. Pożary całkowite powstają głównie w drzewostanach o bogatej w materiały palne pokrywie gleby, gdy gałęzie drzew znajdują się w niewielkiej odległości od dna lasu. Temperatury spalania mogą dochodzić w drzewostanach sosnowych nawet do 1200°C. Nagrzane powietrze powoduje powstawanie prądów konwekcyjnych. Powodują one zmianę warunków fizycznych w wierzchnich warstwach atmosfery, a na skutek różnicy ciśnienia między środowiskiem pożaru a obszarem doń przyległym, powodując gwałtowne przyspieszenie rozprzestrzeniania się fali ogniowej. Wysokość płomienia w tych warunkach może sięgać 20 - 30m. ponad wierzchołki drzew. Przed frontem pożaru na skutek przerzutów ognia, mogą tworzyć się nowe ogniska pożarów, początkowo pokrywy gleby a następnie wierzchołkowych. Front pożaru jest nie regularny a maksymalna prędkość jego rozprzestrzeniania się może wynosić do kilku kilometrów na godzinę.

W grupie pierwszej drzewostanów (uprawy, halizny płazowizny) podczas pożarów dużych, na froncie pożaru mamy do czynienia z pożarami całkowitymi z okresowymi przejściami do pożarów pokrywy gleby. Na tyle pożaru występują wyłącznie pożary pokrywy gleby.

Podczas pożarów młodników i tyczkowin (grupa II drzewostanów) występują analogiczne rodzaje pożarów jak w grupie I.

Pożar starodrzewia charakteryzuje się natomiast pożarami pokrywy gleby tak na tyle jak i skrzydłach pożaru. Na froncie występuje charakterystyczne podczas całkowitych pożarów leśnych, tzw. „falowanie” strefy spalania, tj. przechodzenie pożaru z pokrywy gleby do pożarów całkowitych, aby następnie z pożaru całkowitego przejść ponownie do pokrywy gleby. Cykle takie występują okresowo, są możliwe do przewidzenia i zależne od parametrów wymiany gazowej. Podobne „falowanie” obserwujemy na skrzydłach pożarów młodników i upraw.

III. GASZENIE POŻARÓW LASÓW

TECHNOLOGIA GASZENIA POŻARÓW LASÓW

Wybór technologii gaszenia pożaru uwarunkowany jest wieloma czynnikami i zależy głównie od:

• ilości i rodzaju sił i środków uczestniczących w danej chwili, na danym odcinku bojowym,

• założonego rodzaju działań taktycznych,

• rodzaju pożaru,

• rodzaju drzewostanu,

• prędkości i kierunków panujących wiatrów,

Wyboru technologii gaszenia dokonuje każdy kierujący działaniami ratowniczymi (dowódca) na poziomie interwencyjnym w stosunku do sił i środków jemu podległych oraz obszaru działań, na którym działa, a więc hierarchicznie: dowódca zastępu, sekcji, plutonu, kompanii, odcinka bojowego. Kierujący całą akcją, na wyższym poziomie dowodzenia (taktycznym, strategicznym) określa z reguły ogólny zamiar taktyczny oraz główny cel do osiągnięcia. Technologie i metody osiągania postawionych zadań ustalają kierujący działaniami ratowniczymi.

Pożary małe, na niewielkich powierzchniach nie wymagają złożonej organizacji akcji i stosowania różnorodnych technologii. Najczęściej podaje się prądy wody zwarte i kropliste bezpośrednio na linię ognia (lub nawet na palącą się powierzchnię). Realizując to, bez koniecznego wsparcia, pojedyncze zastępy PSP, ochotniczych straży pożarnych, siły własne nadleśnictwa, wojska, samoloty i śmigłowce patrolowo - gaśnicze. Jednakże i w tych przypadkach, kiedy pogoda pożarowa jest nie niekorzystna, należy dołożyć szczególnej staranności, aby nie pozbawić się wody, tzn. stosując podawanie prądów wody z działek samochodowych lub przenośnych.

Diametralnie inaczej, należy podchodzić do organizacji i technologii gaszenia w przypadkach skrajnych parametrów pogody pożarowej. Gdy pożar rozwija się i przechodzi z traw do upraw, młodnika czy też starodrzewia, kiedy rozwija się ze ścioły na pożar całkowity należy liczyć się z przyrostem powierzchni pożaru od 25 do 100 ha na godzinę.

Obrazuje to modelowa wielkość powierzchni pożaru po 5 i 30 minutach od chwili powstania:

Wilgotność ścioły w [%] i prędkość wiatru w [m/s]	Rodzaj pożaru	Powierzchnia pożaru w [ha] po upływie
				5 minut	30 minut
4%	Trawy	1,92	7,69
	Całkowity	0,67	2,67
5m/s	Ścioły	0,12	0,48
4%	Trawy	6,10	24,4
	Całkowity	2,17	8,66
10 m/s	Ścioły	0,38	1,52
8%	Trawy	0,80	3,19
	Całkowity	0,67	2,67
5m/s	Ścioły	0,07	0,27
8%	Trawy	2,53	10,13
	Całkowity	2,17	8,69
10m/s	Ścioły	0,21	0,84

W przypadku zaistnienia sprzyjających warunków meteorologicznych, tzw. „pogody pożarowej” pożar lasu o powierzchni 1 - 3 ha należy traktować jako pożar całkowitego drzewostanu, jeśli nawet takim jeszcze nie jest w czasie opracowywania zamiaru taktycznego. Takie potraktowanie powinno uchronić przed zaskoczeniem nową sytuacją pożarową powstałą w wyniku nagłej zmiany czynników meteorologicznych (głównie wiatru) lub przejście frontu pożaru do następnego wydzielenia leśnego o bardzo niekorzystnych warunkach siedliskowo - drzewostanowych. Po przekształceniu pożaru pokrywy gleby w pożar całkowity drzewostanu, należy liczyć się możliwością przyrostu powierzchni spalonej w granicach od 25 - 100 ha na godzinę. Wielkość tego przyrostu, a tym samym wielkość przyrostu obwodu pożaru, zależna będzie od pogody pożarowej, skuteczności prowadzonych działań gaśniczych oraz rodzajów drzewostanów i pokrywy gleby. Podstawowym parametrem drzewostanowym, który decyduje o szybkości rozwoju pożaru, są: ilość, rodzaj oraz naturalny sposób rozmieszczenia masy palnej i możliwość wymiany gazowej w strefie spalania. W zależności od tych parametrów można dokonać podziału drzewostanu (powierzchni leśnej) na trzy grupy:

• grupa I : uprawy, halizny i płazowizny,

• grupa II : młodniki i tyczkowiny,

• grupa III : drągowiny i starodrzewy.

Niezależną grupę stanowią torfy położone w granicach obszarów leśnych jak i powierzchni poza leśnych, które można zakwalifikować do czwartej grupy:

- grupa VI : torfy

Podział taki pozwala na wybór rodzaju działań gaśniczych (natarcie, obrona) w zależności od zorientowania pożaru w terenie oraz wynikające stąd, możliwe do zastosowania technologie gaszenia. Możliwość stosowania różnorodnych technologii w gaszeniu jest funkcją wieloargumentową, zależną głównie m. in. od pogody pożarowej, dostępnego sprzętu, stopnia zorganizowania akcji ratowniczo gaśniczej oraz sprawności struktur dowodzenia i współdziałania.

Istotne elementy, które należy uwzględnić przy gaszeniu pożaru to:

ORIENTACJA TERENU POŻARU.

Ważnym elementem podczas kierowania działaniami gaśniczymi w lesie jest stosowanie dla wszystkich uczestników akcji ratowniczej jednakowej, zrozumiałej terminologii. Pożar lasów można podzielić na następujące elementy:

• front pożaru (to linia ognia, na której występuje największa moc pożaru rozwijająca się w kierunku wiatru),

• skrzydła pożaru: lewe, prawe (to linie ognia równoległe do kierunku rozprzestrzeniania się pożaru położone na lewo i prawo od osi pożaru,),

• tył pożaru (to linia ognia, na której występuje najmniejsza moc pożaru, rozwija się ona na zawietrznym kierunku wiatru),

• oś pożaru (jest linią umowną równoległą do kierunku wiatru i przebiegająca przez teren pożaru),

• kierunek rozprzestrzeniania się pożaru (kierunek, w którym pożar zgodnie z kierunkiem wiatru rozwija się),

• lotne ognie - przerzuty pożaru (to palące się materiały drewna unoszone przez prądy konwekcyjne poza linie ognia).

ORGANIZACJA KIEROWANIA DZIAŁANIAMI RATOWNICZO-GAŚNICZYMI W LESIE.

Możliwość zastosowania różnorodnych technologii gaszenia jest wypadkową rodzaju zastosowania działań. Te z kolei są możliwe do wykonania pod warunkiem osiągnięcia określonego poziomu zorganizowania kierowania działaniami ratowniczo-gaśniczymi. Powierzchnia pożaru przyrasta wraz z jego obwodem a tym samym zwiększa się zakres zadań w natarciu i obronie. Największy przyrost powierzchni występuje na froncie, a najmniejszy na tyle pożaru.

W procesie alarmowania i dysponowania jednostek organizacyjnych straży pożarnych i lasów oraz wszystkich służb i instytucji współdziałających, przestrzegać należy założonego algorytmu planu działań ratowniczych, który gwarantuje powodzenie zastosowanych procedur organizacji kierowania działaniami na miejscu pożaru.

Do podstawowych procedur zaliczyć należy:

1. wyznaczenie miejsca kierowania akcją ratowniczo-gaśniczą (znanego wszystkim uczestnikom akcji, odpowiednio oznakowanego),

2. podzielenie terenu pożaru na odcinki bojowe (ich ilość i długość jest zależna od rozmiarów zdarzenia, jednak na jeden odcinek bojowy nie powinny przypadać więcej jak 3-4 oddziały leśne; granice odcinków bojowych powinny przebiegać w punktach charakterystycznych np. na granicach podziałów przestrzennych w lesie lub naturalnych elementach,

3. wyznaczenie dowódcy odcinka bojowego,

4. powołanie sztabu akcji, który powinien wykonywać następujące zadania:

• na drogach dojazdowych do terenu akcji wyznaczyć punkty przyjęcia sił i środków,

• zorganizować łączność dowodzenia i współdziałania,

• zorganizować napoje i żywność dla uczestników akcji gaśniczej,

• zapewnić fachową pomoc medyczną,

• wstrzymać ruch lądowy na terenie akcji dla osób i służb w niej nie uczestniczących,

5. powołanie w skład sztabu dowódców wszystkich służb współdziałających, którzy posiadają kompetencje do wydawania i egzekwowania postawionych im zadań do podległych ratowników w ramach swoich struktur organizacyjnych,

6. wyznaczenie w sztabie koordynatorów lotów gaśniczych i dowódczych odpowiedzialnego za pełną i bezpieczną realizację wszystkich działań na powietrznych i współdziałanie z działaniami sił naziemnych,

7. ustalenie wariantu działań zmierzającego do lokalizacji pożaru na jego froncie,

8. określenie rodzaju działań taktycznych na skrzydłach i tyle pożaru,

RODZAJE DZIAŁAŃ TAKTYCZNYCH.

W akcjach gaszenia rozwiniętych pożarów lasów mamy do wyboru cztery rodzaje działań taktycznych:

• natarcie,

• obrona bliższa (obrona rzeczywista),

• obrona dalsza (osłona),

• działania połączone.

Natarcie jest to bezpośrednie oddziaływanie prądami gaśniczymi (wody lub innych środków gaśniczych) na palący się drzewostan. Natarcie decyduje o ostatecznej likwidacji źródła ognia i ugaszenia pożaru. W zależności od potencjału gaśniczego zgromadzonego na terenie pożaru oraz zorientowania terenu pożaru stosuje się różne rodzaje natarcia:

• natarcie frontalne - natarcie, w którym podajemy środki gaśnicze na front pożaru. Stosujemy je z reguły w początkowej fazie pożaru w celu ograniczenia intensywności rozprzestrzeniania się pożaru na froncie oraz wówczas, gdy ilość sił i środków gwarantuje opanowanie pożaru na linii ognia. Ostateczne natarcie powinno zmierzać do ugaszenia obwodnicy pożaru, tak, aby przygotować pożarzysko do przekazania właścicielowi.

• natarcie oskrzydlające - to forma działań taktycznych polegająca na bezpośrednim gaszeniu linii ognia na froncie i na bokach pożaru. Przeprowadzenie tego natarcia powinno gwarantować zatrzymanie rozprzestrzeniania się pożaru lasu na jego głównym kierunku.

• natarcie okrążające - to forma gaszenia linii ognia na całej obwodnicy pożaru. Ostateczne natarcie powinno zmierzać do ugaszenia obwodnicy pożaru tak, aby przygotować pożarzysko do przekazania właścicielowi.

Obrona jest metoda walki z pożarem lasu polegająca na zabezpieczeniu i ochronie bezpośrednio zagrożonych kompleksów leśnych, terenów i obiektów przed możliwością rozprzestrzeniania się pożaru od strony drzewostanu objętego pożarem. Obrona jest zasadniczym rodzajem działań taktycznych w przypadku niewystarczających ilości sił i środków do przeprowadzenia natarcia. Jest bardzo często stosowana przy rozwiniętych pożarach średnich, dużych i bardzo dużych. Niezmiernie rzadko natomiast stosowana jest przez pierwsze przybyłe zastępy. A to wówczas, kiedy pożarem objęta jest powierzchnia powyżej 1 ha, albo rozwija się pożar całkowity, jej zastosowanie daje lepsze efekty niż mało skuteczne jednym - dwoma prądami w natarciu. Pierwszy przybyły dowódca, powinien w sytuacji braku sił i środków, powinien podjąć decyzję obrony zamiast nieskutecznego ataku.

Rodzaje obrony:

• obrona bliższa (obrona rzeczywista) - to metoda walki z pożarami lasów polegająca na zabezpieczeniu i ochronie bezpośrednio zagrożonych kompleksów leśnych przed możliwością rozprzestrzeniania się pożaru od strony drzewostanu objętego pożarem.

• obrona dalsza (osłona) - to działanie polegające na zabezpieczeniu przed ogniami lotnymi kompleksów leśnych zagrożonych zapaleniem na głównym kierunku rozprzestrzeniania się pożarów całkowitych drzewostanów.

Działania połączone to jednoczesne prowadzenie natarcia i obrony, obrony i osłony lub wszystkich działań jednocześnie.

Pożary całkowite i pokrywy gleby (grupa I), upraw, halizn i pławizn pozwalają na zastosowanie podstawowego rodzaju działań gaśniczych jakim jest natarcie i to w zasadzie okrążające na całym obwodzie pożaru; oczywiście pod warunkiem zgromadzenia wystarczającej ilości sił i środków. Na froncie tych pożarów należy przewidywać obronę i osłonę, a także stosowanie działań połączonych. Dobry wgląd w teren pożaru (niskie płomienie) oraz podjęcie działań w natarciu na uprawy nie powinno sprawiać wrażenia pełnego bezpieczeństwa. W natarciu zawsze należy pamiętać o odpowiedniej - dostosowanej do warunków pogody pożarowej - ochronie ratowników.

Pożary młodników i tyczkowin (grupa II) charakteryzują się możliwością zastosowania natarcia na skrzydłach i tyle pożaru. W działaniach na skrzydłach należy przewidywać elementy obrony mając na uwadze, iż nagła zmiana warunków pogody pożarowej, szczególnie zmiany kierunku wiatru w przedziale od 45 do 135°, może w każdej chwili skrzydło pożaru przekształcić w front. Na froncie pożaru należy stosować elementy obrony i osłony lub działań połączonych. Natarcie na front pożaru młodnika zawsze wiąże się z podwyższonym ryzykiem dla strażaków. Natarcie z powodzeniem można stosować na skrzydłach oraz na tyle pożaru.

W starodrzewiu (grupa III) na skrzydłach i tyle pożaru występują pożary pokrywy gleby, a zatem z powodzeniem można stosować natarcie. Na froncie pożaru działania taktyczne powinny być prowadzone elastycznie umożliwiając w każdej chwili przechodzenie z natarcia, do obrony i osłony. Ważną zasadą na froncie pożaru jest przeprowadzenie natarcia zmierzającego w każdej fazie pożaru do „sprowadzenia” pożaru całkowitego do pożaru pokrywy gleby.

„Falowanie” na froncie pożaru wymusza dynamiczną zmianę działań taktycznych z natarcia na obronę i odwrotnie, z jednoczesną osłoną lub prowadzeniem działań połączonych.

NAJCZĘŚCIEJ STOSOWANE TECHNOLOGIE GASZENIA POŻARÓW LASÓW

ZLECONY RODZAJ DZIAŁAŃ	1. GASZENIE WODĄ
NATARCIE	1.1	Gaszenie wysokociśnieniowymi prądami wody.
		1.2	Gaszenie kroplistymi prądami wody.
		1.3	Gaszenie wodą z samolotów i śmigłowców.
		1.4	Gaszenie prądami kroplistymi z domieszką zwilżaczy.
		1.5	Gaszenie pianą klasy A jako zwilżacz.
		1.6	Gaszenie zwartymi prądami wody.
		2. GASZENIE PIANĄ
		2.1	Gaszenie pianą gaśniczą.
		2.2	System CAFS + piana klasy A.
		2.3	Zrzuty gaśnicze piany z samolotu.
	OBRONA	2.4	Wykonanie pasa zaporowego z piany gaśniczej.
		2.5	Wykonanie pasa zaporowego zrzutami piany gaśniczej z samolotów.
		3. USUWANIE MATERIAŁÓW PALNYCH
		3.1	Wykonywanie przerw sprzętem mechanicznym.
		3.2	Prowadzenie prac ziemnych, usuwanie drzewostanu.
		4. WYPALANIE
		4.1	Wypalanie w oparciu o naturalne lub sztuczne pasy zaporowe.
		4.2	Wyrównanie obwodnicy pożaru (wypalanie do linii prostej).
	WSZYSTKIE RODZAJE	5. DZIAŁANIA UZUPEŁNIAJĄCE
		5.1	Uzupełnianie działań podręcznym sprzętem.
OSŁONA	5.2	Asekuracja działań za pasem zaporowym.

W tabeli przedstawiono najczęściej stosowane w praktyce, w warunkach Polski, technologie. W innych krajach stosuje się w których stosuje się np.: materiały wybuchowe, przeciwognie.

GASZENIE WODĄ

Woda jest w dalszym ciągu najbardziej powszechnym, najdostępniejszym, najtańszym i najefektowniejszym środkiem gaszenia pożarów lasów. Jest wykorzystywana w natarciu na palący się drzewostan i ściołę. Na szeroką skalę stosowana jest do dogaszania obwodnicy pożaru. Podczas gaszenia wodą podstawowe znaczenie dala efektywności akcji ma umiejętne jej wykorzystanie poprzez użycie właściwych rodzajów prądów. Możliwe do zastosowania prądy wody dzielimy na:

• wysokociśnieniowy - stosowany na coraz szerszą skalę podczas gaszenia pożarów lasu. Charakteryzują się najwyższą efektywnością gaśniczą i największym procentowym udziałem wody w procesie gaszenia. Stosowanie tych prądów wymaga posiadanie pomp wysokociśnieniowych wraz z odpowiednią armaturą. Można je używać na całej obwodnicy pożaru, w tym szczególnie w natarciu na front i boki pożaru. W celu jak najszybszego podejścia do linii ognia ratownik powinien posiadać specjalistyczną odzież do gaszenia pożarów lasów.

• zwarte - ich użycie powinno być sporadyczne ze względu na największe zużycie wody a znikomą efektywność gaszenia. Prądy zwarte należy stosować głównie w fazie pożaru całkowitych na froncie, w celu osiągnięcia efektu sprowadzenia pożaru do pożaru pokrywy gleby.

• kroplisty - to drugi, po wysokociśnieniowym, rodzaj prądów wody stosowany w gaszeniu pożarów lasu. Jego efektywność jest największa podczas gaszenia pożarów pokrywy gleby oraz w procesie dogaszania.

• mgłowy - rzadko stosowany ze względów na mały zasięg, aczkolwiek jego efektywność szczególnie podczas dogaszania jest bardzo wysoka.

• kroplisty z domieszką zwilżaczy - szczególnie przydatny do gaszenia pożarów podpowierzchniowych torfu. Najszerzej dostępne zwilżacze, to głównie niskoprocentowe dodatki środków pianotwórczych.

GASZENIE PIANĄ KLASY „A”

Pod pojęciem piany klasy A rozumie się użycie zwilżaczy o stężeniach od 0,1% do 0,5% do zwalczania pożarów grupy A. Są to nowej generacji środki pianotwórcze przeznaczone do gaszenia pożarów grupy A używane w systemach CAFS, które w niskich stężeniach posiadają bardzo dobre własności zwilżające. Ich stosowanie podczas gaszenia pożarów lasu będzie na coraz szerszą skalę wypierało zastosowanie prądów kroplistych i mgłowych oraz kroplistych z dodatkiem zwilżaczy.

GASZENIE PIANĄ

W praktyce ma zastosowanie gaszenie pożarów zrzutami piany z samolotów. Bezpośrednie gaszenie z ziemi linii ognia na pokrywie gleby lub pożarów całkowitych jest praktycznie nie stosowane. Na uprawach i w młodnikach można wykonywać zaporowe pasy na całej ścianie drzewostanu od pokrywy gleby, aż po korony drzew. Wykonywanie zaporowych pasów z piany gaśniczej na koronach w starodrzewiu i dragowinach nie jest stosowane. Natomiast zalecaną i bardzo częstą technologią jest wykonywanie w obronie izolacyjnych pasów zaporowych z piany gaśniczej na pokrywie gleby.

W zależności od szaty roślinnej na pokrywie gleby stosujemy pianę ciężką lub średnią. Jeśli pokrywa gleby pozbawiona jest szaty roślinnej (traw, wrzosów, krzewów) wskazanym jest stosowanie piany ciężkiej. W praktyce częściej stosuje się pianę średnią. Skuteczna szerokość pasa z piany gaśniczej średnio powinna wynosić minimum 2 - 3 m, a jej grubość minimalna 20 - 30 cm. Ten rodzaj technologii jest bardzo skuteczny i przydatny w przypadku niedostatecznej ilości sił i środków i wyborze obrony obronny jako wariantu działań taktycznych.

USUWANIE MATERIAŁÓW PALNYCH

Tę technologię stosujemy w każdym przypadku, gdy na miejscu działań dotarł specjalistyczny sprzęt do robót ziemnych. Nawet, gdy na froncie i bokach pożaru trwa walka o opanowanie pożaru, na tyle można z powodzeniem rozpocząć wyorywanie pasa ochronnego do gleby zmineralizowanej. Działania można prowadzić rozpoczynając od tyłu pożaru poprzez boki, aż do frontu pożaru. Przed przekazaniem pożarzyska należy zamknąć obwodnice na całej długości. Szerokość pasa bruzdy zmineralizowanej powinna wynosić minimum 2m. Rzadką, ale stosowaną technologią , jest wykonywanie pasa zaporowego sprzętem mechanicznym na froncie i bokach pożaru. Szerokość pasa ochronnego powinna wynosić - w zależności od prędkości wiatru i związanej z tym intensywności i rodzaju pożaru - od 20 do 200m na froncie pożaru oraz 10 - 50 m na bokach pożaru. Technologie te należy stosować przy pożarach wielkoopszarowych szczególnie wówczas, gdy na głównych kierunkach rozprzestrzeniania się pożaru znajdują się zakłady, zabudowania mieszkalne itp. oraz zagrożone obszary leśne. Stosowanie tej technologii jest możliwe przy zastosowaniu ciężkiego sprzętu do prac ziemnych.

WYPALANIE

Wypalanie jest bardzo przydatną i bezpieczną technologią zwalczania pożarów lasu. Jest to efektywna technologia spowalniania rozwoju pożaru w sytuacji niewystarczających ilości sił i środków. Wypalanie należy stosować przy zwalczaniu rozwiniętych pożarów pokrywy gleby oraz przy pożarach całkowitych. W wyniku zaniku pożaru pokrywy gleby oraz zmniejszeniu ilości dostarczanego powietrza do pożaru od frontu, pożar całkowity zostaje „sprowadzony” do pożaru pokrywy gleby.

Wypalanie zaleca się stosować w drzewostanach III grupy (starodrzewia), kiedy istnieje duże prawdopodobieństwo, że płomienie z wypalania nie rozwiną się na korony drzew. Nieodzownym elementem technologii wypalania jest wypalanie w oparciu o naturalne bądź sztuczne linie zaporowe. Najczęściej wykorzystywaną naturalną linią zaporową jest droga leśna, droga publiczna, linia kolejowa, ciek wodny. Sztucznymi liniami zaporowymi mogą być zaporowe pasy z piany gaśniczej lub pasy zaporowe wykonane sprzętem mechanicznym do gleby zmineralizowanej. Wypalanie wykonuje się najczęściej pochodniami, w które powinni być wyposażeni strażacy. Najczęściej stosowane jest w praktyce wypalanie wyprzedzające na froncie pożaru, na odcinku linii ognia w celu niedopuszczenia do przerzutu ognia poza przyjętą linię zaporowa.

DZIAŁANIA UZUPEŁNIAJĄCE

Jest to szereg działań przy pomocy podręcznego sprzętu, środków tłumiących, itp. wykonywanych przez ratowników w celu gaszenia lub dogaszania pożarów pokrywy gleby, zlokalizowanych i nie rozprzestrzeniających się linii pożaru. Wśród tych technologii wyróżniamy tłumienie pożaru za pomocą gałęzi, tłumic oraz zasypywanie linii pożaru piaskiem przy użyciu łopat i szpadli.

WYKORZYSTYWANIE ŁADUNKÓW WYBUCHOWYCH

Wykorzystywanie ładunków wybuchowych w Polsce to technologii gaszenia pożarów lasu nie znajduje szerokiego zastosowania. Ładunki wybuchowe szeroko są stosowane na Zachodzie Europy i posiadają ogromne zalety głównie w obronie zagrożonych kompleksów. Ładunki wydłużone z wodą wytwarzają dodatkowe efekty gaśnicze.

Efekt gaśniczy wytwarzany jest w wyniku efektów wybuchu (podmuch i usunięcie materiału palnego).

Rodzaje ładunków wybuchowych:

• Granaty wybuchowe. Wyposażone są w haki i wyrzucane ze śmigłowca zaczepiają się na konarach drzew a ich wybuch następuje w wyniku zadziałania zapalnika czasowego lub zapalnika termicznego.

• Ładunki wydłużone. Ich działanie polega na wyrwaniu na całej długości warstwy poszycia o szerokości około 5 - 10m do gleby zmineralizowanej, silnym podmuchem efektu wybuchowego oraz obsypaniu piaskiem terenu przyległego do powstania bruzdy. Powstała po wybuchu bruzda może służyć również jako droga dojazdowa do pożaru dla pojazdów terenowych. Ładunki wydłużone rozwija się przed linią ognia. Mogą być w tym celu wystrzeliwane za pomocą pocisków lub rozwijane. Ich wzbudzenie odbywa się ręcznie lub automatycznie.

• Ładunki wybuchowe z wodą. Ich działanie jest zbliżone do działania prądów wysokociśnieniowych, służą do zwilżania drzewostanu bronionego.

GASZENIE POŻARÓW PODPOWIERZCHNIOWYCH

1. Ograniczanie rozprzestrzeniania się pożarów podpowierzchniowych poprzez wykonywanie rowów.

Przed linią ognia w odległości około 10m wykonujemy przerwy (wykopujemy koparkami gąsienicowymi rowy). Wykopane rowy najlepiej jest wypełnić wodą. W tym celu należy budować magistrale wodne z użyciem pomp o dużej wydajności.

2. Gaszenie według taktyki WG

Technologia ta wymaga zastosowania metody przetłaczania lub przepompowywania wody. Z prowadzonej linii głównej, poprzez rozdzielacze, wyprowadza się dwie linie gaśnicze (jeden prąd wody obsługuje linię pożaru na odcinku 10 - 15m) W zależności od możliwości stosujemy prądy zwarte z dodatkiem zwilżacza lub pianę klasy A. Aby osiągnąć efekt ugaszenia, działania prowadzi się nieprzerwanie przez kilka lub kilkanaście godzin, w zależności od grubości torfu. Jedną z możliwości jest stosowanie deszczowni mających zastosowanie w rolnictwie.

3. Zatapianie terenu pożaru.

Jeżeli w pobliżu przepływają naturalne cieki wodne można je wykorzystać spiętrzając wodę i kierując ją na obszar objęty pożarem celem zatopienia. W celu skierowania spiętrzonej wody można wykorzystać naturalne spadki terenu lub wykopać sztuczne rowy w celu skierowania wody spiętrzonej wody.

Należy pamiętać, że pożary torfu mogą trwać nawet kilka miesięcy, a ich całkowite ugaszenie następuje po przejściu długotrwałych opadów deszczu i podniesienie się poziomu wody gruntowej.

GASZENIE POŻARÓW GRUPY I DRZEWOSTANU

Podczas pożarów tego typu utrudnieniem dla strażaków jest bardzo duże i stałe zadymienie w strefie przyziemnej. Wymusza to konieczność stosowania - obok środków ochrony osobistej - częstych wymian strażaków poddanych długiemu czasowi pracy. Jeśli pożar ma charakter pożaru całkowitego należy zastosować prądy zwarte lub wysokociśnieniowe tak, aby sprowadzić go do pożaru pokrywy gleby. Samochody gaśnicze o napędzie terenowym lub uterenowionym z powodzeniem mogą wjechać na uprawę umożliwiając w ten sposób ratownikom maksymalnie dogodne warunki do manewrowania prądami gaśniczymi w bezpośrednich działaniach gaśniczych. Znakomity efekt przy lokalizacji i gaszeniu pożarów na tych powierzchniach osiąga się stosując prądy wysokociśnieniowe oraz system CAFS + piana klasy A.

Jeśli siły i środki na miejscu zdarzenia są niewystarczające, główny wysiłek akcji ratowniczej powinien zostać skierowany na obronę kompleksów na kierunku szczególnego zagrożenia. Należy nie dopuszczać do wejścia pożaru w młodniki i starodrzewia, gdzie rozprzestrzeniający się pożar z uprawy może rozwinąć się w pożar całkowity. Przy obronie na froncie i skrzydłach pożaru należy zawsze wydzielić zastępy prowadzące osłonę zagrożonych kompleksów.

GASZENIE POŻARÓW GRUPY II DRZEWOSTANOWEJ

Ta grupa drzewostanowa wyróżnia się największym obciążeniem ogniowym. W młodnikach jest ona rozłożona równomiernie w całym przekroju pionowym, natomiast w tyczkowinach równomiernie w warstwie dolnej (pokrywa gleby) i górnej (gałęziach). Skutkiem równomiernego rozłożenia wysokiego obciążenia ogniowego jest intensyfikacja rozwoju pożaru i spalanie całkowite drzewostanu na froncie i bokach pożaru. Przy wzroście prędkości wiatru powyżej 5 m/s na froncie obserwujemy pulsacyjny charakter pożaru całkowitego.

Głównymi utrudnieniami dla ratowników są: wysokie promieniowanie cieplne, ograniczenie możliwości manewrowania pojazdów oraz brak możliwości szybkiej zmiany stanowisk gaśniczych, słaby wgląd w rzeczywistą sytuację. Stąd też bezpieczne prowadzenie natarcia jest na bokach i tyle pożaru. Na froncie pożaru natarcie jest dopuszczalne tylko przy małych powierzchniach (liniach ognia 10 - 30m) i wystarczających siłach i środkach, których potencjał gaśniczy jest w stanie sprowadzić pożar do pożaru pokrywy gleby i zatrzymać jego rozwój na głównym kierunku rozprzestrzeniania się. Obrona i osłona na czole pożaru to podstawowe rodzaje działań gaśniczych. Jednakże natarcie na bokach w kierunku frontu i sprowadzenie pożaru w tzw. „klin” jest bardzo skuteczne, zmierza do zwężenia frontu pożaru przez jednostki gaśnicze, które podążają lub wchodzą do działań gaśniczych zgodnie z kierunkiem rozwoju pożaru, co jest zdecydowanie bezpieczniejsze niż przeprowadzenie ryzykownego natarcia na front przeciwnie do kierunku rozwoju pożaru. Ten rodzaj natarcia jest szczególnie pożądany w pierwszej fazie organizacji, kiedy siły i środki są niewystarczające. Przybyłe pierwsze jednostki wchodzą do natarcia na bok przy froncie pożaru zatrzymując jego rozwój. Następne przyjeżdżające jednostki wchodzą do akcji zgodnie z pokazanym kierunkiem natarcia zwężając czoło pożaru, a jego powierzchnię sprowadzając w klin.

GASZENIE POŻARÓW LASÓW Z WYKORZYSTANIEM SAMOLOTÓW I ŚMIGŁOWCÓW

Samoloty gaśnicze i śmigłowce na stałe wkomponowały się w teorię i praktykę organizacji zwalczania pożarów lasów. Obok funkcji patrolowych i rozpoznania wykonują zadania gaśnicze i dowódcze. Możliwość skutecznego wykorzystania statków powietrznych do organizacji i zwalczania pożarów lasów zależy w dużej mierze od organizacji i przygotowania leśnych baz lotniczych oraz sieci lądowisk operacyjnych.

Wyróżnia się trzy rodzaje zrzutów środków gaśniczych z samolotów i śmigłowców:

1. Zrzut izolujący jest to zrzut środków gaśniczych przed linią ognia na froncie, bokach lub na tyle pożaru. Jest to technologia wykonania zaporowego pasa izolującego przed linią ognia z powietrza i ma takie same zadanie taktyczne jak wykonanie pasów zaporowych przez siły naziemne, przy czym pas izolujący wykonany przez samolot lub śmigłowiec ma większą długość, szerokość i lepszy rozkład środka gaśniczego na koronach drzew.

2. Zrzut bezpośredni polega na bezpośrednim podawaniu środka gaśniczego na linię ognia, powierzchnię objętą pożarem.

3. Zrzut dogaszający polega na dogaszaniu obrzeży i powierzchni spalonej lasu po jego opanowaniu w celu niedopuszczenia do odnowienia się pożaru lub rozprzestrzeniania poza linię gaszenia.

IV. DOGASZANIE I DOZOROWANIE POŻARZYSKA

Dogaszanie pożarzyska jest nie mniej ważną i odpowiedzialną czynnością niż ugaszenie pożaru (ograniczenie jego rozwoju). Technologia dogaszania w oparciu o dostępne siły i środki właściciela lasu i straży pożarnych określa w swoim postanowieniu kierujący działaniem ratowniczym. Dzieje się to zazwyczaj w momencie, kiedy cała obwodnica pożaru została ugaszona, wykonano pasy gleby zmineralizowanej oraz umożliwiono dojazd samochodowego sprzętu gaśniczego bezpośrednio do całej granicy pożarzyska.

Z uwagi na brak odpowiednich przyrządów nie można wykluczyć istnienia zarzewia ognia w warstwie murszowej, starych pniach, itp. dogaszanie należy prowadzić bez przerwy w pasie 3 - 5m na całej obwodnicy, a szczególnie tam gdzie pojawia się dym. Stałą obserwacją obwodnicy pożaru oraz czynne dogaszanie należy prowadzić minimum przez 24 godziny. Przy dogaszaniu należy stosować roztwór wody ze zwilżaczem w celu poprawy jej przenikania w głąb warstwy próchniczej, aż do gleby mineralnej. Taką samą rolę doskonale spełnia piana ciężka, a w szczególności uzyskana ze środków pianotwórczych na A klasę pożarów.

Tlących i żarzących fragmentów nie należy zasypywać ziemią (przedłuża to czas żarzenia).

Dogaszanie ognia

Intensywność pracy przy dogaszaniu pożarzyska winna być uzależniona od "pogody pożarowej" oraz od prognozy meteo na najbliższą dobę i dni następne. Ograniczenie sił i środków przy dogaszaniu może nastąpić najwcześniej w godzinach późno - popołudniowych następnego dnia po pożarze.

W porze nocnej (do świtu) należy jednak ograniczać ilość sił i środków na miejscu pożarzyska, kosztem pozostawienia ich w bazach w stanie podwyższonej gotowości. Zarządzanie dogaszaniem winno być takie samo jak przy akcji gaszenia pożaru, łącznie z pozostawieniem tych samych dowódców oraz sił i środków na odcinkach bojowych. Taki sposób pozwala efektywnie wykorzystać zaangażowane siły i środki z uwagi na doskonałą znajomość terenu oraz charakterystykę pożarową dna lasu.

Do dogaszania należy wykorzystać sprzęt gospodarczy itp. przydatny do przewozu i podawania wody oraz wykonywania prac ziemnych.

Ograniczone siły straży pożarnej należy traktować jako siły szybkiego reagowania i kierować je wszędzie tam gdzie postęp prac lub zaistniała sytuacja może zagrażać odnowieniu się pożaru.

Dozorowanie winno być kontynuowane aż do opadów deszczu o intensywności zapewniającej na zmoczenie warstwy próchniczej aż do gleby mineralnej. Dozorowanie mogą wykonywać patrole stałe oraz terenowa służba leśna.

Po stwierdzeniu jakiegokolwiek zagrożenia możliwości odnowienia się pożaru, należy się bez wahania uruchomić wszystkie procedury, jak w przypadku każdego innego pożaru.

LITERATURA:

„Organizacja i technologia gaszenia pożarów lasu” - Wiktor Wiśniewski

„ Podstawy taktyki gaszenia pożarów” - Piotr Bielicki

„Ochrona lasów przed pożarami” - Karol Wiler

„Pożary lasu” - T. Karlikowski

„Przegląd pożarniczy” - czasopismo

Rys. 1. Ruch powietrza i produktów spalania w strefie rosnących drzew w zależności od sposobu zagospodarowania lasu

Zdjęcie 1. Pożar lasu w przeciętnych warunkach „pogody pożarowej”

Zdjęcie 2. Pożar lasu przy dominującej roli wiatru.

Kierunek rozwoju pożaru

Kierunek rozwoju pożaru

Wariant zrzutu ze śmigłowca

Zdjęcie nr Pas izolacyjny piany ciężkiej, skuteczny w gaszeniu i dogaszaniu pożarów leśnych.

---