Do poczytania:

RODZINY DYSFUNKCJONALNE

Rodzina dysfunkcjonalna to, najkrócej mówiąc, rodzina, która nie spełnia swoich funkcji. To rodzina, która poprzez zaburzone relacje, zasady, role czy komunikację nie zapewnia swoim członkom możliwości zdrowego i pełnego funkcjonowania. Mianem rodziny dysfunkcjonalnej określa się często rodzinę, gdzie jedna lub kilka osób jest uzależnionych (np. od alkoholu, leków, narkotyków, pracy, jedzenia, itd.), w której dochodzi do przemocy lub też któryś z jej członków nie może realizować swojej roli ze względu na doświadczane zaburzenia psychiczne. Bez względu na to, czy zaburzona jest to jedna, czy wiele osób, problem dotyczy całej rodziny, ponieważ rodzina funkcjonuje jako całość i jest czymś więcej niż tylko sumą części. Członkowie rodziny wzajemnie oddziałują na siebie. Jak przekonuje wielu psychologów, głównym elementem systemu rodzinnego jest związek małżeński. Fundamentem rodziny, podkreśla John Bradshaw, jest relacja Mamy ze sobą, relacja Taty ze sobą oraz wzajemne relacje pomiędzy nimi. W takim ujęciu, mąż i żona są architektami rodziny.

Błędne koło

Jak pisze Bradshaw w książce „Zrozumieć rodzinę": Rodzina dysfunkcjonalna jest stworzona przez dysfunkcjonalne małżeństwo, takie małżeństwa zaś tworzą dysfunkcjonalne osoby, które odnajdują się wzajemnie i żenią ze sobą. Jednym z tragicznych faktów jest to, że osoby dysfunkcjonalne prawie zawsze znajdują inną osobę, która działa albo na tym samym, albo na większym poziomie dysfunkcji.
Tak więc pierwszą cechą rodziny dysfunkcjonalnej jest to, że jest ona fragmentem wielopokoleniowego procesu. Tkwi ona, a raczej porusza się w swego rodzaju błędnym kole i nie potrafi się z niego wydostać opierając się wyłącznie na własnych siłach. Wszyscy dysfunkcjonalni rodzice są oddaleni od swoich własnych uczuć na skutek zaniedbania, którego doświadczyli. Jako dzieci byli oni poniżani, wyśmiewani, manipulowani, traktowani jak zabawki, traktowani jak przedmioty, wykorzystywani seksualnie czy brutalnie bici. Co gorsza, nigdy nie pozwolono im wyrazić odczuwanej wściekłości, wstydu, zranienia. Już gdy wstąpili w związek małżeński byli poranieni tymi doświadczeniami, niepewni swojej wartości. Ich późniejsze problemy małżeńskie gaszą nadzieję że ta druga osoba pomoże im stać się pełną osobą. Świadomie i nieświadomie, zaczynają wierzyć, że jedynie posiadanie dziecka czy dzieci umożliwi im spełnienie. Takie przekonanie jest początkiem dysfunkcjonalności dzieci. Nie mają one możliwości zdrowego rozwoju, nie mają modelu konstruktywnej miłości własnej miłości i kontaktów z innymi ludźmi, których tak potrzebują. Ponieważ jego rodzice takiego modelu nie dostarczają, dziecko będzie się uczyło różnych form fałszywej miłości, wynikającej ze słabego, niekompletnego ego. Będzie zawstydzane zaniedbywaniem go przez rodziców i ostatecznie zinternalizuje ten wstyd tak jak jego rodzice.

Pytania na egzamin:

1.

Atmosfera życia rodzinnego

Na proces rozwoju dziecka duże znaczenie ma atmosfera życia rodzinnego, na którą składają się osobowości matki i ojca, ich wzajemne współżycie, stosunki panujące między członkami rodziny. Rodzina dysfunkcyjna nie spełnia swych zadań względem dzieci:

- są osoby ważniejsze w rodzinie, którym należy się podporządkować

- zaspakajane są w niej głównie potrzeby rodziców, a nie dzieci są one odkładane, aby umożliwić zaspokojenie potrzeb systemu odkładanie się złości i depresje

- zaburzona jest w niej więź emocjonalna miedzy członkami rodziny, relacje nie są oparte na równości brak intymności

- zasady są narzucane, sztywne, często nieuzasadnione, błędy nie są wybaczane, lecz wypominane, nie można wyrażać wszystkich swoich spostrzeżeń, uczuć, myśli i pragnień

- atmosfera w rodzinie jest pełna napięcia a system rodzinny nie służy wszystkim jej członkom, nie wspiera ich, a nawet hamuje rozwój indywidualny odrzucenie własnej indywidualności, tożsamości.

Czy w takim środowisku dziecko może czuć się dobrze, bezpiecznie, spokojnie i prawidłowo rozwijać się intelektualnie i emocjonalnie? Niewątpliwie, z tą sytuacją sobie nie radzi, co wywołuje u niego szereg niezrozumiałych trudnych emocji. Członkowie rodziny nie potrafią sobie z nimi radzić, wywołują one u nich złość, a rodzina żyje wg osobliwego kodeksu opartym na bezwzględnych zakazach:

NIE MÓW! - nakazuje podtrzymywanie tajemnicy rodzinnej, utrzymywania jej za wszelką cenę, udawaniu, że wszystko jest w porządku

NIE CZUJ! - zakazuje wyrażania prawdziwych emocji

NIE MYŚL! - zakazuje korzystania ze swojego rozsądku w ocenianiu sytuacji

NIE UFAJ! - podtrzymuje dysfunkcyjne relacje

2.

Role dziecka

Dzieci w rodzinie dysfunkcyjnej odgrywają cztery podstawowe role:

* bohatera rodzinnego - (mały rodzic, rodzic rodziców, opiekun, przyjaciel, powiernik, siłacz)

Bohaterem jest zazwyczaj najstarsze dziecko w rodzinie, które przejmuje na siebie obowiązki dorosłych i robi wszystko co może, by naprawić istniejącą sytuację i utrzymać rodzinę w normie. Jest odpowiedzialny, troszczy się o rodzeństwo, zajmuje się całym domem, przestrzega reguł, zawsze kończy zadaną pracę w wyznaczonym terminie. Stara się być perfekcyjny we wszystkim co robi. Bohater żyje w stałym napięciu, wpada w panikę w spontanicznych, nie dających się przewidzieć sytuacjach.

* kozła ofiarnego - (sztandarowa ofiara rodzica, czarna owca, zastępczy partner, buntownik)

Kozioł ofiarny odwraca uwagę od rzeczywistych problemów rodzinnych, stając się wcieleniem rodzinnych frustracji. Wdaje się w bójki, wchodzi w konflikt z prawem, ucieka z domu. W grupie jest najbardziej przeszkadzającym dzieckiem. Kozłom ofiarnym trudno jest funkcjonować w układach społecznych. Zachowując się w sposób nieakceptowany przez innych, ciągle spotykają się z dezaprobatą.

* maskotki - (błazen, osoba poświęcająca się, sędzia, prześladowca rodziny)

Dziecko maskotka odwraca uwagę od rodzinnego problemu skupiając ją na sobie, zgrywając się, przymilając, błaznując. Jego rola polega na tym, by ulżyć rodzinie w ciężkiej sytuacji, rozweselając ją swoim humorem i żartami. Maskotka nie cofnie się przed niczym, byle tylko rozweselić innych. W życiu społecznym maskotki są duszą towarzystwa, ale płacą za to wysoką cenę - nikt nie traktuje ich poważnie.

* dziecka niewidzialnego - (osoba niewidzialna, pełna wdzięku, zagubione dziecko)

Dziecko niewidzialne pozostaje z boku rodziny, nigdy nie sprawiając najmniejszych kłopotów. Odizolowane od rodziny, żyje we własnym świecie, w poczuciu samotności i krzywdy. Jest to dziecko nie dostrzegane, o którym nikt nie pamięta. Uczestnictwo w pracy zespołowej może sprawiać mu trudność. Na zewnątrz nieśmiałe i pełne rezerwy, dziecko niewidzialne jest niezdolne do stawiania czoła problemom.

Do poczytania jeśli chcecie:

Formy dysfunkcjonalnych rodzin

Dysfunkcja rodzinna, której skutki dotykają dzieci, może przybierać różne formy:
• Alkoholizm, inne uzależnienia lub choroba psychiczna w rodzinie
• Przemoc fizyczna lub psychiczna, maltretowanie i wykorzystywanie seksualne
• Psychiczne opuszczenie dzieci (nieobecność emocjonalna rodziców), chłód emocjonalny
• Czynne odrzucanie i dewaluowanie dziecka
• Nadużycia emocjonalne, czyli używanie dziecka przez dorosłego do zaspokajania swoich potrzeb emocjonalnych (np. czynienie z niego powiernika spraw dorosłych, tworzenia koalicji z dzieckiem przeciw drugiemu rodzicowi)
• Stawianie nieadekwatnych do rozwoju i możliwości dziecka wymagań - infantylizowanie dziecka lub żądanie spełnienia nadmiernych oczekiwań
• Przerost sztywnych wymagań nad okazywaniem miłości i czułości
• Nadopiekuńczość i nadmierna kontrola

Każda rodzina dysfunkcjonalna naraża dziecko na stresy, wiadomo jednak, że największe problemy stwarza alkoholizm i narkomania rodzica, przemoc we wzajemnych relacjach, wykorzystywanie oraz zaniedbywanie. Zgodnie z koncepcją rodziny jako systemu, zmiana zachodząca w którymkolwiek z elementów ma wpływ na wszystkie pozostałe. Zachowanie alkoholika zakłóca ustalony w rodzinie porządek. Kolejni członkowie rodziny zostają wytrąceni ze stanu równowagi. Reagowanie w sposób, który dotychczas się sprawdzał nie przynosi oczekiwanych rezultatów, rozpoczyna się więc poszukiwanie nowych „strategii" i ról, które pozwoliłyby tę równowagę przywrócić.

Rodzina alkoholowa

Specyfika rodziny alkoholowej polega na tym, że osobą uzależnioną jest z reguły człowiek dorosły, a substancją uzależniającą — alkohol. Stawanie się rodziną alkoholową, jak pisze Z. Gaś, to proces, w trakcie którego do rodziny zostaje wprowadzony alkohol, a więc w wyniku którego używanie alkoholu przez jedną lub więcej osób staje się podstawową zasadą organizującą i kształtującą życie rodziny. W efekcie, któregoś dnia rodzina zauważa, że całe jej życie koncentruje się wokół alkoholu.

Rodziny alkoholowe zmieniają swój sposób funkcjonowania usiłując się przystosować do drastycznej zmiany zachowania alkoholika. W miarę jak alkoholizm postępuje, coraz bardziej chora staje się cała rodzina. Wszystko obraca się wokół osoby uzależnionej, której zachowanie decyduje o relacjach pozostałych członków rodziny ze światem zewnętrznym. Każdy z nich przyswaja sobie wzorce zachowań powodujące jak najmniejszy stres. Alkoholizm rodziny stanowi sekret zarówno wewnątrz rodziny jak i poza nią. Dzieci są zmuszone uczestniczyć w grze rodzinnej negującej fakt, że jedno z rodziców pije.
Specyfika rodziny alkoholowej ważna dla rozwoju dziecka, szczególnie wyraźnie manifestuje się w dwóch wymiarach. Po pierwsze są to zasady, które kierują życiem rodziny. Po drugie - są to role, jakie pełnią poszczególni członkowie rodziny. Konsekwencje jednych i drugich uwidaczniają się u dziecka zarówno w okresie, gdy przebywa ono w domu rodzinnym jak i w dorosłym życiu.

Rodzina może wywierać wpływ uspołeczniający, a nawet terapeutyczny lub przeciwnie- destrukcyjny. Dlatego istotnym czynnikiem w zapobieganiu dewiacjom w życiu rodziny jest wczesna diagnoza, wykrycie dysharmonii i niewłaściwych postaw emocjonalnych poszczególnych członków

Bibliografia:

J. Bradshaw; „Zrozumieć rodzinę”; Warszawa 1994

Z. B. Gaś; „Rodzina a uzależnienia”; Lublin 1994

M. Ziemska; „Rodzina a osobowość”; Warszawa 1975

4

---