Baśniowy świat języków - Poradnik dla nauczyciela

Część pierwsza. Języki wokół nas

Rozdział jest poświęcony ogólnej refleksji na temat języków. Ma on zachęcić uczniów do refleksji nad różnymi językami i nad celowością ich poznawania.

Dlaczego warto poznawać inne języki?

Sugestia: nauczyciel może wzbogacić lekcję od informacji na temat liczby języków na świecie.

Na przykład, może zapytać, czy uczniowie wiedzą:

• ile języków jest na świecie (6-7 tysięcy);

• ile języków jest w Europie - ponad 270 (z tego ok. połowa w Rosji), co stanowi to zaledwie 3% wszystkich języków;

• jakim językiem posługuje się w Europie najwięcej ludzi (angielskim),

• jakim językiem posługuje się w Europie najwięcej ludzi jako językiem rodzimym (niemieckim),

• czy do każdego kraju przypisany jest jeden język jako j. państwowy (nie, są języki, którymi mówi się w różnych krajach i kraje, które mają kilka języków państwowych). Można podać przykłady. Informacje można znaleźć na stronie Wikipedii - Języki w Europie.

http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99zyki_w_Europie

Zadanie 1.1 (8 min.)

Nauczyciel rozdaje uczniom wcześniej przygotowane kartki i prosi o zapisanie odpowiedzi na pytanie zawarte w zadaniu 1.1. Uczniowie pracują indywidualnie, a następnie w grupach 2 lub 4 osobowych (w zależności od liczebności klas). Nauczyciel prosi o porównanie odpowiedzi i wybranie 2-4 najbardziej, ich zdaniem interesujących. Następnie każda grupa wybiera po jednej odpowiedzi, którą nauczyciel zapisuje na tablicy.

Zadanie 1.2 (5 min.)

Na kartce, którą uczniowie otrzymali do zadania 1.1 nauczyciel prosi o wpisanie odpowiedzi na pytania zawarte w zadaniu 1.2. i zastanowienie się nad odpowiedzią, dlaczego wybrałem/wybrałam ten właśnie język. Następnie nauczyciel zapisuje na tablicy propozycje wybranego przez uczniów języka i prosi o podanie powodu, dla którego został on wybrany. Następnie nauczyciel zadaje pytanie czy ktoś wybrał ten sam język, a podał inny powód zainteresowania.

W podsumowaniu warto skierować uwagę uczniów na języki uznawane za mniej prestiżowe i na języki sąsiadów (dlaczego warto je poznawać). Należy pomóc uczniom przezwyciężać stereotypy
i uprzedzenia w stosunku do niektórych języków. Obiektywnie, nie ma języków łatwiejszych, czy trudniejszych. Każde dziecko uczy się swojego języka ojczystego w tym samym czasie. Również opinia na temat piękna, czy brzydoty języka jest względna i często zależy od przekazywanych na ten temat opinii. Sondaże przeprowadzone w różnych krajach dają zupełnie inne wyniki w tym zakresie (np. we Francji, językiem bardzo często podawanym jako piękny jest rosyjski, co w sondażach polskich jest raczej rzadkie. Często przenosimy na język uprzedzenia, jakie mamy w stosunku do ludzi, którzy się nim posługują. Osoby, które dobrze znają dany język, bardzo rzadko uważają go za brzydki. Warto również podkreślić, że znajomość jednego języka (angielskiego) nie jest wystarczająca. Angielski, mimo swego niekwestionowanego miejsca, jakie zajmuje wśród innych języków, nie jest językiem uniwersalnym, wystarczającym do komunikowania się z wszystkimi ludźmi (wg Eurobarometru 44% mieszkańców Europy mówi tylko w własnym języku). Na świecie jedynie ok. 3 % ludzi mówi po angielsku!

Zadanie 1.3

Zadanie dodatkowe do wykonania w domu. Podsumowanie tego zadania nastąpi na następnej lekcji.

Imiona w różnych językach

Praca z imieniem własnym ma na celu uświadomienie uczniom wagi, jaką w większości kultur przypisuje się imionom, a także faktu, że wiele imion ma odpowiedniki w innych językach, choć oczywiście zdarza się, że niektóre ich nie mają np. polskie imiona Bożena, Bożydar.

Zadanie 1.4 (10 min.)

Nauczyciel przedstawia się i opowiada o swoim imieniu. Podaje jego formę (formy) zdrobniałą i zgrubiałą oraz, w miarę możliwości, historię i znaczenie. W ten sposób zachęca uczniów do poszukiwania informacji na temat swoich imion. Następnie nauczyciel podaje kilka przykładów imion, nawiązując do języków nauczanych w klasie.

Sugestia: dyskusja na temat onomastyki pomoże uwrażliwić uczniów na różnice fonetyczne np. wymowę litery „j”, która w zależności od języka może być wymawiana jak j, ż, dż, ch: np. Jan, Ian, John, Jean, Juan, lub zmienić się w inną, by oddać wymowę dż: np. w g (Giovanni w j. włoskim). Irlandzki odpowiednik Jana - Sean [Szon], pochodzi najprawdopodobniej od francuskiego Jean.

Imiona w różnych językach znajdziemy na stronach Wikipedii.

Zadanie 1.5. i Zadanie 1.6. do zrobienia w domu i omówienia na kolejnej lekcji.

Językowe historie

Zadanie 1.7. (10 min)

Uczniowie czytają historię Saszki i Longa i odpowiadają na pytanie ile języków zna Saszka, a ile Long. Nauczyciel, za pomocą pytań, powinien zwrócić uwagę na następujące problemy występujące w obydwu tekstach:

• Który z języków jest językiem ojczystym (pierwszym) Saszki? Czy można jednoznacznie stwierdzić, który z języków jest językiem ojczystym Longa?

• Jakie są języki nauczania Saszki (francuski) i Longa (polski), a jakich języków uczą się oni w szkole?

• W jaki sposób Saszka nauczyła się polskiego i włoskiego, a Long - niemieckiego?

Zadając te pytania zwracamy uwagę na różny status języków oraz na fakt, że języki możemy znać w różnym stopniu. Umiejętności, które posiadamy w różnych językach składają się na kompetencję różnojęzyczną. Nawet bardzo ograniczona znajomość danego języka (kilka słów, zwrotów, umiejętność przeczytania tekstu zapisywanego innym alfabetem) wzbogaca tę kompetencję.

Można zapytać uczniów, w jakich językach są w stanie powiedzieć kilka słów, zrozumieć napisy, zrozumieć ogólny sens wypowiedzi lub wypowiadane pojedyncze zdania, czy słowa. Czy są w stanie napisać coś w jakichś językach? Przetłumaczyć komuś tekst z obcego języka? Uczestniczyć w rozmowie?

Zadanie 1.8. i 1.9.

Część druga. Co wiem o językach?

Rodziny języków

Nauczyciel wyjaśnia, że większość języków w Europie należy do jednej wielkiej rodziny indo-europejskiej, która dzieli się na mniejsze rodziny (lub grupy). Między wszystkimi tymi językami istnieje wiele podobieństw. Te podobieństwa są o wiele większe w ramach poszczególnych rodzin językowych. Nauczyciel może zapytać, czy uczniowie wiedzą, do jakiej rodziny należy język polski. Czy znają inne języki z tej rodziny? Można podać przykłady zbliżonych do siebie słów w językach słowiańskich.

Wskazówka: W Wikipedii pod hasłem „Języki słowiańskie” można znaleźć wybrane słowa w 12 językach należących do tej grupy (m. innymi „oko” - słowo występujące w dialogu Kapturka z wilkiem).

Zadanie 2.1. (7 min)

Celem tego ćwiczenia jest usytuowanie rodzin językowych na mapie. Nauczyciel rozdaje mapkę Europy (1 dla dwóch osób) i prosi o pokolorowanie jej. Następnie nauczyciel, korzystając z uprzednio przygotowanej pokolorowanej mapki, którą umieszcza w widocznym miejscu, omawia 3 rodziny językowe.

Zadanie 2.2. (3 min)

Uczeń na podstawie pokolorowanej mapy uzupełnia brakujące informacje w ćwiczeniu 2.2.

Zadanie 2.3 (opcjonalnie)

Zadanie ma na celu pokazanie innych rodzin językowych w Europie.

Zadanie 2.4. (7 min)

Ćwiczenie pozwala uświadomić sobie, że znając jeden język z danej rodziny językowej można łatwiej nauczyć się innego języka należącego do tej samej rodziny.

Różne rodzaje pisma

Zadania zawarte w tej części książki mają zapoznać uczniów z różnymi rodzajami pisma. Nauczyciel zwraca uwagę, że wiele języków europejskich opartych jest na alfabecie łacińskim.

Następnie nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie alfabetu polskiego i wskazanie różnicy pomiędzy nim a podstawowym alfabetem łacińskim, który dzieci widzą w książeczce. Refleksja nad polskim „ą” czy „ż” pozwoli wprowadzić pojęcie znaku diakrytycznego.

Zadanie 2.5.

Sugestia: nauczyciel odwołuje się do języków nauczanych w klasie (np. umlaut w języku niemieckim). Może wrócić do tego ćwiczenia po wykonaniu zadania 2.6 wykorzystując w ten sposób znaki diakrytyczne zawarte w tytule Czerwonego Kapturka. W razie problemów można zrobić to zadanie na przykładach języka polskiego.

Uwaga: język angielski nie zawiera znaków diakrytycznych.

Zadanie 2.6

Nauczyciel prezentuje okładki „Czerwonego Kapturka” i prosi, żeby uczniowie powiedzieli, które tytuły baśni są zapisane alfabetem łacińskim. Nauczyciel zwraca uwagę na znaki diakrytyczne (w języku niemieckim, słowackim, węgierskim i wietnamskim).

Nauczyciel zadaje pytanie o pozostałe tytuły. Czy dzieci znają inne alfabety? Czy wiedzą, jak się one nazywają? Następnie nauczyciel przedstawia cyrylicę, alfabet grecki i podaje podstawowe informacje o alfabecie arabskim i wietnamskim.

Nauczyciel prosi o wykonanie zadania 2.6

Rozwiązanie zadania 2.6

a) litery, które zapisujemy i wymawiamy tak samo, jak w alfabecie łacińskim: A K M O T

b) litery, które zapisujemy tak, jak w alfabecie łacińskim, ale wymawiamy inaczej: E P B Y H X

c) litery, które nie istnieją w alfabecie łacińskim: Б Г Д Ж З Й Л П Ф Ц Ч Ш Щ Ъ Ы Ь Э Ю Я

Zadanie 2.7

Nauczyciel prosi o wykonanie ćwiczenia 2.7. Wyrazy napisane cyrylicą są podobne do ich polskich odpowiedników i uczniowie nie powinni mieć problemów z ich zrozumieniem. Nauczyciel koryguje wymowę.

Zadanie 2.8

Nauczyciel jeszcze raz pokazuje alfabet grecki i pyta czy uczniowie znają nazwy liter tego alfabetu z innych przedmiotów. Pyta, z czym kojarzą im się dwie pierwsze litery alfabetu greckiego. Następnie prosi o wykonanie ćwiczenia 2.8. lub jego części (zapis imion Ola i Jan za pomocą greckich liter).

Sugestia: Zadanie 2.5. i część zadania 2.8. (zapisanie swojego imienia za pomocą greckich liter) może być wykonana w domu.

Po wykonaniu ćwiczeń, nauczyciel omawia inne alfabety podane w zeszycie ucznia. Uwaga: alfabet arabski i informacja o alfabecie wietnamskim są niezbędne do wykonania zadania 2.10

Zadanie 2.10.

W zadaniu 2.10. zaprezentowany jest fragment rozmowy babci z wilkiem w pięciu językach. Zadaniem uczniów jest odgadnięcie alfabetu, którym zapisane są te teksty. Zrozumienie tekstu nie jest konieczne do wykonania tego ćwiczenia, ale nauczyciel może zapytać uczniów czy wiedzą, do jakiego fragmentu baśni odnosi się ten tekst.

Wskazówka: w tekście rosyjskim pojawiają się słowa Бабушка i волк, które znalazły się w ćwiczeniu 2.7. Sugerujemy również, żeby zwrócić uwagę uczniów na następujące kwestie: Czy jest to tekst ciągły czy dialog? Na podstawie jakich przesłanek uczniowie mogą to określić? Gdzie jest początek zdania w tekście arabskim?

Uwaga: Dwa teksty napisane są alfabetem łacińskim (tekst portugalski i tekst wietnamski). Tę informację można wykorzystać nawiązując do ćwiczenia 2.5. o znakach diakrytycznych.

Rozwiązanie zadania 2.10.

Tekst 1: język portugalski - alfabet łaciński;

Tekst 2: język arabski - alfabet arabski;

Tekst 3: język nowogrecki - alfabet grecki;

Tekst 4: język rosyjski - cyrylica;

Tekst 5: język wietnamski, alfabet łaciński.

Sugestia: zadanie 2.10 może zostać wykonane bezpośrednio po omówieniu tytułów baśni „Czerwony Kapturek” i wprowadzeniu alfabetów.

Część trzecia. O wilku, co wieloma językami władał…

Tytuł baśni Czerwony Kapturek w różnych językach

Zadanie 3.1.

Nauczyciel prosi o wykonanie ćwiczenia 3.1. Uczniowie znają już tytuły baśni z lekcji o alfabetach.

Następnie nauczyciel przygotowuje okładki odpowiadające tytułom i po kolei umieszcza je na tablicy sprawdzając odpowiedzi uczniów. Czyta głośno tytuł i prosi uczniów o powtórzenie.

Nauczyciel korzysta z ewentualnej obecności dzieci wietnamskich do przeczytania tytułu wietnamskiego lub prosi dzieci o korektę.

Rozwiązanie zadania 3.1

Le Petit Chaperon rouge [le petit szaperɔ̃ ruż] - język francuski

Красная шапочка [krasnaja szapoćka] - język rosyjski

Rotkäppchen [ʀo:tkæpchen] http://pl.forvo.com/word/rotk%C3%A4ppchen - język niemiecki

Чeрвона шапочкa [czervona szapoczka] - język ukraiński

Czerwony Kapturek  - język polski

Cappuccetto Rosso [capuczet.to ros.so] - język włoski

O Capuchinho Vermelho [o capusziniu vermelio]- język portugalski

Červená čiapočka [czervená ciapoćka] - język słowacki

Κοκκινοσκουφίτσα [kokkinoskoufitsa]- język (nowo)grecki

Cô bé quàng khăn đỏ - język wietnamski

Little Red Riding Hood http://www.forvo.com/word/little_red_riding_hood/ - język angielski

Roodkapje [rotkapje] - język holendarski

Piroska és a farkas [piroszka ész a farkasz] - język węgierski

Zadanie 3.2

Wszystkie okładki są na tablicy, a uczniowie potrafią wymówić tytuły. Nauczyciel prosi o wykonanie zadania 3.2. Ćwiczenie wykonywane jest ustnie - nauczyciel układa okładki w rodziny językowe na tablicy według instrukcji dzieci.

Rozwiązanie zadania 3.2

Języki germańskie: Little Red Riding Hood, Roodkapje, Rotkäppchen.

Języki romańskie: Le Petit Chaperon rouge, O Capuchinho Vermelho, Cappuccetto Rosso.

Języki słowiańskie: Czerwony Kapturek,  Красная шапочка, Červená čiapočka, Чeрвона шапочкa.

Zadanie 3.3

Nauczyciel układa okładki według liczby wyrazów w tytule. Zadanie wykonywane jest na tablicy według instrukcji uczniów.

Rozwiązanie zadanie 3.3

1 wyraz: język grecki Κοκκινοσκουφίτσα, język holenderski Roodkapje, język niemiecki Rotkäppchen;

2 wyrazy: język polski Czerwony Kapturek, język rosyjski  Красная шапочка, język słowacki Červená čiapočka, język ukraiński Чeрвона шапочкa, język włoski Cappuccetto Rosso;

3 wyrazy: język portugalski O Capuchinho Vermelho;

4 wyrazy: język angielski Little Red Riding Hood,język francuski Le Petit Chaperon rouge;

5 wyrazów: język wietnamski Cô bé quàng khăn đỏ.

Zadanie 3.4.

Ćwiczenie ma na celu ukazanie, że ta sama informacja semantyczna może być przkazana za pomocą różnych struktur językowych.

Zadanie przeznaczone dla uczniów starszych. W młodszych klasach nauczyciel powinien ograniczyć się do objasnienia jednego przykładu powiązanego z językiem, którego dzieci się uczą.

Do wykonania tego zadania potrzebne będą wyrazy zawarte w polskim i dowolnym obcym tytule baśni „Czerwony Kapturek” podzielone według wzoru w zeszycie ucznia. Wyrazy te będą porównywane znaczeniowo.

Wykonując to ćwiczenie zaczynamy od wyrazów w języku polskim. Wydaje się, że łatwiej jest zacząć naszą analizę od przymiotnika czerwony. Nauczyciel pyta o jego odpowiednik w języku obcym. Np. rouge we francuskim lub rot w niemieckim. Następnie pytamy o odpowiednik Kapturka, od razu podkreślając, że polski rzeczownik Kapturek jest zdrobnieniem utworzonym od rzeczownika kaptur za pomocą sufiksu -ek. Zwracamy uwagę dzieci na to, że w różnych językach różnie wyraża się zdrobnienia. W naszych przykładach, mamy do czynienia albo z sufiksem zdrabniającym albo z przymiotnikiem mały (język francuski i angielski). W języku niemieckim dochodzą inne procesy: Kappe `kaptur' -> Käppchen `kapturek'.

Przy okazji porównania zauważmy, że tytuł w języku angielskim jest bardziej opisowy i choć zawiera element gdzie indziej nie spotykany, „riding hood” (kapelusz do jazdy konnej), w gruncie rzeczy odnosi się do typu czapki przywiązywanej pod brodą noszonej przez bohaterkę baśni, określanego dawniej jako kapturek (teraz mówiąc o kapturze mamy na myśli nakrycie głowy przypominające pelerynkę). Pracując z językiem francuskim i portugalskim, należy zwrócić uwagę na obecność rodzajnika. Mimo, iż nie są to jedyne języki, w których występuje rodzajnik - w Europie, rodzajniki mają obok wspomnianego francuskiego i portugalskiego np. angielski, niemiecki, niderlandzki, francuski, włoski, hiszpański, portugalski, grecki - to w tytułach jest on często pomijany.

We wszystkich tych językach rodzajniki występują przed rzeczownikiem (od którego mogą być oddzielone innymi wyrazami). W językach słowiańskich rodzajniki nie występują (wyjątkiem jest bułgarski, w którym rodzajnik występuje po rzeczowniku). Język polski podobnie jak łacina, która miała duży wpływ na kształtowanie się naszego języka, nie ma rodzajników, ale niektóre jego funkcję mogą pełnić zaimki („Co z tą Polską!”).

W czasie tego zadania można również zwrócić uwagę na fakt, że choć bohaterka bajki jest dziewczynką jej imię Czerwony Kapturek jest rodzaju męskiego, a zatem mówimy:

Czerwony Kapturek poszedł do babci

Zadanie 3.5

Nauczyciel czyta wszystkie słowa powitania i prosi o odgadnięcie języka i wykonanie zadania 3.5., następnie koryguje ćwiczenie razem z uczniami. Wykonując to ćwiczenie, uczniowie mogą odwołać się do wiedzy zdobytej w ćwiczeniu z okładkami.

Rozwiązanie zadania 3.5

W niektórych wypadkach odsyłamy do stron internetowych, które pomogą nauczycielowi nauczyć się wymowy słów powitania:

1. Język angielski - good morning

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e8/En-us-good_morning.ogg

2. Język francuski - bonjour

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bc/Fr-bonjour.ogg

3. Język grecki - καλημέρα (do południa) wym. kalimera

http://pl.forvo.com/word/kalimera/

4. Język holenderski - goedemorgen wym. chuje morchen (uwaga: omyłkowo holenderskie goedemorgen nie zostało dodane do książeczki ucznia)

http://pl.forvo.com/word/goede_morgen/

5. Język niemiecki - guten Tag

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d0/Guten_Tag.ogg

6. Język portugalski - bom dia

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0a/Pt_bomdia.ogg

7. Język rosyjski - здравствуй, wym. zdrastvuj

http://pl.forvo.com/word/%D0%B7%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%81%D1%82%D0%B2%D1%83%D0%B9/

8. Język słowacki - dobrý deň

http://pl.forvo.com/word/dobr%C3%BD_de%C5%88/

9. Język ukraiński - Добридень, wym. dobriden'

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0a/Uk-%D0%B4%D0%BE%D0%B1%D1%80%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%8C.ogg

10. Język wietnamski - chào, wym. ciao

11. Język włoski - buon giorno,

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/e/e5/It_buongiorno.ogg

Zadanie 3.6.

Autorefleksja

Zadanie 3.7

Uczniowie odwołując się do wiedzy nabytej w zadaniu 3.5 określają język teksu umieszczając numer dialogu w pierwszej kolumnie tabelki, obok nazwy języka. W ćwiczeniu 3.7 i 3.8 pomijamy języki, które mogą sprawiać uczniom większą trudność (grecki, ukraiński, rosyjski, wietnamski).

Sugestia: wykonując te ćwiczenia, uczniowie mogą również odwołać się do okładek baśni, które powinny być widoczne przez całą lekcję. Zadania można wykonywać w parach.

Uwaga: w tabelce występuje nazwa „j.holenderski”. dla łatwiejszego skojarzenia kraju z nazwą języka. Najczęściej używana jest nazwa j. niderlandzki: j. holenderski, używany w Holandii i flamandzki używany są odmianami j. niderlandzkiego.

Zadanie 3.8.

W tym ćwiczeniu uczniowie mają znaleźć głównych bohaterów baśni w różnych językach.

Rozwiązanie zadania 3.8

	Numer tekstu
angielski	4	Little Red Ridding Hood	wolf	grandmother
niemiecki	5	Rotkäppchen	Wolf	Großmutter
holenderski	6	Roodkapje	wolf	Grootmoeder
francuski	1	Le Petit Chaperon Rouge	loup	Grand-mère
portugalski	2	O Capuchinho Vermelho	lobo	avó
słowacki	7	Červená čiapočka	vlk	stará mama
włoski	3	Cappuccetto Rosso	lupo	nonnina

Zadanie 3.11

Nauczyciel prosi uczniów o uzupełnienie tabelki. Celem zadania jest rozpoznanie języków pozostałych tekstów.

Rozwiązanie zadania 3.11

język	Numer tekstu
grecki	11
wietnamski	8
rosyjski	10
ukraiński	9

Zadanie 3.11.

Uczniowie słuchają krótkich fragmentów baśni. Ich zadaniem jest odgadnięcie języka. Rozwiązanie:

Osoba nr 1, język

Osoba nr 2, język

Osoba nr 3, język

Osoba nr 4, język

Osoba nr 5, język

Zadanie 3.12

Zadanie przeznaczone do pracy własnej. Celem zadania jest uświadomienie uczniom, że narzędzia wspomagania tłumaczenia są często pomocne w zrozumieniu słowa lub tekstu, ale nie można im całkowicie ufać, ponieważ zdania (wyrazy) uzyskane w przekładzie automatycznym mogą być niepoprawne.

Przykład:

Zadanie (język holenderski):

Wees maar niet bang, hoor, ik eet je heus niet op. Daar ben je veel

te klein voor, hahaha! lachte de wolf

Tłumaczenie automatyczne uzyskane w aplikacji Google tłumacz:

Nie martw się, wiesz, ja naprawdę nie zjeść.

Tam dużo zbyt małe, hahaha! zaśmiał się wilk

2

---